1821-2021: Aς λευτερωθούμε, πραγματικά. Ας επανιδρύσουμε των Ελλήνων τις Κοινότητες.

Στους 2 αιώνες υποτελούς ανεξαρτησίας, εκπαιδευτήκαμε έτσι ώστε να λησμονήσουμε τον διαχρονικό τρόπο ευημερίας, ελευθερίας και ανεξαρτησίας των Ελλήνων: 

Την Εκκλησία, την αληθώς Άγια Κοινωνία. Την έλεγαν και Αδελφότητα, Κοινότητα, Συντροφία, Κομπανία και στα δικά μας μέρη, που βίωσαν κατοχή 660 χρόνων(1204-1864) την είπαν Συναδελφική Εκκλησία.

Ήταν ο τρόπος των Ελλήνων με τον οποίο αντιστάθηκαν, διέσωσαν την πίστη τους και τη φύση τους, την ουσία της ελληνικότητας, ενώ παράλληλα, μεγαλουργούσαν. Χάρις στον τρόπο της Κοινότητας, έγιναν η ισχυρότερη και πιο αξιοζήλευτη μικροκοινωνία, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, όπου βρέθηκαν Έλληνες.

Ως τις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν οι μεγαλοαστοί της Οθωμανικής, της Ρώσικης και της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, ενώ μεγαλουργούσαν στην Ιταλική χερσόνησο, στην Αίγυπτο, ήταν πρωτεργάτες στην ίδρυση του Σίτυ του Λονδίνου κι έλαμπαν κι όπου αλλού τους έστελνε ο ξενιτεμός. Στα κατεχόμενα από Λατίνους και Άγγλους Επτάνησα, παρ’ όλο που είχαν στερηθεί τη δυνατότητα να λειτουργούν σε αυτοδιοίκητες κοινότητες, ευημερούσαν επίσης. Όταν οι πρώτοι Λατίνοι και στη συνέχεια οι Ενετοί απαλλοτρίωσαν όλους τους ναούς και τους έκαμαν κρατικούς, διορίζοντας παπάδες της αρεσκείας των, οι Επτανήσιοι άρχισαν να κτίζουν τις δικούς τους ναούς και να δημιουργούν γύρω τους τις δικές τους Συναδελφικές εκκλησίες. Ως το τέλος της μακρόχρονης Κατοχής, είχαν απομείνει ελάχιστες κρατικές εκκλησιές. Οι Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα Έλληνες τις περιφρονούσαν και δεν τις πλησίαζαν, αποκτώντας με το έτσι θέλουμε κι έτσι μας αρέσει» ένα ντε φάκτο αυτοδιοίκητο, που αναγνωρίστηκε, τελικά, στον 18ο αιώνα, λίγο πριν την αποχώρηση των Ενετών.

Ενδεικτικά, στο άγνωστο στην Ελλάδα Μίσκολτς(Miskolc) της σημερινής Ουγγαρίας, υπήρχε ελληνόφωνη κοινότητα Βλάχων, για την οποία διαβάζουμε σε άρθρο του περιοδικού «Εώα και Εσπέρια», στο τεύχος 7 του 2007:

«Σύμφωνα με απογραφή τοΰ 1783, άπό τους 12.767 κατοίκους της πόλης οί 212  ήταν μη ουνίτες Έλληνες, οι 82 Εβραίοι, ένώ σε απογραφή τοΰ 1792-1793 απαντούν 97 έλληνες οικογενειάρχες. Τό 1817, όπως μας πληροφορεί σύγγραμμα με στατιστικά στοιχεία τού νομού Borsod, όπου υπαγόταν διοικητικά το Miskolc, οί μή ουνίτες Έλληνες, μολονότι αποτελούσαν τό 1/463 τοΰ πληθυσμού τού νομού, κατείχαν ακίνητα, βοσκοτόπια, και ώς προς τά ιδρύματα τους «κανένα έθνος δέν μπορεί νά τους παραβληθεί». Στον κεντρικό δρόμο, στά ισόγεια τών σπιτιών, καταστήματα, καφενεία και τά ϊδια τά οικήματα καταδείκνυαν τόν πλούτο τους» (ΟΛΓΑΚΑΤΣΙΑΡΔΗ-HERING, ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ, ΚΟΜΠΑΝΙΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΥΠΟΛΟΠΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ TOY MISKOLC (1801)).

