Σχόλιο με αφορμή την έκθεση υπό τον τίτλο «Αλληλεγγύη και Αντίσταση. Η στήριξη της ελληνικής αντίστασης ενάντια στη στρατιωτική χούντα από τα γερμανικά κόμματα, συνδικάτα και πολιτικά ιδρύματα (1967-1974)»

Σχόλιο με αφορμή την έκθεση υπό τον τίτλο «Αλληλεγγύη και Αντίσταση. Η στήριξη της ελληνικής αντίστασης ενάντια στη στρατιωτική χούντα από τα γερμανικά κόμματα, συνδικάτα και πολιτικά ιδρύματα (1967-1974)»

του Βασίλη Ασημακόπουλου

«DER SPIEGEL : Κύριε Παπανδρέου, ακόμη μια ερώτηση σ’ ό,τι αφορά τις σχέσεις σας με τους Γερμανούς. Οι ‘τοποτηρηταί της Ουάσιγκτον’, όπως χαρακτηρίζετε σήμερα τους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες εβοήθησαν κάποτε κι εσάς προσωπικώς και το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημά σας ΠΑΚ οικονομικά και οργανωτικά, αν και εσείς επιδείξατε ριζικά αντιαμερικανική στάση. Πώς συμβιβάζονται όλα αυτά ;

ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ : Αυτό είναι αληθές. Οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες ενίσχυσαν ένα ευρύ φάσμα ελληνικών οργανώσεων, εμάς επίσης. Σημαντικότερη βοήθεια μας έδωσαν οι Ιταλοί σοσιαλιστές και οι Σουηδοί σοσιαλδημοκράτες. Τουλάχιστον αυτά τα ποσά εκάλυπταν τα έξοδα των γραφείων μας. Η βοήθεια των Γερμανών ήταν στην ουσία ‘ελεημοσύνη’ 4.000 DM μηνιαίως που κράτησε περίπου 3 χρόνια και χαρακτηριστικά διακόπηκε περίπου ένα χρόνο πριν από την πτώση της χούντας. Διότι είχαμε επίσης πολλές διαφωνίες και μεις από το ΠΑΚ δεν επιτρέψαμε ποτέ στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα να μας επιβάλλουν τις απόψεις τους στο θέμα της συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, και στο θέμα της λύσεως Καραμανλή, την οποία προώθησαν οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες»

(από τη συνέντευξη του Α.Π. στο γερμανικό Der Spiegel τον Σεπτέμβριο 1976, όπως αναδημοσιεύθηκε στην εφημ. Το Βήμα, 5-9-1976, με τίτλο ‘Τοποτηρητής των ΗΠΑ στην Ευρώπη η Βόννη λέγει ο κ. Παπανδρέου’)

