ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / 29-1-2024
Η ανεπιθύμητη ημέρα για την Παιδεία:
Με την πρόσφατη –στις 26 του μηνός– υπουργική απόφαση καταργήθηκε ως αργία (παραθέτω: ) «η θρησκευτική γιορτή των Τριών Ιεραρχών».
Υπάρχει κάτι κρίσιμο εδώ, κι αυτό δεν είναι μια αργία ως κλείσιμο του σχολείου. Το κρίσιμο είναι, ως τι λογίζεται και πώς λειτουργεί κάποια συγκεκριμένη ημέρα. Τι πράττεται στη συγκεκριμένη μέρα. Στη συνέχεια λοιπόν παραθέτω δυο σημειώματά μου, γραμμένα το 2012 και το 2015 αντίστοιχα. Ήδη φαινόταν πού πήγαινε το πράγμα, πολωμένο ανάμεσα σε μια στενά θρησκευτική και σε μια στενά αντιθρησκευτική αντίληψη (όθεν το λεκτικό της πρόσφατης υπουργικής απόφασης). Φαινομενικά είναι αντιλήψεις αντίθετες, μα στην ουσία αμφότερες απεμπολούν το θεμελιώδες: το στοχαστικό και διαλογικό αντάμωμα για τον πολύτιμο μεγάλο ασθενή, το σχολειό. Και δη σε μέρες όπου πλέον οι φιλότιμοι εκπαιδευτικοί πολιορκούνται βασανιστικά από την αίσθηση ότι η κλινική του κατάσταση μυρίζει κατάληξη...
Τα δύο σημειώματα που παραθέτω, έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο μου «Η ρήξη με το μηδέν: Σφηνάκια πολιτικής θεολογίας» (εκδ. Αρμός).
1.
«Στις 26 Ιανουαρίου [2012], το Υπουργείο Παιδείας διευκρίνισε ότι η ημέρα των Τριών Ιεραρχών είναι αργία, αλλά με προαιρετικό εορτασμό. Τι σημαίνει αυτή η αντιδιαστολή εορτής και εορτασμού; Το θέμα δεν είναι αν οι εορτασμοί γίνονται με ουσιαστικό ή με ανούσιο τρόπο. Είναι κάτι άλλο, απείρως ουσιαστικότερο: μια ιδιότυπη διείσδυση μεταμοντέρνας λογικής στον δημόσιο χώρο. Η μεταμοντέρνα λογική θρυμματίζει το δημόσιο σε ιδιωτικές προτιμήσεις. Σπάζει τον δημόσιο χώρο, ο οποίος είναι το πολύτιμο πεδίο για την κάρπιση της δημοκρατίας. Ο δημόσιος χώρος προϋποθέτει την παραδοχή ότι υπάρχουν κοινά αγαθά, κοινές αξίες. Ο μεταμοντερνισμός (σε συγχορδία με τον νεοφιλελευθερισμό) δέχεται μόνο ατομικές τροχιές. Παράδειγμα πεζό: Οι θιασώτες του δημοσίου χώρου αναγνωρίζουν το νερό ως κοινό αγαθό, και φέρνουν σε αναμέτρηση τις διαφορετικές απόψεις τους για τον χειρισμό του. Οι μεταμοντέρνοι / νεοφιλελεύθεροι, όμως, δέχονται ότι το νερό είναι μόνο μια δυνατότητα, όπως κάθε εμπόρευμα. Η διευκρίνιση του Υπουργείου, λοιπόν, πιθανότατα ευχαρίστησε τους εκσυγχρονιστές τούς κοκκαλωμένους στον παλαιοημερολογητισμό της ιδιωτικοποίησης της θρησκείας. Αυτό που δεν μπορεί να δει αυτή η μικρόκαρδη ευχαρίστηση, είναι ότι η παιδεία κινδυνεύει να γίνει χώρος ατομικών επιλογών στο στυλ της ελεύθερης αγοράς. Μια εορτή για την παιδεία δεν υπαγορεύει τι θα πεις στην εορτή, ζητάει όμως να συμφωνήσεις ότι υπάρχουν πολύτιμες ιστορικές και νοηματικές ραχοκοκκαλιές, οι οποίες δομούν την παιδεία ως δημόσιο αγαθό.
Η εν λόγω διευκρίνιση του Υπουργείου είναι ένα δείγμα μόνο της μεταμοντέρνας / νεοφιλελευθερης αποσάθρωσης του δημόσιου. Και δεν έχει καν κάνει την αρχή. Ακριβώς δυο μήνες πριν, το ζήτημα είχε τεθεί σε ορισμένα σχολειά, από ολότελα διαφορετική οπτική, αλλά με την ίδια δυναμική αποσάθρωσης, όταν μαθητές που ερωτοτροπούν με την ακροδεξιά ζήτησαν να απουσιάσουν δικαιολογημένα από τον εορτασμό του Πολυτεχνείου. Κι επί πλέον, σ' αυτή τη μεταμοντέρνα / νεοφιλεύθερη συγχορδία βασικό βιολί έχει υπάρξει η γνωστή θέση του Υπουργείου Παιδείας το 2008, περί ατομικής δυνατότητας απαλλαγής από ένα μάθημα γενικής παιδείας, δηλαδή από το μάθημα των Θρησκευτικών.
