Το "κράτος" του Καποδίστρια. Μια συγκριτική αποτίμηση σε σχέση με την απολυταρχία της εποχής και την εκλόγιμη μοναρχία του κράτους έθνους

 Γιώργος Κοντογιώργης,

1. Η προσέγγιση του "κράτους" του Ιωάννη Καποδίστρια εγείρει σειρά προκαταρκτικών ζητημάτων τα οποία χρήζουν διευκρίνισης.

 Πρώτον, ως προς την έννοια "κράτος" και, γενικότερα, ως προς τις έννοιες που συμπλέκονται με αυτό, όπως του πολιτικού συστήματος, της δικαιοσύνης κλπ.

 Δεύτερον, ως προς το περιεχόμενο δύο θεμελιωδών συνιστωσών του "κράτους" του Κυβερνήτη: του προσωρινού, το οποίο εγκαθίδρυσε προκειμένου να διαχειρισθεί τη μετάβαση στην ανεξαρτησία και να δυνηθεί να οργανώσει τι θεσμικές του παραμέτρους, και της θεμέλιας πολιτειακής του ιδέας. 

Τρίτον, ως προς το μέτρο της κρίσεως, με το οποίo θα αξιολογηθεί και θα ταξινομηθεί το "κράτος" του Καποδίστρια στη γνωσιολογία των πολιτειών.

Η διευκρίνιση των εννοιών που συνάπτονται με το "κράτος" είναι αναγκαία καθόσον η νεοτερική κοινωνική επιστήμη εμφανίζει μια εντυπωσιακή, ευεξήγητη όμως γνωσιολογική υστέρηση, η οποία συνάδει με το πρώιμο ανθρωποκεντρικό στάδιο, που διέρχεται ο κόσμος μας. Υστέρηση, η οποία δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου σύγχυση, με σημαίνουσες επιπτώσεις στην αντίληψη του παρελθόντος, στην σήμανση του παρόντος και, περαιτέρω, στην προβληματική της επίλυσης των βιούμενων προβλημάτων ή της πρόσληψης του μέλλοντος. 

Η έννοια του κράτους στη νεοτερική "επιστήμη" ενθυλακώνει ως φύσει ταυτόσημα, δηλαδή ως οργανικές συνιστώσες του, απολύτως διαφορετικά φαινόμενα, όπως το πολιτικό σύστημα, η δικαιοσύνη, η δημόσια διοίκηση, τα σώματα ασφαλείας και άμυνας κλπ.

 Εντούτοις, η προσέγγιση αυτή, είναι ορθή, στο μέτρο που απλώς ορίζει τις σημερινές πρωτο-ανθρωποκεντρικές πραγματικότητες ή, επίσης, εκείνες της δεσποτείας που προηγήθηκε. 

«…. και μας χάλασαν τα μοναστήρια και τις εκκλησιές μας!»

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου 

Σαν σήμερα, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1833, επί βαυαρικής αντιβασιλείας, ένα βασιλικό διάταγμα υπογεγραμμένο από τον ανήλικο Όθωνα διέτασσε το κλείσιμο όλων των ορθόδοξων μοναστηριών με λιγότερους από έξι μοναχούς, επέβαλλε τον υποχρεωτικό αποσχηματισμό των καλογραιών κάτω των σαράντα ετών, ζητούσε την απομάκρυνση από τις μονές όλων των δοκίμων, καθόρισε ειδικά μέτρα για τις μετακινήσεις των μοναχών, απαγόρευε τις συνηθισμένες δωρεές υπέρ της εκκλησίας και δέσμευε την μοναστηριακή κτηματική περιουσία, τα λατρευτικά ιερά σκεύη, τις εικόνες, τα άμφια, τα λειτουργικά βιβλία, τα έπιπλα και ό,τι άλλο χρήσιμο για πώληση ως «λάφυρο» βρίσκονταν στις μονές που θα σφραγίζονταν.

 Ότι πάλι θεωρούνταν «άχρηστο» ρίχνονταν στη φωτιά - «με τους μοναχούς να θρηνούν ολόγυρα»! (Τα μοναστήρια των Ρωμαιοκαθολικών έμειναν βεβαίως άθικτα, όπως και οι περιουσίες τους.) 

Με το διάταγμα αυτό το βαυαρικό χτύπημα κατά της ορθοδοξίας και της βυζαντινής πνευματικής μας παράδοσης ήταν τεράστιο αμέσως μετά την «πραξικοπηματική» ανακήρυξη του αυτοκέφαλου της ελλαδικής Εκκλησίας. Από τα 545 ανδρικά μοναστήρια και τα 18 γυναικεία που υπήρχαν στο «κουτσουρεμένο» μετεπαναστατικό κρατίδιο διατηρήθηκαν μόνο 148, ενώ στα 3 γυναικεία που διασώθηκαν συγκεντρώθηκαν με τη βία όλες οι μοναχές. Όσες ορθόδοξες μονές παρέμειναν ανοιχτές έχασαν κάθε διοικητική αυτονομία και υποχρεώθηκαν να πληρώνουν δυσβάσταχτους φόρους.  

