George Steiner: Το έργο δεν έχει ανάγκη κανέναν!

 Αντίφωνο

Ο Τζορτζ Στάινερ, ο πολυμαθής κριτικός λογοτεχνίας πέθανε σήμερα σε ηλικία 90 ετών, στο σπίτι του στο Κέμπριτζ της Αγγλίας. 

Μία συνέντευξη του κριτικού και φιλοσόφου, στην γαλλική le Monde (13/5/2013)

Le Monde: Είμαστε μάρτυρες της υποχώρησης της ευρωπαϊκής ιδέας. Αυτό του είδους η άμπωτη σας ανησυχεί;

George STEINER: Σίγουρα, αλλά ο δικός μου πεσιμισμός είναι σύνθετος, διότι από την άλλη πλευρά η Ευρώπη όπως την γνωρίζουμε εν έτει 2013 αγγίζει επίσης το θαύμα. Κουβεντιάζουμε τώρα εδώ, καθισμένοι παρέα στο Cambridge, ακόμη κι αν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έχουν καταστρέψει την ήπειρο, παρά την ύπαρξη του Ολοκαυτώματος, ακόμη κι αν κατά την διάρκεια του α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις έχασαν 40.000 άνδρες μόλις την πρώτη ημέρα της μάχης του Passchendaele (1917), σε τέτοιο σημείο ώστε μια εφημερίδα να μην διαθέτει καν τον ανάλογο χώρο για να δημοσιευθούν όλα τα ονόματα των πεσόντων! Ναι, το γεγονός πως μετά από όλους αυτούς τους κατακλυσμούς η Ευρώπη ξαναπόκτησε μία δεδομένη ύπαρξη, έχοντας ακόμη μεγάλες ορχήστρες και μουσεία, αυτό είναι από μόνο του ένα θαύμα. Είχαμε το δικαίωμα να πιστέψουμε πως όλα αυτά σήμαιναν το τέλος της Ευρώπης. Κι άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί αφανίστηκαν, ο δε Paul Valery, είχε από τα 1919 προαναγγείλει το τέλος του δικού μας πολιτισμού.

Le Monde: Το δυτικό τοπίο της διανόησης δεν έχει αλλάξει βεβαίως και λίγο.

George STEINER: Ουσιαστικά είναι οι θετικές επιστήμες αυτές που διεκδικούν πια τα πρωτεία και όχι οι ανθρωπικές. Τόσο όταν εγκαταστάθηκα στο Princeton ( New Jersey ) στο ΄΄σπίτι΄΄ του Einstein, όσο κι αργότερα στο Cambridge (Ηνωμένο Βασίλειο), επέλεξα να ζήσω ανάμεσα στους πρίγκιπες των θετικών επιστημών. Οι επιστήμες είναι ο μεγάλος αγωγός που μας συνδέει με το μέλλον. Ακόμη κι αν αποδίδουμε μέτρια σε αυτόν τον τομέα, μοιάζει σαν κάποιον που ενσωματώνεται σε μία ομάδα , που προσδοκά το υψηλότερο, έστω κι αν βαδίζει πάνω σε έναν κυλιόμενο διάδρομο. Κατά τα άλλα προτού η αγγλοσαξονική γλώσσα αναδειχθεί στην παγκόσμια lingua franca, οι μαθηματικοί είχαν διεκδικήσει για τον εαυτό τους αυτόν τον ρόλο. Θυμάμαι ότι στο Princeton μπορούσαμε να δούμε φοιτητές ρώσους, ιάπωνες και αμερικάνους να γράφουν με κάθε τρόπο πάνω σε έναν πίνακα. Τα δάχτυλά τους έμοιαζαν με αστραπές. Παρά το γεγονός πως αντιπροσώπευαν διαφορετικές εθνικότητες και μιλούσαν άλλες γλώσσες, καταλαβαίνονταν, ίσως με έναν τρόπο αστείο, χάρη στην παγκόσμια γλώσσα των μαθηματικών και των θετικών επιστημών. Ένα είδος Espéranto της ακριβείας.

Ο Τζορτζ Στάινερ, ο πολυμαθής κριτικός λογοτεχνίας πέθανε σήμερα σε ηλικία 90 ετών, στο σπίτι του στο Κέμπριτζ της Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια της σπουδαίας πορείας του, δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία σε κορυφαία πανεπιστήμια και ασχολήθηκε με μία σειρά φιλοσοφικών θεμάτων όπως οι απαρχές του λόγου, η ηθική δύναμη της λογοτεχνίας και το μέλλον της αλήθειας. Τον θάνατο του γνωστοποίησε ο γιος του, Δρ. Ντέιβιντ Στάιντερ. 