Πριν από λίγες μέρες σε φιλοκυβερνητική ιστοσελίδα (left.gr) παρουσιάστηκε η είδηση ότι εγκαινιάσθηκε έκθεση με θέμα την στήριξη της ελληνικής αντίστασης ενάντια στη στρατιωτική χούντα από τα γερμανικά κόμματα, συνδικάτα και πολιτικά ιδρύματα. Από το σχετικό δελτίο τύπου του ΑΠΕ-ΜΠΕ πληροφορούμαστε μεταξύ άλλων ότι η συγκεκριμένη έκθεση χρηματοδοτήθηκε από το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον. Το υλικό της έκθεσης που περιλαμβάνει φωτογραφίες, μπροσούρες, τρικ, αφίσσες και κατατοπιστικά κείμενα επιμελήθηκαν από κοινού τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και το Ίδρυμα Φρίντριχ Έμπερτ του SPD, μετά από πρόσκληση στα ΑΣΚΙ, όπως επίσης μας πληροφορεί το δελτίο τύπου. Λίγες σκέψεις-σχόλια επ’ αυτών.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μεγάλο μέρος της γερμανικής κοινωνίας και των οργανωμένων φορέων της (κόμματα, συνδικάτα, συλλογικότητες, οργανώσεις), αλλά και κινήματα και μεμονωμένοι πολίτες, μα και στρατευμένοι αγωνιστές, στάθηκαν αλληλέγγυοι με διάφορες μορφές και εμφάσεις (από μια απλή υπογραφή συμπαράστασης, ψηφίσματα, εκδηλώσεις αλληλεγγύης, παροχή υλικοτεχνικής υποδομής, ελευθερία κινήσεων και διευκολύνσεις προς τους Έλληνες αντιδικτατορικούς, μέχρι ενεργητικές και παράτολμες ενέργειες ακόμα και εντός της υπό στρατιωτική δικτατορία Ελλάδας). Η εικόνα αυτή δεν συναντιέται μόνον στη Γερμανία. Αντίστοιχο ενεργητικό κλίμα συμπαράστασης και αλληλεγγύης συνάντησαν οι αντιδικτατορικές οργανώσεις σε όλες τις κοινωνίες της Ευρώπης (κυρίως δυτικής, όπως στην Ιταλία, στην Σουηδία, την Γαλλία, την Αγγλία κ.α.), αλλά και όπου υπήρχαν ελληνικές κοινότητες της διασποράς που κινητοποιούνταν ενάντια στη δικτατορία στην Ελλάδα, όπως στον Καναδά, την Αυστραλία, τις ΗΠΑ. Την πραγματικότητα αυτή ιδιαιτέρως μου την επεσήμαναν άνθρωποι που έζησαν την περίοδο της δικτατορίας και δραστηριοποιήθηκαν εναντίον της, στην Ιταλία και την Γερμανία, σε συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν στο πλαίσιο της ερευνητικής μου εργασίας για το ΠΑΣΟΚ, αναφερόμενοι στο αντιδικτατορικό κίνημα και ειδικότερα στη δραστηριότητα του ΠΑΚ στο εξωτερικό (Για το υποστηρικτικό κλίμα των αντιδικτατορικών οργανώσεων, από την οπτική αγωνιστών του ΠΑΚ στην (Δυτική τότε) Γερμανία, βλ. Βασιλειάδης Δ., Ο μύθος του Ανδρέα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2007, στην Ιταλία βλ. Παπαγιαννόπουλος Γ., Η σκοτεινή πλευρά του Ήλιου, εκδ. Οδυσσέας, 1989).

Είναι επίσης δεδομένο ότι η αφειδώλευτη αυτή διαθεσιμότητα αλληλεγγύης προς το ελληνικό ζήτημα, απαντιόταν και στην αντίστοιχη υποστήριξη των Πορτογάλων και Ισπανών αγωνιστών που δραστηριοποιούνταν ενάντια στα δικτατορικά καθεστώτα των χωρών τους. Η καταγεγραμμένη αυτή συμπαράσταση και αλληλεγγύη στις αντιστασιακές πρωτοβουλίες και πρακτικές των οργανώσεων και των μεμονωμένων αγωνιστών για την πτώση των δικτατοριών και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στους εθνικούς κοινωνικούς σχηματισμούς της Νότιας Ευρώπης αντανακλούσε τη μονάδικη και ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα της Ευρώπης του ’68 και των χρόνων που ακολούθησαν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Μια πραγματικά ελπιδοφόρα στιγμή και συγκυρία, ένας παγκόσμιος σχεδόν συντονισμός, καθώς στη διαμόρφωση ριζοσπαστικοποιημένων συνειδήσεων ιδιαίτερο βάρος είχαν οι αγώνες των εθνικοαπελευθερωτικών-αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, της περιφέρειας του καπιταλιστικού συστήματος, όπως συγκεκριμένα καταγραφόταν στους κοινωνικούς σχηματισμούς των μητροπόλεων του καπιταλισμού. Μια αριστερόστροφη αλλά αντιδογματική, αντιγραφειοκρατική, αμφισβητησιακή άνοιξη των λαών, αντίστοιχη εκείνης του ‘1848’, η τελευταία ίσως της γηραιάς ηπείρου, που εφέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από το συμβολικό ξέσπασμά της στο Παρίσι. Και που βέβαια ήδη από τέλη της δεκαετίας του ’70- αρχές ’80 το εκκρεμές της ιστορίας είχε στραφεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, με την ήττα, τα αδιέξοδα ή τη μεταμόρφωση των κοινωνικών κινημάτων μέσα από την αντεπαναστατική επικράτηση και ηγεμονία σε θεωρητικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο του νεοφιλελευθερισμού, την παρακμή και πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σε κλίμα αποδοχής και ενθουσιασμού και την υποχώρηση της ιστορικής αριστεράς. Στην Ελλάδα το συγκεκριμένο κλίμα ήρθε ιδιόμορφα και με σχετική καθυστέρηση στα τέλη της δεκαετίας του 80-αρχές 90. Αλλά αυτή είναι άλλη συζήτηση.

