«Ενιωσα την ανάγκη να ζητήσω τη βοήθεια του Θεού. Δεν γίνεται αλλιώς!»

Ο ποιητής, στιχουργός και συγγραφέας Μάνος Ελευθερίου μιλά για την πίστη και όσα τον συγκινούν. «Μικρός βρήκα  ένα βιβλίο της γιαγιάς μου με ψαλμούς. Το έμαθα απέξω. Τόσο μου άρεσε!» λέει

Δ ύσκολα μπορεί να βρεθεί κάποιος που να μην έχει σιγοτραγουδήσει τους στίχους που έχει γράψει ο κ. Μάνος Ελευθερίου σε κάποια από τα σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια. Ποιητής, στιχουργός, συγγραφέας και εικονογράφος, ο Μάνος Ελευθερίου είναι μια χαρισματική και πολυσχιδής προσωπικότητα. Βραβεύτηκε το 2005 με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και το 2013 από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. Συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο, Σταύρο Κουγιουμτζή, Γιάννη Σπανό, ενώ έχει γράψει στίχους για πάνω από 400 τραγούδια! Πριν από λίγες μέρες εξέδωσε το νέο βιβλίο του με τον τίτλο «Φαρμακείον Εκστρατείας».

Ανατρέχοντας στις παιδικές σας μνήμες στην όμορφη και με μεγάλη αστική παράδοση Σύρο, θα θέλαμε να μας πείτε ποια ήταν η πρώτη επαφή σας με το περιβάλλον αλλά και με το πνεύμα της εκκλησιαστικής παράδοσης.

Στη Σύρο, όπου γεννήθηκα και έμεινα έως τα 15 μου χρόνια, κάποια ημέρα έπεσε στα χέρια μου ένα εξαίσιο βιβλίο, το οποίο ανήκε στη γιαγιά μου, και απορώ πώς επέζησε του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γεμάτο με εκκλησιαστικά κείμενα. Ονομαζόταν «Ωρολόγιον το Μέγα». Αυτό περιλάμβανε ψαλμούς, τον Ακάθιστο Υμνο αλλά και το πρόγραμμα της εκκλησίας κ.ά. Ηταν μια πολύ καλή έκδοση του 19ου αιώνα, με στοιχεία δωδεκάρια, από την οποία οι πρώτες σελίδες είχαν αφαιρεθεί, δυστυχώς. Δεν μείωνε όμως αυτό καθόλου το ότι ήταν ένα εκπληκτικό βιβλίο. Μου άρεσε τόσο πολύ και γι' αυτό κάθισα και το έμαθα όλο απέξω! Μάλιστα, αργότερα, σε μεγαλύτερη, βέβαια, ηλικία, όταν πήγαινα σε εκκλησίες, άκουγα πάλι όλα όσα είχα διαβάσει και τα ξαναθυμόμουν! Αργότερα το έχασα αυτό το βιβλίο. Δεν είχα τη δυνατότητα να πιάσω στα χέρια μου άλλα παιδικά βιβλία, αφού εκείνα τα χρόνια δεν κυκλοφορούσε στα βιβλιοπωλεία της επαρχίας μεγάλος αριθμός βιβλίων. Επομένως, ήταν μια λύση να κρατήσω με ζέση και να αγαπήσω αυτό το βιβλίο. Είχα, έτσι, τη δυνατότητα επαφής όχι τόσο με το θείο, αλλά με μια γλώσσα που δεν γνώριζα -όπως ήταν η καθαρεύουσα- καθώς και με την ποίηση. 

Και έτσι, μέσω του θρησκευτικού στοιχείου, βάλατε τις βάσεις για να αποκτήσετε στέρεες γνώσεις της ελληνικής γλώσσας.

