Χατζιδάκις - Πιραντέλο και λαϊκός πολιτισμός

Ο Luigi Pirandello γεννήθηκε 28 Ιουνίου 1867 – 10 Δεκεμβρίου 1936

Αναστασία Παπαϊωάννου 3.11.2020

Μάνος Χατζιδάκις 

Σκοπός μου ετούτη τη φορά, και μ’ αφορμή ένα θαυμάσιο έργο, ίσως το πιο θαυμαστό του Πιραντέλλο, είναι να φτιάξω πάλι τραγούδια, μα που να πηγαίνουν πιο μπροστά, απ’ ό,τι μέχρι τώρα έχω φτιάξει. Η φιλοδοξία μου, καθώς βλέπετε, δεν είναι καθόλου μικρή. Γιατί αξίζει κανείς να φτιάχνει τραγούδια λαϊκά, που να μη καμώνονται τα λαϊκά με τη φτωχοντυμένη και λαϊκοφανή τους παρουσία. Κι ύστερα, είναι ενδιαφέρον να δοκιμάζεις ν’ αφαιρείς την ελληνικότητα που τόσο σε χαρακτηρίζει, και στο τέλος να παραμένεις ίδιος κι απαράλλαχτος αυτός που είσαι. 

Η Μεσόγειος, βλέπετε, θα μου επιτρέψετε να πω, χάρισε την ίδια θάλασσα και σε μένα και στον Πιραντέλλο.

Άλλωστε, μ’ ενδιαφέρει να πω περισσότερα με το τραγούδι, σχεδόν πιο πολλά απ’ ό,τι χωράει. Τώρα, αν τα τραγούδια μου αυτά είναι λαϊκά ή όχι, το θέμα χωράει συζήτηση. Γιατί, τι συνηθίσαμε να λέμε λαϊκό και τι είναι πραγματικά το λαϊκό; Και για να εξηγηθούμε. Όταν λέω κάτι λαϊκό δεν το εννοώ και για τον Λαό. Κατά σύμπτωση, ο Λαός κάθε άλλο παρά λαϊκός είναι. Τα μπουζούκια, οι μπαγλαμάδες και οι ζουρνάδες είναι η συνήθειά του. 

Εμένα μ’ ενδιαφέρουν εκείνες οι λίγες, οι μοναδικές του στιγμές που ζει, χωρίς καλά-καλά να το καταλαβαίνει, την αλήθεια του.

 Είναι οι στιγμές που είναι σκέτα Άνθρωπος, χωρίς την βία του Χρόνου, χωρίς την αγωνία του Χώρου, χωρίς την φθορά της τάξης του. 

Είναι, με δυο λόγια, λιγάκι Νέος, λιγάκι δεκαοχτάχρονος. 

Μόνο σ’ αυτές του τις στιγμές ο Λαός δέχεται και εκπέμπει σωστά. 

Όλα τ’ άλλα είναι φιλολογία.

24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1934 ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΝΕΚΡΟΣ Ο ΛΑΪΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ.

Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ "μας" όπως  "ανακάλυψε", όπως τον αγάπησε, όπως "τον ένιωσε"  ο Οδυσσέας Ελύτης. 

(έφυγε ταπεινά όπως έζησε ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ Χατζημιχαήλ- Κεφάλας, λαϊκός ζωγράφος)

*Οδυσσέας Ελύτης: "Ανοιχτά Χαρτιά" (1974)

Απόσπασμα από το κεφάλαιο "Ο Ζωγράφος Θεόφιλος".

 "...Πουθενά, σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, ο Ήλιος και η Σελήνη δε συμβασιλεύουν τόσο αρμονικά, δε μοιράζονται τόσο ακριβοδίκαια την ισχύ τους όσο επάνω σ' αυτό το κομμάτι γης που κάποτε, ποιός ξέρει σε τι καιρούς απίθανους, ποιός Θεός, για να κάνει το κέφι του, έκοψε και φύσηξε μακριά, ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους..."

Ένας άνθρωπος που γίνεται ασκητής επειδή μόνον έτσι μπορεί να κηρύξει καλύτερα το πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο.

 Ένας οραματιστής που ζει και παθαίνεται με τους μύθους του Εικοσιένα, σε μια μικρή γωνιά του Ελληνικού κόσμου που έμεινε μακριά από τους αγώνες για την ανεξαρτησία του. Ένας μοναχικός που ο διάλογος του με τους άλλους γίνεται αποκλειστικά σχεδόν με ζωγραφιές. Ο Θεόφιλος μόνον στα χώματα μιας τέτοιας παραμυθένιας χώρας ήτανε φυσικό να βλαστήσει μια μέρα.