Η συμπαράσταση και η αλληλεγγύη στην αντίσταση κατά της στρατιωτικής δικτατορίας των ευρωπαϊκών κοινωνιών ήταν η μία διάσταση. Υπαρκτή, υπαρκτότατη και πρέπει να τονίζεται, γιατί αποτελεί κοινή αγωνιστική μνήμη και κληρονομιά. Υπήρχε, παράλληλα και την ίδια στιγμή και η προσπάθεια επηρεασμού της πολιτικής γραμμής των αντιδικτατορικών οργάνωσεων. Αυτό αφορά κυρίως την ηγεσία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD). Το γεγονός αυτό εκτός από πραγματολογικό, έχει και αναλυτικό ενδιαφέρον. Ένα κεντρικό-κυβερνητικής κλίσης και προοπτικής ρεφορμιστικό κόμμα, μιας μεγάλης και ισχυρής καπιταλιστικής χώρας, στο επίπεδο το διεθνοπολιτικό εκφράζει τα συμφέροντα του κράτους που εκπροσωπεί και στο οποίο είναι ενσωματωμένο, αποτελώντας ιδεολογικό-θεσμικό μηχανισμό του συγκεκριμένου ιμπεριαλιστικού κράτους. Για τη γερμανική σοσιαλδημοκρατία το ζήτημα της πάλης απέναντι στη γραμμή του ιμπεριαλιστικού γερμανικού κράτους είχε ουσιαστικά λήξει από τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, με τη διάσπαση SPD σε (M)SPD και (U)SPD και που ουσιαστικά αποτέλεσε τη μαζική βάση κατά την εκδήλωση της επανάστασης στη Γερμανία το ’18-’19, τη συντριβή της, αλλά και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η πραγματικότητα αυτή διακηρύσσεται στα προγραμματικά κείμενα της (επανιδρυθείσας) Σοσιαλιστικής Διεθνούς το 1951 και βεβαίως στο περίφημο συνέδριο του SPD στο Μπαντ Γκόντεσμπερκ (1959), προδιαγράφοντας στη συνέχεια και την κατεύθυνση επίλυσης του γερμανικού εθνικού ζητήματος, μέσα από τη γραμμή της (μπραντικής) Ostpolitik, όπως στη συνέχεια ονομάστηκε. Όπως και τα αντίστοιχα ιδρύματα των κομμάτων είναι απολύτως ενταγμένα σ ’ αυτήν την κατεύθυνση, σε μια συγκεκριμένη κατανομή ρόλων. Ήδη από την εποχή της αποικιοκρατίας τα τρία M (Μercatori, Μissionari, Μilitari, βλ. Ο Πολιτιστικός Ιμπεριαλισμός, εκδ. Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών & Γόρδιος, 1997), αποτέλεσαν ουσιαστικά μηχανισμούς ενσωμάτωσης και ελέγχου των τοπικών αποικιοκρατούμενων κοινωνιών, ενώ και οι ΗΠΑ ήδη από τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο (βλ. Άντερσον Π., Η αμερικάνικη εξωτερική πολιτική και οι διανοητές της, εκδ. Τόπος, 2017), αλλά και στο διάστημα της σύντομης προεδρίας Κέννεντυ με την πολιτική του Νέου Συνόρου (ειδικά για τις πολιτικές της γραμμής του κεννεντικού Νέου Συνόρου στην Ελλάδα, βλ. Δραϊνας Σπ., Ανδρέας Παπανδρέου: Η γέννηση ενός πολιτικού αντάρτη, εκδ Ψυχογιός, 2013), πραγματοποιούσαν αντίστοιχες πολιτικές μέσα από ιδρύματα, χρηματοδοτούμενα αναπτυξιακά προγράμματα, μελέτες, με στόχο τη διαμόρφωση συνειδήσεων και τον επηρεασμό αποφάσεων και κατευθύνσεων αναλόγως των διεθνοπολιτικών συμφερόντων, τον εξωραϊσμό του ιμπεριαλιστικού κράτους με όρους υλικούς και ιδεολογικούς (Για μια πραγμάτευση της παρουσίας και δράσης σχετικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα ήδη από την προδικτατορική περίοδο μέχρι τις μέρες μας και τις στοχεύσεις τους, βλ. Καραμπελιάς Γ. (επιμ), ΜΚΟ και παγκοσμιοποίηση στην Ελλάδα. Από το ίδρυμα Φορντ στον Σόρος και τα γερμανικά ιδρύματα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2014). Στόχος κάθε φορά είναι η αναίρεση ή η αλλαγή της πολιτικής γραμμής που είναι απέναντι στις κατευθύνσεις του ηγεμονικού κράτους.

