Εξομολογητικό

Του Ρούντι Ρινάλντι 

Έχω την ανάγκη να γράψω δυο λόγια για μια φωτογραφία που με έχει συγκλονίσει αυτές τις μέρες του μεγάλου θανατικού στη Γάζα, ένα έγκλημα που όλοι οι «πολιτισμένοι» της Δύσης επιτρέπουν και εκτελούν οι «αυτοαμυνόμενοι» Ισραηλινοί κατακτητές.

 Που συνεχίζουν ένα διαρκές έγκλημα στην περιοχή, τουλάχιστον από το 1948.

Η φωτογραφία με τίτλο «Μητέρα που αγκαλιάζει το σώμα του γιού της που σκοτώθηκε σε αεροπορική επιδρομή Ισραηλινών στη Γάζα 18/10/23» μοιάζει με έργο τέχνης. 

Μέσα στην απίστευτη τραγικότητά της, έχει μια ομορφιά, έχει μια λιτότητα, έχει κίνηση, έχει βάθος, έχει αντίθεση χρωματική και αρμονία, έχει μια καμπυλότητα, μια τρυφερότητα και έναν πόνο. Παράγει ως φωτογραφία και ένα αισθητικό αποτέλεσμα. Έχοντας κάποια μικρή σχέση με εξώφυλλα βιβλίων και γραφικές τέχνες, μένω με το στόμα ανοικτό απέναντι σε αυτή την φωτογραφία που παράγει τέχνη και πολιτισμό συνάμα. 

Δεν ξέρω αν ένας Μιχαήλ Άγγελος, ένας Ροντέν, ένας Πικάσο κλπ θα μπορούσαν να αποδώσουν με τον τρόπο τους αυτό το αποτέλεσμα. Και είναι μια φωτογραφία, μια συγκλονιστική φωτογραφία, χωρίς καταστροφές και αίματα. Είναι η αγκαλιά της μάνας στο γιο της, ένας σπαρακτικός αποχαιρετισμός, ένας σπαραγμός ανείπωτος.

 Ο Ρίτσος είχε γράψει τον Επιτάφιο όταν είχε δει την φωτογραφία της μάνας πάνω στον σκοτωμένο γιό της στην γενική απεργία της Θεσσαλονίκης (1936).

 Σήμερα τι κάνουν οι γνωστοί διανοούμενοι, οι καλοπληρωμένοι καλλιτέχνες, γιατί σιωπούν μπροστά στο έγκλημα; 

Φοβούνται μήπως τους αποκαλέσει η ισραηλινή προπαγάνδα «αντισημίτες»; Φοβούνται μην μπούνε σε μαύρες λίστες του πολυπλόκαμου ισραηλινού μηχανισμού και κοπούνε από διάφορες δουλειές. Γιατί σιωπούν; 

Μάθανε να κρατάνε πισινή και με το παγκόσμιο πραξικόπημα της πανδημίας (κατάργηση του δημόσιου χώρου, βιοπολιτικό έλεγχο μεγάλων πληθυσμών) και με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τώρα ξεχάσαμε το δίκιο του λαού της Παλαιστίνης. Πόσο έγκλημα πρέπει να δουν ακόμα για να φωνάξουν κι αυτοί ένα «Φτάνει πια!».

 Ευτυχώς πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις…

Αλαμπουρνέζικα, η γλώσσα των κουλτουριάρηδων

Του Ντίνου Χριστιανόπουλου*

Κουλτουριάρηδες είναι οι διανοούμενοι που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη γνώση και την πληροφόρηση και λιγότερη στο αίσθημα και το βίωμα. Ότι έμαθαν ή δεν έμαθαν έχει γι’ αυτούς μεγαλύτερη αξία από τη σκέψη. Κουλτουριάρηδες βρίσκονται σ’ όλες τις εποχές.

Στην αρχαία Ελλάδα τους κοροϊδεύει πολύ άσχημα ο Αριστοφάνης επειδή χρησιμοποιούσαν πάντα καινούριες και παράξενες λέξεις για να ξιπάσουν τον κόσμο. Και οι σοφιστές ήταν ένα είδος κουλτουριάρηδων της εποχής τους, γιατί έδωσαν πολλή σημασία στη γνώση και όχι στη σωστή κρίση.

Αλλά και παλαιότερα όταν λέγαμε «οι διανοούμενοι» ή «οι άνθρωποι των γραμμάτων» νιώθαμε κάτι σαν δυσφορία και ενόχληση, γιατί καταλαβαίναμε ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν ξεφύγει πολύ από τη ζωή εν ονόματι δήθεν της τέχνης. Αυτοί νομίζανε ότι, επειδή ήτανε άνθρωποι των γραμμάτων, έπρεπε να μιλούν με ειδικό λεξιλόγιο, να καταλαβαίνονται μεταξύ τους, κι ας μην τους καταλαβαίνουν οι άλλοι.

Σε τελική ανάλυση, οι κουλτουριάρηδες είναι ψευτομορφωμένοι. Μόνο ένας ψευτομορφωμένος μπορεί να χρησιμοποιεί λεξιλόγιο που ξιπάζει και ξαφνιάζει, ή να μεταχειρίζεται ωραίες λέξεις και φράσεις για να κάνει εντύπωση, ενώ καταβάθος δεν κατέχει τη γλώσσα και δεν την χρησιμοποιεί σωστά.

Αυτό που σήμερα αποκαλούμε γλώσσα των κουλτουριάρηδων, είναι ένα κουρκούτι από νεόκοπες λέξεις, από ξένες αμετάφραστες λέξεις και από λέξεις παρμένες από διάφορες επιστήμες, λ.χ. «η μεταστοιχείωση της ντεμί νομενκλατούρας».

Μ’ ένα τέτοιο κουρκούτι στο τέλος δε βγάζουν νόημα ούτε αυτοί, ούτε φυσικά κι εμείς. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λέξη «δομή» που αναφέρεται στον χώρο, ενώ η λέξη «διαδικασία» αναφέρεται στον χρόνο. Τι θα λέγατε όμως αν ξαφνικά διαβάζατε «δομικές διαδικασίες» ή «διαδικαστικές δομές»;

Ρωτήθηκαν κάποιοι να τις εξηγήσουν, μα δεν μπόρεσε κανείς. Γιατί όπως καταλαβαίνετε, πρόκειται για μπαρούφες. Τι μπορεί λοιπόν να σημαίνουν οι δύο αυτές φράσεις, όταν στην καθεμία το επίθετο αναιρεί το ουσιαστικό; Αλλά τι θα λέγατε αν αυτή η φράση γινόταν ολόκληρη πρόταση;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ

 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ 

Είναι αυτός ο φουσκωμένος διάνος φιλόσοφος;» «Είδες που έχω δίκιο για τα ψώνια που μαζεύεις;»

Του Αιμίλιου Καλιακάτσου*

Εκείνη τη μέρα, 12 Οκτωβρίου 1983, στις 2 το μεσημέρι περίμενα στο τυπογραφείο τον Κονδύλη να πάρει διορθώσεις του βιβλίου, στη σειρά της «Γνώσης» που διηύθυνε, και να δει επί τόπου δοκίμια του εξωφύλλου. Το ραντεβού είχε οριστεί 6 μήνες νωρίτερα. Γερμανική συνέπεια και εκνευριστική ακρίβεια, χρόνια τώρα. Ημουν, βεβαίως, έτοιμος – κι ας τολμούσα να κάνω αλλιώς. Νωρίτερα, στις 11, θα κατέφθανε ο Γονατάς να ρίξει μια ματιά στις τελευταίες (;) διορθώσεις του βιβλίου του. Οι ώρες ταίριαζαν και για τις δυο δουλειές. Ομως, κι αυτό καθόλου ασυνήθιστο, ο Νώντας αντί για τις 11 ήρθε με «ολίγη καθυστέρηση» στις 2 παρά τέταρτο. Καθώς του ’φτιαχνα καφέ, ευχόμουν ο Τάκης να καθυστερήσει. Δουλειά με την ταυτόχρονη παρουσία και των δύο δεν μπορούσε να γίνει.

Δύο ακριβώς άνοιγε η πόρτα και χαιρετώντας με εκ του μακρόθεν ανέκραξε, με το γνωστό τρανταχτό, μεταδοτικό του γέλιο: «Χαίρε, λευκέ νέγρε!». Οταν ερχόταν από τη Χαϊδελβέργη μάς στόλιζε, καθώς μας έβρισκε συγκεντρωμένους να τον περιμένουμε, με τα παρόμοια. Το καλοκαίρι το περνούσε στη Γερμανία, γιατί έλειπαν οι Γερμανοί σε διακοπές, και ξεχειμώνιαζε στην Αθήνα καθώς είχαν επιστρέψει. «Χαίρε ευδαίμων Αραβία! Περνάτε, ευθύς αμέσως, από τη θερινή ραστώνη στη χειμερία νάρκη» και άλλα ανάλογα, γελώντας σύγκορμος. Μας πονούσε, αλλά δεν είχε κι άδικο.

Βρέθηκα σε δύσκολη θέση για την άκαιρη συνάντηση. Στην αμηχανία μου τα θαλάσσωσα στις συστάσεις. «Ο φιλόσοφος Παναγιώτης Κονδύλης» στον Νώντα, «Ο ποιητής Εψιλον Χι Γονατάς» στον Τάκη.

ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

 του Θανάση Παπαδημητρίου.

Συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στη ΔΙΑΝΟΗΣΗ και στη ΣΤΑΣΗ που κρατάει τα τελευταία χρόνια, καυτηριάζοντας την όλη «παθητικοποίηση» της και την «αποδοχή των τετελεσμένων»…. 

Η αλήθεια είναι ότι η διανόηση στη χώρα μας δεν απέκτησε ποτέ έναν πρωτοποριακό ρόλο ώστε να γίνεται σημείο αναφοράς (ούτε στον εθνικό ούτε στον διεθνή χώρο!) στο πεδίο των εναλλακτικών λύσεων, των εναλλακτικών προτύπων. Ελάχιστα είναι τα άτομα που ξεχώρισαν και ξεχωρίζουν… 

Αντίθετα η διανόηση μεγαλούργησε στην έκφραση των συναισθημάτων μέσα από το λόγο….

Αλλά ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις των διανοούμενων που προσπάθησαν να διεισδύσουν ουσιαστικά στον πυρήνα της δομής του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους και είναι ακόμα λιγότεροι αυτοί που τόλμησαν να προτείνουν και να χαράξουν εναλλακτικές πορείες.

Τόσο οι κοινωνικές όσο και οι εθνικές αναφορές, σπάνια συνυπάρχουν στα ιδεολογικά ρεύματα που κυριάρχησαν τουλάχιστον στα τελευταία εκατό χρόνια. 