Ο γεννημένος στην Κεφαλονιά, Κωνσταντίνος Καραβίδας, είχε γράψει το 1931:

(οι κοινοτικοί θεσμοί)«αν και υστερούσαν, τεχνικώς και ποσοτικώς, όντες κατώτεροι και πενιχρότεροι, βιολογικώς όμως ήσαν απολύτως πληρέστεροι και ζωντανότεροι από τους εν εξελίξει ακόμα και σήμερον ευρισκόμενους σχηματισμούς του καπιταλισμού… είχαν διευθετήσει τα εγγενή εις κάθε παραγωγικόν σχηματισμόν καθαρώς οικονομικά ζητήματα –το της οργανώσεως της παραγωγής δηλαδή, το της πίστεως, το της ασφαλίσεως, το της αποσβέσεως, το της κεφαλαιοποιήσεως… παραλλήλως είχε επιτευχθή οργανική λύσις όχι μόνον δια το κοινωνικόν λεγόμενον ζήτημα(μοιραία συγκέντρωσις δηλαδή του πλούτου και σχέσεις πλουσίων προς πτωχούς) αλλά και το ηθικόν και ψυχολογικόν ευρύτερα(σχέσεις ανθρώπου προς άνθρωπον και προς την ανάγκην της εργασίας και προς την φύσιν)». (από το βιβλίο του “Αγροτικά”).

Ο κοινοτικός συνεργατισμός και ο Κ. Καραβίδας

   Τι σταμάτησε αυτά τα κινήματα ψυχής που αξιώθηκε

κι έφτασαν ως τις κοινότητες; Ποιος καπάκωσε

μια τέτοιου είδους αρετή, που μπορούσε μια μέρα

να μας οδηγήσει σ’ ένα ιδιότυπο, κομμένο στα μέτρα της χώρας πολίτευμα; Όπου κοινοτικό

αίσθημα να συμπίπτει με κείνο των αρίστων; Τι

έγινε η φύση που μαντεύουμε αλλά δεν τη

βλέπουμε; Ο αέρας που ακούμε αλλά δεν τον εισπνέουμε;

Ο. Ελύτης[1]

Του Σπύρου Κουτρούλη από το Άρδην τ. 43

Η κοινότητα δεν υπήρξε μια συσσωμάτωση αδιάφορη για το μάτι των ερευνητών. Από νωρίς διαπιστώθηκε, ότι η εξέταση της θα έθετε κρίσιμα προβλήματα και θα αποκάλυπτε ουσιώδεις πτυχές της νέας ελληνικότητας.

Σε πολλές περιπτώσεις θεωρήθηκε ως δημοσιονομικός θεσμός της τουρκοκρατίας, ενώ σε άλλες προσδιορίστηκε η γενεαλογία της στο αρχαίο άστυ και σε σταθερούς γεωοικονομικούς παράγοντες. Δείγμα των ποικίλλων απόψεων που διατυπώθηκαν είναι και η σύνδεση της με την οργάνωση της οικονομικής ζωής κατά την εποχή του Βυζαντίου. Επιπροσθέτως υποστηρίχθηκε ότι η κοινότητα αποτέλεσε μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που άνθισε στα Βαλκάνια υπό διάφορες μορφές και γενικότερα στην ορθόδοξη ανατολή (Ρωσία, παρευξείνιες χώρες). Φαίνεται να υπάρχει μια γενική συμφωνία, ότι η σημασία της κοινότητας αρχίζει να υποχωρεί αμέσως μετά τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους και το τέλος της κυβερνήσεως Καποδίστρια. Στα πλαίσια μιας απαισιόδοξης ερμηνείας, η κοινότητα δεν έχει πλέον θέση σε μια διαρκώς εκτεχνικευμένη κοινωνία και αναγκαστικά θα ακολουθήσει την μοίρα του διαρκώς συρρικνούμενου γεωργικού τομέα. Αντίθετα, κατά άλλες εκτιμήσεις, τα σύγχρονα πληροφοριακά δίκτυα και η αλματώδης ανάπτυξη των μέσων συγκοινωνίας, ευνοούν την αποκεντρωμένη οργάνωση του πολιτικού και κοινωνικού βίου.

Ο Κωνσταντίνος Καραβίδας ερεύνησε ενδελεχώς την νεοελληνική κοινότητα. Η σκέψη του μετατοπίστηκε από μια εξαντλητική και επιτυχή συλλογή πρωτογενούς υλικού στην ανάδειξη της κοινότητας σε μια «πραγματική ουτοπία» προορισμένη να συγκρουστεί στο χώρο της ιδεολογίας με άλλες «πραγματικές ουτοπίες». Ο Καραβίδας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κοινότητα όχι μόνο υπήρξε, αλλά διεκπεραίωνε λειτουργίες διοικητικές και παραγωγικές. Γηγενής αντικαπιταλιστικός θεσμός, δημιούργημα εν πολλοίς γεωοικονομικών παραγόντων, είναι αναγκαία σε κάθε στάδιο της τεχνικής εξέλιξης και κλειδί για την κατανόηση του νεοελληνισμού.