Στην περίπτωση των σχέσεων SPD-ΠΑΚ ήταν η αναίρεση της αντιιμπεριαλιστικής-αντιΝΑΤΟϊκής γραμμής του ΠΑΚ, κάτι που τελικά δεν έγινε. Απεναντίας την περίοδο 1973-4 οξύνθηκε η αντιιμπεριαλιστική-εθνικοαπελευθερωτική γραμμή του ΠΑΚ με συνέπεια τη διακοπή της – έστω μάλλον πενιχρής- χρηματοδότησης του ΠΑΚ από το SPD το 1973, σε αντίθεση με τα σοσιαλιστικά/σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ιταλίας και της Σουηδίας (που δεν καταγράφουν συμφέροντα κάποιου ιμπεριαλιστικού-ηγεμονικού κράτους με αντίστοιχες φιλοδοξίες). Το SPD επεδίωξε αντίστοιχες πολιτικές με τα εξόριστα σοσιαλιστικά κόμματα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας με θετικά για εκείνο αποτελέσματα -δεδομένου ότι για ιστορικούς λόγους στις κοινωνίες αυτές δεν υπήρχε λαϊκός ή διάχυτος αντιγερμανισμός σε αντίθεση με την Ελλάδα- καθώς τα συγκεκριμένα κόμματα υπό την ηγεσία Γκονζάλες και Σοάρες αντίστοιχα, ουδόλως είχαν αντιιμπεριαλιστικές-αντιΝΑΤΟϊκές-αντιΕΟΚικές κατευθύνσεις. Ακριβώς το αντίθετο. Αυτό επισημαίνει ο Α.Π. μεταξύ άλλων στην ανωτέρω πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στο περιοδικό der Spiegel, που δίδεται στη συγκυρία και με αφορμή την περίφημη υπόθεση Πόλε (περιλαμβάνεται στον τόμο Από το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ, λόγοι, άρθρα, συνεντεύξεις του Ανδρέα Παπανδρέου, Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία, εκδ. Λαδια, 1976, σελ. 258 επ). Η διαφορά απέναντι στη Σοσιαλιστική Διεθνή και το SPD μεταξύ των σοσιαλιστικών κομμάτων της Πορτογαλίας, Ισπανίας και Ελλάδας, κατά την περίοδο της πτώσης των δικτατοριών και τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80, παρουσιάζεται και στο εμβληματικό έργο του Ντόναλντ Σασούν, Εκατό χρόνια σοσιαλισμού, τ. Β΄, εκδ. Καστανιώτη, 2001, σελ. 211επ.