 Ο Τζορτζ Στάινερ γεννήθηκε το 1929 στο Παρίσι από Εβραίους γονείς αυστριακής καταγωγής. Η οικογένειά του μετανάστευσε στην Αμερική το 1940 και, ήδη από τα πρώτα του παιδικά χρόνια, μιλούσε τρεις γλώσσες. Σπούδασε στα πανεπιστήμια του Σικάγο, του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης με υποτροφία Rhodes. Αργότερα, δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία στα πανεπιστήμια του Κέμπριτζ, της Γενεύης και της Οξφόρδης και, ως κριτικός λογοτεχνίας, συνεργάστηκε με τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. 

Πρώτο του βιβλίο ήταν η μελέτη «Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι» (1958) ενώ ακολούθησαν τα έργα «Ο θάνατος της τραγωδίας», «Γλώσσα και σιωπή» και «Στο κάστρο του Κυανοπώγωνα: Σημειώσεις για τον επαναπροσδιορισμό της κουλτούρας». Λογοτέχνης, δάσκαλος, λόγιος και κριτικός, διαδέχθηκε τον Έντμουντ Γουίλσον στον New Yorker, όπου έγραφε αδιάλειπτα από το 1966 έως το 1997, εντυπωσιάζοντας και προκαλώντας με την γκάμα αλλά και με την ιδιαιτερότητα των λογοτεχνικών του αναφορών. 

 «Με εκπλήσσει, όσο κι αν φαίνεται αφελές σε άλλους, ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις τον ανθρώπινο λόγο τόσο για να αγαπήσεις, να δημιουργήσεις και να συγχωρέσεις, όσο και για να βασανίσεις, να μισήσεις, να καταστρέψεις και να εξαφανίσεις», έγραφε στο βιβλίο του "Grammars of Creation". 

Στο «Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι» παρατηρούσε πως «η παλιά κριτική γεννιέται από τον θαυμασμό. Κάποιες φορές απομακρύνεται από το κείμενο για να εξετάσει τον ηθικό σκοπό του. Ερμηνεύει την λογοτεχνία σαν κάτι που δεν υπάρχει σε απομόνωση, αλλά στο κέντρο των ιστορικών πολιτικών ενεργειών. Πάνω από όλα, η παλιά κριτική είναι φιλοσοφημένη στην γκάμα και στο ταμπεραμέντο της». 

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, παρέμεινε σταθερός σε αυτό το «άρθρο της πίστης», σχολιάζουν οι New York Times, κάνοντας αναφορά στο πλατύ πεδίο της έρευνάς του - από τον Χάιντεγκερ και την ελληνική τραγωδία, ως το σκάκι και την λογοτεχνική μετάφραση. Άλλα έργα του είναι: «Μετά τη Βαβέλ», «Περί δυσκολίας», «Αξόδευτα πάθη», «Γραμματικές της δημιουργίας» και η σύντομη αυτοβιογραφία του "Errata". Το 1994 είχε πει για την υστεροφημία του στο The Paris Review: «Θα ήθελα να με θυμούνται ως έναν καλό δάσκαλο ανάγνωσης». 

 Με πληροφορίες από New York Times

Ακόμη:

Τζορτζ Στάινερ: Ο κατάσκοπος της ψυχής του συγγραφέα

Οι Νοσταλγοί του Παρελθόντος και ο Άγγελος της Ιστορίας

Γράφει ο Μάκης Ανδρονόπουλος  – 

Οι αποδομητικές μέθοδοι του νεοσυντηρητισμού με αφορμή μια δεύτερη ανάγνωση της «Νοσταλγίας του Απόλυτου» του George Steiner

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η γραφή του στοχαστή George Steiner είναι απολαυστική και σε παρασύρει εύκολα στην «παγίδα» των συλλογισμών του. Ομολογώ ότι η χειμαρρώδης και ενίοτε ειρωνική γραφή του με παρέσυρε κατά την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου του «Νοσταλγία του Απόλυτου» (Άγρα, 2007). Η δεύτερη όμως ανάγνωση με βρήκε απέναντι στον Στάινερ, τον οποίο πλέον τοποθετώ -όπως άλλωστε και τον Roger Scruton που επίσης απολαμβάνω- στους  θεμελιωτές ενός σύγχρονου αποδομητικού συντηρητισμού, ιδιαίτερα επικίνδυνου από πολιτικής απόψεως.

