Μια vegan εκδοχή Ικαριώτικου πανηγυριού ή μια (ακόμη) ιστορία νεο-κανιβαλισμού; (Β΄ μέρος)

Κανιβαλίζοντας τα πανηγύρια της Ικαρίας

Δρ. Μαρία Μπαρέλη-Γαγλία

Συγκρίνοντας τη vegan εκδήλωση με τα πανηγύρια της Ικαρίας διαπιστώσαμε μάλλον τυχαίες και επιφανειακές ομοιότητες (π.χ. «κυνωφελείς» και «κοινωφελείς» σκοπούς), ριζικές διαφορές έως και αντιστροφές (π.χ. ιδιωτικό/κοινοτικό). Ο λόγος για τον οποίο μπορεί κάποιος να επιμένει να ονομάζει μια εκδήλωση «πανηγύρι της Ικαρίας», παρά τις διαφορές και τις κριτικές όσων εμπλέκονται με τα πανηγύρια, είναι απλός: η φήμη που έχουν αποκτήσει τα πανηγύρια ξεπερνά κατά πολύ τα «του οίκου» του νησιού.

 Στα μάτια καιροσκόπων που προσβλέπουν σε ιδιωτικά οφέλη, δηλαδή το αντίθετο του κοινωφελούς, τα πανηγύρια της Ικαρίας αποτελούν «πολιτισμικό κεφάλαιο» με «εμπορική ονομασία» (brand-name), εν δυνάμει αξίας εκατομμυρίων. Η εμπορική αξία του όρου «Ικαριώτικα πανηγύρια» ή «πανηγύρια της Ικαρίας» οφείλεται στην ικανότητά τους να πολλαπλασιάζουν αξίες, οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές, αλλά και κοινωνικές και πολιτισμικές. Για αυτό και πολλές εταιρείες ή/και επαγγελματίες, που λίγη σχέση έχουν με τα «του οίκου» του νησιού, πολύ θα ήθελαν να εκμεταλλευτούν την ονομασία «Ικαριώτικο πανηγύρι». Ξέρουν καλά πως, εάν το πετύχουν, θα αρκεί μια μικρή επένδυση (π.χ. μερικές μέρες εργασίας, χορηγία πρώτων υλών, υπηρεσίες μάρκετινγκ), για να επιτύχουν προβολή πολύ μεγαλύτερης αξίας.

Η vegan εκδήλωση που θέλει σώνει και καλά να αυτο-αποκαλείται «πανηγύρι» προβάλλεται ως «διαφορετικό» σε σχέση με το «παραδοσιακό». Η διαφορετικότητά του έγκειται στο ότι εισάγει μια «καινοτομία»: την αντικατάσταση των κατσικιών, που προμηθεύουν ντόπιοι παραγωγοί, με προϊόντα vegan τεχνολογίας, που μόνο μερικές εταιρείες μπορούν να προμηθεύσουν. Τι κι αν η «καινοτομία» αυτή εξαρτάται από ευγενικούς εταιρικούς χορηγούς; Σημασία έχει, λένε, ότι «άλλαξε ο αιώνας και είναι καιρός να αλλάξουμε συνήθειες». Και από αυτόν τον «γάμο της παράδοσης με τη βίγκαν διατροφή» θα ανανεωθεί η «παράδοση», και, μαζί, θα σωθεί το περιβάλλον, καθώς θα μπει ένα τέλος στην αποίμενη κτηνοτροφία!(1)

