Οι όροι του πολιτισμού

Will Durant

(μετάφραση: Κώστας Θεριανός)

Δύο λόγια για το έργο του Will Durant.

Το μεταφρασμένο κείμενο είναι το πρώτο κεφάλαιο του πρώτου τόμου του ενδεκάτομου έργου (σύμφωνα με την αγγλική έκδοση των Simon and Schuster) του Will Durant Ιστορία του Πολιτισμού.
Ο Γουίλ Ντυράν (William James Durant) (1885-1981) ήταν ιστορικός του πολιτισμού.
Η Ιστορία του Πολιτισμού του Γουίλ Ντυράν εκδόθηκε στην ελληνική γλώσσα από τον εκδοτικό οίκο Συρόπουλος & Κουμουνδαρέας Ο.Ε., το 1965.

«Θέλω να γνωρίσω ποια ήταν τα βήματα της ανθρωπότητας για να περάσει από την βαρβαρότητα στον πολιτισμό»

Βολταίρος.

Ο πολιτισμός είναι κοινωνική τάξη που προωθεί την πολιτισμική δημιουργία. Τέσσερα στοιχεία συγκροτούν τον πολιτισμό: η οικονομία, η πολιτική οργάνωση, οι ηθική παραδόσεις και η αναζήτηση της γνώσης μαζί με την ανάπτυξη των τεχνών. Ο πολιτισμός αρχίζει εκεί που τελειώνουν το χάος και η ανασφάλεια. Διότι όταν ο φόβος έχει ξεπεραστεί και η έρευνα είναι ελεύθερη, ο άνθρωπος περνά από την κατάσταση της φυσικής παρόρμησης στην κατάσταση της κατανόησης και του εξωραϊσμού της ζωής.

Ορισμένοι παράγοντες μπορούν να προωθήσουν τον πολιτισμό ή να εμποδίσουν την εξέλιξη του. 

