Ο Θεοφάνης Τάσης και Ιωάννου Τσιβάκου στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών 2024

Δαμάζοντας την τεχνητή νοημοσύνη: Μπορούμε να δημιουργήσουμε ηθικές μηχανές;

Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.
Γιάννης Πανταζόπουλος

Η δίψα για ζωή συντροφευμένη από τη δίψα για δημιουργικότητα είναι τα βασικά μας όπλα στην καθημερινή μας μάχη με τον θάνατο. 

Ποια είναι η ευθύνη των μεγάλων στοχαστών όπως ο Σπινόζα και ο Μαρξ για την υποταγή του πολιτισμού μας στις απαιτήσεις της λειτουργικότητας; Γιατί η σκέψη μας έχει αλωθεί από το κατά πόσον αυτά που μας περιβάλλουν μάς είναι χρήσιμα; Αυτά είναι μερικά απ’ τα ερωτήματα που επιδιώκει να απαντήσει η ομότιμη καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου, Ιωάννα Τσιβάκου, στο τελευταίο της βιβλίο «Περίπλους στις ακτές του νοήματος». Καθ’ όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας και του ερευνητικού της έργου έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τη θεωρία των κοινωνικών συστημάτων, την κοινωνιολογία των οργανώσεων, τις κοινωνιολογικές θεωρίες των θεσμών αλλά και με τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζεται η συνείδηση από τον σύγχρονο πολιτισμό.

Η συνάντησή μας γίνεται στο ευρύχωρο διαμέρισμά της με τις μεγάλες τζαμαρίες και τον όμορφο κήπο. Παντού υπάρχουν βιβλιοθήκες, πίνακες ζωγραφικής και οικογενειακές φωτογραφίες με τον σύζυγό της, Αιμίλιο Ζαχαρέα, ένα από τα πιο γνωστά και φωτεινά πρόσωπα της ανανεωτικής αριστεράς. Έχει περάσει μόλις ένας χρόνος από τον θάνατό του και, όπως θα μου πει, της είναι πολύ δύσκολο να ταξιδεύει χωρίς συντροφιά.


Σε λίγες μέρες θα παρευρεθεί στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 10 ως τις 13 Απριλίου, και στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για το κυρίαρχο νόημα της εποχής μας, για την κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος, για το πόσο την εκπλήσσει η ανθρώπινη αντοχή στον πόνο και στον θάνατο, αλλά και για το πώς τα άτομα σήμερα καταναλώνουν χρόνο και προσπάθεια για την ωραιοποίηση της εικόνας τους.

Με εκπλήσσει η ανθρώπινη αντοχή στον πόνο και στον θάνατο. Παρά το ότι κινούμαστε σ’ ένα ανασφαλές και πράγματι επικίνδυνο περιβάλλον, με εκπλήσσει η τόση ομορφιά και δύναμη της ζωής που δεν μας εγκαταλείπει και μπροστά στη μεγαλύτερη δυστυχία.

— Ποιο είναι το κυρίαρχο νόημα στις μέρες μας; Και το λέω με αφορμή το τελευταίο σας βιβλίο «Περίπλους στις ακτές του νοήματος».
Το νόημα αναφέρεται σε σκοπούς. Οι σκοποί της ατομικής και κοινωνικής δράσης φανερώνουν το νόημα της δράσης. Σήμερα ο σκοπός αναφέρεται κυρίως στην υλική χρησιμότητα των πραγμάτων του κόσμου. Άρα στο πώς θα αποκτήσω ή πώς θα κατασκευάσω κάτι του οποίου η λειτουργία θα εξασφαλίζει τους όρους της χρησιμότητάς του, γι’ αυτό και επιμένω πως η λειτουργικότητα δεσπόζει στον πυρήνα του νοήματος. Αυτού του είδους το νόημα εγκαταστάθηκε στον σύγχρονο πολιτισμό, αφ’ ης στιγμής ο άνθρωπος αντιμετωπίστηκε από τη φιλελεύθερη σκέψη ως αυτόνομη ύπαρξη, ως άτομο ικανό μόνο του να ορίζει τον δρόμο του προς την ευτυχία. Η ευτυχία συνοδεύτηκε με τη στροφή προς το εμπόρευμα, γιατί αυτό ήταν το αίτημα της βιομηχανικής παραγωγής. Συνεπώς τα εμπορεύσιμα προϊόντα έγιναν τα μέσα και οι δείκτες για την ατομική ευτυχία, οπότε η χρησιμότητά τους και τελικά η λειτουργικότητά τους, το αν δουλεύει κάτι καλά, έγιναν τα βασικά αξιολογικά κριτήρια για τις ατομικές επιλογές, κατακλύζοντας έτσι όλο το κοινωνικό νόημα.

Η συνέχεια της συνέντευξης ΕΔΩ...

"Γιατί η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα απαιτεί το δικαίωμα στον γάμο".