Ο Στάινερ ξεκινά αυτό το βιβλίο με τη γενικής αποδοχής διαπίστωση ότι έχουν περιέλθει σε παρακμή τα χριστιανικά δόγματα στη Δύση, που είχαν «διαμορφώσει την ταυτότητα του ανθρώπου και τη θέση μας στον κόσμο», επειδή «έχασαν την κυριαρχία τους πάνω στο συναίσθημα και στην καθημερινή ύπαρξη». Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθεί «κενό» και να στεγνώσει ο «πυρήνας της ηθικής και πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου».

Έτσι, κατά τον Στάινερ, προς πλήρωση του «κενού» δημιουργήθηκαν νέες «μυθολογίες» και σημειώθηκε μια σταδιακή επιστροφή στον ανορθολογισμό. Υπό αυτή την οπτική, στήνει στον τοίχο τον Φρόιντ (ψυχανάλυση), τον Μαρξ (δικτατορία του προλεταριάτου) και τον Λεβί-Στρος (γλωσσολογική δομή της ανθρωπολογίας). Όσους δε τους ακολούθησαν τους καταγγέλλει ως νοσταλγούς του απόλυτου, υπονοώντας ευθέως ότι κατά κάποιο τρόπο «θρησκεύονται» με τα νέα κοσμικά δόγματα.

Οι Νοσταλγοί του Παρελθόντος και ο Άγγελος της Ιστορίας/ Μάκης Ανδρονόπουλος

Οι αποδομητικές μέθοδοι του νεοσυντηρητισμού με αφορμή μια δεύτερη ανάγνωση της «Νοσταλγίας του Απόλυτου» του George Steiner

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η γραφή του κριτικού στοχαστή George Steiner είναι απολαυστική και σε παρασύρει εύκολα στην «παγίδα» των συλλογισμών του. Ομολογώ ότι η χειμαρρώδης και ενίοτε ειρωνική γραφή του με παρέσυρε κατά την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου του «Νοσταλγία του Απόλυτου» (Άγρα, 2007). Η δεύτερη όμως ανάγνωση με βρήκε απέναντι στον Στάινερ, τον οποίο πλέον τοποθετώ -όπως άλλωστε και τον Roger Scruton που επίσης απολαμβάνω- στους θεμελιωτές ενός σύγχρονου αποδομητικού συντηρητισμού, ιδιαίτερα επικίνδυνου από πολιτικής απόψεως.

Ο Στάινερ ξεκινά αυτό το βιβλίο με τη γενικής αποδοχής διαπίστωση ότι έχουν περιέλθει σε παρακμή τα χριστιανικά δόγματα στη Δύση, που είχαν «διαμορφώσει την ταυτότητα του ανθρώπου και τη θέση μας στον κόσμο», επειδή «έχασαν την κυριαρχία τους πάνω στο συναίσθημα και στην καθημερινή ύπαρξη». Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθεί «κενό» και να στεγνώσει ο «πυρήνας της ηθικής και πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου».

George Steiner: Το έργο δεν έχει ανάγκη κανέναν!



inShare

Μία συνέντευξη του κριτικού και φιλοσόφου, στην γαλλική le Monde (13/5/2013)

Le Monde: Είμαστε μάρτυρες της υποχώρησης της ευρωπαϊκής ιδέας. Αυτό του είδους η άμπωτη σας ανησυχεί;

George STEINER: Σίγουρα, αλλά ο δικός μου πεσιμισμός είναι σύνθετος, διότι από την άλλη πλευρά η Ευρώπη όπως την γνωρίζουμε εν έτει 2013 αγγίζει επίσης το θαύμα. Κουβεντιάζουμε τώρα εδώ, καθισμένοι παρέα στο Cambridge, ακόμη κι αν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έχουν καταστρέψει την ήπειρο, παρά την ύπαρξη του Ολοκαυτώματος, ακόμη κι αν κατά την διάρκεια του α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις έχασαν 40.000 άνδρες μόλις την πρώτη ημέρα της μάχης του Passchendaele (1917), σε τέτοιο σημείο ώστε μια εφημερίδα να μην διαθέτει καν τον ανάλογο χώρο για να δημοσιευθούν όλα τα ονόματα των πεσόντων! Ναι, το γεγονός πως μετά από όλους αυτούς τους κατακλυσμούς η Ευρώπη ξαναπόκτησε μία δεδομένη ύπαρξη, έχοντας ακόμη μεγάλες ορχήστρες και μουσεία, αυτό είναι από μόνο του ένα θαύμα. Είχαμε το δικαίωμα να πιστέψουμε πως όλα αυτά σήμαιναν το τέλος της Ευρώπης. Κι άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί αφανίστηκαν, ο δε Paul Valery, είχε από τα 1919 προαναγγείλει το τέλος του δικού μας πολιτισμού.