Τραυλός-Tζανετάτος Δημήτρης / 05/07/2023
Αποτελεί κοινό τόπο για κοινωνιολόγους, πολιτειολόγους και συνταγματολόγους η διαπίστωση ότι το ισχύον πολίτευμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας βρίσκεται σε προϊούσα πολύπλευρη κρίση. Η κρίση αυτή συνδέεται ιστορικά με την κρίση του φορντισμού και του κεϋνσιανισμού, την καπιταλιστική κρίση και την μετάβαση στον μεταφορντισμό, ιδίως όμως με την εδραίωση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης μετά την κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Η χρηματοπιστωτική κρίση των ετών 2007-2008 οδήγησε σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (W. Streeck, 2013).
Στο επίκεντρο της διεξαγόμενης, στην Ευρώπη, συζήτησης για την κρίση της δημοκρατίας, το σχετικό ενδιαφέρον στρέφεται στην καινοφανή όσο και αμφιλεγόμενη έννοια της μεταδημοκρατίας, η οποία φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα πρόσφορο εργαλείο για την ανάλυση και ερμηνεία της κρίσης της αστικής δημοκρατίας (J. Rancière, C. Mouffe, C. Crouch). Βασική θέση του –επεξεργασμένου κυρίως από τον Crouch– σχήματος, είναι η παρατηρούμενη, ιδίως μετά την εδραίωση του νεοφιλελευθερισμού, διευρυνόμενη διάσταση μεταξύ τυπικής νομικής-συνταγματικής διασφάλισης της αστικής, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, των βασικών πυλώνων και θεσμών της, οι οποίοι εξακολουθούν να ισχύουν, και της πραγματικής λειτουργίας και εφαρμογής τους.
Η διάσταση αυτή που υποσκάπτει τη βάση της δημοκρατικής νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, οδηγεί σε απορρύθμιση όλους τους επί μέρους θεσμούς του αστικοδημοκρατικού πολιτεύματος: την διάκριση των εξουσιών, το κοινωνικό κράτος δικαίου, τα πολιτικά κόμματα, τη λαϊκή συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτικής βούλησης και τα συνταγματικά δικαιώματα.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του “μεταδημοκρατικού εκφυλισμού” του πολιτικού συστήματος αποτελεί η αυξανόμενη επιρροή των διαμορφωτών της κοινής γνώμης, των τεχνοκρατών-ειδημόνων, των ΜΚΟ (μη κυβερνητικές οργανώσεις), των διαπεπλεγμένων ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων –εθνικών και κυρίως πολυεθνικών– με την πολιτική ελίτ στη λειτουργία του κράτους, τη δράση των κομμάτων και τελικώς στη διαμόρφωση το συσχετισμού των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και την έκφραση της πολιτικής βούλησης, ιδίως στο κορυφαίο επίπεδο της λαϊκής ετυμηγορίας.
Έτσι, καθώς η λαϊκή βούληση παύει να συνιστά τον κυρίαρχο παράγοντα του πολιτικού παιγνίου και οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται από μία πολιτικοοικονομική ελίτ, ερήμην συχνά των λαϊκών και εθνικών συμφερόντων, η όλη διαδικασία των εκλογών εκφυλίζεται σε ένα άνευρο, ανούσιο και συχνά αδιάφορο για μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος τυπικό τελετουργικό, σε μία θεατρική παράσταση, η επιτυχία της οποίας εξαρτάται από την δεξιοτεχνία του “σκηνοθέτη” και την ερμηνευτική ικανότητα των “ηθοποιών”.
Το φαινόμενο της μεταδημοκρατίας
Βεβαίως το φαινόμενο της μεταδημοκρατίας στην Ευρώπη ενισχύεται αναμφιβόλως με την εξασθένιση του εθνικού κράτους, λόγω εκχώρησης μέρους της εθνικής κυριαρχίας μέσω μεταβίβασης αρμοδιοτήτων εθνικών οργάνων σε όργανα της ΕΕ. (Πρβλ. άρθρο 28 παρ. 2 και 3 ελληνικού Συντάγματος). Αναπτύσσει δε ιδιαίτερη δυναμική στο ευρωενωσιακό δημοκρατικό οικοδόμημα, που βεβαίως με τη σειρά του ενισχύει την μεταδημοκρατική διάβρωση των εθνικών αστικών δημοκρατιών. Δεν είναι τυχαία, η ίσως υπερβολική αλλά όχι αδικαιολόγητη, αναφερόμενη προφανώς στις ευρωεκλογές, θέση ότι οι «μεταδημοκρατικές αποστειρωμένες εκλογές δεν έχουν ούτε την αξία που έχει το χαρτί, πάνω στο οποίο τυπώνονται τα ψηφοδέλτια» (W. Streeck, 2013).
