Πέτρος Παπαποστόλου
Πολλοί φίλοι μού ζητούν να τοποθετηθώ και να καταθέσω απόψεις αναφορικά με τα εκτρώματα που εκτέθηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη. Η "σαγήνη του αλλόκοτου", και μόνο ως τίτλος αυτής της έκθεσης, αποτελεί μία λεκτική φανφάρα, από τη στιγμή που το αλλόκοτο δεν μπορεί να σαγηνεύσει την καλαισθητική μας κριτική ικανότητα. Το αναστοχαστικό αίσθημα του ανθρώπου "σαγηνεύεται" ( -"μαγεύεται", "γοητεύεται", πιάνεται στο δίκτυ της αρχαίας "σαγάνης"/ "σαγήνης"- ) μονάχα από εκείνο που αξιολογεί ως "Ωραίο". Το αλλόκοτο μάς σοκάρει. Δεν μας σαγηνεύει.
Από την αρχή θα ξεκαθαρίσω ότι δεν είμαι υπέρ της βίαιης αντίδρασης απέναντι σε κάτι που δεν μας αρέσει.
Δεν μου αρέσει; Δεν ασχολούμαι μαζί του.
Αυτό που δεν μας αρέσει, βεβαίως και μπορεί να είναι προϊόν Τέχνης. Αυτό όμως που εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη δεν μπορώ να το συμπεριλάβω στην έννοια της "Τέχνης". Και, φυσικά, δεν μου αρέσει. Δεν μου αρέσει, όχι μόνο επειδή δεν καλύπτει το καλαισθητικό μου κριτήριο, αλλά διότι με προσβάλλει.
Ας ξεκινήσω με κάποιον τρόπο και ας διερωτηθώ: Τί να εκφράσω; Την απέχθεια ή την αδιαφορία μου; Να χάσω χρόνο για να καταθέσω έναν δομημένο λόγο, ο οποίος θα αιτιολογεί το γιατί η σαχλαμάρα είναι σαχλαμάρα και δεν είναι αριστούργημα;
Η αδιαφορία μου απέναντι στα κακώς κείμενα των καιρών μας είναι χαρακτηριστική. Δεν ασχολούμαι, δεν ενδιαφέρομαι.
Η απέχθειά μου, όμως, μπορεί να τεκμηριωθεί. Ας χάσω χρόνο, λοιπόν, και ας εξηγηθώ.
Ξεκινάμε:
Καταρχάς πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Αυτές οι σκοπιμόθηρες ανοησίες απέχουν έτη φωτός από εκείνο που μέσα μου αποκαλείται "Τέχνη". Όχι μόνο για λόγους υποκειμενικούς και καλαισθητικούς, αλλά και για λόγους λογικούς και ηθικούς. Μπορεί σε κάποιους να μην αρέσει, αλλά η Τέχνη τηρεί κανόνες και διαθέτει όρια. Η ευφυία του πραγματικού καλλιτέχνη διευρύνει τα όρια, δεν τα καταργεί. Κανόνες και αρχές διέπουν κάθε καλλιτεχνικό ρεύμα, ενώ εκείνο που κάνει ένα αληθινό έργο Τέχνης μοναδικό, είναι το εσωτερικό Νόημα που η ψυχή του δημιουργού εσωκλείει στο δημιούργημά του. Οτιδήποτε περιπαιχτικό, υβριστικό και χυδαίο δεν είναι Τέχνη.
Ας φανταστούμε έναν πίνακα με μία γυμνή κοπέλα: Ένα νοηματοφόρο γυμνό που προσκαλεί με τον αισθησιασμό του είναι καλλιτέχνημα. Μία δίχως νόημα ωμή απεικόνιση ενός κρέατος είναι προκλητική πορνογραφία.
Η Τέχνη κρύβει και σέβεται. Η Τέχνη ερωτεύεται. Είναι αδιαφανής και αποτελεί μία μετρημένη έκθεση του άσκοπου.
Η Πορνογραφία φανερώνει και περιφρονεί. Η Πορνογραφία ασελγεί. Είναι διαφανής και αποτελεί μία άμετρη υπερέκθεση ενός ωμού σκοπού.
"Τέχνη" είναι η αποκαλυπτική ομορφιά ενός κρυφού Νοήματος. Είναι μία αποκάλυψη, δηλαδή κάλυψη και φανέρωση μίας ανώτερης Ιδέας. Η Ιδέα μπαίνει στην ύλη και εμφανίζεται ως Τέχνη. "Ιδέα" είναι η οπτική απεικόνιση των σκέψεών μας που ντύνεται με τα χρώματα ( -αφού μιλάμε κυρίως για την Τέχνη της ζωγραφικής- ) και παρουσιάζει με ψεύτικα υλικά (τα χρώματα) μία αληθινή πραγματικότητα (το Νόημα).