Η παρομοίωση αυτή δεν αποτελεί ένα απλό σχήμα λόγου. Άνθρωπος ο Θεόφιλος, αλλά με τη στοιχειώδη και πρωτογενή σύσταση ενός φυτού, ακολούθησε τη διαδρομή της ανθοφορίας και της καρποφορίας χωρίς να προσβληθεί ποτέ του από τα ζιζάνια που έσπειραν με τις θεωρίες τους για την ενοχή και την αμαρτία οι θρησκείες. Μολοντούτο, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, έφτασε ανεξάρτητα και πάνω από την καλλιτεχνική του ιδιοφυΐα να ενσαρκώνει μια προσωπικότητα ηθική σε παρθένα κατάσταση που στα μάτια μας, ασκημένα στα συμβατικά μέτρα, δεν είναι σε θέση αμέσως να εκτιμήσουν.

Όλες οι πληροφορίες που έφτασαν ως εμάς για τον τρόπο που έζησε και έδρασε, μας πείθουν ότι μικρόσωμος αυτός γιος ενός τσαγκάρη της Μυτιλήνης είχε το τεράστιο θάρρος να προχωρήσει μες στη ζωή, στηριγμένος αποκλειστικά και μόνο στην αγαθότητα της ψυχής του, εντελώς απαλλαγμένος από τα καθημερινά πάθη και παραδομένος με την ευπιστία μικρού παιδιού στα όνειρά του.

Η διαύγεια που επιβάλλει στον ορατό κόσμο κάθε φορά που μας παρουσιάζει στα έργα του, δεν είναι παρά η μεταγραφή της έντονης ροπής που διαγράφεται μέσα του να φτάσει αυτός ο κόσμος, ακριβώς όπως μέσα στα όνειρά του, σε μια κατάσταση άκακη, καθάρια, ευδαιμονική.

Ελλήνων δρώμενα | Ο άνθρωπος μουσείο – Φώτης Ραπακούσης

ΚΛΙΚ στην εικόνα...

«Στο πρώτο ορφανοτροφείο είχα ένα παράπονο κι έκλαιγα διαρκώς. Δεν μου είχε στείλει ποτέ κανείς γράμμα. Πριν από το φαγητό, θυμάμαι, μας έβαζαν στη γραμμή και μας μοίραζαν την αλληλογραφία, ενίοτε και κάποιο δεματάκι, συνήθως λίγες καραμέλες. “Φώτης Ραπακούσης” δεν είχαν φωνάξει ποτέ! Για να έχω την ψευδαίσθηση ότι κάποιος στέλνει και σ’ εμένα, μάζευα τους άδειους φακέλους που πέταγαν τα παιδιά. Γρήγορα απομυθοποιήθηκε κι αυτό γιατί έβλεπα ότι δεν είχαν γραμμένο το όνομά μου. Έτσι άρχισα να μαζεύω τα γραμματόσημα που είχαν πάνω τους, καθώς με μάγευαν οι απεικονίσεις τους: ήρωες της Επανάστασης, του Τρωικού Πολέμου, μορφές βυζαντινών. Τα έχω ακόμη. Ήταν η πρώτη μου συλλογή…»

«Το επάγγελμα που έκαναν οι φτωχοί Ηπειρώτες ήταν αυτό του αρτοποιού. Ήταν δύσκολη δουλειά. Τη διάλεξα γιατί δεν είχα άλλους τρόπους. Ό,τι περίσσευε για πολλά χρόνια το μάζευα για τη διάσωση και περισυλλογή ελληνικών κειμηλίων και στην πορεία ηπειρώτικων κειμηλίων. Έφτασα σε ένα σταυροδρόμι που έπρεπε να επιλέξω τη “στάση” της ζωής μου. Το περίσσευμα έπρεπε να το μετατρέψω σε βίλες, αυτοκίνητα, μπουζούκια, μεγάλη ζωή ή κάτι πιο ουσιαστικό; Ακολούθησα τον άλλο δρόμο…».
«Ο τρόπος με τον οποίο η γιαγιά μου, διηγούνταν τα διάφορα γεγονότα της ζωής της, αποτέλεσε την αφορμή να αγαπήσω τον πολιτισμό και την ιστορία της πατρίδας μου και με οδήγησε στην μέχρι τώρα πορεία μου στον χώρο του συλλεκτισμού…».

