Γερομοριάς: O Σαδιστής της Διπλανής Πόρτας

Σάββατο 27 Φεβρουαρίου 2021

O Σαδιστής της Διπλανής Πόρτας

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ο Εριχ Φρομ, ένας από τους γνωστότερους ψυχαναλυτές του 20^ου αιώνα, στο βιβλίο «Η ανατομία της Ανθρώπινης Καταστροφικότητας» που έγραψε το 1973 αναλύει το θέμα της ανθρώπινης καταστροφικότητας που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο μέχρι σήμερα. Ενα κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στον σαδιστικό χαρακτήρα και το θεωρώ ιδιαίτερα επίκαιρο σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από ναρκισσισμό που μαζί με την ψυχοπάθεια, τον μακιαβελλισμό και τον σαδισμό αποτελούν τη ΣκοτεινήΤετράδα των αρνητικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Στην ψυχολογικά βίαιη εποχή που ζούμε η μελέτη της Σκοτεινής Τετράδας αποκτά ενδιαφέρον γιατί τα χαρακτηριστικά της είναι μάλλον τα επικρατέστερα στη σύγχρονη κοινωνία και τα συναντάμε ιδιαίτερα σε όσους κατέχουν θέσεις εξουσίας.

Σ ύμφωνα με τον Φρομ, ο σαδιστής είναι αυτός που θέλει να ελέγχει, να πληγώνει και να εξευτελίζει ένα άλλο άτομο. Σε αντίθεση με τον καταστροφέα που θέλει να καταστρέψει τη ζωή, ο σαδιστής θέλει να ελέγχει τη ζωή των άλλων. Θαυμάζει τη δύναμη γιατί ο ίδιος είναι αδύναμος και δειλός, υποτάσσεται στους ανώτερούς του γιατί θέλει να κρύψει την αδυναμία του υπακούοντας σε μία ανώτερη από αυτόν δύναμη και καταδυναστεύει τους υφιστάμενούς του. Φοβάται και δεν αγαπά τη ζωή γιατί είναι απρόβλεπτη και γι’αυτό επιζητά τη δύναμη σε αντίθεση με αυτούς που έχουν ισχυρό χαρακτήρα αγάπης για τη ζωή.

Η δύναμη της κοινωνικής δομής είναι σημαντική για τον περιορισμό της ανάδειξης σαδιστικών ατόμων στην εξουσία υπό την έννοια ότι η κοινωνία είναι αυτή που μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει τη δύναμη των ανωτέρων. Εάν αντίθετα η κοινωνία βασίζεται στον εκμεταλλευτικό έλεγχο τότε ο Φρομ υποστηρίζει ότι «τείνει να αποδυναμώσει την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα, την κριτική σκέψη και την παραγωγικότητα όλων εκείνων που υποτάσσει…Η σύγχρονη κοινωνία προσφέρει παρόμοια θεάματα με τη μορφή των ρεπορτάζ στις εφημερίδες, και την τηλεόραση γύρω από εγκλήματα, πολέμους, αγριότητες όπου το περιεχόμενο δεν είναι ανατριχιαστικό, δεν είναι και θρεπτικό. Αυτή η πολιτιστική τροφή δεν προσφέρει ενεργοποιητικά ερεθίσματα αλλά προωθεί την παθητικότητα και την αδράνεια. Στην καλύτερη περίπτωση προσφέρει διασκέδαση και συγκίνηση αλλά σχεδόν ποτέ τη χαρά κι αυτό γιατί η χαρά απαιτεί ελευθερία, χαλάρωση των χαλινών του ελέγχου, πράγμα που είναι πολύ δύσκολο για τον πρωκτοερωτικό σαδιστικό τύπο».

Στην ανάλυσή του ο Φρομ για τον Χίμλερ ανέφερε ότι υπάρχει η κατηγορία των ανθρώπων που υποτάσσονται, όχι επειδή η εξουσία τους τρομάζει αλλά γιατί φοβούνται τη ζωή και γυρεύουν μία εξουσία να υποταχτούν. O Φρομ αναλύει και την περίπτωση του Στάλιν. Παρατηρούμε λοιπόν ότι αρκετοί σαδιστές αναρριχώνται σε θέσεις εξουσίας και συνήθως ανήκουν στην κατηγορία των επιβλητικών σαδιστών που είναι αυτοί που αισθάνονται ότι πρέπει να ελέγχουν τους άλλους και να τους τιμωρούν όταν παραβιάζουν τους κανόνες και τους νόμους, γι’αυτό θεσπίζουν διαρκώς καινούριους νόμους όλο και πιο περιοριστικούς που τους δίνουν την χαρά της αστυνόμευσης και τη διαρκούς τιμωρίας των υφισταμένων τους.

Οι σαδιστές αυτού του τύπου θεωρούν ότι λειτουργούν για το κοινό καλό στην πραγματικότητα όμως τα κίνητρά τους είναι άλλα (τα συμπλέγματα κατωτερότητας και ο φόβος για τη ζωή όπως προαναφέρθηκε). Εάν η κοινωνία τους επιλέξει όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των πολιτικών, τότε οι πράξεις τους δεν θεωρούνται άδικες και διαθέτουν μεγαλύτερη ελευθερία για να κυριαρχήσουν και να καταστρέψουν τους άλλους. Ίσως αυτό και να εξηγεί την παθητικότητα της κοινωνίας στη δράση των σαδιστών πέραν της διαρκούς τροφοδότησής της με πνευματικά σκουπίδια όπως υποστήριζε ο Φρομ.

Οι σαδιστές σε θέσεις εξουσίας όσο περισσότερο επιβάλλονται και τιμωρούν τους άλλους τόσο πιο ισχυροί και ικανοποιημένοι αισθάνονται. Η αίσθηση του τιμωρού ενδυναμώνει τον εγωϊσμό τους και όσο πιο πολύ τιμωρούν τόσο δεν μπορούν να σταματήσουν τη συμπεριφορά τους και χάνουν κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Οι πράξεις τους κινούνται πάντα στα νόμιμα πλαίσια (άλλωστε αυτοί καθορίζουν τον νόμο) της εξουσίας τους ενώ στην καθημερινή τους ζωή συμπεριφέρονται φυσιολογικά.

Είναι εκ των ων ουκ άνευ ότι η παρουσία ενός σαδιστή σε θέση εξουσίας δεν θα είναι ελαφρά τη καρδία για όσους τον υφίστανται. Δυστυχώς η ιστορία έχει δείξει ότι η κοινωνία τους αναδεικνύει και τους ανέχεται μέχρι τη στιγμή που οι συνθήκες αλλάζουν και τους απομακρύνει (πολλές φορές με βίαιη ανατροπή τους). Δεν έχει όμως καταφέρει να τους εξαλείψει αλλά αντίθετα στις ημέρες μας μικροί και μεγάλοι σαδιστές βρίσκονται παντού, ίσως γιατί η κοινωνία μας έχει πάψει να αγαπά πλέον την ουσιαστική και ελεύθερη ζωή.