Ρεζί Ντεμπρέ: Ὁ σκοταδισμὸς τοῦ Διαφωτισμοῦ

Μία συζήτηση-συνέντευξη τοῦ Ρεζὶ Ντεμπρέ, Γάλλου δημοσιογράφου, φιλόσοφου καὶ ἀκαδημαϊκοῦ, συμπολεμιστῆ τοῦ Τσὲ Γκεβάρα στὴ Βολιβία τὸ 1968 καὶ συμβούλου τοῦ σοσιαλιστῆ Προέδρου Φρανσουὰ Μιτεράν, μὲ ἀφορμὴ τὴν κυκλοφορία τοῦ βιβλίου του “Ἡ φλόγα τοῦ ἱεροῦ” τὸ 2003, εἶναι ἰδιαίτερα ἐπίκαιρη σήμερα, ἐνόψει τῶν φωταδιστικῶν ἀγκυλώσεων ποὺ ἐκδηλώνονται στὴν Ἑλλάδα, μὲ πρότυπο τὴ Γαλλία, ὅπου ἔχουν ἤδη χρεωκοπήσει. .Ὁ Ντεμπρὲ ἐπισημαίνει τὴν ἀνακολουθία ὅσων κατηγοροῦν τὴ θρησκεία, ἀναπτύσσοντας τὴν ἄποψη ὅτι ὅπως καὶ οι θρησκευτικές, ἔτσι καὶ οἱ πολιτικὲς πεποιθήσεις βασίζονται σὲ μιὰ πίστη, σὲ ἀπόψεις καὶ ὑποθέσεις μὴ ἀποδεδειγμένες, οἱ ὁποῖες λογίζονται ὡς δεδομένες. 

Ἡ πίστη ὑποστατικὸ στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς, ὅπως καὶ τῆς θρησκείαςὉ Ντεμπρὲ ἐπισημαίνει ὅτι ὄχι μόνον οἱ θρησκευτικές, ἀλλὰ καὶ οἱ πολιτικὲς πεποιθήσεις ἐμπεριέχουν, πέρα ἀπὸ τὸ λογική, αὐτὰ ποὺ ξέρουμε καὶ ἔχουμε ἀποδείξει, καὶ στοιχεῖα στὰ ὁποῖα πιστεύουμε καὶ θεωροῦμε ἐκ προοιμίου δεδομένα. Διατυπώνει σὲ πιὸ συνολικὴ βάση τὴν ἄποψη ποὺ ἀπὸ καιρὸ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Νικολάι Μπερντιάγιεφ γιὰ τὴ θρησκευτικὴ διάσταση τοῦ ρώσικου κομμουνισμοῦ. Πολιτικὴ χωρὶς πίστη καταντᾶ τεχνοκρατία: 

Γιατί επιστρέφει ο Θεός

από

 Regis Debray

 

Με το έργο του «O Θεός, ένα δρομολόγιο» («Dieu, un itinéraire», εκδ. Odile Jacob) ο Ρεζίς Ντεμπραί επέλεξε ένα στοχασμό υψηλών φιλοδοξιών για τον Θεό. Τον Θεό που δεν έχει πεθάνει, τον Θεό που μεταμορφώνεται αλλά δεν εξαφανίζεται. Και, στη συνέντευξη που ακολουθεί, μας προσφέρει ένα ερμηνευτικό κλειδί για τους προβληματισμούς του.

– Γιατί ένας άνθρωπος που υπήρξε επαναστάτης νιώθει την ανάγκη να αφιερώσει ένα βιβλίο στον Θεό; Μήπως έχετε πλησιάσει κάπως σ’ Εκείνον;