Αξίζει να μελετηθεί ο προβληματισμός, η διεισδυτική ματιά της ιωάννα τσιβάκου , κ. Ιωάννας Τσιβάκου*, στην αντιπαραθετική σχέση ανάμεσα σε κοινωνικές μερικότητες και την κοινωνική ολότητα (δικαιωματισμός).

 Το άρθρο με καθαρότητα και πληρότητα, εξαντλεί κάθε πτυχή του ζητήματος και αξίζει τον προβληματισμό μας.

___________

"Γιατί η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα απαιτεί το δικαίωμα στον γάμο".

Της Ιωάννας Τσιβάκου 

"...Όλοι, όσοι θεωρούν τον εαυτό τους «προοδευτικό», συμφωνούν ανεπιφύλακτα με το αίτημα της ισότητας στον γάμο, χωρίς να αναρωτιόνται γιατί η κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ, παρά την εκ μέρους τους κατάκτηση του συμφώνου της ελεύθερης συμβίωσης, επιμένουν σε αυτόν. Θα μπορούσαν να διεκδικήσουν το σύμφωνο συμβίωσης να επεκταθεί και σε άλλα δικαιώματα που σήμερα δεν καλύπτονται, όμως όχι, ο γάμος είναι το επιθυμητό βήμα για την εξίσωσή τους σε μια κοινωνία έμπλεη κοινωνικών διαφορών. Γιατί, λοιπόν η επιμονή στον γάμο; 

 Σήμερα, όμως, στις κοινωνίες της Δύσης, παρατηρούνται συχνά  αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε κοινωνικές μερικότητες  και την κοινωνική ολότητα. Η διαφορά μερικότητας – ολότητας δεν περιορίζεται στους αριθμούς, γι’ αυτό και δεν χρησιμοποιούμε τους όρους μειονότητα – πλειονότητα.

 Εν προκειμένω, ο όρος  «ολότητα» υποδηλοί την αποδοχή εκ μέρους της κοινωνίας όχι μόνο των νομικών κανόνων ─ήτοι κανόνων μιας ιστορικά προσδιορισμένης εποχής─, αλλά και των ηθικών ιδεωδών, με ρίζες στον μύθο και στο ιερό, που αυτή η κοινωνία έχει συστήσει πολιτισμικά στην πορεία των αιώνων και βάσει των οποίων διατηρεί την συνεκτικότητά της και λειτουργεί.

 Η «μερικότητα», από την άλλη μεριά, αρχικά παρέπεμπε σ’ εκείνες τις πληθυσμιακές ομάδες οι οποίες, λόγω φυσικών ή ιδεολογικών διαφορών, δεν καλύπτονταν από τα αναγνωρισμένα κρατικά δικαιώματα, οπότε αντιπαρατίθεντο στο κράτος διεκδικώντας τη νομική τους προστασία (όπως συνέβη για παράδειγμα με το κίνημα των μαύρων στις ΗΠΑ)...

Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια κερκόπορτα του γουοκισμού;

*

της ΙΩΑΝΝΑΣ ΤΣΙΒΑΚΟΥ

Η συζήτηση που αναπτύχθηκε γύρω από το νομοσχέδιο για τα ομόφυλα ζευγάρια έφερε και στην Ελλάδα έναν προβληματισμό, που έχει ήδη αναπτυχθεί στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, σχετικά με το κίνημα woke, ήτοι το κίνημα των «αφυπνισμένων». Πρόκειται για ιδεολογικό ρεύμα που βρήκε πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί στις ΗΠΑ και ιδίως στα τμήματα σπουδών φύλου ή φυλής, μετά την έκπτωση των δυτικο-ευρωπαϊκών αξιών και την εκτίναξη του μηδενισμού. Η αριστερή αμερικανική διανόηση, με επί κεφαλής το γυναικείο κίνημα, εξαρτημένη στο παρελθόν σε μεγάλο βαθμό από την αντίστοιχη ευρωπαϊκή, αφού αγκάλιασε και εν πολλοίς παραποίησε τον γαλλικό αποδομισμό και μεταδομισμό, βρήκε στις μέρες μας πρόσφορο έδαφος για να ανεξαρτητοποιηθεί από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, στρεφόμενη προς τα ατομικά δικαιώματα των μειοψηφιών.