Η ποίηση, έτσι όπως αναδύεται μέσα από αυτά τα εκκλησιαστικά κείμενα, είναι αναντικατάστατη. Πολλές φορές βλέπω ορισμένους ύμνους που γράφτηκαν σε διαφορετικές περιόδους, όπως είναι οι βυζαντινοί ή οι Ψαλμοί του Δαυίδ, και ανακαλύπτω τα στοιχεία μιας απίθανης, ασύγκριτης ποίησης. Αναρωτιέμαι, όταν τους ακούω, εάν τους έγραψαν ανθρώπινα μυαλά ή κάποιος από το υπερπέραν τους τούς υπαγόρευσε και αυτοί απλώς τους έγραψαν! Δεν μπορώ να το σκεφτώ, να το συλλάβω! Αστειευόμενος, μάλιστα, θα έλεγα ότι αυτά που εγράφησαν αντιστοιχούν με το να γράψει όχι μόνος ένας Οδυσσέας Ελύτης, αλλά άλλοι δύο αντίστοιχης ικανότητας, όπως ο Ελύτης, ποιητές! Οι μεταφραστές των κειμένων αυτών στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, πέραν του ότι έπρεπε να ήξεραν τέλεια ελληνικά, ήταν και οι ίδιοι μεγάλοι ποιητές.

Υπάρχει κάποιο κείμενο που σας έχει αποτυπωθεί τόσο έντονα στη μνήμη;

Ακούω και μένω εκστατικός το απόσπασμα από το Ανάγνωσμα του Μικρού Απόδειπνου, όπου αναφέρονται κατά σειρά όλα τα παρακάτω επίθετα στην Παναγία και μόνο: «Ασπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε, αγνή, Παρθένε, Θεόνυμφε, Δέσποινα». Είναι συγκλονιστικό! Αυτό που σας ανέφερα φέρνει στον νου και την περίπτωση του Καβάφη, στον οποίο βρίσκουμε ένα ποίημα όπου χρησιμοποιεί τέσσερα πέντε επίθετα μαζί στην αναφορά που κάνει για τον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό είναι ένα είδος διδασκαλίας για έναν ποιητή, ειδικά όταν κάνει τα πρώτα του βήματα στην ποιητική διαδρομή του.

Το ίδιο μπορώ να πω ότι με συγκινούν και οι ψαλμοί κατά τη διάρκεια των τελετουργιών, οι παρακλήσεις, όπως και οι ευχές υπέρ αναπαύσεως κεκοιμημένων στις νεκρώσιμες ακολουθίες κ.α. Δυστυχώς, σήμερα, λόγω ηλικίας και κάποιων προβλημάτων υγείας, δεν έχω τη δυνατότητα να παρακολουθώ συχνά τις θείες λειτουργίες. Θέλω να προσθέσω και το εξής: ναι μεν έγινε ένα σοβαρό έργο διάσωσης και συγκέντρωσής τους, που δεν πρέπει να το αγνοήσουμε, αλλά δεν παύει να με στενοχωρεί το γεγονός ότι δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα εκείνων που έγραψαν τους αριστουργηματικούς αυτούς ύμνους. Το ίδιο έντονα έχει αποτυπωθεί μέσα μου και το παρακάτω απόσπασμα, που ακούγεται στο εξόδιον της νεκρώσιμης ακολουθίας: «Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, όσα ουχ υπάρχει μετά θάνατον· ου παραμένει ο πλούτος, ου συνοδεύει η δόξα· επελθών γαρ ο θάνατος, ταύτα πάντα εξηφάνισται. Διό Χριστώ τω αθανάτω Βασιλεί βοήσωμεν». Αλλά δεν μπορώ να μην εκφράσω τον θαυμασμό μου και για τους ύμνους που ακούγονται καθ' όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Μεγάλες στιγμές συγκίνησης!

