Από την Αντιγόνη στην Ιφιγένεια…

Βασίλης Μακρής, Δημήτρης Μαριόλης:

Στ᾿ Ἀστεῖα Παίζαμε!

Δὲ χάσαμε μόνο τὸν τιποτένιο μισθό μας

Μέσα στὴ μέθη τοῦ παιχνιδιοῦ σᾶς δώσαμε καὶ τὶς γυναῖκες μας

Τὰ πιὸ ἀκριβὰ ἐνθύμια ποὺ μέσα στὴν κάσα κρύβαμε

Στὸ τέλος τὸ ἴδιο τὸ σπίτι μας μὲ ὅλα τὰ ὑπάρχοντα.

Νύχτες ἀτέλειωτες παίζαμε, μακριὰ ἀπ᾿ τὸ φῶς τῆς ἡμέρας

Μήπως πέρασαν χρόνια; σαπίσαν τὰ φύλλα τοῦ ἡμεροδείχτη

Δὲ βγάλαμε ποτὲ καλὸ χαρτί, χάναμε· χάναμε ὁλοένα

Πῶς θὰ φύγουμε τώρα; ποῦ θὰ πᾶμε; ποιὸς θὰ μᾶς δεχτεῖ;

Δῶστε μας πίσω τὰ χρόνια μας δῶστε μας πίσω τὰ χαρτιά μας

Κλέφτες!

Στὰ ψέματα παίζαμε!

M. Αναγνωστάκης

Δυστυχώς δεν πρόκειται για παιχνίδι. Το δίλημμα που τέθηκε μπροστά στον πρωθυπουργό τα ξημερώματα της 13ης Ιουλίου ήταν εξαιρετικά σαφές: ή θα υπέγραφε την πλήρη παράδοση της χώρας και του λαού της ή θα αποχωρούσε με το κεφάλι ψηλά. Διάλεξε τον πρώτο δρόμο: πλήρης παράδοση, ένα απεχθέστατο τρίτο μνημόνιο με ταπεινωτικούς όρους, μια συμφωνία μπροστά στην οποία ακόμα και το μνημόνιο που ψήφισε η βουλή δυο μέρες πριν μοιάζει με παιδική χαρά. Η επιλογή του σε ένα τόσο κρίσιμο δίλημμα αποδεικνύει το προφανές: Ο ΣΥΡΙΖΑ, ή για να είμαστε πιο ακριβείς και δίκαιοι, η ηγετική του ομάδα, δεν είχε ποτέ στις επιλογές της τη ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε ως λύση έσχατης ανάγκης. Είχε όμως στις πολιτικές της επιλογές την άνευ όρων παράδοση που αποτελεί την άμεση συνέπεια της στρατηγικής πάση-θυσία-να-μείνουμε-στο-ευρώ.

Επιπλέον, ο πρωθυπουργός δεν δίστασε να καταφύγει σε προφανείς ανακρίβειες, αναφέροντας ότι «καταφέραμε σε αυτή τη σκληρή μάχη να κερδίσουμε την αναδιάρθρωση του χρέους». Η συμφωνία όμως που υπέγραψε γράφει καθαρά ότι «Η Σύνοδος Κορυφής της Ευρωζώνης τονίζει ότι δεν μπορεί να γίνει ονομαστικό κούρεμα του χρέους. Οι ελληνικές αρχές επαναλαμβάνουν την κατηγορηματική δέσμευσή τους να τιμήσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις προς όλους τους πιστωτές τους πλήρως και εγκαίρως». Η κοροϊδία δεν μπορεί να συνεχίζεται για πολύ. Τα φτωχά παιδιά στις λαϊκές γειτονιές που υψώθηκαν οι σημαίες του ΟΧΙ θα συνεχίσουν να πεινάνε, οι γονείς τους θα γίνουν περισσότερο φτωχοί, οι στρατιές των άνεργων, των απλήρωτων και των απολυμένων θα πολλαπλασιαστούν. Και όλα αυτά, με την υπογραφή της κυβέρνησης της αριστεράς. Πιο δίπλα, στην Εκάλη και την Κηφισιά, οι πανηγυρισμοί των οπαδών του ΝΑΙ, δε λένε να σταματήσουν, κάποιοι τρίβουν τα χέρια τους για τα πακέτα «ανάπτυξης» που θα τροφοδοτήσουν τις καταθέσεις τους στην Ελβετία, business as usual!

Το νέο μνημόνιο

Μια προσεκτικότερη μελέτη του ανακοινωθέντος της Συνόδου Κορυφής οδηγεί σε πολύ οδυνηρά συμπεράσματα. Το πλήρες ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου, η επιστροφή της τρόικας στα υπουργεία, η έγκριση των νομοσχεδίων από την τρόικα πριν καν μπουν σε διαβούλευση και – τι ταπείνωση – η ακύρωση των ψηφισμένων νόμων του τελευταίου πενταμήνου δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες. Πρόκειται για τη ληξιαρχική πράξη που πιστοποιεί με τον πλέον επίσημο τρόπο, το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και την είσοδο σε μια άλλη. Στη νέα εποχή της ευρωπαϊκής τάξης πραγμάτων, οι αρχές και οι αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, τα Συντάγματα, η λαϊκή κυριαρχία, οι κοινοβουλευτικές δημοκρατικές παραδόσεις, δεν αποτελούν πλέον παρά ένα θεατρικό σκηνικό, κάτι σαν τη ρωμαϊκή γερουσία στην εποχή της παντοδυναμίας των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Οι πολίτες μετατρέπονται σε υπηκόους μιας μπανανίας, χωρίς πολιτικά, κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα. Ο ελληνικός λαός καλείται να παίξει το ρόλο της Ιφιγένειας, μάλλον αυτή την αρχαία τραγωδία όφειλε να αναφέρει ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στο ευρωκοινοβούλιο, η αναφορά στην Αντιγόνη αποτελούσε ατυχές παράδειγμα. Άλλωστε, στη συγκυρία που οξύνεται η καπιταλιστική κρίση, ο ανταγωνισμός των ιμπεριαλισμών και η επιθετικότητα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου επιβάλλουν την καταστροφή περιοχών και χωρών, τη θυσία ολόκληρων λαών προκειμένου να πάρει μπροστά η καπιταλιστική μηχανή και να συσπειρωθούν τα ελατήρια που θα οδηγήσουν στη νέα καπιταλιστική ανάπτυξη.