Σήμερα, στις ΗΠΑ, το κίνημα του γουοκισμού το έχει προσεταιριστεί το Δημοκρατικό κόμμα ενώ το αντιμάχεται το Ρεπουμπλικανικό, με αποτέλεσμα το πρώτο να ανεμίζει τη σημαία της προόδου, μιλώντας για πολιτική ορθότητα και για υπεράσπιση των δικαιωμάτων όσων ατόμων έχουν επί αιώνες υποφέρει από την εξουσία του «λευκού άντρα», όπως αυτή έχει αποτυπωθεί σε κείμενα και έργα τέχνης που μας κληροδότησε ο αρχαίος ελληνικός και ρωμαϊκός πολιτισμός, η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός. Κάθε νόημα, κάθε έννοια, ακόμη και κάθε λέξη ή έργο τέχνης που ριζώνει σε αυτούς τους πολιτισμούς, γίνεται όχι μόνο σημείο αντιπαράθεσης, αλλά σημείο εκδίωξης και περιφρόνησης από τους υπερασπιστές του γουοκισμού. Ο «λευκός άντρας» είναι ο εχθρός και η αναφορά οποιουδήποτε διανοούμενου, καθηγητή ή καλλιτέχνη σε κάποιο μεγάλο στοχαστή που υπήρξε «λευκός άντρας» (π.χ., στον Αριστοτέλη, στον Κικέρωνα, στον Σαίξπηρ, στον Καντ, στον Δαρβίνο, και πάει λέγοντας), κινητοποιεί έντονες αντιδράσεις με κύριο σκοπό τη φίμωσή του. Το κίνημα των «αφυπνισμένων» θέτει σε κάθε αντιφρονούντα το σημάδι του αποσυνάγωγου, όπως παλιά ο ναζισμός έθετε το άστρο του Δαυίδ στους Εβραίους.

Ο γουοκισμός δεν σταματά εδώ. Από κίνημα εναντίον των κοινωνικών διακρίσεων έγινε κίνημα εναντίον κάθε διαφοράς, και ιδίως των βιολογικών διαφορών. Δεν υπάρχει φύλο, δεν υπάρχουν βιολογικά φαινόμενα, δεν υπάρχει άρρεν και θήλυ, αφού όλα είναι πολιτισμικές κατασκευές. Υπό το πρόσχημα της καταργήσεως των διακρίσεων, έφθασε στην κατάργηση των διαφορών, ακόμη και των βιολογικών, εξ ου και η νομιμοποίηση της παρένθετης κύησης όχι μόνο για ιατρικούς λόγους. Ο ολοκληρωτισμός του λέγειν και πράττειν του γουοκισμού προσελκύει μέρος της νεολαίας της Δύσης, το οποίο, ελλείψει άλλων ιδανικών, σπεύδει να καταγγείλει με βιαιότητα κάθε πολιτισμική δημοκρατική κατάκτηση που θέσπισε την ελευθερία του δυτικού «λευκού άντρα» εις βάρος όσων απέκλιναν βιολογικά, ενώ αφήνει στο απυρόβλητο της κριτικής του τη διαφορά καπιταλιστή-εργαζομένου, εξ ου και ο εναγκαλισμός του γουοκισμού από τις μεγάλες εταιρείες του διαδικτύου.

Μαθήματα κοινωνιολογίας με την Ιωάννα Τσιβάκου (6ο μάθημα)

Ανοικτή συζήτηση

Στο επίκεντρο τίθεται η κουλτούρα της σύγχρονης οικογένειας.

Μαθήματα κοινωνιολογίας με την Ιωάννα Τσιβάκου - Μάθημα 5ο

ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας.. ο θεσμός του εθνικού κράτους

Στο κανάλι της ΔΡΑΣΗΣ στο YouTube αναρτήθηκε και το τέταρτο μάθημα ε την καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Οργανώσεων και Θεσμών Ιωάννα Τσιβάκου υπό τον γενικό τίτλο: 

ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας.. 

Στο τέταρτο μάθημα της Δευτέρας 4 Δεκεμβρίου εξετάστηκε ο θεσμός του Εθνικού Κράτους. Το βίντεο από το τέταρτο μάθημα εδώ.

Μαθήματα κοινωνιολογίας με την Ιωάννα Τσιβάκου - Μάθημα 3ο

Η Ιωάννα Τσιβάκου, καθηγήτρια κοινωνιολογίας οργανώσεων και θεσμών, στο 3ο μάθημα της σειράς μαθημάτων υπό τον τίτλο: ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας - 2ο μάθημα

Η Κίνηση Δημοτών Βριλησσίων ΔΡΑΣΗ για μια Άλλη Πόλη, σε συνεργασία με την Ιωάννα Τσιβάκου, καθηγήτρια κοινωνιολογίας οργανώσεων και θεσμών, διοργανώνει σειρά μαθημάτων υπό τον τίτλο:

 ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας. Στο δεύτερο μάθημα συζητάμε:

Μαθήματα κοινωνιολογίας με την Ιωάννα Τσιβάκου - 1ο μάθημα

Το πρώτο μάθημα της σειράς μαθημάτων που διοργανώνει η ΔΡΑΣΗ με την καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Οργανώσεων και Θεσμών Ιωάννα Τσιβάκου υπό τον τίτλο: ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ - Επεξηγήσεις βασικών εννοιών της κοινωνιολογίας. Τα μαθήματα, τα οποία αναφέρονται σε επίλεκτες έννοιες των κοινωνικών επιστημών και ιδίως της κοινωνιολογίας διεξάγονται κάθε Δευτέρα στις 7.00 μ.μ. στα γραφεία της ΔΡΑΣΗΣ,


Η διάρκεια του μαθήματος διαρκεί 45 λεπτά και ακολουθούν ερωτήσεις και διευκρινίσεις. Σκοπός είναι να αναλυθούν ορισμένοι κοινωνιολογικοί όροι που χρησιμοποιούμε στις καθημερινές μας επικοινωνίες, χωρίς να αντιστοιχούν στην πραγματική τους σημασία. 

