Το μέλλον ως δυστοπία!

Το μέλλον ως δυστοπία!

Το σιδερένιο κλουβί και οι επερχόμενες παγωμένες νύχτες του Max Weber.

 Γεώργιος Σκλαβούνος

Εν όψη της πολλά υποσχόμενης εκδήλωσης στον ΠΑΡΝΑΣΣΟ. στις 2/12/2022  και ωρα 7μμ

   Σε μια σειρά προφητικών, αφυπνιστικών, εφιαλτικά αποκαλυπτικών αναφορών του, ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Max Weber (1864-1920), διαπιστώνει (από τότε), την αδυσώπητη πορεία και την παράδοση της ανθρωπότητας σε ένα αιγυπτιακού τύπου σύστημα υπερ-συγκεντρωτικής, ανεξέλεγκτης, γραφειοκρατικής εξουσίας. Επισημαίνει, μάλιστα, ότι το σύστημα της εποχής μας, ενώ αντιγράφει στην έσχατη λεπτομέρεια του, το αιγυπτιακό, είναι κτισμένο σε θεμέλια τεχνολογικά και επιστημονικά τελειότερα.

Στα έργα του, “Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού”, (1904-1905), “Η Πολιτική ως Επάγγελμα” (διαλέξεις στην Ένωση Ελεύθερων Φοιτητών 1919), τεκμηριώνει λεπτομερώς την αδυσώπητη πορεία της ανθρωπότητας σε αυτό που ονόμασε «σκότος παγωμένης πολικής νύχτας» και “σιδερένιο κλουβί”. Κατά τον Weber, η πορεία οργάνωσης της παραγωγής, της οικονομίας, της γνώσης, της έρευνας, και της αξιοποίησης τους, της πολιτικής, της ζωής μας στο σύνολο της, βρίσκεται σε αναπότρεπτη τροχιά εγκλεισμού στο “σιδερένιο κλουβί” γραφειοκρατικής εξουσιαστικής, εξορθολογιστικής, υπέρ-συγκέντρωσης.

Ενός είδους γραφειοκρατικού εξορθολογισμού μηχανιστικού, απολιθωμένου, αποξενωμένου από ανθρώπινες ευαισθησίες και αξίες, που αντί να υπηρετεί τον άνθρωπο, τον απαξιώνει, καταλύει την ελευθερία του, ατομικά και συλλογικά, την εσωτερική και την κοινωνική του συνοχή. Κατά τον Weber, ο αγώνας και η αγωνία για ακριβείς «ορθολογικούς υπολογισμούς-προ-υπολογισμούς», «ακριβή ορθολογική προβλεψιμότητα», που θα διασφαλίσει επικερδή αποτελεσματικότητα, καθιστά τον άνθρωπο ασήμαντο, απρόσωπο δόντι, στον οδοντωτό τροχό της οργανωτικής παραγωγικής διοικητικής μηχανής.

Ο Max Weber και το “σιδερένιο κλουβί”

Ο Max Weber και το “σιδερένιο κλουβί”: Σε μια σειρά προφητικών, αφυπνιστικών, εφιαλτικά αποκαλυπτικών αναφορών του, ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινων

Ο Max Weber, η επιστήμη και η «απομάγευση» του κόσμου μας

Ο Max Weber (1864-1920), από τους κύριους θεμελιωτές της επιστημονικής κοινωνιολογίας και τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες του σύγχρονου κόσμου, οπωσδήποτε δεν χρειάζεται ειδικές συστάσεις. Οι πρωτοποριακές αναλύσεις του για την καπιταλιστική οικονομία, η διερεύνηση της ιστορικής σύνδεσής της με εκείνο το ιδιαίτερο ήθος που καλλιεργούσαν οι προτεσταντικές ομάδες στα μέλη τους, καθώς και οι αξεπέραστα διορατικές αναλύσεις του για το σκληρό παιχνίδι που ονομάζουμε πολιτική, είναι μονάχα μερικά από τα επιτεύγματα εκείνου του αυστηρού, νευρωτικού και ιδιοφυούς Γερμανού διανοητή, η σκέψη του οποίου αποπειράθηκε και πέτυχε να εξηγήσει τις ιδιαιτερότητες της νεωτερικής εποχής μας, αλλά και να περιγράψει τον περίπλοκο τρόπο που αλληλεπιδρούν οι ιδέες με τις εκάστοτε κοινωνικοϊστορικές συνθήκες.

 Η μέθοδος του Weber, για την πραγμάτευση του εκάστοτε κοινωνικού φαινομένου, είναι γενικά η εξής: αφού πραγματοποιήσει μια σύντομη επισκόπηση της ιστορικής του εξέλιξης ως τις μέρες μας, κατόπιν επιστρέφει στο σήμερα για να το αντιδιαστείλει από το παρελθόν, εξάγοντας συμπεράσματα για τις συνέπειές του σε εμάς, αλλά και προβαίνοντας σε ορισμένες (μάλλον απαισιόδοξες) διαπιστώσεις. Στόχος του είναι πάντοτε να δείξει το πώς οι επιθυμίες των ιστορικών διαμορφωτών ενός φαινομένου κατέληξαν να τροφοδοτήσουν μια διαδικασία που αποδείχθηκε διαφορετική ή και αντίθετη από όσα εκείνοι επεδίωκαν. Αυτό συνέβη και όσον αφορά το θεμέλιο του μοντέρνου κόσμου μας, την επιστήμη. Ο Weber δίνει μιαν αληθινά τραγική όψη στην επιστημονική έρευνα και εισάγει την περίφημη έννοια της «απομάγευσης» του κόσμου, που έχει προβληματίσει και συζητιέται συχνά, αν και δε γίνεται πάντα σωστά κατανοητή.