Έχοντας τ’ ανωτέρω υπ’ όψη, γίνεται απολύτως σαφής η προσπάθεια του SPD στη μεταπολιτευτική συγκυρία να ενισχύσει την ΕΚ-ΝΔ ως μια δύναμη φιλοευρωπαϊκή, σοσιαλδημοκρατική και φιλοδυτική έναντι του πρωτομεταπολιτευτικού αδέσμευτου ΠΑΣΟΚ, απολαμβάνοντας στο πλαίσιο των δεδομένων σχέσεων (η ΕΚ-ΝΔ) τη σχετική υποστήριξη από το δημοσιογραφικό συγκρότημα Λαμπράκη, αναβιώνοντας την προδικτατορική εχθρότητα μεταξύ Χρήστου Λαμπράκη και Α.Π. Μέχρι τις εκλογές του 1977, όπου λύθηκε το ζήτημα της εκπροσώπησης της κυρίαρχης αντιδεξιάς πολιτικής δύναμης. Οι κινήσεις αυτές του SPD για συγκρότηση σοσιαλδημοκρατικού κόμματος με πυρήνα την ΕΚ-ΝΔ επισημαίνονται με καταγγελτικό χαρακτήρα και από τα διαγραμμένα από το ΠΑΣΟΚ στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας στο 1ο φύλλο της εφημερίδας Σοσιαλιστική Πορεία, 12-7-1975 (βλ. Ασημακόπουλος Β., Πρώτη φορά Αριστερά, εκδ. A.P. Publications, 2017, σελ. 177-178). Το σημείο αυτό, της προσπάθειας συγκρότησης ή ενίσχυσης ενός φιλοευρωπαϊκού και όχι τόσο έντονα αντιΝΑΤΟϊκού σοσιαλδημοκρατικού ρεύματος, αντανακλώντας τις ανταγωνιστικές ιδεολογικο-πολιτικές διαφωνίες και διεθνοπολιτικές κατευθύνσεις μεταξύ SPD και αρχειακού ΠΑΣΟΚ, με αφετηρία τα χρόνια του αντιδικτατορικού αγώνα, καταγράφεται στις εχθρικές – με φθίνουσα πορεία όσο προχωρά η δεκαετία του ’80- σχέσεις ΠΑΣΟΚ-σοσιαλδημοκρατίας της περιόδου 1974-1985 (βλ. 5η σύνοδος Κ.Ε. ΠΑΣΟΚ, 1979, σελ. 151-154. Για το σχετικό κλίμα όπως καταγραφόταν στην αρθρογραφία και την ιδεολογικο-πολιτική ζύμωση του κόμματος, βλ. ενδεικτικά Χαραλαμπίδης Μ. Η σοσιαλδημοκρατία κάλυμμα της νεοαποικιακής συνέχειας για τον Τρίτο Κόσμο και την Ν. Ευρώπη, αλλά πάντοτε φτωχός συγγενής του ιμπεριαλισμού ή απλό συμπλήρωμα της στρατηγικής του, εφημ. Εξόρμηση, 4-2-1979).