Ένα τέτοιο αφήγημα προϋποθέτει την πρόσληψη των πανηγυριών της Ικαρίας ως παρωχημένα έθιμα, ξεπερασμένα από τις εξελίξεις και άσχετα με το παρόν και τις προκλήσεις του, φτάνοντας μάλιστα να είναι επικίνδυνα για το περιβάλλον. Έτσι, νομιμοποιείται η αντικατάσταση του κατσικιών με εταιρικά προϊόντα της «νέας διατροφής». Ωστόσο, τα Ικαριώτικα πανηγύρια είναι κάθε άλλο παρά στατική «παράδοση» -ή, έστω, παράδοση που κινείται αρκετά αργά ώστε να την ξεπερνούν οι εξελίξεις. Απεναντίας -όπως αναγνωρίζεται και με την εγγραφή τους στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς- τα πανηγύρια αποτελούν ζωντανή πολιτισμική πρακτική, που παραμένει σημαντική υπόθεση για τις Ικαριακές κοινότητες και αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου, πάντα σε διάλογο με ευρύτερες εξελίξεις και αλλαγές. Μάλιστα, η ιστορία των Ικαριώτικων πανηγυριών είναι γεμάτη από καινοτομίες. Η ίδια η στροφή των πανηγυριών σε κοινωφελείς σκοπούς και οι μετατοπίσεις της έννοιας του κοινωφελούς σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα έως και τις μέρες μας (βλ. Ά μέρος), είναι μερικές από τις καινοτομίες που σημάδεψαν την ιστορία των πανηγυριών. 

Μια «βίγκαν» εκδοχή Ικαριώτικου πανηγυριού ή μια (ακόμη) ιστορία νεο-κανιβαλισμού; (Α΄ μέρος)

Δρ. Μαρία Μπαρέλη-Γαγλία

Αντί προλόγου

Η ιστορία που ακολουθεί είναι λίγο πολύ γνωστή· πέρυσι το καλοκαίρι, ένας φορέας με την ονομασία «Αιθέρας και Γαία» διοργάνωσε μια εκδήλωση, με στόχο την οικονομική ενίσχυση της δράσης του: «την προστασία των ζώων, του περιβάλλοντος και την προσωπική ανάπτυξη των ανθρώπων». Ο ίδιος φορέας βάπτισε την εκδήλωση αυτή «πανηγύρι» και μάλιστα «καινοτόμο», καθώς αντί για κατσίκια καταναλώθηκαν προϊόντα τεχνολογίας που υποκαθιστούν το κρέας και άλλα προϊόντα «βίγκαν» διατροφής. Για μέρες πριν και μετά την εκδήλωση, τα εθνικά ραδιοτηλεοπτικά και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης βούιζαν για το «πρώτο Ικαριώτικο vegan πανηγύρι». 

Ταυτόχρονα, μέσα στις παρέες, σε Συλλόγους και στα καφενεία άναψε η συζήτηση (δια ζώσης και ψηφιακά) για το εάν η εκδήλωση αυτή μπορεί να αυτο-προσδιορίζεται ως «Ικαριώτικο πανηγύρι» ή όχι. Φέτος, ο ίδιος φορέας προγραμματίζει το «δεύτερο βίγκαν πανηγύρι, που -όπως διατυμπανίζει- «ήρθε για να μείνει». Και αυτό, παρά τη διαδεδομένη άποψη -ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων που εμπλέκονται με τη διοργάνωση των πανηγυριών και συμμετέχουν στους Συλλόγους του νησιού- για το ότι η εν λόγω εκδήλωση θα μπορούσε να ονομαστεί «γλέντι», χοροεσπερίδα ή ό,τι άλλο», «αλλά όχι πανηγύρι».


Λίγο πολύ είναι γνωστή και η σχέση μου με τα πανηγύρια της Ικαρίας: τα πανηγύρια ήταν το αντικείμενο της έρευνας που έκανα στο πλαίσιο των διδακτορικών μου σπουδών. (1.)

 Επίσης, συμμετείχα στην προσπάθεια του «Φεστιβάλ Ικαρίας-Ικαριακά Δρώμενα» να ενταχθούν τα πανηγύρια στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με την ιδιότητα της μίας εκ των βασικών συγγραφέων του Δελτίου «Πανηγύρια της Ικαρίας». (2.)