Ας δούμε πιο αναλυτικά τις σκέψεις του. Αρχικά, σύμφωνα με τον Weber, η επιστήμη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα συντίθεται από δύο κύριους παράγοντες: αφενός από την ορθολογικότητα (που προέρχεται από την αρχαιοελληνική σκέψη) και αφετέρου από την έμφασή της στην πειραματική επαλήθευση (που προέρχεται κυρίως από την Αναγέννηση). Πώς μπορεί να εργασθεί ένας επιστήμονας σήμερα; Ο Weber απαντάει ότι η συνήθης απασχόληση είναι η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Ωστόσο, οι δύο αυτές ιδιότητες δεν ταυτίζονται. Μπορεί κανείς να είναι λαμπρός επιστήμονας και ταυτόχρονα κάκιστος δάσκαλος. Επίσης, ο νέος επιστήμονας καλά θα κάνει να συμβιβαστεί από νωρίς με την ιδέα πως το έργο του πρόκειται, σχετικά γρήγορα, να ξεπεραστεί. Οτιδήποτε και αν δημιουργήσει ο επιστήμονας, σε πενήντα χρόνια (ή και νωρίτερα) θα είναι πια ξεπερασμένο. Αυτή η κατάσταση δεν είναι κάποια συγκυριακή ατυχία αλλά αποτελεί το ίδιο το «νόημα» της επιστημονικής έρευνας: η επιστημονική πρόοδος έγκειται στο γεγονός ότι κάθε επιστημονικό κατόρθωμα πρέπει να ξεπεραστεί και να γεννήσει νέα ερωτήματα, που θα πυροδοτήσουν με τη σειρά τους νέες ανακαλύψεις. Η επιστημονική έρευνα στηρίζεται σε δύο επιμέρους στοιχεία: την απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία και συνάμα τη βαθιά έμπνευση, δίχως την οποία τίποτε ιδιαίτερα αξιόλογο δε μπορεί να προκύψει. Τόσο η απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία όσο και η έμπνευση είναι απαραίτητες για να είναι κανείς αξιόλογος επιστήμονας. Η έμπνευση είναι χάρισμα και δεν έρχεται ούτε αναγκαστικά, ούτε όμως προβλέπεται το πότε θα κάνει την εμφάνισή της. Μπορεί να είναι κανείς εξαιρετικός ερευνητής, λέει ο Weber, και να μην του έχει προκύψει ποτέ ούτε μια ωραία ιδέα. Ωστόσο, ακριβώς επειδή η επιστήμη είναι σήμερα επάγγελμα υψηλής εξειδίκευσης, έχει αποσυνδεθεί από τα ευρύτερα μεταφυσικά πλαίσια, με τα οποία ήταν άλλοτε συνδεδεμένη. Σπέρματα της επιστήμης που κατέχει ο πολιτισμός μας μπορούν να βρεθούν σε προγενέστερες εποχές, όπως για παράδειγμα στα έργα του Πλάτωνα ή στην αρχαία Ινδία, ωστόσο σε εκείνες τις εποχές αυτά είναι συνδεδεμένα με ένα ευρύτερο μεταφυσικό πλαίσιο κατανόησης της πραγματικότητας. 

«Ανθρώπινα ομιλούντα εργαλεία» — Γενεαλογία των απρόσωπων συστημάτων μαζικής οικονομικής εκμετάλλευσης

Το μαζικό εκμεταλλευτικό γεγονός που ξεπήδησε τον 19ο αιώνα μαζί με τις καμινάδες των εργοστασίων δεν αποτέλεσε κάποια ιστορική καινοτομία. Αντλούσε από την παράδοση πρακτικών ακραίας εργαλειοποίησης της ανθρώπινης ύπαρξης που ενυπήρχε στην δομή οργάνωσης της ρωμαϊκής παραγωγής –όπως φαίνεται ανάγλυφα από το απόσπασμα του Μαξ Βέμπερ που ακολουθεί, από το έργο του Οι κοινωνικοί λόγοι της παρακμής του αρχαίου πολιτισμού.