Στο πρώτο μάθημα της 13ης Νοεμβρίου 2023 επιχειρήθηκαν απαντήσεις στο τι είναι η κοινωνία, τι πραγματεύεται η κοινωνιολογία και τι ο ιδιαίτερος κλάδος της πολιτικής κοινωνιολογίας. Στη συνέχεια προσεγγίστηκαν ορισμένες έννοιες που έχουν προταθεί κατά καιρούς ως συστατικά της κοινωνίας, όπως η έννοια της κοινωνικής σχέσης και της κοινωνικής δράσης..

Κόμμα ή πολιτική επιχείρηση;

Της Ιωάννας Τσιβάκου 

Η υποψηφιότητα Κασσελάκη, ακόμη κι αν δεν ψηφιστεί, είναι η επιβεβαίωση της προσπάθειας για μια πλήρη μετατροπή του ΣΥΡΙΖΑ, του πάλαι ποτέ κόμματος της ανανεωτικής αριστεράς, σε κόμμα-καρτέλ.

 Δηλαδή, σε κόμμα συμβατό με τις υλοποιηθείσες ήδη εξελίξεις στη διάρθρωση των φιλελεύθερων κομμάτων, όπου από μηχανισμοί εξουσίας,  συμβατοί με μιαν ιδεολογική προοπτική ενδυνάμωσης του καπιταλιστικού κράτους, μεταβλήθηκαν σε πολιτικές επιχειρήσεις στα πρότυπα της αγοράς.

 Συνιστούν πλέον οργανισμούς που καταστρώνουν την πολιτική τους ατζέντα όχι με όρους ιδεολογικούς ή ταξικούς, αλλά πολυσυλλεκτικούς και επικοινωνιακούς, δίνοντας βαρύτητα στην εμπορική τους μάρκα (brand) και στη διαφημιστική τους καμπάνια.

 Συγκεντρώνοντας τη λήψη των αποφάσεων όχι όπως στο παρελθόν σε κομματικές γραφειοκρατικές ιεραρχίες αλλά στην κεντρική ηγεσία, την αποτελούμενη από επαγγελματίες ειδικούς στη διαχείριση ανθρώπινων πόρων και συνειδήσεων, τα κόμματα-καρτέλ μετέτρεψαν το αγκωνάρι της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ήτοι, το λειτούργημα της ψήφου, σε απλό μέσον διαχειριστικής εντολής, δίνοντας έμφαση σε μιαν αξιοκρατία που απέχει παρασάγγες από το ηθικό και το άριστο, αλλά που συγγενεύει με τη διαχειριστική δεξιότητα και τον ψηφιακό εκμοντερνισμό.   

Η Ιωάννα Τσιβάκου, στα Άκρα

ΚΛΙΚ στην εικόνα για να μεταφερθείτε στην συνέντευξη...

Στα Άκρα | Ιωάννα Τσιβάκου, καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τι είναι η εργαλειακή ορθολογικότητα της Δύσης και πώς επιδρά στο συναίσθημα του ελληνικού λαού;

Πώς προετοιμάστηκε η Ελληνική Επανάσταση με νωπές ακόμα τις μνήμες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην συνείδηση των Ελλήνων;

Με ποιο τρόπο το θέατρο, το 1821, έγινε ο προπομπός της Ελληνικής Επανάστασης του ’21 στα Βαλκάνια και την Ευρώπη με πρωταγωνιστές ηθοποιούς-δραματουργούς-πολεμιστές;

Πώς ήταν οι κοινωνίες στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, από όπου ξεκίνησε η Επανάσταση;

Ποια ήταν τα ήθη και τα έθιμα, η διατροφή και η ιατρική φροντίδα πριν και κατά την περίοδο του Απελευθερωτικού Αγώνα;

«Διαφορές και συγκλίσεις μεταξύ του Έλληνα και του δυτικού ατόμου» - Τρία διαδικτυακά μαθήματα από την κ. Τσιβάκου

Εξαιρετική η κ. Τσιβάκου στον περίπατό του Έλληνα στην νεώτερη ιστορία του από τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους μέχρι την Ελληνική Επανάσταση.

«Διαφορές και συγκλίσεις μεταξύ του Έλληνα και του δυτικού ατόμου» - Τρία διαδικτυακά μαθήματα

Η φίλοι της κοινότητα δημοτών των Βριλησσίων, «ΔΡΑΣΗ για μια άλλη πόλη», τιμώντας τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 διοργανώνει τρία διαδικτυακά μαθήματα με την καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου στην κοινωνιολογία των οργανώσεων Ιωάννα Τσιβάκου.