Η πατροπαράδοτοι δεσμοί με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έπρεπε να διαρραγούν και η Ελληνική Εκκλησία να υπαχθεί στην κρατική εξουσία. Αυτό που δεν τόλμησαν να κάνουν οι Τούρκοι κατακτητές για 400 χρόνια το έκαναν οι Βαυαροί «διαφωτιστές» με τη συνδρομή των καθολικών μισσιονάριων και τις «θρησκευτικές αυθαιρεσίες» των θρησκευτικά αλλοτριωμένων Ελλήνων Κοραϊστών, που ανέλαβαν τη διοίκηση του νεοσύστατου κράτους. Μέσα σε λίγες μόνο ημέρες εκτυλίχτηκαν ατιμωτικές σκηνές ντροπής, λεηλασίας και βανδαλισμού μοναστηριών που η Ελλάδα δεν είχε γνωρίσει «ούτε στις εισβολές ποικίλων κατακτητών που είχαν κατά καιρούς καταλάβεις ελληνικά εδάφη» (1). 

Κείμενο με αφορμή την αγιοκατάταξη του οσίου Χριστοφόρου Παπουλάκου

Του Διονύση Σκλήρη 

Η σύλληψη μέσω προδοσίας

Στο μεταξύ η καταδίωξή του είχε καταστεί ακριβή υπόθεση, γιατί ο στρατιώτες είχαν στρατοπεδεύσει στη Μάνη, για να ελέγξουν την κατάσταση και έπρεπε να συντηρούνται, αλλά δεν μπορούσαν να τον συλλάβουν λόγω της αντίδρασης του λαού. Βεβαίως, οι Μανιάτες υποπτεύονταν ότι το κυνήγι εναντίον του Παπουλάκου ήταν μια πρόφαση, για να υπονομευθεί η αυτονομία τους μέσω της παρουσίας στρατού στη χώρα τους. Αλλά και η κρατική εξουσία φοβόταν ότι ο Παπουλάκος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, για σκοπούς ανατρεπτικούς προς την κεντρική κυβέρνηση. Τελικά, η σύλληψή του το 1852 θα συνδεθεί με μια ιστορία προδοσίας από τον π. Βασίλαρο, που παρουσιάστηκε ως φίλος φέρων μια πλαστή επιστολή του επισκόπου Ασίνης, μαζί με χωροφύλακες μεταμφιεσμένους σε ντόπιους, μια προδοσία, η οποία θύμιζε στο θρησκευόμενο κοινό του Παπουλάκου την ιστορία της σύλληψης του Χριστού με τη συνδρομή του Ιούδα κατά τις ευαγγελικές διηγήσεις. Εστάλη στη φυλακή του Ρίου με την κατηγορία του στασιασμού, αλλά τελικά έλαβε αμνηστία στον απόηχο των εξελίξεων του Κριμαϊκού πολέμου. Η φυλάκιση μετετράπη σε εξορία στην Άνδρο, στη Μονή Παναχράντου, όπου έζησε ως το 1861, στις 18 Ιανουαρίου, που έχει οριστεί ως ημέρα της μνήμης του κατά την πρόσφατη αγιοκατάταξη. Στη Μονή Παναχράντου στην Άνδρο τον επισκέπτονταν επίσης πολλά πνευματικά του παιδιά με αποτέλεσμα να καταστεί μία εξόριστη προφητική φωνή του Ελληνισμού.

«Άγιος αγύρτης» ή αναρχοχριστιανός επαναστάτης;

Η μορφή του Παπουλάκου έχει διεγείρει σφοδρές αντιθέσεις (βλ. την πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση στη Διδακτορική Διατριβή της Θεώνης Σταυροπούλου). Λαοπλάνος «άγιος αγύρτης» για τους μεν, αναρχοχριστιανός επαναστάτης για άλλους. Για ένα μέρος της προοδευτικής ιστοριογραφίας αποτελεί μία μορφή παρωχημένης αντιδραστικότητας με χιλιαστικά χαρακτηριστικά αντίδρασης έναντι του νεωτερικού κράτους.

ΤΑ ΛΗΣΤΡΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΟΥ 1824-1825-1832.

(ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ-ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΩΤΙΑΔΗ: «ΟΘΩΝΑΣ, Η ΜΟΝΑΡΧΙΑ»)

Εσείς ωσάν ο ήλιος

λαμπροί! - ναι φλόγες βέβαια

βλέπω διαδημάτων

αλλά τας δυστυχίας μας

μόνο φωτίζουν.