«Οταν βλέπω τα εξωκλήσια, αισθάνομαι πάντα ανάταση  στην ψυχή μου. Αποπνέουν γνήσια θρησκευτική λατρεία»

Ως προς το στιχουργικό έργο σας, ποιες είναι οι επιδράσεις που έχετε δεχτεί από τους θρησκευτικούς ύμνους;

Δεν ξέρω πώς ακριβώς συμβαίνει! Πολλά πράγματα, όταν ξεκινώ να γράφω, αναβιώνουν μέσα από την ανάμνηση. Για παράδειγμα, το «Αμήν λέγω σοι ότι εν ταύτη τη νυκτί, πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με» και ακολουθεί η φράση: «Και εξελθών έξω έκλαυσεν πικρώς». Αυτή τη φράση, «έκλαυσεν πικρώς», τη θεωρώ μια σκηνοθεσία εξαιρετική! Είναι κάτι απίθανο το στοιχείο της ποιητικότητας αυτών των κειμένων! Και αυτή η αξεπέραστη ποιητικότητα δεν νομίζω ότι συναντάται στα υπόλοιπα θρησκευτικά δόγματα! Αποπνέει ένα σπαρακτικό στοιχείο πνευματικής εξύψωσης. Ισως κάποια είδη θρησκευτικών ύμνων που ακούω να προέρχονται από κακές μεταφράσεις. Σκεπτόμουν κάποτε να προχωρήσουμε στην ακριβή μετάφραση κάποιων κειμένων και ύμνων από άλλα θρησκευτικά δόγματα, λέξη προς λέξη, και έπειτα να τα παραλάβει ένας ικανός ποιητής, ώστε να τα μεταπλάσει, χωρίς διόλου να ξεφύγουν από το αρχικό νόημα του πρωτότυπου κειμένου. Δεν έχει πάψει διόλου να με απασχολεί αυτό το θέμα.

Με την τέχνη της ψαλτικής έχετε ασχοληθεί στο παρελθόν;

Οχι, δεν το έχω πράξει! Εχω όμως φίλους που είναι καλοί ψάλτες. Στην τηλεόραση έχω συχνά την ευκαιρία να ακούω τις ψαλμωδίες κάθε φορά που μεταδίδεται μια λειτουργία. Δεν κάνω όμως σαν υστερικός στην κριτική μου, όπως π.χ ο Φώτης Κόντογλου, στον οποίο δεν άρεσε τίποτα! Εννοώ ότι δεν του άρεσε ο τρόπος με τον οποίο απέδιδαν τους ύμνους οι σύγχρονοι ψάλτες. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω και μια άλλη εξαιρετική προσωπικότητα στον χώρο της ψαλτικής τέχνης, τον Σίμωνα Καρά, ο οποίος ήταν και εξαίρετος μουσικολόγος και ερευνητής της ελληνικής μουσικής παράδοσης. 

Μπορείτε να μας αναφέρετε ποιες είναι οι πλέον αγαπημένες σας εκκλησίες, τις οποίες επισκέπτεστε ακόμη και σήμερα;

Εγώ έχω παραμείνει στις εκκλησίες της πατρίδας μου, της Σύρου. Εδώ, στην Αθήνα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά λόγω συνθηκών ζωής, ενώ στην επαρχία είσαι πολύ πιο κοντά στον Θεό! Η ζωή στην Αθήνα σε απομακρύνει από την επαφή με τον Θεό και σε αυτό το σημείο χρειάζεται προσοχή από τους ανθρώπους. Η στιγμή όμως όπου πάντα νιώθω ανάταση στην ψυχή μου είναι όταν βλέπω τα εξωκλήσια! Και ειδικά εκείνα τα οποία έχουν απέξω φυτεμένα κυπαρίσσια! Μου αρέσει να επισκέπτομαι μερικά από αυτά, σε όσα από αυτά οι πόρτες τους είναι ανοιχτές και υποδέχονται ανεμπόδιστα τους επισκέπτες. Είναι έκδηλη η ιερότητα του χώρου, αλλά, δυστυχώς, φοβάμαι πως ό,τι υπήρχε παλαιό μέσα σε αυτά θα έχει κλαπεί από τους επιτήδειους! Νιώθω ότι τα εξωκλήσια αποπνέουν την αυθεντική εικόνα της θρησκευτικής λατρείας σε όλη της την απλότητα!