Τα μαθήματα έχουν ως στόχο την ανάδειξη των πολιτισμικών και κοινωνικών συνιστωσών που διαμόρφωσαν το ελληνικό υποκείμενο κατά τη στιγμή της εθνικής επανάστασης και αυτές που το διαμορφώνουν σήμερα. Θα επικεντρωθούν κυρίως στον Έλληνα την εποχή που άρχισε ο επαναστατικός αγώνας και στον σημερινό Έλληνα, ιδίως στη νέα γενιά. Ποιοι παράγοντες είχαν και έχουν συγκροτήσει τον τρόπο που αντιλαμβανόταν και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, ποιες ήταν και είναι οι βαθύτερες πεποιθήσεις και αξίες του; Για να αναδειχθούν αυτά τα ζητήματα, θα συγκριθεί ο πολιτισμικός τύπος του Έλληνα με αυτόν του δυτικού ατόμου, προχωρώντας στη διαλεύκανση των διαδικασιών της εξατομίκευσης (ή εξατομικισμού) και των θεσμών που καθόρισαν το τελευταίο.

Παρακολουθήστε εδώ το 1ο μάθημα.

ΔιαδικτυΔιαδικτυακή συζήτηση: “Ο ελληνικός δρόμος” (ζωντανά)ακή συζήτηση: “Ο ελληνικός δρόμος” (ζωντανά)

 2021

Το Άρδην με αφορμή το βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου, Συναίσθημα και ορθολογικότητα: η ελληνική εμπειρία διοργανώνει την Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2021 στις 19.00  διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα:

“Ο ελληνικός δρόμος”

Συζητούν:

Γιώργος Καραμπελιάς, συγγραφέας

Βασίλης Καραποστόλης, καθηγητής ΕΚΠΑ

και η συγγραφέας

Την εκδήλωση μπορείτε να την παρακολουθήσετε από την ιστοσελίδα του Άρδην και από το κανάλι του Παντελή Σαββίδη στο youtube

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Λέγεται συχνά, και μάλιστα από μεγάλο μέρος της ελληνικής διανόησης, πως είμαστε λαός επιρρεπής στο συναίσθημα, με έλλειμμα ορθολογικότητας. Διερωτάται κανείς αν η άποψη αυτή επαληθεύεται από την πραγματικότητα. Η απάντηση σε αυτήν την απορία αποτέλεσε το έναυσμα –όχι όμως τον σκοπό– για τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου. Καθώς το συναίσθημα συνδέεται με την ταυτότητα των Ελλήνων, η διερεύνηση της τελευταίας υπό το πρίσμα του συναισθήματος και της ορθολογικότητας συνέστησε το κεντρικό αντικείμενο της έρευνας. Η προσέγγισή του επέβαλε να τεθούν στο τραπέζι του προβληματισμού, αφ’ ενός, η βιοψυχική συγκρότηση του συναισθήματος και η κοινωνικά συγκροτημένη έννοια της ορθολογικότητας και, αφ’ ετέρου, η σχέση μεταξύ ορθολογικότητας και συναισθήματος, όπως αυτή διαδραματίζεται πάνω στα πεδία της ατομικής, κοινωνικής και συλλογικής/εθνικής συνείδησης και ταυτότητας.

Η Ιωάννα Τσιβάκου είναι ομότιμη καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου. Πριν από την ακαδημαϊκή της καριέρα συνεργάστηκε με ξένες πολυεθνικές επιχειρήσεις στον τομέα της επιχειρηματικής διοίκησης και προγραμματισμού, ενώ αποτέλεσε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Συναίσθημα και ορθολογικότητα: Η ελληνική εμπειρία, της Ιωάννας Τσιβάκου