Της Ηπείρου οι κοινότητες…

Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου από την Ρήξη φ. 154

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, είχα την τύχη και την ευτυχία να φιλοξενηθώ σε ένα μικρό ορεινό χωριό της Θεσπρωτίας. Φορτισμένος και πλούσιος συναισθηματικά τόπος, η Ήπειρος. Σφηνωμένα τα χωριά, μέσα στην πέτρα και στην οργιώδη φύση. Αλλά και βαπτισμένα, όχι μόνο στο φαντασιακό, αλλά και στο πραγματικό ιδίωμα της ελληνικής ιδιοπροσωπίας που παλεύουμε να τη φέρουμε στα τωρινά μέτρα μας, ως ανανέωση του συνολικού βίου μας.

Προσφέρει ακόμα την ευκαιρία –ειδικά στα ορεινά της– να αλλάξεις το δυτικό φόρεμα του τουρίστα με εκείνο του «ντόπιου» παραθεριστή, καθώς βιώνεις εντός του ελληνικού θέρους, την κληρονομιά και την παράδοση. Το φιλόξενο σπίτι, την ευγένεια και την περιέργεια του ντόπιου να σε γνωρίσει, το καφενείο και το κέρασμα ως καλωσόρισμα και μύηση στην εντοπιότητα και σε μια κυκλική οικονομική δημοκρατία!

Είχε πένθος το χωριό από πέρυσι. Πένθος συλλογικό, κοινοτικό. Ήρεμο, βουβό, με σεβασμό στο νέον άνθρωπο που πέθανε ξαφνικά σε ξένα μέρη και το χωριό μέσα σε μια ώρα είχε μαζέψει το ποσό για τη μεταφορά του στην πατρίδα. «Μην περιμένεις πανηγύρια και χορούς φέτος», «είναι φρέσκο ακόμα το κακό». Συνέχιζαν ταυτόχρονα οι άνθρωποι τη ζωντάνια της καθημερινότητας, ως οφειλή στη ζωή και στη συνέχεια. Το χωριό δεν οργάνωσε γιορτή της Παναγίας για τον λόγο αυτό. Αλλά ποιος νοιάζεται για πανηγύρια, όταν αυτή η σύνθετη τελετουργία του πένθους γλυκαίνει με τον σχεδόν μεταφυσικό τρόπο της την ψυχή σου;

Η μικρή ανθρωπολογική κλίμακα είναι παρούσα σε τέτοια μέρη. Η αρμονία ανθρώπου και φύσης. Την οποία, τα ογκώδη και οξύθυμα οχήματα της ιταλικής εταιρείας γεωτρήσεων, που πληγώνουν βουνά, χωράφια και λόγγους εδώ και μήνες, προσπαθούν να την ξεριζώσουν. Τα είδαμε αυτά τα φορτηγά να περνούν μπροστά από την πλατεία με τα πλατάνια. Και να βεβηλώνουν, αυτάρεσκα και άξεστα, την πλούσια σε λόγια, πειράγματα, σχέσεις και ιστορίες, μεσημεριανή «ραθυμία» μας, με την οποία όλο το χωριό γινόταν ένα λυτρωτικό, συμβιωτικό «εμείς».

Η μέθοδος για να σκοτώσεις έναν άνθρωπο ή ένα έθνος είναι ...

Γουίλιαμ Μπάροουζ

Η μέθοδος για να σκοτώσεις έναν άνθρωπο ή ένα έθνος είναι να σταματήσεις τα όνειρά του. Με τον ίδιο τρόπο που οι λευκοί αντιμετωπίζουν τους ινδιάνους: σκοτώνοντας τα όνειρά τους, τη μαγεία τους, τα προγονικά τους πνεύματα.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ - ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΛΑΖΑΡΟΥ

Μαγειρική αλλά και φτώχεια, κουζίνα με αγάπη για τον τόπο, η ανάγκη για επιβίωση αλλά τελικά και η δική του πρόταση για τη σωτηρία της χρεοκοπημένης οικονομίας του!  Τι να κάνουμε!!! Εκσυγχρονισμός της παράδοσης και στη κουζίνα, προτείνει ο Λαζάρου!  Οικονομία δεν θα υπάρξει στον τόπο μας μακριά από τον πολιτισμό μας!  Ακούστε τον Λευτέρη Λαζάρου, έχει πιο ολοκληρωμένη για την οικονομία απ'  όλους τους Υπουργούς Οικονομικών της τελευταίας δεκαετίας μαζί!  Η συνέντευξη που ακολουθεί από το ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ.