– Πρέπει να ξέρεις από πού έρχεσαι. H παιδεία μου είναι ρωμαιοκαθολική, λόγω κοινωνικής συνάφειας και κληρονομικής συνέχειας. H πίστη είναι μια επιπλέον χάρις, δεν έχουν όλοι αυτή την τύχη. Το βιβλίο μου δεν έχει καθόλου να κάνει με διακήρυξη πίστης: είναι μια έρευνα πάνω στην πίστη. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει ο Θεός: προσωπικά δεν Τον έχω συναντήσει. Γνωρίζω μόνο ότι εκείνοι που Τον πιστεύουν επιδεικνύουν ένα δυναμισμό, μια τόλμη, που κάποτε εμπνέουν φόβο. Εκείνο που μ’ ενδιαφέρει είναι η ενεργητικότητα της πίστης. Αυτή την εξαιρετική δύναμη τη γνωρίζουμε όλοι από την ιστορία και από τις εφημερίδες – Μητέρα Τερέζα, Μπιν Λάντεν… Στο παρελθόν έχω ζήσει κοντά σε χριστιανούς –ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική– που ήταν στρατευμένοι στον κοινωνικό αγώνα, ακόμα και τον ένοπλο. Ηταν άνθρωποι αξιόπιστοι, στέρεοι, στους οποίους μπορούσες να υπολογίζεις.

– Είχατε ήδη ασχοληθεί με αυτό το θέμα το 1981, δημοσιεύοντας το βιβλίο «Κριτική στον πολιτικό λόγο – Το θρησκευτικό υποσεινείδητο»…

– Ναι, πηγαίνοντας κόντρα στο ρεύμα ιδεών της εποχής. Το βιβλίο αναφερόταν στην πίστη ως εφαλτήριο των κοινωνικών δεσμών και στη διαχρονικότητα του θρησκευτικού αισθήματος. Τον 20ό αιώνα αντιληφθήκαμε ότι ο Διαφωτισμός έζησε μέσα σε μια ουτοπία.

– Τι εννοείτε;

– Με δυο λόγια το μήνυμα ήταν: H πίστη είναι ένα πρόβλημα στο οποίο τη λύση θα δώσει η επιστήμη. H θρησκευτικότητα θα διαλυθεί μέσα στη γεωμετρία. Αποδείχτηκε, όμως, ότι αυτό δεν συνέβη. Μετά τον επιστημονισμό, τη θρησκεία της επιστήμης, επιστρέφουμε στις θρησκείες της Βίβλου ή σε σέκτες υποκατάστατα.

Διφορούμενο ον

– Ένα μήνυμα του Διαφωτισμού ήταν ότι η πίστη στον Θεό είναι φορέας οπισθοδρόμησης και επομένως παράγοντας μίσους. Σχετικά με το Μεσανατολικό, για παράδειγμα, ακούμε συχνά να λένε: «Για όλα φταίει η θρησκεία! Αν απαλλαγούμε από τον Θεό θα απαλλαγούμε από τους πολέμους». Ποια είναι η γνώμη σας;

Regis Debray: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Ευάγγελος Νιάνιος

“Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων”… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα: το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ώς τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα “Φώτα” της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν:  «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

REGIS DEBRAΥ: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Πώς συνέβη και ένας Γάλλος αναθρεμμένος με τον Διαφωτισμό, θιασώτης της Ουτοπίας της Επανάστασης – για την πραγμάτωση της οποίας έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, στα βουνά της Βολιβίας, στο πλευρό του Τσε Γκεβάρα – και σύμβουλος του προέδρου Μιτεράν ανακάλυψε τη βυζαντινή Εικόνα, για την οποία το ελληνικό ορθόδοξο πνεύμα συγκρούονταν για δύο περίπου αιώνες με το ανατολίτικο ανεικονικό;

Ευάγγελος Νιάνιος

"Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων"… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα: το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ώς τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα “Φώτα” της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν:  «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

*****

Πώς συνέβη και ένας Γάλλος αναθρεμμένος με τον Διαφωτισμό, θιασώτης της Ουτοπίας της Επανάστασης – για την πραγμάτωση της οποίας έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, στα βουνά της Βολιβίας, στο πλευρό του Τσε Γκεβάρα – και σύμβουλος του προέδρου Μιτεράν ανακάλυψε τη βυζαντινή Εικόνα, για την οποία το ελληνικό ορθόδοξο πνεύμα συγκρούονταν για δύο περίπου αιώνες με το ανατολίτικο ανεικονικό;

«Εγκώμιο των συνόρων», σ’ έναν κόσμο «δίχως όρια»

Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου 

Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπρέ, συντρόφου εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα, Εγκώμιο των συνόρων (Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ-2010), είναι συγκλονιστικό και δραματικά επίκαιρο. Αποδομεί την αριστεροδέξια ιδεολογική κυριαρχία της «no limits» και «no boarders» πλάνης που ποτίζει τον «πολιτισμό» του κόσμου μας.