Του Σπύρου Κουτρούλη

Είναι ο ελληνικός λαός αποκλειστικά και έντονα συναισθηματικός; Η προτεραιότητα του συναισθηματικού κόσμου διαγράφει τη σημασία της ορθολογικότητας; Σε τέτοιου είδους ερωτήματα απαντά το βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου.
Βεβαίως στις τελευταίες δεκαετίες οι συζητήσεις για τη σημασία του ορθολογισμού και του συναισθήματος υπήρξαν εκτεταμένες και έντονες, αφού ο ορθολογισμός συνδυάστηκε με τον εκσυγχρονισμό, ενώ το συναίσθημα με την παράδοση ή τον ρομαντισμό. Συνεπώς ο ορθολογισμός δεν ερμηνεύεται ως γνωστική διαδικασία, ούτε ως συνεπής εφαρμογή της τυπικής λογικής. Αλλά ούτε πρόκειται και για ορθολογισμό των αξιών. Πρόκειται για τον ορθολογισμό που επιλέγει, σύμφωνα με τον Μ. Βέμπερ, τα πιο πρόσφορα μέσα για να επιτύχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή για έναν ορθολογισμό που έχει δεχθεί κριτική από πολλές πλευρές (όπως από τη Σχολή της Φρανκφούρτης) και έχει καθιερωθεί να ονομάζεται «εργαλειακός».
Η εμπειρική πραγματικότητα συνδυάζει τον λόγο με το συναίσθημα, με «λογισμό και όνειρο» όπως έλεγε ο Δ. Σολωμός. Ίσως σε διαφορετική αναλογία, αλλά είναι ανέφικτο να αναζητούμε ένα πρόσωπο που θα είναι αποκλειστικά συναισθηματικό ή αποκλειστικά λογικό. Η συναισθηματική επένδυση δίνει φτερά σε κάθε επιδίωξη, αλλά η αποκλειστική θεμελίωση σε αυτή δεν επιτρέπει να αντιληφθούμε την πραγματικότητα και να χρησιμοποιήσουμε τα αναγκαία μέσα για επιτύχουμε τον επιθυμητό στόχο.
Στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας, όπου η σημασία της παραγωγής εκτοπίζεται από εκείνην της κατανάλωσης ο εργαλειακός ορθολογισμός και η ασκητική σημασία της εργασίας σταδιακά περιορίζονται από τη σημασία συναισθημάτων όπως η ηδονή. Σε αυτό τον χώρο έχουν προηγηθεί οι μελέτες του Ντάνιελ Μπελ για τη μεταβιομηχανική κοινωνία και του Π. Κονδύλη για την παρακμή του αστικού πολιτισμού και τη μετάβαση από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία.
Η Ι. Τσιβάκου επισημαίνει ότι η διάδοση του ερμηνευτικού σχήματος που διακρίνει την εξέλιξη του νεότερου ελληνισμού μέσα από τη συχνά ασυμφιλίωτη διαμάχη ανάμεσα στην παράδοση και τον εκσυγχρονισμό, ανάμεσα στον ανορθολογισμό-ρομαντισμό και τον διαφωτισμό-ορθολογισμό, οφείλεται στο έργο του Ν. Διαμαντούρου. Σε τέτοιου είδους σχηματοποιήσεις, που νοθεύουν την πραγματικότητα, απαντά πειστικά και τεκμηριωμένα το βιβλίο της.

Για τη γλώσσα - Ιωάννα Τσιβάκου

Πριν από λίγο καιρό έγραψα ένα σημείωμα για τη γλώσσα. Ίσως οι σκέψεις που εξέθεσα νάναι χρήσιμες για ορισμένους νέους σε ηλικία φίλους. Γι’ αυτό και τις αναρτώ.

Ξεκινώ από τη διάχυτη πλέον αντίληψη πως η γλώσσα μας, όπως και ο πολιτισμός μας εξ άλλου, έχει λάβει την κατιούσα. Παρά την αισιοδοξία ορισμένων πως η γλώσσα διαθέτει ακόμη μεγάλες αντοχές, ο προσεκτικός παρατηρητής διαπιστώνει πως ο δημόσιος λόγος (όπως τουλάχιστον εκφέρεται από τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα μεταδόσεως των πληροφοριών) έχει φτωχύνει σημαντικά, όχι μόνο στο νόημα αλλά και στο λεξιλόγιο. Ίσως η γλώσσα της ποίησης και της καλής πεζογραφίας να αντιστέκονται, όμως το μικρό μέγεθος του αναγνωστικού τους κοινού αποτελεί αψευδή μαρτυρία της περιορισμένης τους εμβέλειας. Δεν είναι η δική τους γλώσσα που διαμορφώνει το κοινό γλωσσικό αίσθημα, αλλά η γλώσσα των ΜΜΕ και του Διαδικτύου.

Πώς θα ήταν άλλωστε δυνατόν η παρατηρούμενη στα καθ’ ημάς έκπτωση του νοήματος να μην συνοδευόταν και από έκπτωση της γλώσσας, δεδομένης της αλληλεξαρτήσεως γλώσσας και νόησης -όπως τουλάχιστον έχουν καταδείξει έγκυροι γλωσσολόγοι και ψυχολόγοι; Το ένα συμπαρασύρει αναγκαστικά και το άλλο. Δεν μπορούμε πλέον να σκεφθούμε και να εκφράσουμε την ποικιλία και πολυπλοκότητα του σύγχρονου γίγνεσθαι στα ελληνικά. Εξ ου και η εισαγωγή αγγλικών όρων και, το χειρότερο, φράσεων. Ο σύγχρονος κόσμος απαιτεί νέες έννοιες και νέους τρόπους για τη σύλληψη και έκφρασή του, γεγονός ωστόσο που προσκόπτει στην όλο και επεκτεινόμενη απαιδευσία μας η οποία δεν επιτρέπει τον εμπλουτισμό και την περαιτέρω εξέλιξη του γλωσσικού μας οργάνου.

Γλώσσα και εθνική ταυτότητα

Της Ιωάννας Τσιβάκου!!! 

Πριν από λίγο καιρό έγραψα ένα σημείωμα για τη γλώσσα. Ίσως οι σκέψεις που εξέθεσα νά ΄ναι χρήσιμες για ορισμένους νέους σε ηλικία φίλους. Γι’ αυτό και τις αναρτώ.