Το Έθνος και οι Τάξεις, δομικά ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ αλληλοσυγκρουόμενων μεθόδων ανάλυσης και διαμόρφωσης κοινωνικών ρευμάτων, είναι αυτά που μοιάζουν να βρίσκονται στον αντίποδα της κάθε σκέψης και όχι τυχαία.

Θυμόμαστε ότι από τη σύσταση του νέου Ελληνικού Κράτους, η υποταγή στις τότε αποικιοκρατικές δυνάμεις, αποτελεί μια γενικά αποδεκτή πραγματικότητα. 

• Το Ελληνικό Έθνος προσπαθεί να εμβαθύνει στις σχέσεις του με την Ιστορία του. Να βρει και να επανασυνδέσει τα κομμάτια που βρίσκονταν θαμμένα κάτω από το ΣΚΟΤΑΔΙΣΜΟ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

22 Νοεμβρίου 1921: Όταν η πνευματική ηγεσία του Ελληνισμού δεν σιωπούσε....

Θεοφάνης Μαλκίδης

1.Ηγεσία και Ελληνικότητα

Μία παράμετρος της οργανωμένης Γενοκτονίας των Ελλήνων και ειδικότερα στον Πόντο, ήταν η εξόντωση της ηγεσίας τους από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο του 1921. 

Η εξόντωση των Ελλήνων ηγετών, όπως συνέβη και με τους Αρμένιους τον Απρίλιο του 1915 στην Κωνσταντινούπολη, συνέβαλλε στο να χαθεί η καθοδήγηση των Ελλήνων και να σημειωθεί πιο γρήγορα η δολοφονία τους. Στον Πόντο, η ηγεσία των Ελλήνων εξοντώθηκε με τα λεγόμενα «δικαστήρια ανεξαρτησίας» στην Aμάσεια.

Τα «δικαστήρια ανεξαρτησίας», εκδίδουν «αποφάσεις» και εκτελούνται πρόκριτοι, βουλευτές, δημοσιογράφοι, καθηγητές, δάσκαλοι, κληρικοί, από τους οποίους ζητούνται δηλώσεις ότι συμμετείχαν στην οργάνωση του απελευθερωτικού κινήματος στον Πόντο.

Οι σημαντικότερες μορφές του ποντιακού Ελληνισμού, «το άνθος της ελληνικής κοινωνίας του Πόντου», όπως ανέφερε σε κείμενο διαμαρτυρίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο, καταδικάστηκαν σε θάνατο.

 Ανάμεσά τους, ο πρώην βουλευτής Τραπεζούντος, Ματθαίος Ι. Κωφίδης, ο εργοστασιάρχης Αλέξανδρος Γ. Ακριτίδης, (οι σπουδαίες επιστολές τους στο τέλος του κειμένου, θεωρούνται η πεμπτουσία της Ρωμηοσύνης) ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας «Εποχή» της Τραπεζούντας Νίκος Καπετανίδης, ο έμπορος από την Κερασούντα Γεώργιος Θ. Κακουλίδης, ο γραμματεύς του Μητροπολίτη Κερασούντας Σπύρος Ι. Σουρμελής, οι έμποροι Ιορδάνης Ι. Σουρμελής, Ιωάννης Κ. Ατματζίδης, Ιωάννης Π. Σπαθόπουλος, από την Ορντού, οι Αβραάμ Τοκατλίδης και Επαμεινώνδας Γρηγοριάδης, οι Α. Ασλίδης, Χ. Ιωάννου και Ι. Δαζαράκης, ο δικηγόρος Π.Βαϊμανίδης, ο αρχιμανδρίτης Πλάτων Ν. Αιβαζίδης, πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης· ο Ι. Καδέμογλου, αντιπρόσωπος του Μητροπολίτη του Καβάκ· ο Α. Τσίνογλου, γραμματέας της Μητρόπολης· Β. Παπαδόπουλος, διευθυντής της εφημερίδας «Διογένης»· ο Λ. Κυρ. Πατσιόγλου, δικηγόρος και δημοσιογράφος· ο Ι. Ιορδανίδης, δικηγόρος· ο Κ. Κωνσταντινίδης· ο Π. Παπαδόπουλος, διευθυντής της Οθωμανικής Τράπεζας, οι καθηγητές του Αμερικανικού Κολεγίου της Μερζιφούντας «Ανατόλια» Γ. Θεοχαρίδης, Χ. Γεωργίου και Α. Συμεών και οι μαθητές του ίδιου κολλεγίου Αναστάσιος Παυλίδης και Συμεών Ανανιάδης. 

Μάλιστα οι μαθητές- αθλητές της ποδοσφαιρικής ομάδας «Πόντος» θα καταδικασθούν σε θάνατο έχοντας σαν βασική κατηγορία την εμφάνιση της ομάδας: Άσπρες και μπλε οριζόντιες ρίγες και το γράμμα «Π» στο στήθος.

Το διανοούμενο σώμα - Ξεναγήσεις στο ‘συναμφότερον' - από Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος

Στη διαχρονική συμπόρευση και διελκυστίνδα σώματος και νου, η ανθρώπινη εμπειρία έχει περιγράψει τη σχέση σάρκας και πνεύματος με όλους τους δυνατούς τρόπους. Εμπειρικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, λογοτεχνικά, νομικά, επιστημονικά.

Παρόλα αυτά, η σχέση παραμένει προβληματική και ετεροβαρής. Ίσως γιατί η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα του πνεύματος να ιδεο(λογικο)ποιεί τα πράγματα κατά το δοκούν και από την αδυναμία του σώματος να αναχθεί σε θεωρητική ιδέα και επομένως να προσφέρει ερμηνευτικές συγκινήσεις και εναλλακτικές ου-τοπίες στους επιρρεπείς σε αυτές.
Η έναρξη του Δυτικού στοχασμού για τη σχέση πνεύματος και σώματος μπορεί να τοποθετηθεί στον 5ο π.Χ. αιώνα, όταν ο θεμελιωτής του μονισμού Παρμενίδης υπερασπίζεται την οντολογική ταυτότητα ύλης και πνεύματος, Είναι και Νοείν.
Αντίθετα με αυτόν, ο Πλάτων, υπό την επίδραση των ανατολικών μυστηριακών αντιλήψεων, απαξιώνει ξεκάθαρα το σώμα: «η ψυχή έστιν άνθρωπος», το δε σώμα τάφος ή φυλακή του. O Αριστοτέλης παίρνει μία ενδιάμεση θέση θεωρώντας την ψυχή και το σώμα ως αδιαχώριστα στοιχεία μίας και μοναδικής ουσίας («η ψυχή έστιν εντελέχεια η πρώτη σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος»).
Η ορθόδοξη παράδοση, συνέχεια της αντίστοιχης ιουδαϊκής, η οποία καταφάσκει ευλαβικά το ανθρώπινο σώμα, αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα, η οποία μάλιστα προβλέπεται να παραμείνει τέτοια και μετά την ανάστασή του. Έτσι, μετά τον Παύλο, οποίος θεωρεί το σώμα ως ‘ναό’ (και όχι τάφο) του σώματος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος τονίζει ότι “ο γαρ άνθρωπος ουκ έστι ψυχή μόνον, αλλά ψυχή και σώμα”, ενώ ο Γρηγόριος Παλαμάς υιοθετεί το πανέμορφο ‘συναμφότερον’: «Mη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον λέγεσθαι άνθρωπον, αλλά το συναμφότερον».
Στην Ευρώπη του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης κυριαρχούν, σε διάφορες παραλλαγές, οι αρχαιοελληνικές αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν από την εποχή του Γαληνού. Σύμφωνα με αυτές, άυλα και υλικά στοιχεία, διαρθρωμένα σε αυστηρή ιεραρχική διάταξη, συνεργάζονται για την επιτέλεση όλων των ανθρώπινων λειτουργιών. Προεκτείνοντας τις θέσεις αυτές, ο εγκυρότερος εκπρόσωπος του δυισμού Καρτέσιος υποστήριξε τον πλήρη διαχωρισμό σώματος/μηχανής από την εκτός τόπου και χώρου ψυχή/νου (την οποία βέβαια στερούνται τα ζώα/μηχανές). Την άποψη αυτή αμφισβήτησε έντονα το διαρκώς ογκούμενο επιστημονικό ρεύμα του 19ου και 20ου αιώνα. Έτσι, με την ολοκληρωτική επικράτηση του θετικισμού στις επιστήμες, το σώμα θεωρείται περίπου ως μία χημική μηχανή η οποία παράγει πνεύμα, συμπεριφορά και προβλήματα. Τι σημαίνει όμως αυτό για τον Δυτικό πολίτη, ο οποίος έχει εθιστεί στην αντίληψη ότι σώμα και πνεύμα έχουν διαφορετικές ανάγκες και αιτίες προβλημάτων; Μάλλον λίγα πράγματα. Γιατί το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζει ο Δυτικός άνθρωπος μπορεί να επιτρέπει την επιστημονική ανάδειξη της ενότητας σώματος-πνεύματος, αλλά δυστυχώς υπηρετεί τη διάκρισή τους. Οργανώνει διαφορετικές δραστηριότητες για την εξυπηρέτησή τους, και αναζητά διαφορετικούς γιατρούς για τη θεραπεία τους. Αντίσταση στην ανατροπή αυτού του πλαισίου προβάλλει καθημερινά η ημιμάθεια των πολλών και το συμφέρον όσων ψωμίζονται από αυτό το πλαίσιο. O Αντρέας Βεσάλιους (Andreas Vesalius), στο μνημειώδες έργο του De Humanis Corpοris Fabrica (Περί της δομής του ανθρώπινου σώματος), το οποίο εξέδωσε το 1543, στις πάνω από 200 ξυλογραφίες του βιβλίου, οι οποίες ουσιαστικά εικονοποιούν τη γέννηση της νέας (μεταΓαληνικής) ιατρικής, απεικονίζει ανθρώπους αποτελούμενους από μυς και νεύρα οι οποίοι ποζάρουν φυσικά ανάμεσα σε αρχαία ερείπια. Στη συμβολική εικονοποίηση της γέννησης της αυριανής ιατρικής θα διακρίνονται πολλά ερείπια των σημερινών ιδεοληψιών.

Το διανοούμενο σώμα

Ξεναγήσεις στο ‘συναμφότερον'

από

 Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος

 

Στη διαχρονική συμπόρευση και διελκυστίνδα σώματος και νου, η ανθρώπινη εμπειρία έχει περιγράψει τη σχέση σάρκας και πνεύματος με όλους τους δυνατούς τρόπους. Εμπειρικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, λογοτεχνικά, νομικά, επιστημονικά.Παρόλα αυτά, η σχέση παραμένει προβληματική και ετεροβαρής. Ίσως γιατί η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα του πνεύματος να ιδεο(λογικο)ποιεί τα πράγματα κατά το δοκούν και από την αδυναμία του σώματος να αναχθεί σε θεωρητική ιδέα και επομένως να προσφέρει ερμηνευτικές συγκινήσεις και εναλλακτικές ου-τοπίες στους επιρρεπείς σε αυτές.