Το στοιχείο της ταπεινότητας και της αγαθότητας καταξιώνεται μέσα από την επικοινωνία με τον Θεό;

Ναι, αρκεί όμως αυτός ο άνθρωπος να είναι συνειδητά σοβαρός και να μη γίνεται αυτό μόνο για επίδειξη! Εάν ένας πνευματικός άνθρωπος παραμένει ταπεινός, τότε είναι πραγματικά εμπνευσμένος από τον λόγο του Θεού.

«Είναι φοβερή τέχνη η αγιογραφία, αλλά  χρειάζεται ανανέωση από τους νεότερους»

Σας συναρπάζει η τέχνη της αγιογραφίας;

Μα και βέβαια! Αυτό όμως που δεν συγχωρώ στους νεότερους αγιογράφους είναι ότι δεν προχώρησαν και δεν ανανέωσαν την τέχνη των παλαιοτέρων. Δεν είναι δυνατόν να ζωγραφίζεις το ίδιο πράγμα όπως γινόταν πριν από 500 και 1.000 χρόνια! Είναι μια αγκύλωση αυτό! Κάτι θα έπρεπε να έχουν αλλάξει στην τεχνοτροπία αυτή, όπως έχει συμβεί και στην υπόλοιπη ζωγραφική. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι αυτής της τέχνης για μένα είναι ο Θεοφάνης ο Κρης και οι Ρώσοι αγιογράφοι. Είναι μια φοβερή τέχνη!

Εχετε δώσει μια πειστική απάντηση στο ερώτημα περί πίστης;

Οχι! Εχω νιώσει όμως την ανάγκη να ζητήσω τη βοήθεια του Θεού. Δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει διαφορετικά, αφού βλέπω το αδιέξοδο. Η αμέσως επόμενη κίνηση, το επόμενο βήμα, είναι να πατήσω σε ένα πιο σίγουρο και όχι ετοιμόρροπο σκαλί. Ο Θεός είναι κάτι πέρα από τα ανθρώπινα, και αυτό το επικαλείται κάποιος. Η επίκληση αυτή σίγουρα προσφέρει βοήθεια, δίνει μια ανάταση στον άνθρωπο!

Η έννοια του Θεού στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πιο ζωντανή, φιλική και προσιτή σε σχέση με τα υπόλοιπα δόγματα;

Εάν σκεφτούμε ότι σημειώθηκαν άθλια γεγονότα στο όνομα του Ιησού Χριστού σε παλαιότερους αιώνες, τους πιο πρόσφατους αιώνες θεωρώ ότι το όνομα του Ιησού Χριστού έχει αποκατασταθεί. Δεν το επικαλούνται πλέον όπως είχαν κάνει στο παρελθόν, π.χ., οι σταυροφόροι, οι οποίοι διεξήγαγαν φονικές εκστρατείες στους Αγίους Τόπους.

Σήμερα πώς μπορεί να εμπλουτιστεί και να διατηρηθεί η ελληνική γλώσσα;

Δεν γνωρίζω πολύ καλά τα αρχαία ελληνικά, αλλά διακρίνω τη διάρκεια της ελληνικής γλώσσας, αφού κατάφερε να επιβιώσει μέσα από τις πιο άγριες συνθήκες. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό! Ας μην ξεχνάμε τη φράση του Οδυσσέα Ελύτη: «Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου». Αυτός ο σπουδαίος στίχος φανερώνει τη διαδρομή που έχει διανύσει η γλώσσα διαμέσου των αρχαιότητας, της εκκλησιαστικής γλώσσας, της βυζαντινής έως την ομιλούσα ελληνική των σημερινών ημερών. Εχει ενδιαφέρον στα ιστορικά κυρίως κείμενα των Βυζαντινών να δούμε αυτό που έλεγε και ο Καβάφης: «Με ενδιαφέρουν οι Βυζαντινοί συγγραφείς, επειδή έγραφαν την Ιστορία δραματικά!» Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Οπως δραματικά έγραφαν και οι μεγάλοι ιστορικοί του παρελθόντος.

ΠΗΓΗ: Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια 

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com