Στα Λατιφούντια, λοιπόν, της αρχαίας Ρώμης, η δουλοκτησία εξέρχεται από το εξω-οικονομικό πλαίσιο του οίκου, όπου την είχε τοποθετήσει ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, και ενσωματώνεται σ’ ένα απρόσωπο εκμεταλλευτικό σύστημα παραγωγής που προορίζεται για την αγορά. Πράγμα που, συνιστά μια τομή απέναντι στον αρχαιοελληνικό καταμερισμό, το πλειοψηφικά μικροϊδιοκτητικό περιβάλλον του οποίου δεν επέτρεπε την ανάπτυξη τέτοιων εκτεταμένων μορφών εντάσεως εκμετάλλευσης της εργασίας, παρά μόνο κατ εξαίρεση, για παράδειγμα στα ορυχεία και στα άλλα πεδία εξορυκτικής δραστηριότητας. Όσο για την αγροτική οικονομία, που αποτελούσε την βάση της αρχαίας οικονομίας, πλειάδα παραγόντων, οικολογικών ή κοινωνικών, όπως ο κατακερματισμός της καλλιεργητικής έκτασης μέσα στην γεωγραφία του ελληνικού χώρου, ή η επικράτηση της  μικροΪδιοκτητικής συνθήκης την οποία προαναφέραμε, θα αποτρέψει την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας σαν κι αυτές που θα υπάρξουν στην ρωμαϊκή περίοδο. Βρισκόμαστε ήδη σε μια άλλην εποχή από εκείνην που οι μάστορες της αρχαίας Κορίνθου, εκμεταλλευόμενοι την ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα που απολάμβαναν μέσα στους συσχετισμούς της πολιτικής τους κοινότητας, μπορούσαν να επιβάλουν ανώτατα αριθμητικά όρια στην απασχόληση των δούλων στα εργαστήρια, θεσπίζοντας έτσι κανόνες προστασίας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που απέτρεπαν στην ανάπτυξη αυτών ακριβώς των εκτεταμένων και απρόσωπων συστημάτων εργασιακής εκμετάλλευσης. Τα οποία, μάλιστα, ήταν τόσο ακραία, ώστε να αποτελέσουν εξαιτίας των καταστροφικών κοινωνικών τους συνεπειών και έναν από τους παράγοντες παρακμής της Ρώμης, όπως ευσύνοπτα εξηγεί και ο Βέμπερ στο κάτωθι απόσπασμα…

Οι δύο Βέμπερ και το μάτι της βελόνας

Η πυρπόληση του «αιρετικού» θεολόγου Michael Servetus στη Γενεύη το 1553, κατ΄ εντολή του Ιωάννη Καλβίνου. Τόλμησε, ο άθλιος, να καταγγείλει τον Καλβίνο για στρέβλωση του μηνύματος αγάπης και ισότητας του Ιησού. Η απάντηση των καλβινιστών ήταν: Στην πυρά!

του Γιώργου Τσιάρα ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Δεν ξέρω τι θα γίνει με το καινούργιο μας Μνημόνιο, ούτε αν την επόμενη «Εφ.Συν.» θα την αγοράσετε με ευρώ, δραχμές, δηνάρια ή... τάλαντα. Αυτό που ξέρω είναι πως, ακούγοντας προ τριημέρου τον αρχηγό της Δεξιάς στην Ευρωβουλή, τον Μάνφρεντ Βέμπερ, να επιτίθεται με σφοδρότητα στον Ελληνα πρωθυπουργό και να αποκαλεί συλλήβδην ολόκληρο τον λαό μας απατεώνες και μπαταξήδες, μου άναψαν τα λαμπάκια!

Ειδικά όταν ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος χρησιμοποίησε το επιχείρημα ότι η απομείωση (διάβαζε: το κούρεμα) του ελληνικού χρέους αποκλείεται, διότι «δεν θα πλήξει τους τραπεζίτες, αλλά τις νοσοκόμες στη Σλοβακία και τους δημόσιους υπαλλήλους στη Φινλανδία», και ότι είναι και καλά απαράδεκτο η Ελλάδα να ζητά να διατηρήσει στα σημερινά επίπεδα τους ήδη πετσοκομμένους μισθούς, διότι οι Βούλγαροι και άλλα τέσσερα κράτη-μέλη έχουν ακόμη χαμηλότερο κατώτατο μισθό από εμάς, και άρα κάτι τέτοιο θα οδηγήσει την Ευρώπη σε διάσπαση (!), μου σηκώθηκε κυριολεκτικά η τρίχα...

Να τη χαίρονται, οι ντόπιοι και ξένοι οπαδοί της, μια τέτοια «πολιτισμένη» δήθεν «Eνωση», όπου είναι δίκαιο για την ίδια δουλειά ο Γερμανός να παίρνει δυο χιλιάρικα μισθό, κι ο Eλληνας με τον Βούλγαρο τριακόσια! Οπου η φτώχεια των πολλών αποτελεί δικαιολογημένο προαπαιτούμενο για την ευημερία των ολίγων! Οπου μόνο το γερμανικό κράτος πρόνοιας είναι ιερό, ενώ τα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης των Νότιων είναι του Διαβόλου! Οπου «ηθικός κίνδυνος» υπάρχει μόνο για τον πένητα οφειλέτη, και όχι για τον λαίμαργο τοκογλύφο-πιστωτή – κι αυτό να μας το λέει κουνώντας μας το δάχτυλο ο Γιούνκερ, ο επί εικοσαετία πρωθυπουργός του μεγαλύτερου κράτους-πλυντηρίου χρήματος της ηπείρου!