Ο γνήσιος καλλιτέχνης δεν προκαλεί. Προσκαλεί.
Προσκαλεί τον παρατηρητή τού έργου του να αναστοχαστεί. Να δει το συνθετικό αποτέλεσμα στον καμβά και να αναλύσει τις σκέψεις και τις διαθέσεις που πυροβολούν τον νου. Ένας ζωγραφικός πίνακας φιλοτεχνείται με τρόπο συνθετικό και αποκαλύπτεται άμεσα στον θεατή, προσκαλώντας τον σε κρίσεις αναλυτικές, άρα σε κρίσεις καλαισθητικές.
Το Είναι αποκαλύπτεται μέσα από τον καλλιτέχνη και ο καμβάς γίνεται ο Τόπος της αποκάλυψης τής Ιδέας.
Η Ιδέα που ντύνεται την ύλη και αποκτά μορφή γίνεται "Έννοια". Και η Έννοια, δίχως να αποσκοπεί σε κάτι, μεταφέρεται άμεσα στο καλαισθητικό κριτήριο του θεατή και πυροδοτεί τον αναστοχασμό. Έκπληξη, θαυμασμός, θλίψη, συγκίνηση κ.α. φέρνουν μία κάθαρση στην ψυχή του θεατή, και με έμμεσο πάντα τρόπο αποδεικνύουν εκείνο που λέει ο Καντ: ότι «το Ωραίο είναι το σύμβολο του ηθικά αγαθού». (Κριτική της Κριτικής Ικανότητας, &59).
Η βρισιά, η αντίδραση, η ασχήμια, η ασέβεια και η προκλητικότητα δεν (κατα)φέρνουν τίποτε από τα παραπάνω. "Τέχνη" δεν σημαίνει "κάνω ότι θέλω, επειδή μπορώ". Και εάν (κυρίως) η ζωγραφική και η ποίηση δύνανται δυστυχώς από τη φύση τους να υπηρετήσουν τέτοιους δόλιους σκοπούς, Τέχνες όπως η μουσική, ο χωρός κ.α. δεν γίνεται να ακολουθήσουν αυτές τις ανοησίες: Στα συγκεκριμένα βήματα ενός ταγκό, ένας δήθεν "καλλιτέχνης" που νιώθει τάχα "ελεύθερος" να πιθηκίζει σαν μαϊμού τη στιγμή που οι άλλοι κοπιάζουν για να χορέψουν καλά και τεχνικά, θα φανεί αμέσως πόσο ανόητος είναι και πόσο άσχετος με την Τέχνη του ταγκό.
Ακόμη και εάν όλα τα δημιουργήματα δύνανται να ονομαστούν "Τέχνη", τότε δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τέχνη έχει κλιμάκωση. Έχει κορυφές, έχει και πάτο. Υπάρχει ο Μπετόβεν, υπάρχει και το "μουσικό" χτύπημα των τενεκέδων. Υπάρχει ο "Παράδεισος" του μεγάλου Τιντορέτο, υπάρχει και η "κολλημένη μπανάνα στον τοίχο" ενός εκκεντρικού "δημιουργού".
Όχι, δεν ανάγονται όλα σε "Ιδέες". Τα περισσότερα αλά καρτ δημιουργήματα της εποχής μας υπηρετούν σκόπιμες και πονηρές σκέψεις, οι οποίες ντύνονται τεχνικά με τα ενδύματα της Τέχνης και το παίζουν "Τέχνη".
Η Τέχνη πονάει.
Η Τέχνη αλλάζει τον δημιουργό και τον θεατή. Η τέχνη καθαρίζει τον ψυχικό μας κόσμο χωρίς να αποσκοπεί κάπου. Και επειδή ακριβώς μόνο εκφράζει και δεν αποσκοπεί, η Τέχνη είναι Ωραία και λειτουργεί ως σύμβολο του ηθικά αγαθού.
Σε τελική ανάλυση, στα εκτρώματα που μονοπώλησαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης τον τελευταίο καιρό, προσωπικά δεν διακρίνω ούτε καν κάποια υποψία τεχνικής. Βλέπω μόνο μία στρατευμένη βεβήλωση της βυζαντινής Τέχνης με ιδέες ανίδεες και με έννοιες του κώλου. Στις μέρες μας η κατάπτωση των Ιδεών είναι τόσο εμφανής, που με την παραμικρή -δήθεν ψαγμένη και ριζοσπαστική- έκφραση, βιαζόμαστε να βαφτίσουμε ως "Τέχνη" ακόμη και ένα κιτς σχέδιο, κακής ποιότητας και περιπαιχτικών κινήτρων.