Η έναρξη του Δυτικού στοχασμού για τη σχέση πνεύματος και σώματος μπορεί να τοποθετηθεί στον 5ο π.Χ. αιώνα, όταν ο θεμελιωτής του μονισμού Παρμενίδης υπερασπίζεται την οντολογική ταυτότητα ύλης και πνεύματος, Είναι και Νοείν.

Αντίθετα με αυτόν, ο Πλάτων, υπό την επίδραση των ανατολικών μυστηριακών αντιλήψεων, απαξιώνει ξεκάθαρα το σώμα: «η ψυχή έστιν άνθρωπος», το δε σώμα τάφος ή φυλακή του. O Αριστοτέλης παίρνει μία ενδιάμεση θέση θεωρώντας την ψυχή και το σώμα ως αδιαχώριστα στοιχεία μίας και μοναδικής ουσίας («η ψυχή έστιν εντελέχεια η πρώτη σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος»).

Η ορθόδοξη παράδοση, συνέχεια της αντίστοιχης ιουδαϊκής, η οποία καταφάσκει ευλαβικά το ανθρώπινο σώμα, αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα, η οποία μάλιστα προβλέπεται να παραμείνει τέτοια και μετά την ανάστασή του. Έτσι, μετά τον Παύλο, οποίος θεωρεί το σώμα ως ‘ναό’ (και όχι τάφο) του σώματος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος τονίζει ότι “ο γαρ άνθρωπος ουκ έστι ψυχή μόνον, αλλά ψυχή και σώμα”, ενώ ο Γρηγόριος Παλαμάς υιοθετεί το πανέμορφο ‘συναμφότερον’: «Mη αν ψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον λέγεσθαι άνθρωπον, αλλά το συναμφότερον».

Πολυδάπανος εθνοαποδομισμός: η Στέγη ιδρύματος Ωνάση:

Γράφει η Στέγη σε ανακοίνωσή της:

"ΠΕΡΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

Η μετανάστευση είναι τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος. Μέσα από διαλέξεις, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές, αλλά και ένα web radio που θα εκπέμπει ζωντανά κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, το #Movement εξετάζει την ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, ιδεών και πολιτισμών, καλώντας μας να φανταστούμε το μέλλον μας σε έναν ανοιχτό κόσμο."

Τι πνευματικό έργο δημιουργεί η Στέγη; Ίσως να ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην φράση του Κ.Καστοριάδη "η άνοδος της ασημαντότητας". Σπάταλες παραστάσεις, ακριβές εκδηλώσεις αλλά κάποτε ο Κάρολος Κούν στο υπόγειο του, με τα πενιχρά μέσα που διέθετε, έκανε πολύ καλύτερη δουλειά. Στην πραγματικότητα αναπαράγονται στο έπακρο όλες οι ιδεοληψίες του μεταμοντερνισμού, του σχετικισμού, της παγκοσμιοποίησης. Υποτίθεται στο πλαίσιο αυτό όλα είναι ή όλα θα πρέπει να είναι ρευστά, να μην υπάρχουν διακριτές και σταθερές ταυτότητες, το ίδιο το υποκείμενο να έχει εκλείψει. Σε πολιτικό επίπεδο να μην υφίσταται συλλογικές ταυτότητες όπως είναι οι τάξεις και οι λαοί, όλοι διαλυμένοι, καταναλωτές αποκλειστικά στην καλύτερη περίπτωση, να ελέγχονται και να χειραγωγούνται. Είναι ενδεικτικός ο στολισμός των Χριστουγέννων από την Στέγη όπου απουσίαζε τελείως κάθε θρησκευτικό σύμβολο. Βεβαίως όλες αυτές οι ακριβοπληρωμένες ιδεοληψίες αγνοούν την πραγματικότητα όπου εξακολουθούν να υπάρχουν έθνη, θρησκείες, τάξεις. Οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν πάντα μια εθνική βάση και δίχως αεροπλανοφόρα και πολεμική ισχύ οι επιχειρήσεις δεν ολοκληρώνονται.

Κατά τα άλλα οι θέσεις της Στέγης για το μεταναστευτικό είναι μια συρραφή από ανακρίβειες. Για παράδειγμα οι Οθωμανοί ήρθαν στην Μικρά Ασία σκοτώνοντας και λεηλατώντας όπως γράφει ο Σπύρος Βρυώνης. Ο Αριστοτέλης Ωνάση και ο υπόλοιπος μικρασιάτικος ελληνισμός έφυγε κυνηγημένος από τα πάτρια εδάφη του. Οι Έλληνες πήγαιναν στην Γερμανία μετά από πρόσκληση και έξοδα των επιχειρήσεων που θα εργάζονταν. Στις πρώην ανατολικές χώρες υπήρχε αυστηρός έλεγχος και για την είσοδο και την έξοδο (έλεγχος υπήρχε και για τις μετακινήσεις εντός της ίδιας χώρας). Το ίδιο συμβαίνει στις περισσότερες χώρες και βέβαια δεν υπάρχει μια "παγκόσμια υπηκοότητα" σαν αυτή που ήθελε ο Α.Νέγκρι ώστε ο καθένας να πηγαίνει σε όποια χώρα επιθυμεί.Βέβαια αν ήταν λιγότερο υποκριτές οι θιασώτες της παγκοσμιοποίησης θα έπρεπε να μην αφήνουν τους δουλέμπορους να θησαυρίζουν αλλά να επιτρέπουν σε καθένα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο μεταφοράς. Όμως με την μετανάστευση δεν έρχονται μόνο απλοί άνθρωποι που συνήθως δεν μπορούν να ενσωματωθούν για πολλούς λόγους, έρχονται κυκλώματα εγκληματιών, έρχεται το ριζοσπαστικό ισλάμ που επιδιώκει να κυριαρχήσει με την σαρία, με τον μισογυνισμό του και τον αντισημιτισμό του. Η μετανάστευση κάνει δυστυχείς και ξεριζωμένους όσους πληθυσμούς μετακινούνται αλλά και τις χώρες προέλευσης και προορισμού. Όλα λοιπόν όσα ισχυρίζεται η Στέγη δεν έχουν καμία σχέση με την αλήθεια ούτε με τον Κ.Πόππερ που έμμεσα επικαλείται.

Στρέφεται λοιπόν το κεφάλαιο κατά των πατρίδων; Θα έλεγα όχι , εκτός εξαιρέσεων. Το Αιγαίο απελευθερώθηκε χάρις το θωρηκτό που χάρισε ο Αβέρωφ. Το ίδιο την ευεργέτησαν όσοι πλούτισαν εκτός της μικρής μας πατρίδας όπως ο Σίνας, ο Βαρβάκης, ο Ζάπας, ο Μπενάκης, ο Νιάρχος , ο Εμφιετζόγλου και ο Λασκαρίδης αλλά και ο ίδιος ο Ωνάσης σε αντίθεση με αυτούς που σήμερα διαχειρίζονται το ίδρυμα του.

Ο Οδυσσέας Ελύτης στο "Άξιον Εστί" έχει προσδιορίσει αμφίπλευρα τον εθνομηδενισμό.

Συγκεκριμένα ο Ψαλμός Θ’ και ο Ψαλμός Ι’ αναφέρονται στους εσωτερικούς κινδύνους , αφού διμέτωπα επικρίνει αφενός τον κοσμοπολίτη μεγαλοαστό και αφετέρου τους μηδενιστές του έθνους. Γράφει ο Ελύτης «Αυτός είναι- ο πάντοτε αφανής δικός μας Ιούδας!- Θύρες επτά τον καλύπτουνε- και στρατιές επτά παχύνονται στη διακονία του» . Και εξηγεί «ο ένας είναι ο τύπος του κοσμοπολίτη μεγαλοαστού που εξαγοράζει τα πάντα και κινείται με άνεση παντού, που μιλά πολλές γλώσσες και έχει πολλές γυναίκες αλλά γι’ αυτό καμιά, με τη βαθύτερη έννοια της βιωμένης κατάστασης» . Στο Ψαλμό Ι γράφει «ΚΑΤΑΠΡΟΣΩΠΟ ΜΟΥ εχλεύασαν οι νέοι Αλεξανδρείς: -ιδέστε, είπαν, ο αφελής περιηγητής του αιώνος!- Ο αναίσθητος- που όταν όλοι εμείς θρηνούμε αυτός αγαλλιά- και όταν όλοι πάλι αγαλλιούμε- αυτός αναίτια σκυθρωπιάζει» . Εξηγεί δε ο Ελύτης «το ίδιο με τους αντίποδες των κεφαλαιοκρατών- τους εκφυλισμένους «δήθεν μοντέρνους» νέους, που δεν πιστεύουν σε τίποτε και κηρύττουν ψευδοεπαναστάσεις. Εδώ η πλάστιγγα (όσον αφορά εκείνον που μιλεί) γέρνει λιγότερο από το μέρος του Έλληνα και περισσότερο από το μέρος του ποιητή που απολογείται για όσα κατά καιρούς του έχουν καταμαρτυρήσει»

Εμείς θα απαντήσουμε στην Στέγη, ότι επειδή ο άνθρωπος παλαιόθεν είναι ζώο πολιτικό , αναζητά την φιλία, την σχέση, αναζητά τον κοινό οίκο. Ο ξεριζωμός πάντα βιωνόταν και βιώνεται ως ανεπούλωτο τραύμα και ανοιχτή πληγή.

Χίλια «μπράβο» στον κ. Τσιόδρα για το «ΟΧΙ» του στην Ακαδημία

Του Γιώργου Κιούση από την huffingtonpost.gr

Όταν ο ιστορικός του μέλλοντος αναλύσει με ψυχραιμία, με οδηγό τη σοφία του παρελθόντος χρόνου όσα πρωτόγνωρα ζήσαμε και ζούμε αυτό τον καιρό, σίγουρα στον κ. Σωτήρη Τσιόδρα και την ομάδα του κατά του Covid 19 θα αποδοθούν τιμές και εύσημα για όσα ψυχωφελή και θαυμάσια προσέφεραν στην ελληνική κοινωνία.

Προσωπικά δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που ο σεμνός εθνικός μας λοιμωξιολόγος και καθοδηγητής τις μέρες της πανδημίας, δάκρυσε όταν μίλησε για τις απώλειες των συμπολιτών μας, των γιαγιάδων και των παππούδων τονίζοντας ότι η ανθρώπινη ζωή είναι πολύτιμη.

