του Δημήτρη Καλαντζή.
Χτισμένος στο ανατολικό άκρο του Πεδίου του Άρεως, ανάμεσα σε πεύκα και κυπαρίσσια, ο Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους αποτελεί εδώ και δεκαετίες μία εκκλησία αναφοράς για την Αθήνα, την τέχνη και τη ζώσα ιστορία της ορθοδοξίας, καθώς η αγιογράφησή της έχει γίνει «δια χειρός Φώτη Κόντογλου», του επιδραστικότερου ζωγράφου/αγιογράφου της σύγχρονης Ελλάδας που συνέλαβε και υπηρέτησε την ιδέα της επανασύνδεσης της αγιογραφίας με τα αυθεντικά βυζαντινά πρότυπα.
Το έργο του Φώτη Κόντογλου στον Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους, «το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της εκκλησιαστικής ζωγραφικής του Κόντογλου»[1], αντιμετωπίζει σήμερα τον κίνδυνο της ολοκληρωτικής καταστροφής, ηττημένο από την υγρασία και τις κακές εργασίες συντήρησης που είχαν γίνει στο παρελθόν.
Τμήματα του διάκοσμου της οροφής έχουν ήδη καταρρεύσει, η Πλατυτέρα στην κόγχη έχει εμφανή σημάδια θρυμματισμού και απολέπισης, ενώ σε πολλά σημεία των πλευρικών τοίχων παρατηρούνται ρωγμές που μεταφέρουν την υγρασία στο υπόστρωμα των τοιχογραφιών, δημιουργώντας κουφώματα, εντάσεις, θρυμματισμούς και αποκολλήσεις επιχρισμάτων.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΤΟΥ
Ο Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους στο Πεδίον του Άρεως ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 1928 – 1936 στη θέση μεταβυζαντινού ναού με δαπάνες προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι είχαν κατοικήσει στην ευρύτερη περιοχή του Πολυγώνου. Ο Φώτης Κόντογλου, αν και περιζήτητος αγιογράφος τη δεκαετία του ’50, δέχτηκε να αναλάβει την «ιστόρηση» του σχετικά μικρού αυτού ναού, καθώς, καταγόμενος και ο ίδιος από το Αϊβαλί, ταυτίστηκε με τους «φυγάδες μικρασίας και βωμούς και ιερά λιπόντες».
Η εικονογράφηση διήρκησε τέσσερα χρόνια (1954 – 1958). Ξεκίνησε από τον κόγχη με τη Θεοτόκο στον τύπο της Βλαχερνίτισσας (1954) και ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα η εικονογράφηση του τρούλου σε τρεις χρωματικές ζώνες: τον Παντοκράτορα σε ερυθρωπό βάθος, έναν κύκλο κυανόμαυρο και έναν πράσινο, ανάλογο με το χρωματικό βάθος της Πλατυτέρας. Ιδιαίτερη φροντίδα έχει η απεικόνιση στα σφαιρικά τρίγωνα των Ευαγγελιστών με φανταστικά οικοδομήματα, ζωγραφισμένα με λεπτομερή σχεδίαση και αρμονικά χρωματισμένα. Η εικονογράφηση του ναού περιλαμβάνει σκηνές από το Δωδεκάορτο (Μεταμόρφωση, Ανάσταση, Κοίμηση), εκτεταμένες παραστάσεις από το μαρτύριο του Αγίου Χαραλάμπους και μεγάλο αριθμό μεμονωμένων μορφών Αποστόλων, ιεραρχών, μαρτύρων και οσίων.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζωγραφικό σύνολο του τέμπλου, καθώς αυτό είναι χτιστό, δεν αποτελείται δηλαδή από φορητές δεσποτικές εικόνες, αλλά από εξαιρετικές τοιχογραφίες, τις οποίες ο Κόντογλου ενέταξε σε ένα σύνολο που αναπαριστά ζωγραφικά την αρχιτεκτονική του τέμπλου με ερυθρωπούς κιονίσκους και πράσινα κιονόκρανα. Το επιστύλιο θυμίζει περισσότερο επίτιτλο χειρογράφου, ενώ στο κάτω μέρος υπάρχει ζωγραφισμένη ποδέα. Όλες οι δεσποτικές εικόνες έχουν πράσινο έδαφος και μαύρο κάμπο, ακολουθώντας μεταβυζαντινά πρότυπα.
ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ
Σύμφωνα με τα αρχεία της 1ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στον ναό πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης το 1996 από το τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων που υπάγεται στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι εργασίες επαναλήφθηκαν μετά το σεισμό του 1999, ο οποίος προκάλεσε σοβαρές βλάβες στον ναό.
Τον Απρίλιο του 2005 υποβλήθηκε στην Εφορία νέο αίτημα για εκτέλεση εργασιών στις τοιχογραφίες και το κτήριο «χωρίς να καταστεί εφικτή η ανάληψη του έργου».
Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του ναού επανήλθε με νέα αναφορά το 2008, καθώς οι ρηγματώσεις και οι αποφλοιώσεις στις τοιχογραφίες επιδεινώνονταν και η Εφορία έστειλε τότε για αυτοψία αρχαιολόγο και συντηρητή οι οποίοι διαπίστωσαν «φθορές, ρηγματώσεις, απολεπίσεις και αποκολλήσεις της ζωγραφικής επιφάνειας, διάσπαρτες σε πολλά σημεία του ναού, οφειλόμενες μάλλον σε αυξημένη υγρασία», ενώ θεώρησαν πιθανό οι φθορές να είχαν επιταθεί από τις εργασίες στερέωσης που είχαν γίνει μετά τον σεισμό με χρήση οπλισμού και τσιμεντοκονίας.
Παρά την ανησυχητική εικόνα που διαπίστωσαν οι ειδικοί στην αυτοψία τους, η 1ηΕφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων δήλωσε αδυναμία να αναλάβει την εκτέλεση των απαραίτητων εργασιών αποκατάστασης, σημειώνοντας ότι «δεν υπάρχει διαθέσιμο ειδικευμένο προσωπικό». Ζήτησε δε από το τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων να αναλάβει την υπόθεση, το οποίο όμως σιώπησε.
Ακολουθεί μία μακρά περίοδος ασθενείας και τελικά κοίμησης του Αρχιμανδρίτη και προέδρου του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του ναού μέχρι τον Μάρτιο του 2019 οπότε καταρρέει μεγάλης έκτασης επίχρισμα από την οροφή και σημαίνει συναγερμός.
Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, απογοητευμένο από την προγενέστερη αντιμετώπιση του Υπουργείου Πολιτισμού, απευθύνεται σε ιδιωτική τεχνική εταιρεία για την υποβολή πρότασης ώστε να σταματήσει τουλάχιστον η περαιτέρω καταστροφή των τοιχογραφιών, ενώ ο Σύλλογος κατοίκων Πεδίου του Άρεως «Αθηνά» και η «Κίνηση Γονέων» Πεδίου του Άρεως αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την κινητοποίηση των αρμοδίων αρχών, βρίσκοντας ευήκοα ώτα καταρχάς στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και στο πρόσωπο του Πρωτοσύγκελου π.Συμεών Βολιώτη, ο οποίος ζήτησε την άμεση εκτίμηση των καταστροφών από τον επικεφαλής των τεχνικών υπηρεσιών της Αρχιεπισκοπής και την κατάρτιση σχεδίου για τη σωτηρία του ναού.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΩΤΗΡΙΑ (;)
Οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγω για την ανάγκη διάνοιξης μίας τάφρου περιμετρικά του ναού για την αποστράγγιση των νερών (μία μέθοδος που έχει εφαρμοστεί αποτελεσματικά σε πολλούς ναούς οι οποίοι έχουν χτιστεί απευθείας στο χώμα) ως πρώτο βήμα για το σταμάτημα των καταστροφών και εν συνεχεία εργασίες αποκατάστασης που σίγουρα θα είναι χρονοβόρες και κοστοβόρες, καθώς θα πρέπει να γίνουν από ειδικευμένους τεχνικούς με την επιστασία της Αρχιεπισκοπής και του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η τέχνη του Φώτη Κόντογλου, καθολικά αναγνωρισμένη στις μέρες μας ως εμβληματικό κεφάλαιο της ελληνικής εικαστικής δημιουργίας, θα έπρεπε αδιαπραγμάτευτα να προστατεύεται ως μνημείο εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην περίπτωση του Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους προφανώς έχουν υπάρξει λάθη, αστοχίες και αδράνεια, αλλά ακόμα και τώρα δεν είναι πάρα πολύ αργά.
Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιου του Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους, οι κάτοικοι και οι φίλοι του Πεδίου του Άρεως ζητούν την ενεργοποίηση όλων για να καταστεί εφικτό το αυτονόητο:
Να μην αφεθεί στην ολική καταστροφή και τη λήθη ένα αριστούργημα του ελληνικού πολιτισμού.
ΠΗΓΕΣ
Νίκου Ζία, Φώτης Κόντογλου, Αlpha Bank, Αθήνα, 2015.
Συλλογικό, Επιμέλεια: Χρήστος Μάργαρίτης, Φώτης Κόντογλου. Από τον Λόγο στην Έκφρασι, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, 2015.
Αλληλογραφία Εκκλησιαστικού Συμβουλίου Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους με Υπουργείο Πολιτισμού.
[1] Νίκος Ζίας, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Αποκολλήσεις και απολεπίσεις στην Πλατυτέρα του Ι.Ν Αγίου Χαραλάμπους
Πεδίου του Άρεως. Φωτογραφία: DNK 2019.
Ρηγματώσεις και απολεπίσεις στη νότια πλευρά του ναού και την οροφή.
Φωτογραφία: DNK 2019.
Πλευρά του τέμπλου. Ολοκληρωτική καταστροφή τμήματος του ζωγραφικού διάκοσμου.
Φωτογραφία: DNK 2019.
Η ειδυλλιακή εξωτερική εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους Πεδίου του Άρεως.
Φωτογραφία: DNK 2019.
Δημήτρης Καλαντζής
Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.
ΠΗΓΗ:http://www.postmodern.gr
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.