Η Μεταμόρφωση: Η μορφή του ακατανόητου Σαν σήμερα, το 1924, πεθαίνει ο Φραντς Κάφκα

Γράφει: Αλέξανδρος Στεργιόπουλος - Λογοτεχνία + Ποίηση - 03/06/2017

Ο Φραντς Κάφκα μορφοποίησε το ακατανόητο. Μπόρεσε να δει τον αόρατο μηχανισμό της εξουσίας και πώς αυτός επιβάλλεται στους ανθρώπους. Το απροσδιόριστο και ασαφές ενός συστήματος που ύπουλα, αλλά καταλυτικά, δρα και καθηλώνει, αποτυπώθηκε στον λόγο του γερμανόφωνου συγγραφέα. Ο Κάφκα κατάλαβε ότι το μακρύ χέρι της εξουσίας αφήνει βαθιά σημάδια στο σώμα και την ψυχή του ανθρώπου, τον αλλάζει, τον διαβρώνει και τον καθιστά άδειο σαρκίο, πνεύμα υποταγμένο και οριστικά συμβιβασμένο. Αυτή τη Μεταμόρφωση περιέγραψε τόσο εύγλωττα και αυτή η Μεταμόρφωση είναι η μορφή του ακατανόητου. Ο ίδιος υποστήριζε ότι το “ακατανόητο δεν μπορεί να κατανοηθεί”, εντούτοις τις εικόνες και τα μηνύματα αυτού ερμήνευσε και μας μετέφερε.

Η “Μεταμόρφωση” είναι το τελικό στάδιο της επέμβασης του ακατανόητου. Ο τίτλος είναι περισσότερο αλληγορικός παρά κυριολεκτικός. Ναι, ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνά και έχει μεταμορφωθεί σε σκαθάρι. Ο Κάφκα το περιγράφει ξεκάθαρα: Την αλλαγή στο σώμα του, το νέο του μέγεθος, τα μικροσκοπικά έξι πόδια του, το σκληρό κέλυφος που έχει αντικαταστήσει την πλάτη του, την κολλώδη ουσία που εκκρίνει καθώς περπατά… Καθώς όμως διαβάζουμε για την εξωτερική μεταμόρφωση, την ίδια στιγμή ξετυλίγονται μπροστά και τα αίτια της εσωτερικής μεταμόρφωσης. Η καταπίεση της μισθωτής εργασίας, οι ασφυκτικές εργασιακές συνθήκες για τον Γκρέγκορ που πρέπει να ταξιδεύει συνέχεια δίχως χρόνο για τον ίδιο και την οικογένεια του, ο φόβος απέναντι στον αφεντικό, η ματαίωση των επιθυμιών του, το δυσβάσταχτο χρέος της οικογένειας που προσπαθεί να εξυπηρετήσει μόνος του. Όλα αυτά, αργά και σταθερά, συμβάλλουν στην αλλοίωση του εαυτού, σώμα και πνεύμα αρρωσταίνουν, η απάνθρωπη μοίρα γίνεται μέρος αναπόδραστο και ο υπάλληλος Σάμσα χάνει την ανθρώπινη υπόσταση. Ποια η διαφορά του με ένα μυρμήγκι ή με ένα σκαθάρι; Όπως κι αυτά πασχίζουν να επιβιώσουν κάνοντας οτιδήποτε, δρώντας και κοιτώντας τον κόσμο από χαμηλότερο σημείο, προσπαθώντας να αποφύγουν το λιώσιμο των “ανώτερων” ανθρώπων, έτσι και ο Γκρέγκορ ταπεινωμένος και μεμψίμοιρος αφήνεται στην κυριαρχία τους.

Ο Κάφκα τον αλλάζει για να τον τιμωρήσει, αλλά και να του δώσει την ευκαιρία να λυτρωθεί. Μέχρι να φτάσει εκεί όμως θα δει και τη μεταμόρφωση της οικογένειας του. Οσο είχε την ανθρώπινη μορφή του, οι γονείς και η αδελφή του κρέμονταν στις πλάτες του. Παραιτημένοι, εφησυχασμένοι ότι ο καλός Γκρέγκορ θα τους φροντίσει. Όταν όμως αντικρίζουν τον νέο Γκρέγκορ, τότε τα πάντα αλλάζουν. Ο Κάφκα θέτει το δίλημμα: Θυσία ή αυτοθυσία; Ήτοι, οι δικοί του άνθρωποι θα θυσιαστούν γι’ αυτόν όπως έκανε εκείνος τόσα χρόνια ή θα διαλέξουν να θυσιάσουν τον Γκρέγκορ για να συνεχίσουν τη ζωή τους; Η αφήγηση μέσα από τη ματιά του μεταμορφωμένου Γκρέγκορ θα μας οδηγήσει στη δεύτερη επιλογή. Και οι τρεις, πατέρας, μητέρα, αδελφή, παλεύουν για το σωστό, όμως στο τέλος ο ατομισμός είναι που κερδίζει. Η εξυπηρέτηση του χρέους της οικογένειας και η οικονομική της επιβίωση είναι που μετράνε. Ο Γκρέγκορ θα αφεθεί πολύ γρήγορα στην τύχη του και οι δικοί του θα αποφασίσουν να δραστηριοποιηθούν για να απαλλαγούν απ’ αυτόν. Θα ταπεινώσουν τον εαυτό τους (δουλοπρεπής συμπεριφορά απέναντι στους νοικάρηδες τους) για να μην έχουν ανάγκη τον Γκρέγκορ.

Ο Κάφκα όμως επιλέγει το τέλος να μην είναι πεσιμιστικό. Ο θάνατος- αναπόφευκτος- του Γκρέγκορ συμπίπτει με τη “γέννηση” ενός νέου ανθρώπου στην οικογένεια. Το τελικό στάδιο της μεταμόρφωσης του Γκρέγκορ, είναι η αρχή της μεταμόρφωσης της αδελφής του. Γίνεται γυναίκα όμορφη, ζωηρή, δροσερή, ανθίζει μέσα σε αυτό το σκοτεινό, αποπνικτικό περιβάλλον και η ελπίδα ξαναγεννιέται. Ο Κάφκα μάς αφήνει να καταλάβουμε ότι το αίτιο όλων αυτών είναι η καταδυνάστευση της εξουσίας που δεν επιτρέπει καμία εναλλακτική. Δουλειά, δουλειά, δουλειά, για ένα χρέος, για μια ζωή καταδικασμένη. Το αιτιατό όμως δεν ευθυγραμμίζεται μαζί του, γιατί ο Κάφκα δεν χάνει την ελπίδα του.

Η αφήγηση και ο λόγος του Κάφκα στη “Μεταμόρφωση” δεν έχουν τίποτα το περιττό. Η απλότητα χαρακτηρίζει αυτή τη νουβέλα όπως και η αγωνία του συγγραφέα να πει μια ιστορία. Ο Γκρέγκορ Σάμσα μπορεί να είναι ο πρωταγωνιστής, όμως ο Κάφκα δίνει σχεδόν το ίδιο μέγεθος και στους υπόλοιπους ήρωες. “Η Μεταμόρφωση” έχει την αμεσότητα ενός θεατρικού και την υποβλητικότητα ενός κονσέρτου για πιάνο.

*Το βιβλίο κυκλοφορεί από εκδόσεις: Πατάκη, Ροές, Νεφέλη, Οξύ (comic novel), Γνώση

ΠΗΓΗ: http://www.toperiodiko.gr/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com