Ξεκινώ από τη διάχυτη πλέον αντίληψη πως η γλώσσα μας, όπως και ο πολιτισμός μας εξ άλλου, έχει λάβει την κατιούσα. Παρά την αισιοδοξία ορισμένων πως η γλώσσα διαθέτει ακόμη μεγάλες αντοχές, ο προσεκτικός παρατηρητής διαπιστώνει πως ο δημόσιος λόγος (όπως τουλάχιστον εκφέρεται από τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα μεταδόσεως των πληροφοριών) έχει φτωχύνει σημαντικά, όχι μόνο στο νόημα αλλά και στο λεξιλόγιο. Ίσως η γλώσσα της ποίησης και της καλής πεζογραφίας να αντιστέκονται, όμως το μικρό μέγεθος του αναγνωστικού τους κοινού αποτελεί αψευδή μαρτυρία της περιορισμένης τους εμβέλειας. Δεν είναι η δική τους γλώσσα που διαμορφώνει το κοινό γλωσσικό αίσθημα, αλλά η γλώσσα των ΜΜΕ και του Διαδικτύου. 

Πώς θα ήταν άλλωστε δυνατόν η παρατηρούμενη στα καθ’ ημάς έκπτωση του νοήματος να μην συνοδευόταν και από έκπτωση της γλώσσας, δεδομένης της αλληλεξαρτήσεως γλώσσας και νόησης -όπως τουλάχιστον έχουν καταδείξει έγκυροι γλωσσολόγοι και ψυχολόγοι; 

Το πνεύμα του δυτικού ανθρώπου - Ιωάννα Τσιβάκου

Ιωάννα Τσιβάκου

Αρκετοί γνωστοί στοχαστές (από τον Κρίστοφερ Λας έως τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν, τον Ρίτσαρντ Σένετ και τον Άλμπερτ Μπόργκμαν), αναλύοντας τη σύγχρονη τεχνολογία και τις επιπτώσεις της στην ηθική συμπεριφορά και τη στάση ζωής του σύγχρονου, δυτικού κυρίως, ανθρώπου, καταλήγουν πως εγκλωβίστηκε στις λογικές της ισχύος και της τεχνολογίας· εν ολίγοις, ότι υποτάχθηκε στα δημιουργήματά του.

Αναμφίβολα, ο δυτικός πολιτισμός αφορά μιαν εκκοσμικευμένη κοινωνία, γαλουχημένη επί μακρόν στα προτάγματα του ορθολογισμού και του φιλελευθερισμού. Αυτά διαπλάσανε τον ιδεότυπο του δυτικού ανθρώπου ως ατομικότητα υπερβατική, έξω από κάθε συλλογικότητα, ως οντότητα απαλλαγμένη από την ανάγκη στηρίξε­ως της σε κάποιαν άλλην υπερβατική ετερότητα. Σήμερα, ο άνθρωπος αυτός εξε­λίχθηκε σε άτομο ανασφαλές και εγωκε­ντρικό, εθισμένο σ’ ένα είδος ηθικού κυνισμού. […]

Γαλουχημένο το δυτικό άτομο στην επιδίωξη της προσωπικής απόλαυσης, κα­τέστη άθυρμα ενός πνεύματος κοινωνικού απομονωτισμού που τελικά διευκόλυνε την οικονομία στη διεθνή της επέκταση. Το πνεύμα του δυτικού ανθρώπου, εγκα­ταλείποντας την πολιτική, δηλαδή το ενδιαφέρον για τα κοινά, προσκολλήθηκε στα τεχνολογικά δίκτυα επικοινωνίας· πα­ρασυρμένο από τον ζήλο για το παιγνίδι της καινοτομίας πάνω στο γήπεδο της πα­γκόσμιας αγοράς, προσπαθεί να επιβιώσει σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, ο οποίος, όμως, έχει πάψει να μεριμνά για τους ενοίκους του.

Εθνος, εθνότητα, εθνική συνείδηση

Της Ιωάννας Τσιβάκου

Στο The Books’ Journal του Μαρτίου, ο πρώην υπουργός Ευάγγελος Βενιζέλος (Ε.Β.) σε κείμενό του για τον Διονύσιο Σολωμό, γράφει αναφερόμενος στη διαδικασία της εθνογένεσης: «Διότι η διαδικασία της εθνογένεσης, όπως γίνεται γενικότερα αποδεκτό πλέον στην επιστημονική συζήτηση, είναι αντίστροφη. Το κράτος είναι αυτό που γεννά την εθνική ταυτότητα και την εθνική συνείδηση. Προηγείται το εθνικό κράτος της εθνικής ταυτότητας» (σ. Ά-Ρ. ολόκληρο το κείμενο του ΕΒ. θα το βρείτε εδώ).