Κ Α Λ Β Ο Σ

.......

ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ της Δημόσιας Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Ανδρέας Ανδρεάδης το βιβλίο του «Ιστορία των Εθνικών δανείων, που έβγαλε το 1904, τ' αρχίζει μ΄αυτόν εδώ τον τρόπο:

«C' est une lamentable histoire que celle de la dette hellenique (είναι μία αξιοθρήνητος ιστορία τα χρέη της Ελλάδας)». Δια των λέξεων τούτων ήρχετο, πρό πεντήκοντα επτά ετών, ο Casimir Leconte της μελέτης του δημοσίου χρέους της Ελλάδος. Μετά την πάροδον σχεδόν εξ δεκαετηρίδων ο επιχειρών συγγραφήν επί του θέματος δύναται ν΄ αναγράψη και αυτός την αυτήν φράσιν».

Από τότε που τα 'λεγε αυτά ο Ανδρεάδης πέρασαν άλλα πενήντα οχτώ χρόνια. Κι όμως, κι εμείς τώρα το ίδιο μπορούμε να πούμε, όπως ο Leconte το 1847 κι ο Ανδρεάδης το 1904, πως μαύρη κι άραχλη στέκεται η ιστορία των εθνικών μας δανείων.

Τα δύο πρώτα μας δάνεια γίνηκαν στην Αγγλία. 

• Το ένα το 1824, αξίας 800.000 λιρών, που μας δόθηκαν στα 59% - με 59 δηλαδή λίρες έπαιρνες μετοχές για 100! – ξεκαθάρισε όλες κι όλες 348.000 λίρες. 

• Το άλλο, των 2.000.000 λιρών του 1825, ήτανε ακόμα πιο τοκογλυφικό, μας δόθηκε στα 55 ½%και ξεκαθάρισε 572.000 λίρες. Κι όμως, για τις 920.800 λίρες, που κι απ΄αυτές κάτι λιγοστές φτάσανε στον τόπο μας, γιατί οι πιότερες φαγώθηκαν από τους ναυπηγούς της Αγγλίας και της Αμερικής και το λόρδο Κόχραν, χρωστούσαμε το 1854 στους Εγγλέζους κεφαλαιούχους πάνω από.....οχτώ εκατομμύρια λίρες!

Όπως είπαμε, η συνθήκη που υπόγραψαν οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις κι η Βαβαρία στο Λονδίνο στις 25-7 του Μάη 1832 πρόβλεπε την έκδοση, με την εγγύησή τους, ενός δάνειου 60.000.000 φράγκων σε τρεις σειρά. Άκου τώρα την ιστορία του, για να δεις πως όχι μονάχα δεν απολαύσαμε καμιά προκοπή απ΄αυτό, παρά και μας βούλιαξε οικονομικά και μπορέσαμε από τότες να ανασάνουμε.

Το δάνειο το διαπραγματεύθηκαν οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις μ΄εκείνους τους πάμπλουτους τραπεζίτες του Παρισιού, τους Ρότσιλντ. Τ΄αγόρασαν οι Ρότσιλντ στα 94%, πήρανε και 2% μεσιτεία και μαζί με «άλλα τινά ωφελήματα», βούτηξαν 6.986.013 δραχμές, μ΄άλλα λόγια γύρω στις διακόσιες εβδομήντα εφτά χιλιάδες χρυσές λίρες.

Καλή δουλειά.

Από τα είκοσι εκατομμύρια που εγγυήθηκαν οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις τελικά εκδόθηκαν τούτα δω τα ποσά:

Μ΄εγγύηση της Αγγλίας φράγκα 19.838.805

>> Ρωσίας >> 19.999.573

>> Γαλλίας >> 17.400.662

__________

Σύνολο φράγκα 57.239.040

Τούτο το ποσό ισοδυναμούσε με 63.924.559 δραχμές εκείνου του καιρού.

Αφαιρούμε απ' αυτές:

Διονύσιος Τσιριγώτης, Γιατί η επανάσταση του ’21 εξέπεσε στη Βαυαροκρατία

Ποιο είναι το βαθύτερο νόημα που κομίζει η επέτειος των 197 χρόνων από την επανάσταση του ’21 και ποιες οι συνέπειες του αποτελέσματός της, στην δομή-λειτουργία του ελληνικού κράτους; Ορμώμενοι από το προοίμιο των Εθνοσυνελεύσεων της Επιδαύρου και του Άστρους, συναγάγουμε ως κεντρικό στόχο του αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης την αξίωση ελευθερίας-ανεξαρτησίας:

«Το ελληνικόν έθνος, το υπό την φρικώδη οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη το βαρύτατον και απαραδειγμάτιστων ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον δια των νομίμων παραστατών του, εις Εθνικήν συνηγμένων Συνέλευσιν, ενώπιον θεού και ανθρώπων την πολιτική αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν».