Ο Κ. Καραβίδας βρίσκει έναν αναπάντεχο σύμμαχο σε ορισμένα κείμενα του Κ. Μαρξ, τα οποία ξεφεύγουν από τον νομοτελειακό εξελικτισμό που διακρίνει τον βασικό πυρήνα της σκέψης του.

Σε δύο επιστολές του ο Κ. Μαρξ το 1877, Προς τον Μιχαηλοφσκι και το 1881, προς τη Βέρα Ζάσουλιτς τάσσεται με όσους στην Ρωσία «στην ζωτικότητα της συνεργατικής αγροτικής κοινότητας» βλέπουν το σπόρο για εκέινο που θα ονομάζαμε σήμερα «μη καπιταλιστική ανάπτυξη» προμηνύοντας τον κομμουνισμό.[2] Όπως υπογραμμίζει Ε. Μπαλιμπάρ, που παραθέτει τα κείμενα του Μαρξ, η κοινότητα «μπορεί να χρησιμεύσει για την «αναγέννηση της Ρωσίας», δηλαδή για την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας, αποφεύγοντας τους «ανταγωνισμούς», τις «κρίσεις», τις «συγκρούσεις» και τις «καταστροφές» που σημάδεψαν την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Δύση, δεδομένου ότι η κοινοτική μορφή είναι σύγχρονη (όρος στον οποίο ο Μαρξ επανέρχεται με επιμονή) με τις πιο αναπτυγμένες μορφές της καπιταλιστικής παραγωγής, τις τεχνικές της οποίας μπορεί να δανειστεί από τον περιβάλλοντα «χώρο».[3] Είναι βέβαιο ότι αν οι Σοβιετικοί είχαν επιλέξει να σεβαστούν την κοινοτική παράδοση θα ήταν εντελώς διαφορετική η εξέλιξη των κοινωνιών τους.

Η κοινότητα δεν αντιτίθεται απαραίτητα στην ύπαρξη ισχυρής κεντρικής αρχής, όπως τεκμηριώνεται από το γεγονός της παρουσίας της κατά την βυζαντινή και οθωμανική κυριαρχία. Θα αναμέναμε ενδεχομένως από τον Καραβίδα να ερμηνεύσει την κοινότητα, ως απότοκο της απουσίας προτεσταντικού ήθους που η δραστική του παρουσία σε χώρες της Δύσης ευνόησε την υπολογιστική οργάνωση του βίου και την ατομική συσσώρευση πλούτου. Μια τέτοια οπτική, που εκκινά βέβαια από τους προβληματισμούς του M. Weber αλλά και με την συνδρομή άλλων αιτιοτήτων, όπως του γεγονότος ότι στην οθωμανική κυριαρχία η γη θεωρείτο ότι ανήκε στον Θεό και στον γήινο εκπρόσωπο του τον Σουλτάνο, την ισότιμη αποδοχή του εθιμικού δικαίου και του ρωμαϊκού δικαίου, μπορεί να εξηγήσει την μακρά απουσία από την νεοελληνική κοινωνία μιας αυθεντικά δυτικής εκδοχής της κεφαλαιοκρατίας –που σημαίνει όχι μόνο συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις αλλά και συγκεκριμένο ήθος σαν αυτό που αδρότατα μας περιέγραψε ο W. Sombart στο έργο του «Αστοί» και την πεισματική εμμονή της, στην κοινότητα ή σε αποτυχημένες εκδοχές του κοινοτικού συνεργατισμού. Ο Καραβίδας δεν γοητεύτηκε από την σκέψη του M. Weber. Απέδωσε την κοινότητα σε ένα σύνολο αξιών που κληρονομούνται στον νεοελληνισμό κατευθείαν από το αρχαίο άστυ καθώς και σε αναλλοίωτους γεωοικονομικούς παράγοντες. Το έργο του είναι εκτενέστατο. Περιλαμβάνει δημοσιεύσεις σε περιοδικά που εκδίδονταν ανάμεσα στο 1920-1930 όπως στην Πολιτική Επιθεώρηση του Ι. Δραγούμη και στην Κοινότητα του Ν. Μαλούχου και έργα όπως Η κοινοτική πολιτεία, Αγροτικά, Μακεδονικοί Ύμνοι, Γεωοικονομία και κοινοτισμός, Ευρωπός, Η μακεδονοσλαβική αγροτική κοινότης, Η Δημοκρατία και η Αυτοδιοίκησις εν Ελλάδι, Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός, Η τοπική αυτοδιοίκησις και ο επιχώριος εν Ελλάδι οικονομικός ρεζιοναλισμός –οικονομικαί, κοινωνικαί και πολιτικαί εφαρμογαί του κοινοτισμού επί του ουσιαστικού περιεχομένου της δημοκρατίας εν Ελλάδι. Παρά τον ιδιαίτερα προσωπικό τρόπο γραφής και τις επιμέρους πιθανές ενστάσεις το έργο του Κ. Καραβίδα περιέχει ανεκτίμητο πλήθος πρωτογενών παρατηρήσεων και σκέψεων.

