Γιατί τόση και τέτοια έκπληξη και «αγανάκτηση»;

του Λευτέρη Ριζά

Διαβάζω – διαβάζουμε – πάρα πολύ συχνά άρθρα, αναλύσεις, ακόμα και αποφάσεις κομμάτων, οικονομολόγων και μη, δημοσιογράφων και πολιτικών, στα οποία εκφράζουν την έκπληξη τους για την κρίση στην οποία έχει βυθιστεί η ΕΕ, οι ΗΠΑ, σχεδόν όλος ο κόσμος και την αγανάκτηση τους για τις μυωπικές πολιτικές που ακολουθούν οι κυβερνήσεις – κύρια της ΕΕ με επικεφαλής αυτή της Γερμανίας και τη Μέρκελ – που αντί να οδηγούν στην έξοδο από αυτήν, αντίθετα τη βυθίζουν ακόμα περισσότερο. Καταγγέλλονται με σφοδρότητα οι πολιτικές λιτότητας που έχουν επιβληθεί σε μια σειρά χώρες – καλή ώρα η χώρα μας – και που εκτός από άδικες και αντιλαϊκές, εμποδίζουν την ανάκαμψη της οικονομίας.

Πρόσφατα μάλιστα συγκεντρώθηκαν στο Λιντάου της Γερμανίας κάμποσοι διαπρεπείς οικονομολόγοι, ανάμεσα τους πολλοί νομπελίστες, που άσκησαν έντονη κριτική στην πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση της Άνγκελα Μέρκελ.

Η έκπληξη και η αγανάκτηση από την κρίση και τις επιπτώσεις της στη ζωή των ανθρώπων – ανεργία, φτώχεια κλπ – μπορεί να είναι δικαιολογημένη για όσους θεωρούσαν το καπιταλιστικό (κεφαλαιοκρατικό) σύστημα ως δίκαιο και το μοναδικό που μπορεί να υπάρξει. Η κατάρρευση των «υπαρκτών» σοσιαλισμών σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί τη θεώρηση του κεφαλαιοκρατικού / ιμπεριαλιστικού συστήματος ως του μόνου που τελικά έχει λόγο ύπαρξης.

Η έκπληξη και αγανάκτηση για την κρίση και τα αποτελέσματα της πάνω στη ζωή εκατομμυρίων και εκατομμυρίων ανθρώπων – ιδιαίτερα των λαϊκών μαζών – δεν δικαιολογείται για ανθρώπους που ήθελαν και εξακολουθούν να θεωρούνται «αριστεροί». Αυτοί έπρεπε να ξέρουν ότι ακριβώς ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής – και μάλιστα στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο – συνδέεται άρρηκτα με τις κρίσεις: οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές. Οι κρίσεις είναι εγγεγραμμένες στο DNA του. Δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτές. Και μάλιστα ακριβώς αυτές οι κρίσεις είναι που τον αναζωογονούν.

Στο να εξηγήσει ακριβώς αυτή τη φύση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, το περιοδικό ξέσπασμα των κρίσεων του, ο Μαρξ αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του έργου. «Το Κεφάλαιο» πρώτα από όλα. Αλλά και στα υπόλοιπα έργα του σε αυτό επανέρχεται σταθερά. Ακόμα και στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» - ένα κείμενο διακηρυκτικό αρχών – αναφέρεται στις αιτίες των κρίσεων ως δομικό στοιχείο, ταυτότητα, του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Άλλοι οικονομολόγοι προσπάθησαν να προσδιορίσουν με σχετική ακρίβεια τους κύκλους ανόδου και καθόδου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής – π.χ. ο Κοντράτιεφ με τους περίφημους «Κύκλους» του.

Οι οπαδοί του κεφαλαιοκρατισμού κάνουν το παν για να διασώσουν το σύστημα. Προσπαθούν να βρουν τα πιο κατάλληλα «γιατροσόφια» γι αυτό. Δηλαδή να βρούνε τις κατάλληλες συνταγές για να βγει από την κρίση, να αποφύγει έντονες κοινωνικές συγκρούσεις που μπορεί να αποδειχτούν μοιραίες για την επιβίωση του – όπως επαναστάσεις ή ακόμα και πόλεμοι. Η κατάρρευση των «υπαρκτών» σοσιαλισμών δεν εγγυάται ότι αποκλείεται να επαναληφθούν επαναστάσεις όπως η Ρωσική ή η Κινέζικη ή ακόμα και της Παρισινής Κομμούνας. Γιατί οι απόκληροι της κοινωνίας ίσως δεν ξέρουν και πολλά από αυτά και ίσως να προτιμήσουν να ζήσουν το τέλος της φρίκης τους παρά να ζήσουν σε μια φρίκη δίχως τέλος.