Αναφερόμενος σε μια επιστολή που έλαβε από συνάδελφό του, όπου του επεσήμανε ότι «γίνεται πολλή φασαρία για μερικούς υπερήλικες», ο κ. Τσιόδρας δεν άντεξε την συγκίνηση και απευθυνόμενος στους Έλληνες πολίτες να λέει πόσο πολύτιμοι είναι οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας.

Μακάρι να είχαμε πολλούς Τσιόδρες, στα Πανεπιστήμια, στην κοινωνία, στην πολιτική…

Ανήκω στην κατηγορία εκείνων που τρέφουν απεριόριστο σεβασμό και εκτίμηση στο πρόσωπό του. Η στάση του πριν από λίγες μέρες στην πρόσκληση να γίνει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών τον τιμά και τον εξυψώνει ακόμη περισσότερο στις συνειδήσεις μας.

Ο ιδιαίτερα χαμηλών τόνων καθηγητής επέλεξε να μην ανταποκριθεί στην πρόσκληση. Φέρεται μάλιστα να επικαλέστηκε τον φόρτο εργασίας εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού που βρίσκεται σε εξέλιξη και στο ότι δεν θα ήθελε να θεωρηθεί ότι εξαργυρώνει τρόπον τινά τη δημοφιλία του μέσω μιας θέσης στην Ακαδημία.

Όταν ανακοινώθηκαν οι τρεις υποψήφιοι– η Αντωνία Τριχοπούλου ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής και Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Υγείας, ο Ιωάννης Ιωαννίδης, τακτικός καθηγητής Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ και διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Πρόληψης του ίδιου Πανεπιστημίου και Γιάννης Τσελέντης, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, επιδημιολόγος και ειδικός σε θέματα δημόσιας υγείας – ο Κώστας Συνολάκης καθηγητής Φυσικών Καταστροφών από την Πρώτη Τάξη πρότεινε επιπλέον ως υποψήφιο τον Σωτήρη Τσιόδρα.

Αλτουσέρ και Έλληνες διανοούμενοι

Του Γιώργου Καραμπελιά από το Άρδην τ. 63

Μέρος Β΄: Αλτουσέρ και Έλληνες διανοούμενοι
Τι είναι όμως εκείνο που νομιμοποιεί την απαίτηση της ηγεμονίας των διανοουμένων επί του προλεταριάτου αν όχι το γεγονός ότι αποτελούν τον εκπρόσωπο και τον φορέα της «φιλοσοφίας» και των «αντικειμενικών νόμων της ιστορικής κίνησης», απέναντι σε ένα προλεταριάτο που, στην καλύτερη περίπτωση –σύμφωνα με τον Λένιν του Τι να κάνουμε–, δεν μπορεί να υπερβεί τα όρια ενός αυθόρμητου συνδικαλισμού;
Η πλέον πρόσφατη «φιλοσοφική» εκδοχή αυτής της απαίτησης υπήρξε ο αλτουσεριανός μαρξισμός, δηλαδή μια εκδοχή μαρξισμού προσαρμοσμένη στις ανάγκες μιας θεωρίας που δεν κυριαρχεί πλέον στο εργατικό κίνημα αλλά στα… Πανεπιστήμια. Γι’ αυτό και το πρόταγμα της «μαρξιστικής επιστήμης» θα πάψει να έχει ως σημείο αναφοράς τον Ιστορικό και Διαλεκτικό υλισμό του Ιωσήφ Στάλιν και θα αναφέρεται –τουλάχιστον στα ελληνικά Πανεπιστήμια– στο Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο του Λουί Αλτουσέρ.
Ο Λουί Αλτουσέρ, στα κείμενά του της δεκαετίας του 1960, χαρακτηρίζει ως «ιδεολογία», δηλαδή «ψευδή συνείδηση» και στρεβλή αναπαράσταση, όλες τις κοινωνικές, φιλοσοφικές, και λοιπές αντιλήψεις των ανθρώπων, εκτός από τον «επιστημονικό» μαρξισμό ο οποίος, και μόνον αυτός, συγκροτεί μία νέα «επιστήμη», την «επιστήμη της ιστορίας» και όχι πλέον κάποια ιδεολογία… [ ]
Μια ιδεολογική αναπαράσταση, ο αλτουσεριανός μαρξισμός, αυτοανακηρύσσεται σε φυσική επιστήμη και υποκαθιστά το αλάθητο των παλαιών θρησκειών. Στην πραγματικότητα, όλες οι κοσμοαντιλήψεις και κοσμοθεωρίες είναι ταυτόχρονα «επιστημονικές» –διότι εμπεριέχουν αληθινά στοιχεία, έστω και τα ελάχιστα– και κατ’ ανάγκην «ιδεολογικές», διότι δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη απόφανση η οποία να μη χρωματίζεται από την οπτική ή τα ιστορικά όρια αυτού που την εκφέρει. περιέχουν δηλαδή μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος αλήθειας και ψεύδους. Ακόμα και αν δεχθούμε ότι ο μαρξισμός υπήρξε, για κάποια ιστορική στιγμή, πλησιέστερα στην «επιστημονική» αλήθεια, δεν έπαυε ταυτόχρονα να αποτελεί μια ιδεολογία. Πρόκειται για μια πανθομολογούμενη κοινοτοπία, ωστόσο, σύμφωνα με τον Αλτουσέρ της δεκαετίας του 1960 και τους σημερινούς Έλληνες μαθητές του, κάτι τέτοιο ισχύει για όλες τις προηγούμενες φιλοσοφίες εκτός από τον μαρξισμό, που μόνος αυτός συνιστά την «καθαρή επιστήμη»:
Ολόκληρη η ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας δεν κυριαρχείται από το «πρόβλημα της γνώσης» αλλά από την ιδεολογική λύση, δηλαδή τη λύση που προκαταβολικά επιβάλλουν πρακτικά, ηθικά και πολιτικά «συμφέροντα», ξένα προς την πραγματικότητα της γνώσης (7).
Όλοι λοιπόν οι φιλόσοφοι επηρεάζονταν από την «ιδεολογία» τους εκτός από τους «μαρξιστές-επιστήμονες», για τους οποίους η «ιδεολογία αποτελεί την προϊστορία μιας επιστήμης» (8) και μόνο. Οι τελευταίοι μάλιστα δεν έχουν ανάγκη από το κριτήριο της πρακτικής, διότι η «Μαρξιστική Επιστήμη» έχει κατασκευάσει μια δική της πρακτική, τη «θεωρητική πρακτική», στο εσωτερικό της οποίας κρίνεται η επιστημονικότητα και όχι σύμφωνα με την αντιστοιχία της προς τη χυδαία πραγματικότητα:
Γιατί η θεωρητική πρακτική είναι η ίδια κριτήριο του εαυτού της, περικλείει τους απαιτούμενους τίτλους εγκυρότητας της ποιότητας του προϊόντος του[ ]. Η θεωρία του Μαρξ μπόρεσε να εφαρμοστεί με επιτυχία επειδή ήταν «αληθινή». Δεν είναι αληθινή επειδή εφαρμόστηκε με επιτυχία[ ]. Τους τίτλους  γνώσης δεν τους δίνει στη γνώση που παρήγαγε ο Μαρξ η κατοπινή ιστορική πρακτική: το κριτήριο της αλήθειας των γνώσεων που παρήγαγε η θεωρητική πρακτική του Μαρξ το παρέχει η ίδια η θεωρητική του πρακτική, δηλαδή η αποδεικτική αξία, οι επιστημονικοί τίτλοι των μορφών που εξασφάλισαν την παραγωγή αυτών των γνώσεων (9).

Περικλής Κοροβέσης για Γιώργο Βέλτσο

Ακόμη και σ' αυτή την επιστολή του ο Περικλής Κοροβέσης ―με την οποία διαμαρτύρεται για τον ναρκισσισμό του καθηγητή Γιώργου Βέλτσου,― δείχνει το πολιτικό του ανάστημα και διδάσκει ήθος .

(περιοδικό «Το Δέντρο», τ. 31, 12/1982)

Ελληνική διανόηση και αλλαγή παραδείγματος

Του Βασίλη Ασημακόπουλου

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενό του, το 1889, ο κορυφαίος ιστορικός Κων/νος Παπαρρηγόπουλος αναδεικνύει την αντίθεση ανάμεσα στο σώμα των διανοουμένων της εποχής του και την κοινή λαϊκή συνείδηση για το ζήτημα της ιστορικής συνέχειας ή ασυνέχειας του ελληνικού έθνους και ειδικότερα το κρίσιμο θέμα του «μεσαιωνικού Ελληνισμού», δηλαδή της βυζαντινής περιόδου. Η κυρίαρχη τάση στη διανόηση των πρώτων δεκαετιών του ελεύθερου πολιτικού βίου των Ελλήνων στη σύγχρονη εποχή –που ήταν και επικρατούσα τάση της άρχουσας τάξης εκείνης της περιόδου όπως αναλύει ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Δημήτρης Μάρτος στις μελέτες του για τον αθηναϊσμό και τον δυτικό ιμπεριαλισμό– ευθέως επηρεασμένη από την κατεύθυνση της Δυτικής ιστορικής επιστήμης (αλλά και της αποικιακής συγκρότησης της Δύσης αφετηριακά σε βάρος των χώρων του ελληνισμού), με πλέον εμβληματικό το έργο του Φαλλμεράιερ –όπως προσαρμοζόταν από την κυρίαρχη εγχώρια διανοητική τάση- ήταν η απόρριψη του «μεσαιωνικού Ελληνισμού». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Παπαρρηγόπουλος «αγωνίζονται να συναρμόσωσι τον νέον Ελληνισμόν μετά του αρχαίου δι’ εναερίου τινός και αοράτου γέφυρας». Η άποψη αυτή βρισκόταν σε προφανή αντίθεση με το εθνικο-λαϊκό σώμα, τις μνήμες και τις απελευθερωτικές προσδοκίες των ανθρώπων. Το έργο του Κων/νου Παπαρρηγόπουλου, όπως και του Σπυρίδωνα Ζαμπέλιου, συνιστούσε μια επιστημολογική τομή, μια αλλαγή παραδείγματος, η οποία περιγράφεται υποδειγματικά στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του Κώστα Βεργόπουλου, «Το Αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα».

Η οικείωσή της από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, τόσο υπό την ηγεμονία του ανορθωτικού-βενιζελικού κινήματος και της μεσοπολεμικής γενιάς του ’30, αλλά και από εκπροσώπους του αστικού ιδεαλιστικού ρεύματος, όσο και από την αριστερή-κομμουνιστική διανόηση από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 και κυρίως υπό την εμπειρία της παλλαϊκής εθνικο-απελευθερωτικής αντίστασης και πάλης στα χρόνια της Κατοχής, με τις μεταξύ τους (πολύ) έντονες διαφορές, οδήγησαν σε μια κοινή αντίληψη για το ζήτημα της πολιτισμικής συνέχειας του ελληνικού έθνους μέσα από την ιστορικότητά του, σε μια συνάρθρωση διανόησης, λαϊκού αλλά και αστικού αισθήματος. Μια εν αντιθέσει ενότητα, σύμφωνα με την ορολογία του Άγγελου Ελεφάντη. Ένα συγκρουσιακό «εμείς». Στο επίπεδο της διανόησης, Παπαρρηγόπουλος, Κανελλόπουλος, Σβορώνος, σχηματικά μιλώντας.