Κάποτε υπήρχε Κοινοτισμός στην Ελλάδα: Καραβίδας και Χάρντιν

 

Με αφορμή μια φωτογραφία από την Αρκαδία

του Δημήτρη Μπουσμπουρα από το Κουτσομύλι

Καθώς είμαστε υποχρεωμένοι να «μένουμε σπίτι» λόγω κορονοϊού και πολλοί βρίσκουν την ευκαιρία να δουν τους παλιούς φακέλους, ο παλιός φίλος Μίμης Νταλιάνης μου έστειλε αυτήν την ξεθωριασμένη φωτογραφία.

Καθισμένοι πάνω στα «Κοτρώνια», 16 χρονών, με παντελόνια καμπάνα και σανδάλια. Γιατί στα Κοτρώνια; Γιατί για μας ήταν ένα ορόσημο. Τα κοτρώνια ήταν βράχια, που όταν ήμαστε μικροί μας και τα αντικρίζαμε καθημερινά, μας φαίνονταν θεόρατα και απρόσιτα. Ξεχώριζαν σαν κορυφή σε μία έκταση που απλώνονταν σε μια ράχη δίπλα από το χωρίο και το ρέμα Ψηλαφάς, που το οριοθετούσε. Η έκταση αυτή άνηκε στην κοινότητα και χρησιμοποιούταν σαν «κοινοτική βοσκή». Μπορούσε δηλαδή να βοσκήσει κάποιος για λίγο τα ζώα.

Σήμερα, που τα ζώα της κτηνοτροφίας είναι ελάχιστα, η έκταση αυτή έχει λογγώσει, η βλάστηση δηλαδή έχει πυκνώσει και είναι σχεδόν αδιαπέραστη. Τα Κοτρώνια δεν φαίνονται πλέον μέσα από τους ψηλούς θάμνους και τα δένδρα. Ούτε να φτάσεις σχεδόν δεν μπορείς αφού τα μονοπάτια γύρω από το χωριό έχουν κλείσει, καθώς δεκαετίες τώρα δεν περνάνε ζώα.

Το ίδιο έχει συμβεί σε όλες τις παλιές λιβαδικές εκτάσεις στην άλλη πλευρά του χωριού, στις επικλινείς περιοχές πάνω από τον Τροχό, τον παραπόταμο του Λάδωνα. Και αυτές ήταν κοινοτικές βοσκές. Εκεί παλιότερα βοσκούσαν τα ζώα που συντηρούσαν οι οικογένειες. Υπήρχε μάλιστα και ένα οργανωμένο αυτοδιαχειριζόμενο σύστημα. Όλες οι οικογένειες είχαν μία ή δύο γίδες, για το κατσίκι που θα έπαιρναν το  Πάσχα και για το γάλα. Για να βόσκουν υπήρχε η εξής οργάνωση: Όλες οι γίδες του χωριού βόσκονταν μαζί υπό την επίβλεψη ενός από τους φτωχούς του χωριού, οποίος έπαιρνε μια ετήσια αμοιβή ανά ζώο. Έπαιρνε το πρωί τα ζώα και τα γύριζε το βράδυ. Αυτά βέβαια δεν τα προλάβαμε, ίσχυαν μέχρι πριν το 1960. Μετά το χωριό άρχισε να εγκαταλείπεται και τα παλιά χωράφια έγιναν βοσκοτόπια.

ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ - ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Της Άννας Στάικου από το f/b

Κ. Καραβίδας

«Με ακούτε τι λέω ή θέλετε να σας το επαναλάβω; Λέω ότι ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός, ως φαινόμενα ιστορικά, θα περάσουν και ότι ο κοινοτισμός, ως δεδομένο ζωικό, θα επιβιώση αυτών.
Ο κοινοτισμός, σας είπα, δεν είνε σύστημα διοικητικών δικαίων είνε πνεύμα ζωής, είνε βίωσις, είνε δεδομένο οικονομικό, κοινωνικό και βιολογικό και εμφανίζεται υπό πολυάριθμες μορφές οργανώσεως, υπό σειράν σχηματισμών που τούς καλώ κοινοτικούς ή και εταιρικούς ή και συντροφικούς αν θέλετε.»