Το παιδί του Πειραιά που δεν σπούδασε μαγειρική και έκανε must την πεσκανδρίτσα μας δίνει μια γεύση από τη ζωή του

Ο Λευτέρης Λαζάρου δεν είναι μια συνηθισμένη περίπτωση σεφ. Δεν διαθέτει βαρυσήμαντα χαρτιά από γκλαμουράτες σχολές μαγειρικής της Γαλλίας, δεν θήτευσε σε πανάκριβα εστιατόρια της Ισπανίας και της Αγγλίας όπου οι καλεσμένοι βρίσκονται σε waiting list για ένα τραπέζι και δεν έχει υιοθετήσει το σνομπ ύφος κάποιων συναδέλφων του. Παρ’ όλα αυτά, θεωρείται ένας από τους καλυτέρους σεφ στην Ελλάδα. «Η γεύση είναι μνήμη», τονίζει. «Καταγραφή που συνδέεται με βίωμα και επομένως την κουβαλάς», όπως χαρακτηριστικά λέει.

Πρωτόπιασε πάντως κατσαρόλα στα 10 του χρόνια - στον Πειραιά όπου και γεννήθηκε. Ηταν το μικρότερο παιδί μεταξύ τριών αγοριών σε ένα παραδοσιακό σπίτι πίσω από την καπνοβιομηχανία «Κεράνης». «Καταλαβαίνεις», λέει με νόημα. «Εργατιά και καλή καρδιά. Τότε ο Πειραιάς ήταν γειτονιά και ήταν ωραίος. Τώρα έχει αλλάξει και δεν τον πλησιάζω. Στεναχωριέμαι. Κατεβαίνω μόνο να ψηφίσω και να δω κάνα φίλο. Πρωτόβαλα κατσαρόλα στα δέκα μου χρόνια. Οσο κι αν σήμερα ακούγεται απίστευτο. Ο πατέρας μου ήταν μάγειρας στα πλοία. Εμαθα απ’ αυτόν μαγειρική τον χειμώνα που δεν δούλευε και ήταν σπίτι. Τότε δεν πολυ-υπήρχαν εστιατόρια. Το γλέντι γινόταν σε ταβερνάκια και σε μπακάλικα. Μεζές ρεφενέ. Το τι σαλιγκάρι έχω πλύνει για τον πατέρα μου δεν λέγεται. Αλλά και πατσά. Οι φίλοι του ήθελαν πατσά από τα χέρια του. Η γεύση και η μυρωδιά του με κυνηγούν ακόμα. Γι’ αυτό και τον πατσά εγώ τον εκδικήθηκα. Κάποια στιγμή τον σέρβιρα στο “Βαρούλκο” μέσα σε κολονάτο ποτήρι του Μartini». 

Ο Σαββόπουλος για την ελληνική γλώσσα!

Ένα ταξείδι στην Αλεξάνδρεια και στο βίωμα της ελληνικής γλώσσας

Ακόμα με παιδεύει ο Μπαγάσας! Έχω θυμώσει μαζί του, έχω απογοητευτεί, τον έχω γκρεμίσει από το βάθρο που τον είχα κάποτε αλλά…, αλλά ο Νιόνιος είχε ένα μαγικό χάρισμα να μιλά τόσο βαθιά για κάποια ζητήματα που δεν χωράνε στις ιδιοτέλειες που τον παρέσυραν στην προσωπική του διαδρομή. Κι όταν ένα τέτοιο ζήτημα είναι η βαθιά ιστορική, φιλοσοφική και πολιτισμική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, μας δίνει τόσο οικουμενικά διδάγματα, αφηγήσεις και αλήθειες που έχουμε ανάγκη εκείνο τον απολογητικό και προφητικό του λόγο, ιδιαίτερα στις μέρες μας που η αλλοτρίωση κατακυριεύει την ύπαρξή μας ως συλλογικό υποκείμενο!

Το απόσπασμα στο βίντεο είναι από την επίσκεψη του Σαββόπουλου στην Αλεξάνδρεια του Καβάφη, του οικουμενικού ελληνισμού και της σύνθεσης που διαμόρφωσε την ελληνική γλώσσα στο πέρασμα των αιώνων. Το «ταξείδι»αυτό πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εκπομπής «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι, που δημιούργησε ο Νιόνιος στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Απολαυστικός!

Δημήτρης Ναπ.Γ.