Η εμπειρία της Δικτατορίας, η έξαρση της προπαγανδιστικής πατριδοκαπηλείας και η προδοσία-τραγωδία της Κύπρου, πυροδότησε δύο τάσεις.

Μια έξαρση της αντιιμπεριαλιστικής/εθνικολαϊκής αντι-εξαρτησιακής ιδεολογίας, απέναντι στη μετεμφυλιακή-δικτατορική δεξιά της εθνικοφροσύνης-αμερικανοσύνης, η οποία κυριάρχησε αρχικά στη μεταπολιτευτική αριστερά με όρους μαζικής οργάνωσης και κουλτούρας. Μια εκδοχή της εθνικο-λαϊκής ηγεμονικής ατμόσφαιρας ήταν ο διάλογος μαρξισμού-ορθοδοξίας στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Μια τάση στη διανόηση κυρίως στο χώρο της ανανεωτικής κομμουνιστικής αριστεράς – χωρίς να συγκροτεί ενιαίο ερμηνευτικό ρεύμα – επικέντρωνε στην επιστημονική κριτική του εθνικο-λαϊκού αφηγήματος και του αντι-εξαρτησιακού σχήματος στην Αριστερά, μέσα από την αντι-λαϊκιστική θεώρηση και τη στενά ταξική σύλληψη της ελληνικής πραγματικότητας.

Η αδυναμία ιδεολογικο-πολιτικής ολοκλήρωσης του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ ως χώρου συνάρθρωσης της θεωρίας της εξάρτησης και εθνικο-λαϊκών εμπειριών και κατ’ εξοχήν φορέα εθνικής και κοινωνικής απελεύθερωσης με όρους μαζικούς, η κρατικοποίηση, η ήττα και ο σταδιακός μεταμορφισμός του, σε συνδυασμό με το διεθνές «89» και την επικράτηση της παγκοσμιοποίησης, οδήγησαν σε μια μεγάλη τομή στην εξέλιξη της εγχώριας αριστερής διανόησης ειδικά στο κρίσιμο ζήτημα της θεώρησης του έθνους. Κυριάρχησε η μοντερνιστική θεωρία για το έθνος, που είχε παραχθεί 10-20 χρόνια πριν στα αγγλοσαξωνικά κυρίως πανεπιστήμια (Γκέλνερ, Μπ. Άντερσον, Χόμπσμπαουμ, Κεντούρι), δηλαδή το έθνος ως κατασκευή-επινόηση αφετηριακά της νεωτερικότητας στα τέλη του 18ου αιώνα, είτε της βιομηχανικής επανάστασης και της αστικής τάξης, είτε του κράτους και της εθνικιστικής ιδεολογίας. Μια θεωρία η οποία έχει ήδη δεχθεί καταλυτική κριτική από τη θεωρία του εθνοσυμβολισμού (Σμιθ).

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ 1991 / ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία

ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία.

ΠΑΙΔΕΡΑΣΤΙΑ: Το όνειδος των προοδευτικών διανοούμενων!

του Benoît Rayski Επιμέλεια: Ε.Δ.Νιάνιος

[Μια Γαλλίδα κυρία, δημοσιοποιώντας τη σεξουαλική κακοποίηση που βίωνε ως ανήλικη στα χέρια ενός αδίστακτου παιδεραστή συγγραφέα – κυνηγού ανηλίκων -, «ξεγύμνωσε» κυριολεκτικά ολόκληρη την «προοδευτική» διανόηση της Γαλλίας. Ηχηρά ονόματα, – επιστήμονες, φιλόσοφοι, συγγραφείς, φεμινίστριες, πολιτικοί αλλά και εφημερίδες – τα οποία διαμόρφωσαν τα πιστεύω τουλάχιστο μιας γενιάς, εκθρονίστηκαν από το πάνθεο των ανθρωπιστών, όταν ήρθαν ξανά στη δημοσιότητα η αγωνία και ο αγώνας τους για τη νομιμοποίηση της παιδεραστίας. «Νους απομακρυσμένος από το Θεό, λένε οι Πατέρες, θηριώδης ή δαιμονιώδης». Το αποτέλεσμα: Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, στη Γαλλία διαπράχθηκαν 8.700 βιασμοί ανηλίκων το 2017, δηλ. περισσότεροι από ένας κάθε ώρα! Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο γαλλικό. Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι 19.000 ανήλικοι είναι θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στη Βρετανία, κυρίως από πακιστανικές συμμορίες. Αλλά φαίνεται ότι η ηθική αυτή διάβρωση αφορά σε όλη την Ευρώπη… Ε.Δ.Ν.]
Ένα βιβλίο μας έφερε λίγα χρόνια πίσω, όταν οι πιο διάσημοι Γάλλοι διανοούμενοι προωθούσαν την παιδεραστία. Και αυτό σημαίνει ήττα της σκέψης.

  Η Βανέσα Σπρινγκορά είναι σήμερα διευθύντρια εκδοτικού οίκου. Στο έργο της “Συναίνεση“, το οποίο κυκλοφόρησε στις 2 Ιανουαρίου, γράφει για τη σεξουαλική επιρροή που είχε πάνω της (14 ετών τότε) ο συγγραφέας Γκαμπριέλ Ματζνέφ [πενηντάρης τότε]. Κάποιες που έχουν βιώσει την ίδια εμπειρία, δεν διστάζουν να καταφεύγουν στη δικαιοσύνη. Η Βανέσα Σπρινγκορά την έκανε βιβλίο. Καλύτερα έτσι. Στα χρόνια αυτά ο Γκαμπριέλ Μαντζνέφ εξηγούσε στον Μπερνάρ Πιβό* στην εκπομπή “Apostrophes”  [1990] την ηδονή που βίωνε αποπλανώντας σεξουαλικά ανήλικα κορίτσια. Στα ίδια αυτά χρόνια, ο Κον-Μπεντίτ εξηγούσε, πάντοτε στον Πιβό [1982], την ευχάριστη εμπειρία του ως παρουσιαστής σε ένα «εναλλακτικό» νηπιαγωγείο: «όταν ένα μικρό κορίτσι σας ξεντύνει ζείτε ένα φανταστικό ερωτικό – μανιακό παιχνίδι». Παρακολουθήστε την εκπομπή με τα επιδοκιμαστικά γέλια, εκτός από της μυθιστοριογράφου του Κεμπέκ Ντενίζ Μπομπαρντριέρ, αηδιασμένης στο έπακρο. Τα χρόνια αυτά, τρεις άνδρες καταδικάστηκαν για “προσβολή της αιδούς ανηλίκων ηλικίας κάτω των 15 ετών”. Ενα μεγάλο μέρος της γαλλικής διανόησης έκρινε  αυτή τη δίκη ως επίθεση κατά της ελευθερίας … Η αγανάκτηση τους έλαβε τη μορφή μιας έκκλησης που δημοσιεύθηκε το 1977 στην Liberation και αναδημοσιεύτηκε στη Le Monde: η έκκληση ζητούσε την αποποινικοποίηση της παιδεραστίας. Για αυτούς τους διανοούμενους, η σεξουαλικότητα των παιδιών έπρεπε να αναδειχθεί με τη βοήθεια ειδικών ενηλίκων. Υπέγραψαν περισσότεροι από 70: Σαρτρ [φιλόσοφος, ιδρυτής της Λιμπερασιόν (1973)], Αραγκόν [ποιητής, μέλος του ΚΚ Γαλλίας], Σιμόν ντε Μπωβουάρ [συγγραφέας, προεξάρχουσα του φεμινισμού], Σολέρ [συγγραφέας, μαοϊστής], Σερώ [σκηνοθέτης, κινηματογραφιστής], Ντεριντά [φιλόσοφος, εισηγητής της αποδόμησης], Μπαρτ [φιλόσοφος, γλωσσολόγος, ομοφυλόφιλος], Γκαταρί [φιλόσοφος, ψυχίατρος, ιδρυτής του Κέντρου πρωτοβουλίας για καινούριους χώρους ελευθερίας], Ντελέζ [φιλόσοφος, ακαδημαϊκός], Ρομπ-Γκριγέ [συγγραφέας, εισηγητής του Νέου μυθιστορήματος] και άλλοι με λιγότερη φήμη. Ο Κον-Μπεντίτ δεν υπέγραψε την έκκληση, προφανώς επειδή δεν ήταν διανοούμενος. Αλλά λέγεται ότι αυτός ήταν ο συντάκτης της.

«Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία»

 Άρδην 19-20, Πολιτισμός - Βιβλία - Ιστορία - Θεωρία

Από την συναυλία διαμαρτυρία για την παράδοση Οτσαλάν στο Σύνταγμα το 1999.

«Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία»

Μια συζήτηση του Θάνου Μικρούτσικου με τον Γιώργο Καραμπελιά από το Άρδην τ. 19-20 Απρίλιος – Ιούνιος 1999

[Η συζήτηση που ακολουθεί καταδεικνύει πως ο Μικρούτσικος υπήρξε ένας άνθρωπος με βαθύτερο πολιτικό αισθητήριο. Την αναδημοσιεύουμε σήμερα όχι μόνο σαν ένα οφειλόμενο φόρο τιμής σε έναν μεγάλο καλλιτέχνη αλλά και γιατί αν σκάψει κάνεις πίσω από αυτή τη συνέντευξη θα  μεταφερθεί σε μία κομβική στιγμή της νεώτερης ιστορία μας. Ήταν μία στιγμή όπου ένα τμήμα της αριστερής διανόησης που εκείνη τη στιγμή βρισκόταν έξω από κόμματα και κάτω από την επίδραση των κινητοποιήσεων ενάντια στην παράδοση Οτσαλάν και τους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία έδειχνε τάσεις μιας ριζοσπαστικοποίησης προσανατολισμένης σε πατριωτική κατεύθυνση.