• Πρώτον, γεωλογικές συνθήκες. Ο πολιτισμός είναι ένα διάλειμμα μεταξύ των εποχών των παγετώνων. Αν οι παγετώνες αυξηθούν σε όλο τον πλανήτη, τα έργα των ανθρώπων θα καλυφθούν από πάγο και η ζωή θα περιορισθεί σε μια μικρή περιοχή του. Ο πολιτισμός οικοδομείται, επίσης, με την άδεια του δαίμονα του σεισμού που ανά πάσα στιγμή μπορεί να φέρει μεγάλη καταστροφή.
• Δεύτερον, οι γεωγραφικές συνθήκες. Η θερμότητα των τροπικών και τα αναρίθμητα παράσιτα που μολύνουν τους ανθρώπους είναι εχθρικά προς τον πολιτισμό. Ο λήθαργος και η ασθένεια, η γοργή αποσύνθεση των φυτών και των φρούτων λόγω των υψηλών θερμοκρασιών, περιορίζει τον κύκλο της ζωής των ανθρώπων στην επιβίωση και την αναπαραγωγή του είδους. Η βροχή είναι απαραίτητη, το νερό είναι το μέσο της ζωής, περισσότερο και από το φως του ήλιου. Η ακατανόητη ιδιοτροπία των στοιχείων της φύσης μπορεί να καταδικάζει ολόκληρες περιοχές, όπου κάποτε άνθησαν αυτοκρατορίες όπως η Νινευή ή η Βαβυλώνα, σε ξηρασία ή μπορεί να βοηθήσει στην ταχεία αύξηση της δύναμης και του πλούτου πόλεις που βρίσκονται έξω από την κύρια γραμμή των μεταφορών και των επικοινωνιών, όπως αυτές της Μεγάλης Βρετανίας. Αν το έδαφος είναι γόνιμο σε τρόφιμα ή μεταλλικά στοιχεία, εάν τα ποτάμια προσφέρουν μια εύκολη λεωφόρο για τις ανταλλαγές προϊόντων, εάν η ακτογραμμή έχει εσοχές με φυσικά λιμάνια για ένα εμπορικό στόλο, εάν ένα έθνος βρεθεί στην καλή θέση των εμπορικών δρόμων όπως η Αθήνα, η Καρχηδόνα, η Φλωρεντία και η Βενετία, τότε μπορεί να αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό.
• Οι οικονομικές συνθήκες είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας. Ένας λαός μπορεί να δημιουργήσει ευγενή ηθικό κώδικα, θεσμούς, μορφές τέχνης όπως οι Ινδιάνοι της Αμερικής. Όμως, αν οικονομικά παραμείνει στο στάδιο θήρας και η ζωή του εξαρτάται από το κυνήγι των ζώων, τότε θα μείνει στο στάδιο της βαρβαρότητας και ο πολιτισμός του θα είναι επισφαλής. Νομάδες, όπως οι Βεδουίνοι της Αραβίας, μπορεί να είναι εξαιρετικά ευφυείς και δυναμικοί, μπορεί να εμφανίσουν υψηλής ποιότητας χαρακτήρα, να έχουν θάρρος, γενναιοδωρία, αρχοντιά. Όμως, αν δεν εξασφαλιστεί η συνέχεια και σταθερότητα στη διατροφή που είναι η απλή sine qua non του πολιτισμού, τότε όλη τους η εξυπνάδα και η ικανότητα θα σπαταληθεί στο πως θα εξασφαλιστεί η τροφή μέσω του καθημερινού κυνηγιού και δεν θα μείνει καθόλου χρόνος και σκέψη για την τέχνη, την διακόσμηση, τις ανέσεις κτλ. Ο πολιτισμός αναπτύσσεται εκεί όπου εμφανίζεται η γεωργία. Γεωργία σημαίνει μόνιμη εγκατάσταση σε ένα τόπο, μόνιμη παροχή νερού, χτίσιμο κατοικιών και αργότερα ναών και σχολείων, εξημέρωση του σκυλιού και του γουρουνιού. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να συνεργάζονται, δημιουργούν πολιτισμό και μεταδίδουν την πνευματική και ηθική κληρονομιά τους στους απογόνους τους. Η γεωργία υπαινίσσεται τον πολιτισμό, αλλά ο πολιτισμός υπαινίσσεται την πόλη. Από μια άποψη, πολιτισμός σημαίνει ευγένεια και ευγένεια είναι η βελτίωση που οι αστοί επέφεραν στην συμπεριφορά, η οποία ήταν δυνατή μόνο μέσα στις πόλεις. Στις πόλεις, καλώς ή κακώς, συγκεντρώνεται ο πλούτος και τα μυαλά που παράγονται στην ύπαιθρο. Στην πόλη και λόγω της βιομηχανίας πολλαπλασιάζονται οι ανέσεις.Δεν υπάρχουν φυλετικές συνθήκες στον πολιτισμό. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ήπειρο και από ανθρώπους με διαφορετικό χρώμα επιδερμίδας. Στο Πεκίνο ή το Δελχί, στη Μέμφιδα ή την Βαβυλώνα, στην Ραβέννα ή το Λονδίνο, στο Περού ή το Γιουκατάν. Δεν είναι η «μεγάλη φυλή» που κάνει τον πολιτισμό. Είναι ο μεγάλος πολιτισμός που κάνει τους ανθρώπους, οι οικονομικές και γεωγραφικές συνθήκες για να δημιουργηθεί κάτι. Ο Άγγλος δεν κάνει βρετανικό πολιτισμό με το να φέρει την δική του ενδυμασία όπου και αν πάει. Αν πάει ντυμένος με τα ρούχα του πολιτισμού του στο Τιμπουκτού, δεν δημιουργεί εκ νέου τον πολιτισμό του εκεί. Δείχνει μόνο ότι κυριαρχεί στην συνείδηση του. Δεδομένου ότι οι υλικές συνθήκες, στις οποίες ζουν οι φυλές, είναι διαφορετικές θα δημιουργηθούν και διαφορετικά. Η Ιαπωνία αναπαράγει κατά τον εικοστό αιώνα την ιστορία της Αγγλίας κατά τον δέκατο ένατο αιώνα. Ο πολιτισμός σχετίζεται με την φυλή μόνο υπό την έννοια ότι έχει προηγηθεί αργή και μακροχρόνια ώσμωση διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων και λαών, οι οποίοι έχουν αφομοιωθεί σε έναν ομοιογενή λαό.Αυτές οι φυσικές και βιολογικές συνθήκες δεν είναι οι μόνες προϋποθέσεις για τον πολιτισμό. 
• Στο παιχνίδι της δημιουργίας του πολιτισμού υπεισέρχονται και ψυχολογικοί παράγοντες. Πρέπει να υπάρχει πολιτική τάξη, ακόμα κι αν είναι τόσο κοντά στο χάος όπως ήταν στην Αναγέννηση η πολιτική τάξη της Φλωρεντίας ή της Ρώμης. Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν τους περιμένει ο θάνατος σε κάθε τους βήμα. Πρέπει να υπάρχει κάποια ενότητα της γλώσσας προκειμένου να χρησιμεύσει ως μέσο ψυχικής ανταλλαγής. Μέσα από την εκκλησία, ή την οικογένεια, ή το σχολείο, ή με άλλο τρόπο, θα πρέπει να υπάρχει ένας ενοποιητικός ηθικός κώδικας, ορισμένοι κανόνες του παιχνιδιού της ζωής, οι οποίοι να αναγνωρίζονται ακόμη και από εκείνους που τους παραβιάζουν. Πρέπει να υπάρχει κανονικότητα αλλά και κάποια κατεύθυνση, κάποιο κίνητρο. Ίσως θα πρέπει, επίσης, να υπάρχει κάποια ενότητα των βασικών πεποιθήσεων, κάποια πίστη, υπερφυσική ή ουτοπική, που να ανυψώνει την ηθική ζωή των ανθρώπων από τον απλό υπολογισμό του πως θα επιβιώσουν, να τους δίνει αφοσίωση και νόημα στη ζωή παρά την συντομία της. 
• Τέλος, πρέπει να υπάρχει εκπαίδευση, κάποια τεχνική για την μετάδοση του πολιτισμού. Είτε μέσω της μίμησης είτε μέσω του πατέρα ή της μητέρας είτε του δασκάλου και του ιερέα πρέπει να μεταδίδονται στις επόμενες γενιές η γνώση, η κληρονομιά, το ήθος, οι αξίες, η τεχνολογία και η τέχνη ως τα εργαλεία μέσω των οποίων οι άνθρωποι ξεχώρισαν από τα ζώα.