ph. Corinth Canal (Peloponnese), Greece

Λίγα λόγια για τον Κ Καραβίδα:

Ο Κωνσταντίνος Δημητρίου Καραβίδας (Κεφαλονιά 1890 – Αθήνα, Μάρτιος 1973) υπήρξε δοκιμιογράφος, νομικός και λογοτέχνης, υπέρμαχος του δημοτικισμού, για τον οποίο αγωνίστηκε μαζί με τους Δελμούζο και Δραγούμη στην περίοδο 1908-1912. Κατά τον Χρίστο Διαμαντή φέρεται ως ο συστηματικότερος μελετητής του φαινομένου της κοινότητας στη σύγχρονη ελληνική ιστορία[1], το οποίο υπέβαλε σε εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση[2]. Στην σύγχρονη πολιτική και κοινωνική ιστορία ο Κωνσταντίνος Καραβίδας θεωρείται ο θεμελιωτής του σύγχρονου ελληνικού κοινοτισμού, μιας οικονομικοπολιτικής θεωρίας και πρακτικής με βάση την οργάνωση μορφών κοινοτήτων, σύμφωνα με την άμεση δημοκρατία. Η πολιτική κοινότητα, σύμφωνα με τον Κ Καραβίδα, οργανώνεται μέσα από τις συνελεύσεις πολιτών, συνέργεια, συντροφικότητα, αναπτύσσοντας συνεργατικού ή οικογενειακού τύπου επιχειρήσεις.

Ενταγμένος στο Κίνημα Εθνικής Άμυνας υπηρέτησε στο πολιτικό γραφείο του Ελ. Βενιζέλου και υπηρέτησε στην Ύπατη Αρμοστεία της Σμύρνης στις αρχές του '22. Διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού του Ίωνα Δραγούμη Πολιτική Επιθεώρησις και συνεκδότης του περιοδικού Κοινότης, με τον Ντίνο Μαλούχο, όπου εκδόθηκαν πολλά κείμενά του[3].

Όντας ιδρυτικό στέλεχος της Δημοκρατικής Ομάδας κατά την περίοδο της Κατοχής προχώρησε στην έκδοση της παράνομης εφημερίδας Ο Δημοκράτης, η οποία συμμετείχε στο Ε.Α.Μ. Μετά την Κατοχή αρθρογράφησε στο περιοδικό Δημοκρατική Επιθεώρησις[1].

Η Χώρα μας Είναι Πρότυπο Ομαδοποιήσεων

Συνέντευξη του Κώστα Βεργόπουλου στον Στέλιο Κούκο

Με τον καθηγητή ο οποίος αποτελεί μια ξεχωριστή πανεπιστημιακή φυσιογνωμία αλλά και μια ιδιαίτερη περίπτωση διανοουμένου και συγγραφέα, είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το θέμα του κοινοτισμού. 

Ο Κ. Βεργόπουλος, άλλωστε, είναι από τους σημαντικότερους μελετητές του ελληνικού κοινοτισμού. Όπως όμως ήταν λογικό, η συζήτησή μας δεν έμεινε μόνο στο ιστορικό σκέλος, που αφορά τη συγκρότηση των ελληνικών κοινοτήτων. Συζητήσαμε επίσης με ποιους τρόπους θα μπορούσε να εκδηλωθεί σήμερα το αίτημα του κοινοτισμού και αν ο κοινοτισμός θα μπορούσε να αποτελέσει μια δυνατότητα εξόδου της χώρας από την ποικίλη κρίση στην οποία έχουμε περιέλθει.

Από την αρχή ο καθηγητής Βεργόπουλος προσδιόρισε την έννοια το σύγχρονου κοινοτισμού ως εξής: “Ο κοινοτισμός συνίσταται στο να υπάρχουν ομάδες οι οποίες να οργανώνουν την οικονομική ζωή τους αλλά και τις μεταξύ τους κοινωνικές σχέσεις κατά τρόπο αυτόνομο, για να μην πω και κυρίαρχο”. 