Πράγματι σε αυτές τις κινητοποιήσεις είχαν συμμετάσχει εκατοντάδες καλλιτέχνες και διανοούμενοι που έμοιαζαν να αμφισβητούν τη σημιτική τάξη πραγμάτων καθώς και τα κατεστημένα κόμματα της αριστεράς. Σε αυτά τα πλαίσια ελπίζοντας πάντα πώς θα ήταν δυνατό να προσανατολιστεί ένα μέρος της αριστερής διανόησης είχαμε συμμετάσχει ενεργά σε αυτό το κίνημα και η συζήτηση μου με τον Θάνο Μικρούτσικο αποτελεί μία έκφραση αυτών των διεργασιών. Απεδείχθη όμως όπως θα διαπιστώσει κανείς διαβάζοντας αυτή τη συνέντευξη κάτω από το φως των είκοσι χρόνων που ακολούθησαν, πόσο ο Θάνος βρισκόταν πιο κοντά στην πραγματικότητα από ότι εγώ, μια και γνώριζε ίσως πολύ καλύτερα από εμένα τον χώρο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων, καθώς και ήταν πολύ πιο ρεαλιστής ως προς τις πραγματικές τάσεις της κοινωνίας. Εγώ, όπως πολύ συχνά έχει συμβεί, έτεινα να παίρνω τις επιθυμίες μου για πραγματικότητα και να θεωρώ  ότι θα ήταν δυνατό με βάση αυτές τις κινητοποιήσεις να διαμορφωθεί ήδη ένα δημοκρατικό πατριωτικό κίνημα. Και αποδείχθηκε πώς εγώ είχα λάθος και ο Θάνος είχε δίκιο. Οι κινητοποιήσεις εκείνης της περιόδου δεν οδήγησαν σε μία πατριωτική ανασύνθεση της αριστεράς αλλά αντίθετα λειτούργησαν ως το προζύμι για τη διαμόρφωση του… Σύριζα και προφανώς για την έξοδο τη δική μου και του Άρδην από τις σχετικές ζυμώσεις. Πράγματι πολλοί από εκείνους που συμμετείχαν στις συζητήσεις και τις κινητοποιήσεις εκείνης της εποχής αποτέλεσαν τον πυρήνα των διεργασιών που κατέληξαν στο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ ή τουλάχιστον στις απαρχές του.

Και ο Θάνος Μικρούτσικος είχε δίκιο και σε πολλά άλλα σημεία σε αυτή τη συζήτηση. Οι μηχανισμοί και οι διαδικασίες και οι διεργασίες επανεθνικοποίησης πολιτιστικής και πολιτικής της Ελληνικής νεολαίας ήταν πολύ πιο πίσω από ότι υπέθετα ή επιθυμούσα εγώ ενώ ο Θάνος ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα μέσα από την απαισιόδοξη εκτίμηση για την πορεία των πολιτιστικών πραγμάτων της χώρας και την ισοπεδωτική δυναμική της παγκοσμιοποίησης. Το κύμα του παρασιτικού εκσυγχρονισμού είχε μπροστά του ένα μεγάλο μέλλον –μιας δεκαπενταετίας τουλάχιστον– ενώ αντίθετα οι τάσεις για έναν δημοκρατικό πατριωτισμό ήταν ακόμα εξαιρετικά ασθενείς. Εκείνη η στιγμή λοιπόν υπήρξε πρόσκαιρη και η πορεία της διαμόρφωσης της νέας αριστεράς δεν πήρε πατριωτική κατεύθυνση αλλά εθνομηδενιστική. Και ο Θάνος ενώ συμμετείχε ενεργά στις τότε κινητοποιήσεις ήταν τελικώς  πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Θα έπρεπε να μεσολαβήσουν οι καταστροφές που ακολούθησαν, για να φθάσουμε σήμερα στις τελευταίες μέρες του 2019 να προσβλέπουμε σε μια νέα περίοδο στη συγκρότηση του δημοκρατικού πατριωτικού χώρου. Μόνο που αυτός σήμερα δεν θα στηρίζεται πλέον σε κείνο το δυναμικό της μεταπολιτευτικής Αριστεράς που ήταν ακόμα ζωντανό, εν μέρει, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, διότι αυτό το δυναμικό θα ενταχθεί και θα εξαντληθεί στα αδιέξοδα μονοπάτια του Σύριζα. Ελάχιστοι άνθρωποι από εκείνη την παλιά Αριστερά θα έχουν πλέον το κουράγιο και τη δύναμη να αναγνωρίσουν πως θα πρέπει να ταξιδέψουν σε νέους δρόμους  με νέες συντροφιές και νέες ουτοπίες. Και δυστυχώς ο Θάνος δεν θα είναι μαζί μας. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Μαζί του έφυγε ένα κομμάτι της ιστορίας μας και ένα κομμάτι των νεανικών μας χρόνων.

Γιώργος Καραμπελιάς
 30 Δεκεμβρίου 2019, γυρνώντας από τον τελευταίο αποχαιρετισμό]

Γιώργος Καραμπελιάς: Θάνο, τι ήταν εκείνο που σε ώθησε να μετάσχεις ενεργά στην κινητοποίηση για τον Οτσαλάν και στη συνέχεια στην κινητοποίηση κατά των βομβαρδισμών;

Θάνος Μικρούτσικος: Κοίταξε! Σε όλη την πορεία αυτών των χρόνων θα πρέπει κανείς να εξηγήσει το γιατί η γενιά η δικιά µας, όπου και εσύ ανήκεις, πέρα από κάποιες κυριολεκτικά λίγες εξαιρέσεις όπως εσύ, είτε απομονώθηκε ή επέστρεψε σε έναν προσωπικό χώρο, όπου ο καθένας λειτουργούσε ως πολίτης. Πιστεύω ότι κατά τη δεκαετία του ᾿80 άρχισε να επικρατεί µια λογική εξευρωπαϊσμού, και ως εκ τούτου, σιγά-σιγά, οι μεγάλες συγκεντρώσεις, όπως οι προδικτατορικές αλλά και εκείνες της μεταπολίτευσης, αντικαταστάθηκαν από τα διάφορα τηλεοπτικά πάνελς, και γενικότερα ο ενεργός πολίτης παρεχώρησε τη θέση του σε έναν παθητικό δέκτη. Έτσι, σε αντίθεση µε παλιότερες εποχές, δημιουργήθηκε στους διανοουμένους η τάση για την αναζήτηση προσωπικών διεξόδων (στους χώρους δουλειάς τους) παρά σε µια κοινή αντιμετώπιση κάποιων προβλημάτων, η οποία είχε ως σημείο αναφοράς το δρόμο. Αυτό είναι ένα φαινόμενο γενικό.
Δηλαδή, προσωπικά, την ευαισθησία µου σε µια σειρά ζητήματα την έβλεπα να υπάρχει, αλλά δεν μπορούσε να εκφραστεί πέρα από το να γράψω κάποια άρθρα ή να κινηθώ μέσα από τη δουλειά µου, που είναι η μουσική. Πιστεύω, και δεν αναφέρομαι µόνο σ’ εμένα, ότι η υπόθεση Ότσαλάν υπήρξε ένα σημείο τομής, µε τον τρόπο που ενόχλησε τη φιλοτιμία µας.

Ένα νέο κίνημα γεννιέται

Γ.Κ. Τα είχαμε δώσει όλα αλλά όχι και το φιλότιμο!

Θ.Μ. Ακριβώς, είχαν δοθεί όλα, αλλά όχι και αυτό. Πραγματικά, είδα εκείνες τις μέρες ανθρώπους που τους έβλεπα τα τελευταία χρόνια είτε στο στούντιο είτε στο θέατρο είτε σε κοινωνικές εκδηλώσεις, οι οποίοι είχαν βγει κυριολεκτικά έξω από τα ρούχα τους και διαπίστωσα ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό η αντίδραση αυτή ήταν γνήσια. Δεν ήταν κάτι το φτιαχτό. Και μάλιστα, ο τρόπος µε τον οποίο έγινε, πραγματικά ένας ανοργάνωτος, αυθόρμητος τρόπος, εμπεριείχε πάρα πολύ θυμό.
Πιστεύω ότι, ειδικότερα στο θέμα του Οτσαλάν, φάνηκε µια παραδοσιακή φιλία προς τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, ιδιαίτερα µε τους Κούρδους, δεδομένου ότι έχουμε και την κοινή αντίθεση προς την Τουρκία. 
(Πρέπει να σου πω εδώ ότι, όσον αφορά το πολιτικό σύστημα, από το δεδομένο πολιτικό σκηνικό δεν αναμένεται καμία ουσιαστική αλλαγή και αυτό είναι για µένα 100% δεδομένο τώρα, και το λέω µε κάποια ιδιαίτερη βαρύτητα, δεδομένου ότι διετέλεσα και υπουργός της Κυβέρνησης Παπανδρέου).

Υπενθυμίζω επίσης ότι, πριν από 6-7 μήνες, τα 2/3 της Βουλής είχαν υπογράψει να δοθεί άσυλο στον Οτσαλάν και, ξαφνικά, παραδίδεται µε τον ένα ή άλλο τρόπο από την ελληνική κυβέρνηση…

Όταν οι διανοητές γίνονται έρμαια των κομμάτων και των ηγεμόνων

Του Νικολάου Π. Παππά, πολιτικού επιστήμονος

Πρόσφατα βρέθηκα σε μια παρουσίαση βιβλίου για το έργο του κοινωνιολόγου Νίκου Πουλαντζά, ένα βιβλίο στο οποίο έχουν απομαγνητοφωνηθεί μαθήματα του μεγάλου Έλληνα στοχαστή στην τότε Πάντειο σχολή. Ακούγοντας τον καθηγητή Γιώργο Κοντογιώργη, ο οποίος είχε στην κατοχή του το σχετικό ηχητικό υλικό, και τον Σωτήρη Αμάραντο, ο οποίος έκανε την απομαγνητοφώνηση των παραδόσεων, καταλαβαίνει κανείς ότι τα κομματικά όργανα (ποιου κόμματος δεν χρειάζεται να πούμε) τα οποία εκμεταλλεύονται σήμερα το όνομά του έχουν αλλοιώσει την ουσία των λεγομένων του και έχουν κρατήσει τον Νίκο Πουλαντζά που τους… συμφέρει, χωρίς αναφορές στην κριτική του στον μαρξισμό και την ελληνική αριστερά.

Ο Πουλαντζάς δεν είναι η μόνη τέτοια περίπτωση. Πολλοί Έλληνες στοχαστές έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης από τα ελλαδικά κόμματα (και σίγουρα δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο) κατά καιρούς, με ένα άλλο παράδειγμα που μπορεί κανείς να σκεφτεί να είναι ο Ίων Δραγούμης, αυτή τη φορά από την άλλη πλευρά του ιδεολογικού φάσματος.

Είναι φοβερό το πώς κανείς μπορεί να πάρει μια απομονωμένη φράση κάποιας προσωπικότητος και να τη χρησιμοποιήσει για να «ντύσει» την άποψή του, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του (από άγνοια;) τη συνολική ιδεολογία του συγγραφέα ή ακόμη και την αλλαγή των απόψεών του αργότερα. Για παράδειγμα, άλλος ο Πουλαντζάς της εποχής που έμπαινε στον ακαδημαϊκό χώρο κι άλλος λίγο πριν αυτοκτονήσει (1979). Το ίδιο ισχύει πολύ περισσότερο για τον Δραγούμη, ο οποίος έκανε πολλές φορές διάλογο με τις τότε ιδεολογίες και άλλοτε τις επικροτούσε κι άλλοτε τις αποδομούσε.