Όπως έδειξε μια τελευταία έρευνα μέσα στην «κρίση» και χάρη στην κρίση, η κατανομή του πλούτου, σε παγκόσμιο επίπεδο, έγινε ακόμα πιο άνιση. Σύμφωνα με την έρευνα «Οι σούπερ πλούσιοι, που αποτελούν μόλις το 0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, ελέγχουν πλέον το 41% του πλούτου, ενώ αν προστεθεί και το 7,7% των απλώς πλουσίων το 8,3% του πληθυσμού ελέγχει το 83,3% του παγκόσμιου πλούτου. Από την άλλη πλευρά, το 68,7% των απλώς αδυνάτων ελέγχει μόλις το 3% του παγκόσμιου πλούτου. Καθώς ο «πλούτος φέρνει πλούτο», οι δισεκατομμυριούχοι από 2.170 το 2013, αναμένεται να φθάσουν σύμφωνα με εκτιμήσεις του Wealth-X Institute τους 3.873 το 2020. Οι εκατομμυριούχοι πάλι με εισοδήματα άνω των 30 εκατ. δολ. από 199.300 το 2013 αναμένεται να αυξηθούν σύμφωνα με τη Knight Frank κατά 40% φθάνοντας τις 280.000 περίπου αντίστοιχα. Στις σχετικές λίστες των Wealth-X και UBS συμπεριλαμβάνονται και 559 έλληνες κροίσοι (με εισοδήματα άνω των 30 εκατ. δολ.), η συνολική περιουσία των οποίων εκτιμάται σε 76 δισ. δολ.».

Και στην Ελλάδα μας – το πειραματόζωο όπως πολλοί την αποκαλούν – «περίπου 16.000 οικογένειες, σύμφωνα με κορυφαίους τραπεζίτες, διαθέτουν πάνω από 1 εκατ. ευρώ αποκλειστικά για επενδύσεις σε διάφορα ενεργητικά μέσω εξειδικευμένων επενδυτικών τμημάτων των ελληνικών τραπεζών και είδαν την (προσωπική) περιουσία τους να μεγαλώνει.», ενώ «559 έλληνες κροίσοι με περιουσία 76 δισ. δολ. στις λίστες των Wealth-X και UBS – Στα 140 δισ. ευρώ τα ελληνικών συμφερόντων κεφάλαια που είναι τοποθετημένα στο εξωτερικό».[1]

Η πόλωση, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, η συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια μιας φούχτας σούπερ πλουσίων και πλουσίων, τα επόμενα χρόνια θα μεγαλώσει όπως μας πληροφορεί η ίδια έρευνα.

Το κάλεσμα λοιπόν προς τους λαούς – αυτό το σχεδόν 70% που παλεύει να επιβιώσει – από ένα αριστερό κόμμα [στην Ελλάδα, την Ευρώπη, τη Λ. Αμερική, την Αφρική, Ασία κλπ] θα έπρεπε να είναι αδήριτη ανάγκη για μια γενική και καθολική επίθεση σε αυτούς που κρατάνε στα χέρια τους αυτό τον πλούτο και άρα τη ζωή όχι απλά εκατομμυρίων αλλά δισεκατομμυρίων μαζών. Κάλεσμα για μια άλλη κοινωνία – που μπορούμε να την πούμε όπως θέλουμε. Αλλά που όπως και να τη πούμε θα είναι μια κοινωνία που τα μέσα παραγωγής του πλούτου θα περάσουν στα χέρια των παραγωγών του και συνεπώς σε αυτά της κοινωνίας – της συντριπτικής πλειοψηφίας της. Αν δεν ειπωθούν αυτά τώρα, αν δεν υπάρξει ένα τέτοιο κάλεσμα τώρα, πότε θα γίνει;

Και βέβαια για να είναι πειστικό ένα τέτοιο κάλεσμα πρέπει να μην συνεχιστεί το λιβάνισμα, η ωραιοποίηση αυτού που ως «υπαρκτός σοσιαλισμός» υπήρξε ουσιαστικά μια νέου τύπου ταξική κοινωνία, καταπιεστική και εκμεταλλευτική [2]. Αλλά ούτε και να «εξηγήσουμε» την αποτυχία αυτών των πρώτων προσπαθειών για μια άλλη κοινωνία – σοσιαλιστική – με εύκολα σχήματα: δεν υπήρχε δημοκρατία ή φταίει ο σταλινισμός κλπ κλπ. Επαναλαμβάνουμε ότι οι αποτυχίες, οι ήττες έχουν σχέση με την «ηγεμονία» του αγώνα. Με το ποια τάξη ηγεμονεύει.