Η ζώνη του ευρώ και η διεθνής οικονομική κρίση

του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΜΑΡΙΟΛΗ*

Monthly Review Τεύχος Νο 53 Μάϊος 2009

Εισαγωγή

Οι διεθνείς οικονομικές ολοκληρώσεις συνιστούν μορφές διευθέτησης και τρόπους ύπαρξης της αντίφασης ανάμεσα στην τάση διεθνοποίησης των «οικονομιών της αγοράς» και την εθνική συγκρότησή των, δηλαδή της βασικής, στο διεθνές επίπεδο, αντίφασης του υφιστάμενου συστήματος παραγωγής. Βρίσκονται, επομένως, σε μία κατάσταση δυναμικής ισορροπίας και χαρακτηρίζονται από τη μετατροπή των αποτελεσμάτων των σε νέα αίτια, στη βάση των οποίων τείνουν να αναπαράγονται σε μία υψηλότερη κλίμακα. Ωστόσο, όταν αδυνατούν, συνεπεία εσωτερικών ή μη εξελίξεων, να επιτύχουν την προαναφερθείσα διευθέτηση, γίνονται ασταθείς και, τελικά, μεταβαίνουν σε κατάσταση παραβίωσης ή αποσύνθεσης, όπως η Κοινή Αγορά Κεντρικής Αμερικής (1960) ή η Λατινική Νομισματική Ένωση (1865–1927), αντιστοίχως.

Η ύφεση στην οποία εισήλθε η παγκόσμια οικονομία, στα τέλη του 2008, και η οποία δεν αποκλείεται να μετατρέπεται, σύμφωνα με όλες τις διαθέσιμες ενδείξεις και εκτιμήσεις, σε βαθιά κρίση, αποτελεί μία –για να χρησιμοποιήσουμε την κυρίαρχη ορολογία– «διαταραχή» που δημιουργεί κλυδωνισμούς στο εσωτερικό της διεθνώς πιο προωθημένης ολοκλήρωσης, ήτοι της Ζώνης του Ευρώ (ΖΕ) και, κατ’ επέκταση, στην «Ευρωπαϊκή Ένωση των 27».

Το παρόν άρθρο επιχειρεί να αναλύσει αυτήν τη συγκυρία, από τη σκοπιά της ΖΕ, και να υποστηρίξει, λαμβάνοντας υπ’ όψιν, συνοπτικά, τη σύνολη πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ότι το πρωτεύον ζήτημα δεν είναι η οικονομική κρίση αλλά η ίδια η ΖΕ. Η συζήτηση που ακολουθεί δομείται ως εξής: η αμέσως επόμενη ενότητα εστιάζει στη έννοια της «νομισματικής ζώνης» (ή, αλλιώς, «οικονομικής και νομισματικής ένωσης»)· εν συνεχεία εξετάζεται η ευστάθεια της ΖΕ· τέλος, αναλύεται η σχέση κρίσης–ΖΕ και συνοψίζονται τα συμπεράσματα της συζήτησης.

Περί νομισματικών ζωνών

Η «νομισματική ζώνη» συνιστά μία ιδιαίτερα ανεπτυγμένη μορφή διεθνούς οικονομικής ολοκλήρωσης, η οποία μετεξελίσσεται σε «πλήρη οικονομική ένωση», όταν χαρακτηρίζεται (και) από την ύπαρξη υπερεθνικής οικονομικής πολιτικής. Οι οικονομίες που συστήνουν μία νομισματική ζώνη παραιτούνται από τη δυνατότητα άσκησης εμπορικής (δασμολογικής και μη) και συναλλαγματικής πολιτικής. Λιγότερο προφανές, αλλά αδιαμφισβήτητο, είναι ότι η συμμετοχή σε μία νομισματική ζώνη, στην οποία δεν υφίστανται περιορισμοί στις κινήσεις των χρηματικών κεφαλαίων, συνεπάγεται και το αδύνατον άσκησης εθνικά αυτόνομης νομισματικής πολιτικής (Mundell 1963). Κατά συνέπεια, τα μέλη μίας νομισματικής ζώνης δεν έχουν μόνον «όφελος» αλλά και «κόστος». Το πρώτο προκύπτει, σε γενικές γραμμές, από την εξάλειψη της αβεβαιότητας που δημιουργούν οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, και καλείται «όφελος νομισματικής αποτελεσματικότητας». Το δεύτερο προκύπτει από την αξιοσημείωτη συρρίκνωση του πλήθους των μέσων/εργαλείων που είναι διαθέσιμα για την «ταυτόχρονη» εξισορρόπηση του εσωτερικού και του εξωτερικού τομέα κάθε επιμέρους εθνικής οικονομίας, και καλείται «κόστος οικονομικής ευστάθειας» [1] .