Επιπλέον, τα κόμματα σήμερα, για να νομιμοποιήσουν την κυριαρχία τους επί της ελληνικής κοινωνίας, χρησιμοποιούν τις αναλύσεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων για την (αθηναϊκή) δημοκρατία, παραποιώντας τους πλήρως. Εάν ερχόταν με μια χρονομηχανή στη σημερινή Ελλάδα ο Αριστοτέλης και του έλεγε ο πρωθυπουργός, «καλωσόρισες στην ελληνική δημοκρατία», πιθανόν να ζητούσε αμέσως να επιστρέψει από εκεί που ήρθε ή να έγραφε ένα σύγγραμα για το πώς αδυνατούν οι σημερινοί άνθρωποι να αντιληφθούν τις διαφορές των πολιτευμάτων όπως με ακρίβεια ο ίδιος τις είχε αναλύσει. Φυσικά υπονοώ ότι η αρχαία δημοκρατία δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή κομματοκρατία, κι όχι γιατί η δημοκρατία της εποχής του Αριστοτέλη ήταν τέλεια, αλλά γιατί σήμερα δεν υπάρχει κανένα από τα προαπαιτούμενα με τα οποία ο ίδιος κατέτασσε ένα πολίτευμα στα δημοκρατικά.

Οι μεγάλες αφηγήσεις, η Νέα Τάξη των διανοουμένων και ο Μετάνθρωπος

Οι μεγάλες αφηγήσεις, η Νέα Τάξη των διανοουμένων και ο Μετάνθρωπος

Εισαγωγικό σημείωμα από το αφιέρωμα του νέου Λόγιου Ερμή (τ. 19, β΄ εξάμηνο 2019) που κυκλοφορεί.

Ο κομμουνιστικός μεσσιανισμός υπήρξε η υπέρτατη και τελική μορφή των κάθε είδους κοινωνιοκεντρικών μεσσιανισμών – κυριολεκτική σύνοψη και κορωνίδα τους· ακριβώς διότι έθετε ως πρόταγμά του την πραγμάτωση, «εδώ και τώρα», της «Αρκαδίας», που οι παλαιοί πολιτισμοί αναζητούσαν είτε στον μύθο είτε στην υπέρτατη εξιδανίκευσή του, τη θρησκεία. Γι’ αυτό, όπως και οι μονοθεϊστικές θρησκείες πριν από αυτόν, ο μαρξισμός, ως η ιδεολογία του κομμουνισμού, θα αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως «τέλος και υπέρβαση κάθε ιδεολογίας» και, κατά συνέπεια, κάθε αδιαφάνειας και κάθε θρησκευτικής αναπαράστασης. Ο Παράδεισος μπορεί να μεταβληθεί σε απτή καθημερινότητα και, για διακόσια χρόνια, από τη γαλλική Επανάσταση και τον Γράκχο Μπαμπέφ, μέχρι το τείχος του Βερολίνου και την πλατεία Τιεν Αν Μεν, εκείνο το τρομερό 1989, η κομμουνιστική εξαγγελία θα αποτελέσει το έσχατο και ανώτατο δημιούργημα της ανθρώπινης μεσσιανικής φαντασιακής θέσμισης. Γι’ αυτό και η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και των επαναστατικών οραμάτων που εξέθρεψε η κομμουνιστική προσδοκία υπήρξε το τελειωτικό χτύπημα στον κάθε είδους ανθρωπικό μεσσιανισμό.

Μετά την τραγική κατάληξή της, θα ανοίξει η περίοδος «του τέλους των μεγάλων αφηγήσεων», στο οποίο αναφέρονται ιδιαίτερα ο Οκτάβιο Πας και ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ σε δύο σημαντικά, από κάθε άποψη, κείμενα. Καθόλου τυχαία, εξάλλου, τα κείμενά τους είχαν γραφτεί κατά τη δεκαετία του 1980, όταν η σχετική συζήτηση είχε λάβει ήδη μεγάλες διαστάσεις, με αφορμή τα αντι-ολοκληρωτικά κινήματα που είχαν αναπτυχθεί στις χώρες του τότε σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Χαρακτηριστική είναι η προσφυγή από τον Ρόρτυ προνομιακά στα σχετικά κείμενα του Μίλαν Κούντερα, που εξέφραζε κατ’ εξοχήν τους διαφωνούντες της ανατολικής Ευρώπης.
Πλέον, το ζητούμενο δεν θα είναι η αναζήτηση μιας μεσσιανικής ουτοπίας, ασύμβατης με τη φύση του ανθρώπου ή/και των καταναγκασμών των ανθρωπίνων συσσωματώσεων, αλλά η διέξοδος θα αναζητάται είτε στη μερικότητα των ταυτοτήτων ή των «κινημάτων» –στην οποία θα καταλήξει εν τέλει και η λεγόμενη «επανάσταση του 1968»– είτε στην αποδοχή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και, στην καλύτερη περίπτωση, τον εξανθρωπισμό της, μερικό ή καθολικό. Στην απαισιόδοξη πλευρά αυτής της θεωρητικής, φιλοσοφικής και πολιτικής απόρριψης των «μεγάλων αφηγήσεων», θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τον δικό μας Παναγιώτη Κονδύλη, για τον οποίο ο άνθρωπος ορέγεται εκ φύσεως την κυριαρχία, ενώ στην μάλλον αισιόδοξη και «έντιμη» πλευρά θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τον Ρίτσαρντ Ρόρτυ και κάποιους νεώτερους Αμερικανούς φιλοσόφους. Οι τελευταίοι, με αφετηρία την ορθή διαπίστωση για τον διφυή χαρακτήρα του ανθρώπου, ικανού για το καλύτερο και το χειρότερο, θα υποστηρίξουν την ανάγκη της ενίσχυσης των θετικών διαστάσεων και της συρρίκνωσης των αρνητικών. Στην ίδια κατεύθυνση, αλλά με μάλλον απολογητική διάθεση προς τον «υπαρκτό νεοφιλελευθερισμό», θα συνταχθούν οι «αντι-ολοκληρωτιστές» στοχαστές της γαλλικής σχολής, όπως οι Αντρέ Γκλυκσμάν, Μπερνάρ Ανρί Λεβύ κ.ά.

Εντούτοις, ακόμα και σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την εν τοις πράγμασι κατάρρευση του έσχατου κοινωνιο-κεντρικού μεσσιανισμού και του «τέλους των μεγάλων αφηγήσεων», στην Ελλάδα, η σχετική συζήτηση δεν έχει καν πραγματοποιηθεί, χάρις στην αβυσσαλέα καθυστέρηση των ελληνικών ελίτ, γεγονός που κάνει υποχρεωτική σε μας τη διεξαγωγή της σχετικής συζήτησης – έστω και μετά από τόσα χρόνια.

Συναφώς, εντυπωσιακή παραμένει η έλλειψη οποιασδήποτε συζήτησης για το ζήτημα των διανοουμένων –με την ευρύτερη έννοια του όρου– ως μιας κοινωνικής τάξης η οποία όχι μόνο διεκδίκησε την εξουσία, και εν μέρει κατόρθωσε να την καταλάβει στις λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες, αλλά και ενδυναμώθηκε αποφασιστικά και στον δυτικό κόσμο εξ αιτίας της ενίσχυσης της τεχνοδομής και των κάθε είδους μηχανισμών εκπαίδευσης, διαχείρισης και ελέγχου της οικονομίας και της κοινωνικής δομής. Αυτό το αναμφισβήτητο και καταγεγραμμένο πλέον από την κοινωνική επιστήμη και τη θεωρία γεγονός αποκρύβεται και συσκοτίζεται συστηματικά στην Ελλάδα, από αυτή την τάξη ακριβώς που θέλει να εμφανίζεται απλώς ως ένα μέρος των μισθωτών και των μεσαίων στρωμάτων, χωρίς ιδιαίτερη ταυτότητα, κοινωνικό ρόλο και επιδιώξεις. Εξάλλου, η Ελλάδα είναι ίσως η τελευταία χώρα του κόσμου –πάντως οπωσδήποτε της Ευρώπης– όπου η θεωρία του Γκράμσι για τους διανοούμενους ως απλά προσαρτήματα των βασικών κοινωνικών τάξεων, αστών και προλετάριων, παραμένει τόσο ισχυρή, διαδεδομένη και αδιαμφισβήτητη. Ίσως διότι η Ελλάδα αποτελεί μια χώρα στην οποία, μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, η ευρύτερη τάξη των «διανοουμένων», σε όλες τις εκφάνσεις της, πολιτική, ακαδημαϊκή, καλλιτεχνική, μηντιακή, συνδικαλιστική, μεταβλήθηκε σε ηγέτιδα τάξη, δίπλα και παράλληλα με την αστική· και όμως, μέχρι σήμερα, έχει κατορθώσει να παραμένει μία αόρατη μη τάξη στο θεωρητικό πεδίο· εξ ου και κυριολεκτικά η λυσσαλέα προσπάθεια απόκρυψης της ίδιας της ύπαρξής της.
Παρότι, λοιπόν, η σχετική συζήτηση έχει ήδη λάβει χώρα σε σχετικά ευρεία κλίμακα –κατ’ εξοχήν μετά την εμπειρία των σοσιαλιστικών χωρών και το κίνημα του Μάη του 68–, το σχετικό απόσπασμα-προδημοσίευση από το βιβλίο του Άλβιν Γκούλντνερ για τη νέα τάξη, γραμμένο πριν από 40 χρόνια, και το σχετικό κεφάλαιο για τον μαρξισμό ως την ιδεολογία της Νέας Τάξης από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, Η θεμελιώδης παρέκκλιση, συνιστούν, δυστυχώς, μια θεωρητική καινοτομία για τα καθ’ ημάς!

*****

Έχουμε εισέλθει σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία ο άνθρωπος ως είδος βρίσκεται στο κατώφλι της αυθυπέρβασής του, με τη δημιουργία του μετανθρώπου, που πλησιάζει με τεράστια βήματα, σε αυτές τις αρχές του 21ου αιώνα, όπως υποδεικνύει το σχετικό κείμενο του Μισέλ Ονφρέ. Σε αυτά τα πλαίσια, λοιπόν, αποκτά ένα νέο νόημα και μια διαφορετική επικαιρότητα –που ίσως δεν μπορούσε ούτε ο ίδιος να φανταστεί– η θέση του Χάιντεγκερ πως ο διαφωτισμός και η τεχνολογία του οδηγούν στον θάνατο του Ανθρώπου. Κυριολεκτικώς. Ο άνθρωπος αποκτά, σταδιακώς και με επιταχυνόμενα βήματα, τη δυνατότητα της δημιουργίας ενός νέου είδους, που θα αποτελέσει την τεχνολογική μετεξέλιξή του, σηματοδοτώντας το τέλος της φυσικής επιλογής, εισάγοντάς μας στην εποχή της τεχνητής επιλογής, που προανήγγελλε η ευγονική.