Το κάλεσμα σε αγώνα για να αλλάξουμε κάποιες πολιτικές ή να συγκαλέσουμε μια ευρωπαϊκή διάσκεψη όπου θα διαγραφούν κάποια χρέη κλπ κλπ, ή οι καταγγελίες για το «μερκελισμό» και τους «μερκελιστές», όσο φανταχτερές και αν ακούγονται στην ουσία καλύπτουν τις πραγματικές αιτίες της κρίσης. Δηλαδή το ίδιο το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Αποτελούν μια επανέκδοση της σοσιαλδημοκρατικής αντίληψης και πολιτικής.

Σημειώσεις – παραπομπές

1- βλ. Μαντικίδης Τάσος «€8,9 τρισ. είναι «κρυμμένα» σε φορολογικούς παραδείσους» [ΤΟ ΒΗΜΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ : 24/08/2014]

2- Ο ίδιος ο Μαρξ είχε προβλέψει τη δυνατότητα μιας νέας εκμεταλλευτικής κοινωνίας που να φαντάζει ως υπέρβαση της κεφαλαιοκρατικής. Έγραφε λοιπόν, αναφερόμενος στο σχηματισμό μετοχικών εταιριών: «Το κεφάλαιο, που αυτό καθ’ εαυτό βασίζεται σε κοινωνικό τρόπο παραγωγής και που προϋποθέτει κοινωνική συγκέντρωση μέσων παραγωγής και εργατικών δυνάμεων, παίρνει εδώ άμεσα τη μορφή κοινωνικού κεφαλαίου (κεφάλαιο άμεσα συνεταιρισμένων ατόμων) σε αντίθεση προς το ατομικό κεφάλαιο, και οι επιχειρήσεις του εμφανίζονται σαν εταιρικές επιχειρήσεις σε αντίθεση προς τις ατομικές επιχειρήσεις. Πρόκειται για την κατάργηση του κεφαλαίου σαν ατομικής ιδιοκτησίας μέσα στα πλαίσια του ίδιου του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής» [ βλ. «Το Κεφάλαιο», τ. 3ος , κεφ. 27ο, «ο ρόλος της πίστης στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή», εκδ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, σελ.550.]

Σε μια σειρά χώρες – όπως συνέβηκε και στη Ρωσία – η κοινωνική συγκέντρωση μέσων παραγωγής και εργατικών δυνάμεων, διευκολύνθηκε τρομερά με την προλεταριακή επανάσταση. Με την επανάσταση που έγινε στο όνομα του προλεταριάτου. Που επέτρεψε, όμως, σε συγκεκριμένα στρώματα να συγκεντρώσουν κεφάλαια, εργατικές δυνάμεις και εξουσία και σαν ένας πρωτόφαντος συνεταιρισμός να καταργήσουν το κεφάλαιο σαν ατομική ιδιοκτησία – να το παρουσιάσουν ως σοσιαλισμό – παραμένοντας ταυτόχρονα «μέσα στα πλαίσια του ίδιου του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής».

Ο Φρειδερίκος Ένγκελς είχε εκφράσει αυτόν ακριβώς το φόβο του στο γνωστό έργο του «Ο πόλεμος των χωρικών». Έγραφε εκεί προφητικά – λες και είχε προβλέψει την επανάσταση στην καθυστερημένη Ρωσία:

«Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στον ηγέτη ενός ακραίου κόμματος είναι να αναγκαστεί να αναλάβει τη διακυβέρνηση σε μια εποχή όπου το κίνημα δεν είναι ακόμα ώριμο για την κυριαρχία της τάξης που εκπροσωπεί και για την εφαρμογή των μέτρων που απαιτεί η κυριαρχία αυτής της τάξης. Εκείνο που μπορεί να κάνει, δεν εξαρτάται από τη θέληση του, αλλά από το σημείο στο οποίο έχει φτάσει η αντίθεση των διάφορων τάξεων και από το βαθμό ανάπτυξης των υλικών συνθηκών ύπαρξης, των σχέσεων παραγωγής και κυκλοφορίας, πάνω στον οποίο στηρίζεται ο κάθε φορά βαθμός ανάπτυξης των ταξικών αντιθέσεων. Εκείνο που πρέπει να κάνει, εκείνο που απαιτεί απ΄ αυτόν το κόμμα του, ούτε αυτό εξαρτάται από αυτόν, αλλά ούτε και από τον βαθμό ανάπτυξης της ταξικής πάλης και των όρων της……Για το συμφέρον του ίδιου του κινήματος είναι αναγκασμένος να προωθεί τα συμφέροντα μίας ξένης προς αυτόν τάξης και να ξεπετάει τη δική του τάξη με φράσεις και υποσχέσεις, και με τη διαβεβαίωση ότι τα συμφέροντα αυτής της ξένης τάξης είναι τα δικά της συμφέροντα. Όποιος έρθει σ΄ αυτή την άχαρη θέση είναι χαμένος χωρίς ελπίδα.» [βλ. Φρ. Ένγκελς «Ο πόλεμος των χωρικών» Έκδοση ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ 1991, μετ. Θανάσης Παπαρήγας, σελ. 145-146]

Το φαινόμενο αυτό δεν παρουσιάστηκε μόνο στη Ρωσική επανάσταση. Αλλά και σε όλες τις άλλες – τις σοσιαλιστικές – που έγιναν σε χώρες που δεν ήταν αναπτυγμένες κεφαλαιοκρατικά και που ούτε η ταξική πάλη – η παρουσία αριθμητική και πολιτική – του προλεταριάτου ήταν τέτοια που να μπορεί να επιβάλλει τα δικά του απελευθερωτικά συμφέροντα. Το ίδιο συνέβηκε και με τις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις όπου στην ηγεσία τους βρέθηκαν συνήθως οι μεσαίοι και κατώτεροι αξιωματικοί του στρατού. Κι εκεί την έλλειψη μεγάλων ντόπιων κεφαλαίων και κεφαλαιοκρατών, την δημιουργία έτσι μιας «εθνικής» βιομηχανίας και οικονομίας, ανέλαβε η «δικτατορία» των στρατιωτικών που συγκέντρωσε τα κεφάλαια μέσω του κράτους και προχώρησε στην ανάπτυξη των χωρών τους, μέχρι που το μοντέλο τους έφτασε στο όριο του. Και στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού και αυτές του τρίτου δρόμου η κρατικά σχεδιασμένη ανάπτυξη και ιδιοκτησία, τελικά έδωσε τη θέση της στην ατομική/ ιδιωτική ιδιοκτησία. Οι ρίζες λοιπόν του «νεοφιλελευθερισμού» - η λαίλαπα των ιδιωτικοποιήσεων – άρχισε χρόνια νωρίτερα. Όταν π.χ. οι ευρωκομμουνιστές «γονείς» του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ έτριβαν τα χέρια τους από χαρά γιατί επιτέλους κατέρρεαν τα «σταλινικά», γραφειοκρατικά καθεστώτα, όταν ο Νέγκρι έλεγε ότι άνοιξε σαμπάνια βλέποντας την υποστολή της σημαίας με το σφυροδρέπανο στο Κρεμλίνο, δεν σκεφτήκανε ούτε τότε, ούτε τώρα που καταριούνται το νεοφιλελευθερισμό και τη Μέρκελ, ότι τότε ήτανε που σήμαναν οι καμπάνες της γενικής και γενικευμένης επίθεσης του κεφαλαίου και του «νεοφιλελευθερισμού» του. Ο Ένγκελς είχε δίκιο που έλεγε ότι Όποιος έρθει σ’ αυτή την άχαρη θέση είναι χαμένος χωρίς ελπίδα». Παρά τις πολλές φορές απέλπιδες προσπάθειες τους και ο Λένιν, και ο Στάλιν και ο Μάο κλπ τελικά «χάθηκαν». Το ζητούμενο για μια κοινωνία σοσιαλιστική / κομμουνιστική παραμένει λοιπόν ολοζώντανο γιατί απλούστατα οι συνθήκες – παρά τις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν – ωριμάζουν.