Σουνίτες και σιίτες, η γένεση της αντιπαράθεσης

Του Μωχαμάντ Αλή Αμίρ-Μοεζί από το Άρδην τ. 101-102 (Δεκέμβριος 2015)

Μετά τον θάνατο του Μωάμεθ το 632, δύο αντίπαλα κόμματα διεκδικούν την κληρονομιά της πνευματικής και εγκόσμιας εξουσίας του. Αυτή είναι η απαρχή της σύγκρουσης σουνιτών και σιιτών, μία πάλη ανάμεσα σε δύο δόγματα του ισλάμ που σημάδεψε την ιστορία του αραβομουσουλμανικού κόσμου

Ο ανταγωνισμός μεταξύ σιιτών και σουνιτών ανάγεται στις απαρχές του ισλάμ. Ποιες είναι οι αιτίες αυτού του σχίσματος;

Αυτή η διαμάχη ξέσπασε μετά τον θάνατο του προφήτη, το 632. Δεδομένου ότι δεν είχε ορίσει τυπικά κάποιον κληρονόμο, το ζήτημα της διαδοχής του, εγκόσμιας και πνευματικής, αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης στο εσωτερικό της κοινότητας των πιστών. Η πλειοψηφία των μουσουλμάνων ορίζει τον νέο αρχηγό τους σύμφωνα με τη φυλετική παράδοση: ένα συμβούλιο προυχόντων που αποτελούνταν από τους συντρόφους του Μωάμεθ και τα πιο ισχυρά μέλη των φυλών της Μέκκας ορίζει τον γηραιό και σοφό Αμπού Μπακρ, από τη φυλή των Κουραϊσιτών, τη φυλή του προφήτη, ο οποίος γίνεται ο πρώτος χαλίφης (καλίφα σημαίνει διάδοχος). Όμως μία ομάδα μουσουλμάνων θεώρησε αυτόν τον διορισμό σφετερισμό, ένα πραξικόπημα. Και αυτό γιατί οι Κουραϊσίτες είχαν στην αρχή αντιταχθεί στον Μωάμεθ και πολέμησαν εναντίον του, προκαλώντας την έξοδό του από τη Μέκκα προς τη Μεδίνα και στη συνέχεια προσχώρησαν στο ισλάμ μόνο αφού νικήθηκαν από τα στρατεύματα του προφήτη. Αυτοί οι αντίπαλοι των Κουραϊσιτών εκτιμούν πως ο νόμιμος διάδοχος του Μωάμεθ είναι ο νεαρός Αλής, εξάδελφος και γαμπρός του. Όχι μόνο ο προφήτης, επανειλημμένα, κατ’ αυτούς, τον είχε ορίσει κληρονόμο του, αλλά δεδομένου ότι η διαδοχή των προφητών αποτελούσε μία θεϊκή υπόθεση, όπως αναφέρεται στο κοράνι, αυτή θα πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα με θεϊκά κριτήρια και όχι μέσα από μία ανθρώπινη ψήφο.
Οι οπαδοί του Αλή θα αποκληθούν από την πλειοψηφία, που θα πάρει το όνομα των σουνιτών, ως η αλ-σία, η «φράξια», όρο που οι σουνίτες χρησιμοποιούν με υποτιμητικό τόνο και δημιούργησε την κατασκευασμένη από τους δυτικούς λέξη σιιτισμός. Επί πολλές δεκαετίες, πολυάριθμες μάχες διεξήχθησαν μεταξύ των οπαδών των Κουραϊσιτών και εκείνων του Αλή και των απογόνων του. Το 656, ο Αλής κατόρθωσε να οριστεί χαλίφης, αλλά πέντε χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε από ένα μέλος των χαριτζιστών, παλαιών οπαδών του, που είχαν αποστατήσει –δεκάδες εχθρικές αιρέσεις συνυπάρχουν και πολεμούν η μία την άλλη κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων του ισλάμ, πέρα από την κύρια αντίθεση ανάμεσα στους σιίτες και τους σουνίτες. Μετά τον θάνατο του Αλή, ένας Κουραϊσίτης δημιούργησε το χαλιφάτων των Ομεαϊαδών. Και οι διεκδικήσεις των οπαδών του Αλή θα ενταφιαστούν οριστικά όταν ο Χουσεΐν, ο δεύτερος γιος του Αλή και της Φατιμάς, της κόρης του προφήτη, σκοτώθηκε το 680 από τους Ομεαϋάδες στην Κάρμπαλα, στο σημερινό Ιράκ, που αποτελεί έκτοτε έναν από τους ιερούς τόπους των σιιτών.

Γιατί αυτή η πάλη για τη διαδοχή του Μωάμεθ, η οποία λύθηκε ήδη από τον έβδομο αιώνα, κατέληξε σε μια μόνιμη αντιπαράθεση μεταξύ σιιτών και σουνιτών;