Άλλες εποχές, άλλη διανόηση!

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

Ιούνιος του 1925, στην κορυφή της λιόφυτης νησίδας Μαδουρή κοντά στη Λευκάδα, ο Άγγελος Σικελιανός απαγγέλει τον περίφημο «Αστραπόγιαννο» και την «Ωδή στον Βαλαωρίτη», επ΄ ευκαιρία των εκατό χρόνων από τη γέννηση του «βάρδου της Μαδουρής» Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879). Στο φιλολογικό μνημόσυνο του Λευκαδίτη ποιητή, κάτω από τις πυκνές δεντροφυλλωσιές, διακρίνονται ακόμα ο Κωστής Παλαμάς, που και αυτός απήγγειλε ποιήματα του Βαλαωρίτη, καθώς και ο μετέπειτα πατριάρχης Αθηναγόρας, τότε Μητροπολίτης Κέρκυρας. Ήταν ακόμα η εποχή που ποιητές του διαμετρήματος ενός Παλαμά ή ενός Σικελιανού δεν αισθάνονταν μειονεκτικά απαγγέλλοντας στοίχους του «μεγαλοϊδεάτη» Βαλαωρίτη, που μέσα στο «κλίμα το ρωμαντικό» της εποχής του μάχονταν σθεναρά τον «μικροελλαδισμό», άλλοτε σαν ποιητής και άλλοτε σαν πολιτικός. 

Φέτος συμπληρώθηκαν 140 χρόνια από το θάνατο του «επικού ποιητή του αρματολισμού», η ποίηση του οποίου αντανακλούσε την «μεγαλοϊδεατική εθνική ιδεολογία» του 19ου αιώνα.

ΙΙ. Φωτεινός (Ἆσμα Πρῶτον. Φωτεινὸς ὁ Ζευγολάτης) [ἀπόσπασμα]

ΦΩΤΕΙΝΟΣ - Πάρ᾿ ἕνα σβῶλο, Μῆτρο,
καὶ διῶξ᾿ ἐκεῖνα τὰ σκυλιά, ποὺ μοῦ χαλοῦν τὸ φύτρο.
Ὁ χερουλάτης ἔφαγε τ᾿ ἄχαρα δάχτυλά μου
καὶ στὴν ἀλετροπόδα μου ἐλυῶσαν τὰ ἥπατά μου.
Δυὸ μῆνες ἔρρεψα ἐδεδῶ, ἐσάπισα στὴ νώπη
μ᾿ ἀρρώστια, μὲ γεράματα! Βάσανα, νήστεια, κόποι
γι᾿ αὐτὸ τὸ ἔρμο τὸ ψωμί! Καὶ τώρα ποὺ προβαίνει
σγουρό, χολάτο ἀπὸ τὴ γῆ, ποὺ πρὶν τὸ φᾶν χορταίνει
τὰ λιμασμένα μου παιδιά, νὰ τὸ πατοῦν ἐμπρός μου
μὲ τόση ἀπίστευτη ἀπονιὰ οἱ δυνατοὶ τοῦ κόσμου!...
Ἐξέχασες καὶ δὲ μ᾿ ἀκοῦς;... ἐσένα κράζω, Μῆτρο,
διῶξε, σοῦ λέγω, τὰ σκυλιά, ποὺ μοῦ χαλοῦν τὸ φύτρο...

ΜΗΤΡΟΣ - Εἶναι τοῦ Ρήγα, δὲν κοτῶ... Γιὰ κύτταξ᾿ ἐκεῖ πέρα
νὰ ἰδῇς· τί θρῶς ποὺ γίνεται, τί χλαλοή, πατέρα!

ΦΩΤΕΙΝΟΣ - Τί Ρήγας, τί Ρηγόπουλα! εἶν᾿ ὁ καινούριος κύρης,
ποὺ πλάκωσε μὲ ξένο βιὸ νὰ γένῃ νοικοκύρης.
Παληόφραγκοι, ποὺ πέφτουνε σὰν ὄρνια στὰ ψοφίμια,
ἐκεῖνοι πάντα κυνηγοὶ καὶ πάντα ἐμεῖς ἀγρίμια.
Καὶ σὺ τοὺς τρέμεις, βούβαλε! Παιδὶ μὲς στὴ φωτιά σου,
ποὺ τρίβεις στουρναρόπετρα μ᾿ αὐτὰ τὰ δάχτυλά σου,
πὤχεις τετράδιπλα νεφρὰ καὶ ριζιμιὸ στὰ στήθια,
τοὺς βλέπεις καὶ σὲ σκιάζουνε! Ὁ δοῦλος, εἶν᾿ ἀλήθεια,
λίπο ποτάζει μοναχά, ψυχὴ κ᾿ αἷμα δὲν ἔχει. [...]

Συμπλήρωμα για τις φοιτητικές εξεγέρσεις – Alvin W. Gouldner

William Blake – Newton (1795)

Μετάφραση – Εισαγωγικό σχόλιο: Θεόδωρος Ντρίνιας

Ο Alvin W. Gouldner (1920-1980) υπήρξε το «τρομερό παιδί» της Αμερικάνικης μεταπολεμικής κοινωνιολογίας (κατά τον James Chriss, ο «τραγικός ήρωάς» της). Ξεκινώντας την διανοητική και επιστημονική του πορεία στο θεωρητικό πεδίο του λειτουργισμού, στη συνέχεια υιοθετεί στοιχεία της μαρξιστικής κριτικής και αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος της διανοητικής του προσπάθειας σε μια σκληρή πολεμική σε βάρος της τότε κυρίαρχης θεωρίας του δομο-λειτουργισμού, του «ημίθεου» της αμερικάνικης κοινωνιολογίας Talcott Parsons. Αφού ολοκληρώσει την αποδόμηση του Parsons και της θεωρίας του, στρέφεται πλέον εναντίον του Μαρξισμού, κατηγορώντας τον για έλλειψη στοχασμού πάνω στην ίδια του την κατάσταση και την προέλευσή του ως θεωρίας προερχόμενης έξω από την εργατική τάξη, η οποία εντούτοις είναι δογματικά βέβαιη ότι κατέχει το κλειδί για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης.

Ο Gouldner, επιτιθέμενος στην κατεστημένη κοινωνιολογία αλλά και στην μαρξιστική άρνησή της, βάζει στην τελευταία φάση της διανοητικής του πορείας το φιλόδοξο στόχο για την προώθηση μιας κοινωνιολογίας που ονομάζει reflexive sociology – αναστοχαστική κοινωνιολογία («ριζοσπαστική, ιστορικά ευαισθητοποιημένη, αυτο-αναλυόμενη, κριτική, αυτόνομη, εμπειρική, κλπ.», κατά τον Νικ. Τάτση). Ασυμβίβαστος, παράτολμος θεωρητικά, απότομος και εριστικός με εχθρούς και φίλους, απέναντι σε κάθε κατεστημένο ή δυνάμει κατεστημένο (νέο και παλιό, «συντηρητικό» και «ριζοσπαστικό/κριτικό»), με απέχθεια στον ακαδημαϊκό συντεχνιασμό αλλά και στον «αντι-επιστημονισμό» των νέων ριζοσπαστικών προσεγγίσεων που εισέβαλαν με ορμή στα ακαδημαϊκά πράγματα μετά το ’70, παθολογικά προσανατολισμένος στην «αλήθεια», βίωσε την αποξένωση στην τελευταία περίοδο της ζωής του και τη σταδιακή αποσιώπηση μετά το θάνατό του. Στην Ελλάδα, όπως είναι φυσικό, το έργο του παραμένει σχεδόν ολοκληρωτικά άγνωστο στους νεώτερους.

Ο «ανεπιθύμητος διανοούμενος» Peter Handke* τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2019 κι αυτό είναι το πιο διάσημο ποίημά του

Στον «ανεπιθύμητο διανοούμενο» Πέτερ Χάντκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Ο Peter Handke τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2019. Ο Αυστριακός συγγραφέας που το 2007 απαγορεύτηκε έργο του στη Γαλλία επειδή παραβρέθηκε στην κηδεία του Μιλόσεβιτς στη Σερβία!*

Έγραψε το «Όταν το παιδί ήταν παιδί» για το φιλμ "Τα Φτερά του Έρωτα" του Βιμ Βέντερς.

«Μια επιδραστική εργασία η οποία με γλωσσική επινοητικότητα διερεύνησε την περίμετρο και την ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης εμπειρίας». Αυτά ήταν τα λόγια της Ακαδημίας για την βράβευση του Χάντκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2019.

 Ο Πέτερ Χάντκε (Peter Handke, 6 Δεκεμβρίου 1942) είναι πολυβραβευμένος Αυστριακός συγγραφέας και μεταφραστής. Έχει ασχοληθεί με κάθε είδος γραπτού και λυρικού λόγου, όπως ποίηση, σενάριο, δοκίμιο, μυθιστόρημα. Αν και ο Χάντκε είχε προταθεί πολλές φορές για αυτό το βραβείο, τελικά το απέσπασε το 2019. 

Το «Τραγούδι της παιδικής ηλικίας» (Lied Vom Kindsein), το έγραψε ειδικά για την ταινία «Τα Φτερά του Έρωτα» ενώ συνυπογράφει και το σενάριο μαζί με τον σκηνοθέτη Βιμ Βέντερς. 

Το τραγούδι του παιδιού – του Πέτερ Χάντκε

Μετάφραση: Γιώργος Καρτάκης

Όταν το παιδί ήταν παιδί,
περπατούσε με κρεμασμένους ώμους,
ήθελε το ρυάκι να είναι ποτάμι,
το ποτάμι να είναι ρέμα πελώριο, πλατύ
και η λακκούβα αυτή με νερό να είναι η θάλασσα.

Όταν το παιδί ήταν παιδί,
δεν ήξερε ότι είναι παιδί,
όλα τα πράγματα το γέμιζαν χαρά
και όλες οι χαρές ήτανε μία.

Όταν το παιδί ήταν παιδί,
δεν είχε γνώμη για τίποτα,
δεν είχε συνήθειες,
καθόταν συχνά στα πόδια του
και άρχιζε ξαφνικά από το τίποτα να τρέχει,
είχε στα μαλλιά μια κορφή
και δεν έπαιρνε ύφος στις φωτογραφίες.