Η ελευθερία ορίζεται ως αυτονομία, περιγράφοντας τη δυνατότητα ενός ατόμου ν’ αυτό-προσδιορισθεί στον ιδιωτικό, κοινωνικό και πολιτικό του βίο. Συναφώς, ο βαθμός σπουδαιότητας του αγώνα της ελληνικής παλιγγενεσίας δεν εγγράφεται στο πολιτειακό του αποτέλεσμα, αλλά στην αξίωση πολιτικής ελευθερίας, ως έσχατο αγαθό της ανθρώπινης ύπαρξης και ως θεμελιακό υπόβαθρο του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα του Ελληνισμού.

Αυτό το οποίο προτάσσει η ελληνική επανάσταση, ως υπέρτατη αξία για την ύπαρξη, εξέλιξη και ευδαιμονία της εκάστοτε κοινωνίας, είναι η καθολική ελευθερία, όπως αποτυπώνεται, στον «Θούριο» και στην επαναστατική προκήρυξη για τα «Δίκαια του Ανθρώπου», του Ρήγα. Επίσης, στην «Ελληνική Νομαρχία» του Ανώνυμου συγγραφέα, στη «Διακήρυξη» του Παλαιών Πατρών Γερμανού στη Μονή της Αγίας Λαύρας (Μάρτιος 1821) και στον «Ύμνο εις την Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού.

Το γεγονός αυτό, υποφώσκει στο σύνολο του χώρου που διαβιώνει ο Ελληνισμός υπό οθωμανικό ζυγό, και εγείρεται για πρώτη φορά την πρώτη πεντηκονταετία (το 1495) από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, σε περιοχές της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδος, της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Ακόμη δέκα επαναστατικές εξεγέρσεις μεγάλης ή μικρής έντασης-έκτασης εκδηλώνονται διαδοχικά από το 1535 έως το 1807, στο σύνολο του ελλαδικού χώρου.

Οι συμπληγάδες των μοναρχιών

Περί της εσφαλμένης τοπογραφίας της νέας πόλης των Αθηνών όπως τη ρυμοτόμησε η Βα(ρ)υαροκρατία…

…για να καταλαβαίνουμε ότι οι βάσεις για την ασχήμια, την περιβαλλοντική, μνημειακή, ιστορική και αρχιτεκτονική καταστροφή της Αθήνας τέθηκαν επί Βαυαροκρατίας όταν τοποθέτησαν τη νέα πόλη της Αθήνας στη γούβα κάτω από το σημερινό Σύνταγμα με κεντρική λεωφόρο τη Σταδίου…

στο πλαίσιο αυτό κατέστρεψαν 70 αρχαίες βυζαντινές εκκλησίες του «ιστορικού κέντρου» όπως π.χ. οι Άγιοι Ασώματοι επί των Σκαλίων (της Βιβλιοθήκης του Αδριανού) του 11ου αιώνος μ.Χ. τελευταία στιγμή γλύτωσε το Καθολικό της Μονής Καπνικαρέας κτλ., μπάζωσαν ρέματα και ποτάμια αλλά και κατέστρεψαν αρχαία μνημεία όπως η ρωμαική «Πύλη της Μπουμπουνίστρας» και η ελληνιστική κρήνη της που βρίσκονταν κάποτε στην αρχή της σημερινής οδού Όθωνος στο 

Σύνταγμα… ενώ μπάζωσαν το ρέμα της Μπουμπουνίστρας-επέκταση του Ιλισσού το οποίο διέτρεχε τη σημερινή Μητροπόλεως ως το αρχαίο Δίπυλο-σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού (αρχαίες πύλες εισόδου της Αθήνας από το Αιγάλεω και χώρος έναρξης της Ιεράς Οδού προς Ελευσίνα) διαμέσου του σημερινού Μοναστηρακίου.

Στον παρακάτω χάρτη του 1888 φαίνεται πως η νέα Αθήνα που δεν περιελάμβανε πάνω από 50.000 ψυχές ήδη ΑΣΦΥΚΤΙΑ εντός των ορίων που σχεδίασε η Βαυαροκρατία καθώς η τοπογραφία της νέας πόλης των Βαυαρών είναι περικυκλωμένη από υψώματα και λόφους (μόνο στα ανατολικά της 3: Στρέφη, Λυκαβηττός, Αρδηττός, Υμηττός) που διακόπτουν την επέκτασή τους και έθεταν από τότε το δίλημμα: οικιστική ανάπτυξη της Αθήνας και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος ή προστασία του φημισμένου από την αρχαιότητα Αττικού τοπίου και αποκέντρωση;