Το ξάφνιασμα και η σαγήνη που προσφέρει ένα έργο Τέχνης δεν ταυτίζεται με το σοκ και την αποστροφή που προκαλεί ένα τερατούργημα.
Οι πολιτισμένοι ξέρουν να διακρίνουν και να ιεραρχούν. Ξέρουν να είναι αυστηροί και να αναζητούν Νοήματα.
Οι κουλτουριάρηδες ξέρουν να τσουβαλιάζουν και να ισοπεδώνουν. Ξέρουν να είναι χαβαλέδες και να προκαλούν προβλήματα.
Η Τέχνη σέβεται. Και μία δημιουργία που δεν σέβεται τα Πιστεύω των Άλλων δεν μπορεί να είναι Τέχνη. Δεν δικαιούμαι να βεβηλώνω τον Χριστό, όπως δεν δικαιούμαι να βεβηλώνω τον Βούδα, τον Μωάμεθ, τον Κρίσνα και την Αματεράσου. Δεν δικαιούμαι να προσβάλλω τα σύμβολα του Άλλου, διότι δεν δικαιούμαι να προσβάλλω τον Άλλον. Ο Άλλος είναι πρωτίστως τα σύμβολά του.
Δεν μιλάω ως χριστιανός. Δεν είμαι, άλλωστε, "καλός" χριστιανός. Μιλάω ως πολιτισμένος.
Μια τέτοια ασεβής δημιουργία ας ονομαστεί όπως αλλιώς θέλει, αλλά όχι "Τέχνη". Τα σύμβολα της Τέχνης δεν είναι τα αντι-σύμβολα κάποιας άλλης Τέχνης. Στην παρούσα περίπτωση, υπάρχει προσβολή της βυζαντινής ζωγραφικής και εμπαιγμός. Το να γκρεμίζεις είναι εύκολο. Το να χτίζεις είναι το δύσκολο. Μία τέτοια... γκροτέσκα γελοιογραφία που παρωδεί την βυζαντινή Τέχνη ( -πως αλλιώς να αποκαλέσω τον εν λόγω "πίνακα";; - ) απλώς κοροϊδεύει, προκαλεί και γκρεμίζει.
Η Τέχνη μπορεί να γκρεμίσει. Αλλά, όταν γκρεμίσει, αμέσως μετά θα χτίσει κάτι άλλο. Δεν αφήνει πίσω της ένα διαλυμένο τοπίο. Στα σχέδια που αναφερόμαστε, δεν βλέπω κάποιο νέο κτίσμα. Βλέπω ερείπια, ασχήμια, ανούσια αντίδραση και πανηγύρι εντυπώσεων. Κοινώς, πράγματα χωρίς Νόημα. Άρα, όχι "Τέχνη".
Αν θέλω αρτιστικό σύμβολο με βάθος και Νόημα στρέφομαι στον Κλιμντ. Αν θέλω νέες πραγματικότητες στρέφομαι στον Νταλί. Αν θέλω θαλπωρή και κομψότητα στρέφομαι στον Βερμέερ. Αν θέλω να νιώσω τον πόνο ενός πορτραίτου στρέφομαι στον Ρέμπραντ. Αν θέλω να ανακαλύψω το βάθος μίας ανθρώπινης φιγούρας εξετάζω τον Σάρτζεντ. Αν θέλω να νιώσω κατάνυξη με τις θρησκευτικές μορφές μελετώ τον Ντα Βίντσι. Αν θέλω να θαυμάσω την Παναγία επιστρέφω στον Ραφαήλ. Όλα τα άλλα είναι σημεία των καιρών και "νά 'χαμε να λέγαμε". Για αυτό δεν ασχολούμαι.
Ο Άνθρωπος μπορεί μέσα από την αληθινή ζωγραφική Τέχνη του να τελειοποιήσει στον καμβά του ακόμη και την φύση. Αντ' αυτού, εκείνο που κάνει στις μέρες μας είναι να διαστρέφει όχι μόνο τη φύση, αλλά και την ίδια του την Ανθρωπιά.
Και μία "Τέχνη" που διαστρέφει την Ανθρωπιά, μόνο Τέχνη δεν είναι.
Είναι Πορνογραφία.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.