Αυτό θα γίνεται στο πλαίσιο ενός οργανωμένου πολιτικού συστήματος, το οποίο θα καθιερώνει το κράτος, ο νομοθέτης, ή αυτό θα γίνεται αυθόρμητα από τους πολίτες;

Η ιδέα προέρχεται από τον Καραβίδα. Το κράτος θα πρέπει να δίνει δυνατότητες σε αυτές τις ομάδες, να τις ενθαρρύνει, να τους δίνει την απαραίτητη νομική υπόσταση. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν τρόπο αυτοδιαχείρισης που στο παρελθόν έχει λειτουργήσει στην Ελλάδα, ιδίως την περίοδο της τουρκοκρατίας. Το θέμα αυτό το έχει αναλύσει και το έχει αναδείξει πάρα πολύ καλά ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Νικόλαος Πανταζόπουλος στο σύγγραμμά του “Ελλήνων συσσωματώσεις κατά την τουρκοκρατίαν”. Αυτό είχε εφαρμοστεί από το οθωμανικό κράτος στις περιοχές των Ελλήνων ή και στα Βαλκάνια γενικότερα. Οι Οθωμανοί, δηλαδή, είχαν παραχωρήσει τοπικές εξουσίες, κρατώντας βεβαίως οι ίδιοι την υψηλή επικαρπία, παίρνοντας στην ουσία έναν φόρο από τις κοινότητες, ενώ παράλληλα τις άφηναν να διατηρούν την αυτοδιαχείριση των κοινοτήτων τους. 

Ο κοινοτικός συνεργατισμός και ο Κ. Καραβίδας

Συγγραφέας: 

Σπ. Κουτρούλης

Άρδην τ. 43

   Τι σταμάτησε αυτά τα κινήματα ψυχής που αξιώθηκε

κι έφτασαν ως τις κοινότητες; Ποιος καπάκωσε

μια τέτοιου είδους αρετή, που μπορούσε μια μέρα

να μας οδηγήσει σ’ ένα ιδιότυπο, κομμένο στα μέτρα της χώρας πολίτευμα; Όπου κοινοτικό

αίσθημα να συμπίπτει με κείνο των αρίστων; Τι

έγινε η φύση που μαντεύουμε αλλά δεν τη

βλέπουμε; Ο αέρας που ακούμε αλλά δεν τον εισπνέουμε;

Ο. Ελύτης[1]

Η κοινότητα δεν υπήρξε μια συσσωμάτωση αδιάφορη για το μάτι των ερευνητών. Από νωρίς διαπιστώθηκε, ότι η εξέταση της θα έθετε κρίσιμα προβλήματα και θα αποκάλυπτε ουσιώδεις πτυχές της νέας ελληνικότητας.

Σε πολλές περιπτώσεις θεωρήθηκε ως δημοσιονομικός θεσμός της τουρκοκρατίας, ενώ σε άλλες προσδιορίστηκε η γενεαλογία της στο αρχαίο άστυ και σε σταθερούς γεωοικονομικούς παράγοντες. Δείγμα των ποικίλλων απόψεων που διατυπώθηκαν είναι και η σύνδεση της με την οργάνωση της οικονομικής ζωής κατά την εποχή του Βυζαντίου. Επιπροσθέτως υποστηρίχθηκε ότι η κοινότητα αποτέλεσε μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που άνθισε στα Βαλκάνια υπό διάφορες μορφές και γενικότερα στην ορθόδοξη ανατολή (Ρωσία, παρευξείνιες χώρες). Φαίνεται να υπάρχει μια γενική συμφωνία, ότι η σημασία της κοινότητας αρχίζει να υποχωρεί αμέσως μετά τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους και το τέλος της κυβερνήσεως Καποδίστρια. Στα πλαίσια μιας απαισιόδοξης ερμηνείας, η κοινότητα δεν έχει πλέον θέση σε μια διαρκώς εκτεχνικευμένη κοινωνία και αναγκαστικά θα ακολουθήσει την μοίρα του διαρκώς συρρικνούμενου γεωργικού τομέα. Αντίθετα, κατά άλλες εκτιμήσεις, τα σύγχρονα πληροφοριακά δίκτυα και η αλματώδης ανάπτυξη των μέσων συγκοινωνίας, ευνοούν την αποκεντρωμένη οργάνωση του πολιτικού και κοινωνικού βίου.

Ο Κωνσταντίνος Καραβίδας ερεύνησε ενδελεχώς την νεοελληνική κοινότητα. Η σκέψη του μετατοπίστηκε απο μια εξαντλητική και επιτυχή συλλογή πρωτογενούς υλικού στην ανάδειξη της κοινότητας σε μια «πραγματική ουτοπία» προορισμένη να συγκρουστεί στο χώρο της ιδεολογίας με άλλες «πραγματικές ουτοπίες». Ο Καραβίδας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κοινότητα όχι μόνο υπήρξε, αλλά διεκπεραίωνε λειτουργίες διοικητικές και παραγωγικές. Γηγενής αντικαπιταλιστικός θεσμός, δημιούργημα εν πολλοίς γεωοικονομικών παραγόντων, είναι αναγκαία σε κάθε στάδιο της τεχνικής εξέλιξης και κλειδί για την κατανόηση του νεοελληνισμού.