Ψυχολογική παραδοχή του Ντεμπρέ είναι ότι, ο ασύνορος κόσμος αποτελεί το «βάλιουμ» σ’ έναν επώδυνο κόσμο, που σε κάνει να ονειρεύεσαι ό,τι επιθυμείς και να αποφεύγεις να τον αντιμετωπίσεις. Κάτι που δεν απέφυγε ο ίδιος, όταν συμμετείχε στο εθνικοπελευθερωτικό αντάρτικο της Λατινικής Αμερικής.

Ο Ντεμπρέ παραμένει ριζοσπάστης, κατεβαίνοντας όμως στη ρίζα των πραγμάτων, όπως ομολογεί. Έτσι, εγκωμιάζει τα σύνορα για να αντικρούσει τη «βλακώδη ιδέα που γοητεύει τη Δύση: η ανθρωπότητα που δεν είναι σε σωστό δρόμο, θα τα πήγαινε καλύτερα αν δεν υπήρχαν σύνορα». Οι ριζικές του παραδοχές δεν προέρχονται από μια ακροδεξιά εθνικιστική, συντηρητική ουτοπία, αλλά αντίθετα, μάλλον από μια μεταμαρξιστική εξελιγμένη σκέψη, δημοκρατική και ευρωπαϊκή. Ως οντολογική αναζήτηση της ανθρώπινης ουσίας, ενάντια στην ου-τοπία του μετανθρώπου, ενός ιπτάμενου δίποδου χωρίς έδαφος και όρια.

Ο Ντεμπρέ ξεκινά από μια βασική αρχή της ανθρώπινης φύσης: «Πώς βάζεις τάξη στο χάος; Τραβώντας μια γραμμή. Ξεχωρίζοντας το «εντός» και το «εκτός», το «εδώ» και το «εκεί». Έτσι ο σωρός γίνεται σύνολο».

Για να τεκμηριώσει την άποψή του ο Ντεμπρέ, ανατρέχει σε θεμελιακά κείμενα του ανθρώπινου πολιτισμού: Παλαιά Διαθήκη, Ιλιάδα, Αινειάδα, στην κοσμολογία της θρησκείας και της ιστορίας πόλεων και πολιτισμών. Έτσι, ορίζει το αρχετυπικό γεννεόγραμμα των συνόρων, που γεννιέται μαζί με τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Ως τίμιος μελετητής, αναγνωρίζει τη «θεμελιωτική αμφισημία» των συνόρων: «αξιαγάπητα και μισητά», «υπέροχα και καταραμένα». «Επισφραγίζουν ειρήνη, πυροδοτούν έναν πόλεμο», «συνδέουν και χωρίζουν». Όμως είναι σκληρά για να αντέχουν, καθώς κουβαλούν την πανάρχαια ουσία του ιερού, που είναι απτό και στερεό. Συνακόλουθα, η ουσία της θρησκευτικής κοσμολογίας, συναντά τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά κάθε λαού. Όρια κι αυτά στο διάβα της ιστορίας, διασχίζουν τον κόσμο χωρίς να κάνουν θόρυβο. Τα σύνορα ως ανθρωπολογικά χνάρια, ως σημεία διαχωρισμού, διαφύλαξης και ενότητας υπάρχουν σε όλες τις εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου.