Από πού συμπεραίνει ο Ε.Β. ότι «γίνεται γενικότερα αποδεκτό»; Αγνοεί ή θέλει να αγνοεί την πλούσια βιβλιογραφία (κυρίως ανθρωπολογική) που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια γύρω από το έθνος και η οποία ήλθε σε αντίθεση με κείμενα γνωστών ιστορικών οι οποίοι ισχυρίζονταν πως το έθνος είναι επακόλουθο του κράτους. Είναι περίεργο ένας καθηγητής της επιστήμης του Δικαίου να αγνοεί τις ουσιαστικές συνιστώσες του έθνους που η σύγχρονη σκέψη έχει φέρει στο φως προκειμένου να αντιμετωπιστούν σε βάθος (όχι μόνο πολιτικό αλλά και ανθρωπολογικό) φαινόμενα όπως του σύγχρονου εθνικισμού.

Είναι αλήθεια πως στη διεθνή βιβλιογραφία αναπτύχθηκαν δύο ρεύματα σκέψης: το πρώτο, υπηρετούμενο κυρίως από ιστορικούς και θεωρητικούς της πολιτικής επιστήμης, λίγο-πολύ υποστηρίζει πως το έθνος είναι δημιούργημα του 18ου και 19ου αιώνα, και αναδείχθηκε μαζί με το κράτος ((E.J. Hobsbawm. Nations and Nationalism since 1780, 1990· Gellner, E. Nations and Nationalism, 1983· Greenfiel, L. Nationalism, Five Roads to Modernity, 1993). Το ρεύμα αυτό είτε δεν βλέπει καμία σχέση μεταξύ εθνότητας και έθνους, είτε ισχυρίζεται πως στην εθνότητα, όσες φορές επιστρατεύονται εθν(οτ)ικές ιδέες,  αυτό γίνεται από τις  πολιτικές ηγεσίες προκειμένου να κινητοποιηθούν οι λαϊκές μάζες γύρω από τις στοχεύσεις των ηγεσιών. Δεν υπάρχουν δηλαδή ιστορικά γεγονότα που να αποδεικνύουν την εθνική συνείδηση των λαών πριν από τους Νέους Χρόνους.

ΙΩΑΝΝΑ ΤΣΙΒΑΚΟΥ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

της ΙΩΑΝΝΑΣ ΤΣΙΒΑΚΟΥ

Στο Books’ Journal του Μαρτίου (τχ. 75, 2017), ο πρώην υπουργός Ευάγγελος Βενιζέλος, σε κείμενό του για τον Διονύσιο Σολωμό, γράφει αναφερόμενος στη διαδικασία της εθνογένεσης:

Διότι η διαδικασία της εθνογένεσης, όπως γίνεται γενικότερα αποδεκτό πλέον στην επιστημονική συζήτηση, είναι αντίστροφη. Το κράτος είναι αυτό που γεννά την εθνική ταυτότητα και την εθνική συνείδηση. Προηγείται το εθνικό κράτος της εθνικής ταυτότητας.

Από πού συμπεραίνει ο Ε.Β. ότι «γίνεται γενικότερα αποδεκτό»; Αγνοεί ή θέλει να αγνοεί την πλούσια βιβλιογραφία (κυρίως ανθρωπολογική) που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια γύρω από το έθνος και η οποία ήλθε σε αντίθεση με κείμενα γνωστών ιστορικών οι οποίοι ισχυρίζονταν πως το έθνος είναι επακόλουθο του κράτους. Όμως είναι περίεργο ένας καθηγητής της επιστήμης του Δικαίου να αγνοεί τις ουσιαστικές συνιστώσες του έθνους που η σύγχρονη σκέψη έχει φέρει στο φως προκειμένου να αντιμετωπιστούν σε βάθος (όχι μόνο πολιτικό αλλά και ανθρωπολογικό) φαινόμενα όπως του σύγχρονου εθνικισμού.

Είναι αλήθεια πως στη διεθνή βιβλιογραφία αναπτύχθηκαν δύο ρεύματα σκέψης: το πρώτο, υπηρετούμενο κυρίως από ιστορικούς και θεωρητικούς της πολιτικής επιστήμης, λίγο-πολύ υποστηρίζει πως το έθνος είναι δημιούργημα του 18ου και 19ου αιώνα, και αναδείχθηκε μαζί με το κράτος (E.J. Hobsbawm, Nations and Nationalism since 1780, 1990· Ε. Gellner, Nations and Nationalism, 1983· L. Greenfiel, Nationalism: Five Roads to Modernity, 1993). Το ρεύμα αυτό είτε δεν βλέπει καμία σχέση μεταξύ εθνότητας και έθνους, είτε ισχυρίζεται πως στην εθνότητα, όσες φορές επιστρατεύονται εθν(οτ)ικές ιδέες, αυτό γίνεται από τις πολιτικές ηγεσίες προκειμένου να κινητοποιηθούν οι λαϊκές μάζες γύρω από τις στοχεύσεις των ηγεσιών. Δεν υπάρχουν δηλαδή ιστορικά γεγονότα που να αποδεικνύουν την εθνική συνείδηση των λαών πριν από τους Νέους Χρόνους.