Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

[Φωτο: Ο Angelus Novus και δίπλα ο Βάλτερ Μπένγιαμιν]

Του Λεωνίδα Αποσκίτη

Πλησιάζουμε, χωρίς αμφιβολία, στο απόγειο μιας παγκόσμιας μεταμόρφωσης πρωτοφανούς έκτασης στην ιστορία.

Υπάρχει μια υδατογραφία του Γερμανού ζωγράφου Paul Klee που δείχνει έναν διχασμένο άγγελο. Ο εκκεντρικός ζωγράφος, που ανήκε σε ένα από τα πιο avant-garde καλλιτεχνικά κινήματα του μεσοπολέμου, απεικονίζει στον πίνακα το μετέωρο βήμα της δημοκρατίας της Βαϊμάρης της εποχής του.

Αργότερα, ο φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν, λίγους μήνες πριν πεθάνει, έγραψε το έργο του «Θέσεις για την Φιλοσοφία της Ιστορίας» (Theses on the Philosophy of History). Η 9η θέση είναι ένας στοχασμός πάνω στο σχέδιο αυτό, τον Angelus Novus, το οποίο αγόρασε το 1921 και το οποίο θεωρούσε πάντα ένα από τα πιο πολύτιμα αποκτήματά του.

Ο Μπένγιαμιν θεωρεί ότι απεικονίζει τον Άγγελο της Ιστορίας, που κοιτάζει πίσω, προς το παρελθόν. Ο Άγγελος δεν βλέπει την πρόοδο, αλλά έναν αυξανόμενο σωρό ερειπίων και επιθυμεί να επανορθώσει και να αποκαταστήσει όλα αυτά που έχουν συντριβεί. Αλλά δεν μπορεί να το κάνει επειδή μια «θύελλα ξεσπά από τον Παράδεισο». Η θύελλα αυτή είναι αυτό που αποκαλούμε «πρόοδος». Ο Άγγελος-μεσολαβητής στέκεται σαν μαρμαρωμένος γιατί διαβλέπει την μελλοντική δυστοπία. Θέλει να κλείσει τα φτερά του, με την πλάτη γυρισμένη προς το μέλλον, αλλά η δαιμονική θύελλα που τον σπρώχνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς αυτό δεν τον αφήνει να σταματήσει την πορεία της ιστορίας.

Σε αυτή την αλληγορία, ο Μπενγιαμιν μας προτείνει, αντί να αποδεχθούμε νομοτελειακά την κίνηση προς τα εμπρός –το παραπλανητικό σλόγκαν του «πάμε μπροστά», με το οποίο μας παραμύθιαζαν κατά κόρον οι διάφοροι «εκσυγχρονιστές» χτίζοντας τα δεσμά μας-, να τραβήξουμε το φρένο της ιστορίας. Το χρησιμοποιεί ως μεταφορά του «φρένου έκτακτης ανάγκης» σε ένα αφηνιασμένο τραίνο. 

Κατ’ αναλογίαν, το σημερινό σύστημα της τοκογλυφικής παγκοσμιοποίησης και της αδηφάγου ανάπτυξης, που καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό και το φυσικό περιβάλλον, είναι ένα τραίνο με σπασμένα φρένα, που επιταχύνει προς την καταστροφή.

Σήμερα, η θύελλα που ακινητοποιεί τα φτερά του σύγχρονου Άγγελου της Ιστορίας τροφοδοτείται από μια έντονη περιφρόνηση για το κοινωνικό κράτος και τα ιστορικά έθνη.

Στην ανάλυσή του, ο Μπένγιαμιν μας δίνει μια έντονη εικόνα της ιστορίας ως σωρού ερειπίων. Ισχυρίζεται ότι η δύναμη αντίστασης απέναντι σ’ αυτή την αθροιστική χειροτέρευση είναι ταυτόχρονα επαναστατική και λυτρωτική.

Στην ιστορική προοπτική της απελευθέρωσης, ο Μπένγιαμιν αναπαριστά τον Άγγελο σαν να θέλει να παρέμβει υπέρ ημών (των ανθρώπων) αλλά δεν έχει την δύναμη να το κάνει. Το ερώτημα σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, είναι: έχουμε εμείς την δύναμη γι’ αυτό;

ΠΗΓΗ: Leonidas C. Aposkitis

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com