Οι σχέσεις βέβαια ΠΑΣΟΚ-ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας θα μεταβληθούν σταδιακά, μέσα από την κυβερνητική εμπειρία, την κρατικοποίηση-αστικοποίηση του ΠΑΣΟΚ και τις διεθνοπολιτικές αλλαγές. Ήδη ο αναθεωρητισμός του ΠΑΣΟΚ σε σχέση με την ευρωπαϊκή προοπτική και τη σοσιαλδημοκρατία καταγράφεται στις αποφάσεις της 2ης Ειδικής Συνόδου της Κ.Ε. ΠΑΣΟΚ (Σύνοδος Χαλκίδας, 3ος/1986), της 22ης Συνόδου της ΚΕ ΠΑΣΟΚ (5ος/1987) και στο κείμενο που υπογράφει ο Α.Π. «Το ΠΑΣΟΚ μπροστά στο παρόν και το μέλλον της Ελλάδας» (Μανιφέστο, 7ος/1988). Άλλωστε, το ΠΑΣΟΚ εντάσσεται στην Σοσιαλιστική Διεθνή με την απόφαση της 31ης συνόδου της Κ.Ε. (11ος/1989). Η καχυποψία βέβαια του Α.Π. απέναντι στον γερμανικό ιμπεριαλισμό, η εχθρότητά του απέναντι στο ευρωπαϊκό διευθυντήριο και η αμφιθυμία του έναντι της κατεύθυνσης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος λόγω προχωρημένου και θεσμοποιημένου νεοφιλελευθερισμού αλλά και της κυριαρχίας του διεθνοποιημένου χρηματιστικού κεφαλαίου παρέμεινε ενεργός και κατά την ύστερη περίοδο της ζωής του (Για μια κριτική αυτής ακριβώς της διάστασης του Α.Π. της περιόδου 1989-1995, βλ. Σημίτης Κ., Δρόμοι ζωής, εκδ. Πόλις, 2015, σελ. 552). Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι η τελευταία- ίσως- πρωτοβουλία του Α.Π. ως Πρωθυπουργού – λίγες μέρες πριν νοσηλευθεί στο Ωνάσειο- ήταν η διεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων και οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα με την από 14-11-1995 ρηματική διακοίνωση προς την γερμανική κυβέρνηση (Για μια ολοκληρωμένη και κατατοπιστική προσέγγιση του ζητήματος της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών, βλ. Συγγελάκης Α., Δικαιοσύνη και Αποζημίωση. Το ζήτημα των γερμανικών οφειλών, περ. Τετράδια, τχ. 62ο-63ο/2013). Η εκσυγχρονιστική μερίδα της γραφειοκρατίας του κρατικοποιημένου ΠΑΣΟΚ ανέλαβε να προχωρήσει αταλάντευτα το κόμμα και τη χώρα στο δρόμο του εξευρωπαϊσμού, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Εν ολίγοις και συνοψίζοντας, επιστρέφοντας στο ζήτημα, δεν είναι αφετηριακά αρνητική η συνεργασία με οργανώσεις και ιδρύματα πολιτικών σχηματισμών ισχυρότερων, ακόμα και ιμπεριαλιστικών κρατών. Μπορεί όμως να εξελιχθεί σε δούρειο ίππο, σε μηχανισμό οργανικής ενσωμάτωσης, αν δεν υπάρχει εθνική αυτογνωσία, συλλογική και ατομική αυτονομία. Σε υφιστάμενη σχέση απέναντι στους φορείς του υπεριμπεριαλισμού, αν τα κόμματα αντί να είναι φορείς εγχώριων-αυτόχθονων αναγκών αναλόγως των κοινωνικών δυνάμεων που εκπροσωπούν στον πολιτικό ανταγωνισμό, γίνονται φορείς ψεύτικης συνείδησης, αν τα άτομα χάνουν την αυτονομία τους ή προσαρμόζονται αναλόγως στους φορείς της χρηματοδότησης (Για το ζήτημα του υπεριμπεριαλισμού βλ. Κάουτσκι Κ., Ο υπεριμπεριαλισμός και Χατζηαντωνίου Γ., Το σχήμα του υπεριμπεριαλισμού του Κάουτσκι και η επικαιρότητά του σήμερα, αμφότερα στο περ Τετράδια, τχ. 70ο/2018). Ούτε εθνική περιχαράκωση περιούσιου λαού, ούτε επαρχιώτικος ευρωατλαντικός μεταπρατισμός. Το ζήτημα βέβαια της εθνικής περιχαράκωσης έχει ούτως ή άλλως ξεπεραστεί λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ανασύρεται περισσότερο ως ιδεολογικός μπαμπούλας και ουσιαστικά δεν αποτελεί ίδιας τάξεως ζήτημα με τις διαδικασίες εσωτερίκευσης ιμπεριαλιστικής εξάρτησης. Όπως η ίδια η πραγματική ζωή με οδυνηρό τρόπο έδειξε. Αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκτηση της αυτονομίας μας είναι - όπως λέει και ένας σύντροφος από παλιά - να ξαναβρούμε τη φωνή μας, να πατάμε στις δικές μας δυνάμεις. Με ό,τι κάτι τέτοιο συνεπάγεται σε επίπεδο οικονομίας, παραγωγής, θεσμών, κινήματος, συνειδήσεων. Αυτό ήταν το στοίχημα στο εθνικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο της χαμένης ελληνικής άνοιξης της δεκαετίας του ’60, που τσάκισε η δικτατορία της εθνικοφροσύνης-αμερικανοσύνης της 21ης Απριλίου. Αυτή ήταν μια βασική όψη, στόχος, αίτημα της μεταπολίτευσης, του διάχυτου πολιτικού και κοινωνικού ριζοσπαστισμού από τα κάτω, του αρχειακού και ανολοκλήρωτου ιδεολογικο-πολιτικά ΠΑΣΟΚ, που ηττήθηκε ιστορικά μεταμορφούμενο στο αντίθετό του μέσα από την κρατικοποίηση-ιδιωτικοποίησή του. Αυτό παραμένει ζητούμενο σήμερα.