Η εξαφάνιση αυτών των όρων μπορεί, μερικές φορές, ακόμη και να καταστρέψει έναν πολιτισμό. Ένας κατακλυσμός ή μια βαθιά κλιματική αλλαγή, μια ανεξέλεγκτη επιδημία, όπως αυτή που αφάνισε το ήμισυ του πληθυσμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας την εποχή Αντωνίνων, ή ο μαύρος θάνατος που βοήθησε στο να τερματιστεί η φεουδαρχία. Η εξάντληση του εδάφους, η καταστροφή της γεωργίας μέσω της εκμετάλλευσης της υπαίθρου από την πόλη έχει ως αποτέλεσμα την επισφαλή εξάρτηση από εισαγωγές τροφίμων από άλλες χώρες. Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η μεταβολή των εμπορικών οδών που μπορεί να αφήσει ένα έθνος έξω από την κύρια γραμμή του διεθνούς εμπορίου, η ηθική παρακμή, η κατάρρευση των παραδόσεων μιας κοινωνίας, η αποδυνάμωση της από έναν έκλυτο βίο ή μια επικούρεια απαισιοδοξία, η παρακμή της πολιτικής και διανοητικής της ηγεσίας, η μείωση των γεννήσεων, η παθολογική συγκέντρωση του πλούτου που οδηγεί είτε σε πολέμους είτε σε διασπαστικές επαναστάσεις, όλα αυτά είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να πεθάνει ένας πολιτισμός. Ο πολιτισμός δεν είναι κάτι έμφυτο ή άφθαρτο. Πρέπει να έχει συνέχεια στις επόμενες γενιές και κάθε σοβαρή διακοπή της ύπαρξης ή της μετάδοσης του μπορεί να φέρει το τέλος του. Ο άνθρωπος διαφέρει από το θηρίο μόνο λόγω της εκπαίδευσης, η οποία μπορεί να οριστεί ως η τεχνική μετάδοσης πολιτισμού.

ΠΗΓΗ:http://criticeduc.blogspot.gr/