Ο Κ. Καραβίδας βρίσκει έναν αναπάντεχο σύμμαχο σε ορισμένα κείμενα του Κ. Μαρξ, τα οποία ξεφεύγουν από τον νομοτελειακό εξελικτισμό που διακρίνει τον βασικό πυρήνα της σκέψης του.

Κωνσταντίνος Δ. Καραβίδας: Με ακούτε τι λέω;

Με ακούτε τι λέω ή θέλετε να σας το επαναλάβω; λέω ότι ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός, ως φαινόμενα ιστορικά, θα περάσουν και ότι ο κοινοτισμός, ως δεδομένο ζωικό, θά επιβίωση αυτών", Κωνσταντίνος. Δ. Καραβίδας: *Σοσιαλισμός και κοινοτισμός (1930) σελ 60.

Πράγματι — ο Οικονομικός Ρεζιοναλισμός1, ο εκ μονίμων γεωοικονομικών λόγων επιχωριάζων εν τω ημετέρω πολυπτυχωμένω ξηροθερμικώ και δυσκόλω τόπω, καθορίζεται—εν συνδυασμώ και με τον μικροαστικόν χαρακτήρα της οικονομίας μας και με την κοινοτικήν οργάνωσιν αυτής, από ουσιώδη και εκδηλότατα δεδομένα.

Έν εξ αυτών είνε το ότι όλα σχεδόν τα χωρικά μας προϊόντα είνε φύσει—και δη χωρίς την απαίτησιν μεγάλων χρηματικών κεφαλαίων—επιδεκτικά μίας πλήρως και εν αυτώ τούτω τω τόπω της παραγωγής των αποσυγκεντρωμένης βιοτεχνικής και βιομηχανικής επεξεργασίας, έτι δε και αυτής της εμπορικής εκμεταλλεύσεως· —πράγμα, το οποίον, εάν συνδυαστή και με την προσφυά εις τας επιδόσεις ταύτας οργάνωσιν της κοινοπραξίας και με τον εξαγνισμόν της πίστεως κάτω από ευθείας και αυστηράς κυρώσεις άρα και τόκους χαμηλούς εν ταις ρεζιοναλιστικαίς τραπέζαις—είνε πρόδηλον, ότι θέλει φέρει εις την ανάλογον εντός του ιδίου τόπου αύξησιν της ζητήσεως εργασίας και του οικονομικού εν γένει χώρου εις κάθε τοπικήν περιοχήν, οπού φυσικά και πληθυσμός πολλαπλάσιος θα δύναται να συγκρατηθή τότε.

Τοιαύτα προϊόντα είνε το μαλλί δια την υφαντικήν,το γάλα δια την τυροκομίαν, η ελαία δια την τυποποίησιν καρπού και λαδιού, η άμπελος δια τον τύπον οίνου και δια το οινόπνευμα, τα φρούτα δια την κονσερβικήν, η μικρές θάλασσες δια την ψαρικήν, το μάρμαρο δια την γλυπτικήν κλπ.

Κωνσταντίνος Δ. Καραβίδας: Με ακούτε τι λέω;

Με ακούτε τι λέω ή θέλετε να σας το επαναλάβω; λέω ότι ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός, ως φαινόμενα ιστορικά, θα περάσουν και ότι ο κοινοτισμός, ως δεδομένο ζωικό, θά επιβίωση αυτών", Κωνσταντίνος. Δ. Καραβίδας: *Σοσιαλισμός και κοινοτισμός (1930) σελ 60.

Πράγματι — ο Οικονομικός Ρεζιοναλισμός1, ο εκ μονίμων γεωοικονομικών λόγων επιχωριάζων εν τω ημετέρω πολυπτυχωμένω ξηροθερμικώ και δυσκόλω τόπω, καθορίζεται—εν συνδυασμώ και με τον μικροαστικόν χαρακτήρα της οικονομίας μας και με την κοινοτικήν οργάνωσιν αυτής, από ουσιώδη και εκδηλότατα δεδομένα.

Έν εξ αυτών είνε το ότι όλα σχεδόν τα χωρικά μας προϊόντα είνε φύσει—και δη χωρίς την απαίτησιν μεγάλων χρηματικών κεφαλαίων—επιδεκτικά μίας πλήρως και εν αυτώ τούτω τω τόπω της παραγωγής των αποσυγκεντρωμένης βιοτεχνικής και βιομηχανικής επεξεργασίας, έτι δε και αυτής της εμπορικής εκμεταλλεύσεως· —πράγμα, το οποίον, εάν συνδυαστή και με την προσφυά εις τας επιδόσεις ταύτας οργάνωσιν της κοινοπραξίας και με τον εξαγνισμόν της πίστεως κάτω από ευθείας και αυστηράς κυρώσεις άρα και τόκους χαμηλούς εν ταις ρεζιοναλιστικαίς τραπέζαις—είνε πρόδηλον, ότι θέλει φέρει εις την ανάλογον εντός του ιδίου τόπου αύξησιν της ζητήσεως εργασίας και του οικονομικού εν γένει χώρου εις κάθε τοπικήν περιοχήν, οπού φυσικά και πληθυσμός πολλαπλάσιος θα δύναται να συγκρατηθή τότε.