Τα υβρίδια του μεταμοντερνισμού / νεοφιλελευθερισμού που αποδομούν τον δημόσιο χώρο αποτελούν τη Σκύλλα, με Χάρυβδη τις θεοκρατικές απόψεις που βλέπουν τον δημόσιο χώρο όχι ως το φόρουμ συνάντησης και αναμέτρησης, αλλά ως το κενό που θα γεμίσει ολοκληρωτικά από τη δική τους και μόνο παρουσία, των άλλων στελλομένων στον αγύριστο. Η θεοκρατία είναι βλασφημία κατά της ανθρώπινης ελευθερίας, και υπάρχει εξ ίσου σε θρησκευτικές και σε άθεες εκδοχές. Αλλά είναι σημείο των καιρών ότι, στο πολιτικό μας σκηνικό, κάθε θεοκράτης διακηρύττει την προσήλωσή του στη δημοκρατία. Εδώ και πολλά χρόνια, για παράδειγμα, τα συμφέροντα του άγριου καπιταλισμού και η αστοργία για την έννοια του δημόσιου χώρου άφησαν το μεταναστευτικό ζήτημα να βαλτώσει σ' αυτό που αρκετοί προειδοποιούσαν: σε συνθήκες γκέτο, σε συνθήκες δηλαδή ανήλιαγες, σε συνθήκες θρυψαλλιάσματος του δημοσίου χώρου, όχι στο επίπεδο της ατομικότητας αυτή τη φορά, αλλά των στεγανών πολιτισμικών κοινοτήτων. Με τεράστια την ευθύνη της αριστεράς, που άφησε την πολύτιμη συνηγορία της υπέρ της ανθρωπιάς να ακούγεται αφερέγγυα επειδή αρνιόταν να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο και το καθημερινό, έχουμε φτάσει σε σημείο να είναι δημοφιλής ο μισαλλόδοξος λόγος και να υπάρχουν επ' αυτού απίστευτες συγκλίσεις (είτε ρητές είτε ανομολόγητες) διαφόρων πολιτικών παρουσιών, με μόνο κατ' όνομα διαφορετικούς προσανατολισμούς.
Μια συζήτηση για τη συμπλοκή δημοσίου χώρου, πολιτισμού και δημοκρατίας, μοιάζει ακόμη [...] όνειρο νεφελοβατών. Θα μπορέσουν, άραγε, αυτά τα νέφη να γίνουν, κάποτε, βίος καθημερινός, ως μπόρα λυτρωτική που θα αρδεύσει πολλά και θα βάλει πολλούς να κολυμπήσουν;».
2.
«Έχουν μεγάλη σημασία οι κοινοί εορτασμοί, αν δεν βαλτώνουν σε φιέστες. Οι κοινοί εορτασμοί είναι (οφείλουν να είναι) οι μέρες στις οποίες η κοινωνία ανασαίνει στον δημόσιο χώρο, για να συνευρεθούν οι άνθρωποι, να συζητήσουν, ακόμα και να διαφωνήσουν. Και, πάντως, όχι να πνιγούν μοναχικά, σε ατομικές τροχιές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια η γιορτή των Τριών Ιεραρχών έχει γίνει θολό τοπίο, ολίγον αργία και ολίγον εργάσιμη, ολίγον γιορτή και ολίγον κενό, ούτε γιορτή ούτε κενό. Για τους λόγους που προανέφερα, θεωρώ καταστροφική (αλλά βολική για τον νεοφιλελευθερισμό) την απεμπόληση εορτών, και μάλιστα τέτοιων σαν τη σημερινή. Μιλώ ευθέως και ειλικρινά. Δεν έχει να κάνει με την πίστη ή με την απιστία καθενός από μας. Έχει να κάνει με την ανάγκη ενός φόρουμ για την παιδεία. Και είναι ωραίο, που η σημερινή γιορτή έχει ονοματεπώνυμο (τα ονόματα των Τριών Ιεραρχών), διότι οι διαδρομές των ανθρώπων δεν γίνονται με αριθμούς, όπως οι δρόμοι των αμερικάνικων μεγαλουπόλεων. Γίνονται με ονόματα, με καημούς, με αίμα λαών, με προσφυγιά, με αγώνες. Ο Μ. Βασίλειος έγραψε πύρινο λόγο «Κατά Τοκιζόντων», πράγμα που σημαίνει κριτική στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της εποχής του. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος πέθανε στην εξορία, κατατρεγμένος από την αυτοκρατορική εξουσία στη οποία ασκούσε κριτική, και από την πλουτοκρατία της Κωνσταντινούπολης, η οποία υποστήριζε ότι η ανέγερση λεπροκομείου θα υποβάθμιζε την αξία των ακινήτων της. Ο άγιος Γρηγόριος παραιτήθηκε από τον πατριαρχικό θρόνο, λόγω της έχθρας φανατικών χριστιανών. Είναι ωραίο που πορευόμαστε με ζωντανές παρακαταθήκες αληθινών ανθρώπων: του Δημήτρη Γληνού, της Ρόζας Ιμβριώτη, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Τάσου Λειβαδίτη… Όχι για να ομογενοποιηθούμε. Αλλά για να θρέψουμε το κοινωνικό. Δεν γίνεται να πορευτούμε στην ιστορία με άδειες αποσκευές!».
ΥΓ: Η ζωγραφιά: Isaac Soyer, “Employment Agency”, 1937, https://whitney.org/collection/works/189
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.