Αφιέρωμα στον Ρενέ Ζιράρ ΜΕΡΟΣ ΙII Θρησκευτικά συμφραζόμενα Ευστοχίες και αστοχίες

Θεόδωρος Ι. Ζιάκας

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της αναφοράς μας στο έργο του Ζιράρ, θα σταθούμε στο βασικό -θρησκευτικής σημασίας- συμπέρασμά του για την ενικότητα του χριστιανισμού. Αλλά και σε ορισμένες άστοχες εξηγήσεις του, σχετικά με την απόσταση ανάμεσα στην ενικότητα--ταυτότητα του χριστιανισμού και στην εξομοιωτική με τις συμβατικές θρησκείες «παραφθορά» του μέσα στην ιστορία. Θα κλείσουμε δε με ορισμένα στοιχεία για τη χριστιανική προσέγγιση στην επιχειρησιακή όψη του κοινωνιο-οντολογικού προβλήματος. Που είναι «παραδόξως» πιο κοντά στο πρόβλημα απ’ όσο η φιλοσοφική και η επιστημονική. 

1. Η ενικότητα του χριστιανισμού

Αξιοποιώντας το εθνολογικό-μυθικό υλικό, μαζί και τα Ευαγγέλια, ο Ζιράρ συμπεραίνει, ότι ο χριστιανικός «μύθος» δεν είναι μύθος στην κυριολεξία, αφού αποδομεί κάθε μύθο. Ενώ εκείνοι ενοχοποιούν το θύμα, δικαιώνοντας τους θύτες, ο χριστιανικός «μύθος» κάνει ακριβώς το αντίθετο, αποκαλύπτει το μυστικό όλων των καταγωγικών μύθων της ανθρωπότητας: την αθωότητα του θύματος. 

Ρενέ Ζιράρ: από την θυσιαστική κρίση στην σταυρική θυσία

Δημήτηρης Γ. Ιωάννου

Οφείλω από την αρχή να πω ότι, όταν διάβασα για πρώτη φορά κείμενα του Ρενέ Ζιράρ (το βιβλίο «η Βία και το Ιερό») εντυπωσιάστηκα όσο με λίγους άλλους στοχαστές από την ευρυμάθεια και την βαθύτητα των αναλύσεών του. Αργότερα, όταν, σε άλλα κείμενά του, κατάλαβα ότι συνδέει την όλη θεωρία του με το χριστιανικό Ευαγγέλιο, η έκπληξή μου ήταν ακόμη μεγαλύτερη: να ένας σύγχρονος φιλόσοφος που τολμά να εμπνευστεί ρητά, να μιλήσει για την χριστιανική αποκάλυψη, κόντρα σε κάθε μορφής υποβόσκουσα λογοκρισία. Στο σύντομο αυτό κείμενό μου, καθώς μάλιστα παρενεβλήθη το γεγονός του θανάτου του, θα ήθελα να αναφερθώ, εν είδει μνημοσύνου, στο έργο του, και να μιλήσω για συγκλίσεις, αλλά και τυχόν αποκλίσεις, από αυτό που είναι γνωστό ως «mainstream Christianity» (=η καθαυτό χριστιανική παράδοση).

Για όσους δεν γνωρίζουν την ζιραρική θεωρία, θα αρκεστώ να σκιαγραφήσω τις πλέον βασικές του θέσεις[1]: ο Ζιράρ λοιπόν ισχυρίζεται ότι κάθε επιθυμία, εκτός από όσες αφορούν τις στοιχειώδεις ανθρώπινες ανάγκες, είναι στην ουσία «μιμητική». Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν επιθυμούμε το ίδιο το αντικείμενο καθαυτό, αλλά απλώς μιμούμαστε εκείνον που ήδη το κατέχει ή μάλλον το επιθυμεί –δανειζόμαστε λοιπόν τις επιθυμίες μας από άλλους, οι οποίοι και αποτελούν για μας ένα ενδιάμεσο «πρότυπο». Είναι φυσικό έτσι να δημιουργείται αντιπαλότητα ανάμεσα στους ανθρώπους, και μάλιστα, καθώς αποτελεί μέρος της φύσης της επιθυμίας να είναι μεταδοτική, γενικεύεται αυτή η αντιπαλότητα. Γεννιέται έτσι ένα είδος παροξυσμικής κρίσης σε μια κοινωνία, τόσο που όλοι γίνονται τελικά εχθροί με όλους. Η ανθρώπινη κοινότητα φτάνει στα όριά της, μεταβαλλόμενη σε μια τερατωδία, που οι πρωτόγονες κοινωνίες αναπαριστούν με την μορφή ακριβώς των μυθικών τεράτων.