REGIS DEBRAΥ: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Εκτύπωση PDF

Του Ευάγγελου Νιάνιου*

‘’Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων’’… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα : το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ως τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα ‘’Φώτα’’ της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν: «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

«Εγκώμιο των συνόρων», σ’ έναν κόσμο «δίχως όρια»

Ρεζίς Ντεμπρέ, Εγκώμιο των Συνόρων, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2015

Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου από την Ρήξη φ. 127

Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπρέ, συντρόφου εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα, Εγκώμιο των συνόρων (Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ-2010), είναι συγκλονιστικό και δραματικά επίκαιρο. Αποδομεί την αριστεροδέξια ιδεολογική κυριαρχία της «no limits» και «no boarders» πλάνης που ποτίζει τον «πολιτισμό» του κόσμου μας.
Ψυχολογική παραδοχή του Ντεμπρέ είναι ότι, ο ασύνορος κόσμος αποτελεί το «βάλιουμ» σ’ έναν επώδυνο κόσμο, που σε κάνει να ονειρεύεσαι ό,τι επιθυμείς και να αποφεύγεις να τον αντιμετωπίσεις. Κάτι που δεν απέφυγε ο ίδιος, όταν συμμετείχε στο εθνικοπελευθερωτικό αντάρτικο της Λατινικής Αμερικής.
Ο Ντεμπρέ παραμένει ριζοσπάστης, κατεβαίνοντας όμως στη ρίζα των πραγμάτων, όπως ομολογεί. Έτσι, εγκωμιάζει τα σύνορα για να αντικρούσει τη «βλακώδη ιδέα που γοητεύει τη Δύση: η ανθρωπότητα που δεν είναι σε σωστό δρόμο, θα τα πήγαινε καλύτερα αν δεν υπήρχαν σύνορα». Οι ριζικές του παραδοχές δεν προέρχονται από μια ακροδεξιά εθνικιστική, συντηρητική ουτοπία, αλλά αντίθετα, μάλλον από μια μεταμαρξιστική εξελιγμένη σκέψη, δημοκρατική και ευρωπαϊκή. Ως οντολογική αναζήτηση της ανθρώπινης ουσίας, ενάντια στην ου-τοπία του μετανθρώπου, ενός ιπτάμενου δίποδου χωρίς έδαφος και όρια.
Ο Ντεμπρέ ξεκινά από μια βασική αρχή της ανθρώπινης φύσης: «Πώς βάζεις τάξη στο χάος; Τραβώντας μια γραμμή. Ξεχωρίζοντας το «εντός» και το «εκτός», το «εδώ» και το «εκεί». Έτσι ο σωρός γίνεται σύνολο».

Ο Ντεμπρέ και το 'Εγκώμιο των συνόρων

Φώτο: Ο Ρεζί Ντεμπρέ, σύντροφος του Τσέ στην Βολιβία, κρατούμενος των δυνάμεων ασφαλείας

«Καμιά συνοικία του Παρισιού δεν μοιάζει με άλλη. Η γενέθλια πόλη μου έχει θεωρητικά ογδόντα (τέσσερεις σε καθένα από τα είκοσι διαμερίσματα), όμως αυτός ο συνδετικός ιστός, ίδιος με πολύχρωμη κουρελού, συμπίπτει σπάνια με τη διοικητική μας διαίρεση. Η καθεμιά έχει το ύφος της, τα σπουδαία τέκνα της σε εντοιχισμένες πλάκες ή σε γύψο, τον εγωισμό της, τη φορεσία της, την προφορά, την τοπική διάλεκτο -- και όλο αυτό το φολκλόρ, που έχει επικαθήσει με το πέρασμα των αιώνων, δείχνει κάτι περισσότερο από μια κάρτ ποστάλ: μια υποδόρια αλληλοκατανόηση. Υπάρχουν συνοικίες που καθορίζουν ένα επάγγελμα. Όλες αναδίδουν μιαν ατμόσφαιρα οικογενειακή. Είσαι από την Μπελβίλ, από το Σαντιέ, από την Μπυτ-ω-Κάιφ, από το προάστιο Σαίν Ζερμαίν --ένα 'από' περιοριστικό όσο και τιμητικό. Υπάρχουν επίσης, πλαισιώνοντας ή ροκανίζοντας ολοένα και περισσότερο αυτές τις γειτονιές, κάποιοι μη-τόποι, σαν αδιαφοροποίητα μη-πρόσωπα, εστίες με χρησιμοθηρικές δραστηριότητες, μπορεί και απαραίτητες, όμως ευτελείς και απρόσωπες: σούπερ μάρκετ, αεροδρόμια, βενζινάδικα, πάρκινγκ, αυτοκινητόδρομοι, σιδηρόδρομοι, σταθμοί διοδίων.