Τρία υστερόγραφα

1). Μερικές από τις αντιδικτατορικές οργανώσεις, λόγω και της χθεσινής επετειακής ημέρας, με κίνδυνο να παραλειφθούν αρκετές, ήταν: ΠΑΚ, ΠΑΜ, Δημοκρατική Άμυνα, ΔΕΑ, Λαϊκή Πάλη, Ελληνική Αντίσταση, ΕΔΗΝ, ΑΚΕ, ΟΜΛΕ, 20η Οκτώβρη, ΛΕΑ, Μαχητής, ΔΕΚΑ, ΟΕΜΛ, Ελεύθεροι Έλληνες, ΕΚΚΕ, ΟΣΕ, ΑΡΗΣ, Ρήγας Φεραίος, Αντι-ΕΦΕΕ, Μπολσεβίκοι, ΣΕΠ, ΕΕΑΜ και οπωσδήποτε το ΚΚΕ και ΚΚΕ εσ.

2). Για το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, που αναδείχθηκε ως το βασικό συλλογικό υποκείμενο πάλης την περίοδο 1971-1974 ενάντια στη χούντα βλ. Λυγερός Σ., Φοιτητικό Κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα: Από τις προσφυγές στα πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, 2 τόμοι, εκδοτική ομάδα Εργασία-Στοχαστής, 1978, Λαζος Χ., Το Ελληνικό Φοιτητικό Κίνημα, εκδ. Γνώση, 1987, Γιανναρης Γ., Φοιτητικά κινήματα και ελληνική παιδεία. Από την ΕΠΟΝ στο Πολυτεχνείο, τ. 2ος, εκδ. Το Ποντίκι, 1993, Δαφέρμος Ο., Φοιτητές και Δικτατορία. Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, εκδ. Γαβριηλίδη, 1999, Ρήγος Α., Φοιτητικό Κίνημα και Δικτατορία στο Αθανασάτου Γ- Ρήγος Α.- Σεφεριάδης Σ. (επιμ.), Η Δικτατορία 1967-1974. Πολιτικές πρακτικές- ιδεολογικός λόγος-αντίσταση εκδ. Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης & Καστανιώτης 1999, Κορνέτης Κ., Τα παιδιά της δικτατορίας, εκδ. Πόλις, 2015

3) Στις 21 Μαρτίου 2009 στο Δημαρχείο της Καισαριανής ο Νέος Αγωνιστής μαζί με την Επιτροπή Αγωνιστών ΠΑΚ συνδιοργάνωσαν εκδήλωση με θέμα «Ο αγώνας του ΠΑΚ στα χρόνια 1968-1974, ο ρόλος του στη συγκρότηση ενός μαζικού σοσιαλιστικού πολιτικού χώρου και η σημασία του σήμερα». Εκτός από δύο θεματικά τραπέζια που μετείχαν μεταξύ άλλων ο Δημήτρης Λιβιεράτος, ο Παλαιστίνιος αγωνιστής Σάμπρι, με γραπτό μήνυμα ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, επικεφαλής του ΠΑΚ εσωτερικού και αγρίως βασανισθείς από το χουντικό καθεστώς, που δεν μπόρεσε να είναι παρών λόγω της ήδη κλονισμένης υγείας του κ.α., παρουσιάστηκε υλικό του αντιδικτατορικού αγώνα κυρίως από τη δράση του ΠΑΚ στη Γερμανία από την προσωπική συλλογή του Δαμιανού Βασιλειάδη (μεταξύ άλλων και τα τεύχη της εφημερίδας Αγώνας που εκδιδόταν στη Γερμανία τα χρόνια της δικτατορίας στο τυπογραφείο του Βασίλη Στρομπολάκου) και δευτερευόντως στην Ιταλία από την συλλογή του Γιώργου Παπαγιαννόπουλου (μεταξύ άλλων τα τεύχη του περιοδικού Αγωνιστής που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ιταλία, την περίοδο 1972-1974). Προφανώς η εκδήλωση και η έκθεση δεν είχε την υποστήριξη γερμανικών φορέων, ούτε ζητήθηκε η στήριξή τους, ούτε έγινε με πρωτοβουλία τους...

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com