Τοιαύτα προϊόντα είνε το μαλλί δια την υφαντικήν,το γάλα δια την τυροκομίαν, η ελαία δια την τυποποίησιν καρπού και λαδιού, η άμπελος δια τον τύπον οίνου και δια το οινόπνευμα, τα φρούτα δια την κονσερβικήν, η μικρές θάλασσες δια την ψαρικήν, το μάρμαρο δια την γλυπτικήν κλπ.

Εκτός δε αυτής της ευχέρειας προς ρεζιοναλιστικήν συγκέντρωσιν, της σχετικής με την επεξεργασίαν των προϊόντων— εις την κατά χωράν σύνθεσιν φέρει και αυτή αύτη η διδομένη εν εκάστω περιοχή τοπική βάσις της παραγωγής των προϊόντων τούτων, όπου και εν τη μικρότερα εδαφική πτυχή εύρηται ένας πολύ πιο πυκνότερος και σχεδόν κατά βήμα διαφορισμός και εδαφών και κλίματος και καλλιεργειών και επιδόσεων, εις τρόπον ώστε, επί χιλίων π.χ. και μόνον στρεμμάτων, το τοπίον μας προσφέρει συγχρόνως και θάλασσαν και βουνόν και τόπον αμπέλου και τόπον εληάς και τόπον ριζιού και δημητριακών και βοσκής και εμπορικόν πέρασμα και—ώστε, με τον παράλληλον οργανικόν επίσης τεμαχισμόν της ιδιοκτησίας, κανείς δεν ημπορεί να ζήση εδώ, εκτός υπό τον όρον της αναπτύξεως των πλέον πολλαπλών επιδόσεων και της από πολλών επίσης πηγών συνδέσεως των πόρων του, συνδέσεως μάλιστα, ήτις αυτή ακριβώς δημιουργεί και αυτόν τούτον τον μικροαστικόν χαρακτήρα της οικονομίας μας και, επί πλέον, ήτις, ανακλώμενη εις την διάπλασιν και εις την αγωγήν των ανθρώπων, εξηγεί ευρύτατα και την ροπήν και την απαίτησιν, αλλά και την ευκολίαν ην και ο μικρότερος εδώ πολίτης διεκδικεί δια την προσωπικήν ολοκλήρωσιν και ελευθερίαν του και δια την κυκλικήν εν γένει αντίληψιν της ζωής.

Ο κοινοτισμός στον αστερισμό των νεοελληνικών πολιτικών ιδεών

Δημοσίευση από: ΑΡΔΗΝ

by admin

του Μελέτη Μελετόπουλου* από το Άρδην τ. 93

Στον κατάσπαρτο, χωρίς συνοχή και ευθείες γραμμές, χώρο των νεοελληνικών πολιτικών ιδεών, εμφανίσθηκε δυναμικά η κοινοτική πρόταση στο πρόσωπο του μοναχικού στοχαστή Ίωνος Δραγούμη και του συνοδοιπόρου του, Περικλή Γιαννόπουλου. Στην σύνθετη και αντιφατική σκέψη του Δραγούμη, ο κοινοτισμός συνυπάρχει με άλλα ετερογενή στοιχεία, όπως είναι ο δημοτικισμός, ο εθνικισμός και ο κοσμοπολιτισμός, ταυτόχρονα. Ο δραγουμικός κοινοτισμός είναι συντηρητικός, ρομαντικός, προβιομηχανικός∙ άλλοτε συνάδει και άλλοτε όχι με τα άλλα μέρη της πολιτικής του σκέψης. Ο δημοτικισμός και ο κοινοτισμός του, π.χ., έχουν ως κοινό παρονομαστή την αγάπη για την γνήσια και αυθεντική έκφραση του λαού, διότι πρόκειται για την πανάρχαιη γλωσσική του έκφραση και για την εξίσου πανάρχαιη θεσμική του έκφραση. Ο Δραγούμης δεν αναπτύσσει τις κοινοτικές του ιδέες με την ακριβή γλώσσα του πολιτειολόγου, αλλά με την γλαφυρότητα του λάτρη της αγροτικής κοινωνίας, του λογοτέχνη, του αισθητικού και του περιηγητή.