Οι εκπαιδευτικοί ανάμεσα στη «γήρανση» και τις συνταξιοδοτικές ανατροπές

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Συνταξιοδοτικό και Δημόσια Εκπαίδευση

Τα τελευταία μνημονιακά χρόνια και με την φυγή εκπαιδευτικών από τα σχολεία –πέρα από την φυσιολογική συνταξιοδότηση- και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπως και στην πρωτοβάθμια, κάθε σχολικό έτος αυξάνει ο μέσος όρος ηλικίας των μονίμων και αναπληρωτών σχεδόν κατά ένα έτος κάθε χρόνο. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί την λεγόμενη «γήρανση των εκπαιδευτικών», η οποία έχει ήδη φτάσει σε οριακό σημείο ακόμη και για τους αναπληρωτές! Οι δε μόνιμοι, λόγω των συνεχών μειώσεων των συντάξεων και των απαιτήσεων για ιατρικές και νοσηλευτικές δαπάνες, βρίσκονται «δέσμιοι» ανάμεσα στη «Σκύλα» της παράτασης συνταξιοδότησης (όσων ακόμα έχουν δικαίωμα πριν τα 67 έτη ηλικίας (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2016) και την «Χάρυβδη» των υπερβολικών δυσκολιών λόγω των αντιεκπαιδευτικών απορρυθμίσεων και αναδιαρθρώσεων του σχολείου.

Στον επόμενο χάρτη [(ΝΤΟΥΛΑΣ, Η μέση ηλικία καθηγητών στην Ευρώπη, 2016)]  βλέπουμε την καταγραφή της μέσης ηλικίας καθηγητών στην Ευρώπη σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat με στοιχεία πριν το 2016!

Η Ελλάδα με μ.ό. όλων των ειδικοτήτων, μονίμων και αναπληρωτών ανήκει στη 2η χειρότερη ομάδα χωρών, «έτοιμη» να περάσει στην τελευταία θέση.

Η βασικές αιτίες είναι αφενός η έλλειψη μονίμων και αναγκαίων διορισμών και αφετέρου η συνεχής πορεία συρρίκνωσης του δημόσιου σχολείου, με κύρια αιτία τις συγχωνεύσεις τάξεων σ’ όλες τις βαθμίδες, τομέων και ειδικοτήτων στα ΕΠΑΛ και στην ειδική αγωγή, συγχωνεύσεις σχολείων (το 2011, ενώ έχουν σχεδιαστεί κι άλλες το 2018), αύξηση του διδ. ωραρίου στη δευτεροβάθμια κατά μ.ό. 2/20, δηλαδή 10%, μείωση του αναλυτικού ωρολογίου προγράμματος στα Γυμνάσια (σχεδιάζονται και για τη Λυκειακή βαθμίδα). Κοντά σ’ αυτές προστίθενται κι άλλα μικρότερα εργαλεία (όπως η συρρίκνωση στα ξενόγλωσσα τμήματα, η αφαίρεση διδ. ωρών από τους υπευθύνους εργαστηρίων, κλπ).  (ΝΤΟΥΛΑΣ, ΕΦΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΓΟΥΡΑ, 2017) Φυσικά οφείλουμε να προσθέσουμε και σταδιακά την επί πλέον αύξηση της μνημονιακής υπογεννητικότητας και φυγής μέρους των αλλοδαπών μαθητών.

Ας δούμε τις μειώσεις και στις δύο ομάδες της σχολικής κοινότητας.

α) Μείωση καθηγητών: Οι παραιτήσεις εκπαιδευτικών την 8ετία 2010-2017 είχαμε συνολικά 19.522 αποχωρήσεις από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Πιο αναλυτικά (ΚΟΡΔΗΣ, Αναλυτικά οι παραιτήσεις των εκπαιδευτικών Β/θμιας από το 2010 μέχρι και 2017, 2018):

ΕΤΟΣ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΠΟΣΟΣΤΟ

2010 2839 14,5%

2011 3503 18%

2012 3186 16,3%

2013 3442 17,7%

2014 3235 16,6%

2015 1836 9,4%

2016 977 5%

2017 509 2,6%

Τα στοιχεία είναι του αιρετού στο ΚΥΣΔΕ Νεκτάριου Κορδή. Ο ίδιος δίνει και μια ερμηνεία του φαινομένου. Ταυτόχρονα μας επισημαίνει ότι:

«…Η πλειονότητα των αποχωρούντων εκπαιδευτικών είναι Φιλόλογοι ΠΕ02 (5089 26,1% επί των συνολικών αποχωρήσεων). Ακολουθούν οι Μαθηματικοί ΠΕ03 (3164 16,2%), οι Φυσικοί ΠΕ04.01  (1961 10,1%), οι Φυσικής Αγωγής ΠΕ11 (1143 5,9%) και τέλος οι Αγγλικής Φιλολογίας (1136 5,8% επί των συνολικών αποχωρήσεων)...».

β) Μείωση μαθητικού πληθυσμού: «Ένα πρώτο μεγάλο πρόβλημα που σχετίζεται και με την οικονομική κρίση είναι η σοβαρή μείωση του αριθμού των γεννήσεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ από 100.371 γεννήσεις το 2012, το 2016 είχαμε μια μείωση κατά 7,5% φτάνοντας στις 92.898. O Δείκτης γήρανσης του πληθυσμού από 132,9 το 2011 παρουσίασε μια αύξηση 9,5% για να φτάσει το 2015 στο 145,5%…». Και πιο κάτω ο ίδιος:

«…Το σχολικό έτος 2008/2009 οι εγγεγραμμένοι μαθητές στα Γυμνάσια ήταν 341.315 και στα Λύκεια 241.726. Το σχολικό έτος 2014-2015 ο αντίστοιχος αριθμός για τα Γυμνάσια ήταν 312.494 (μείωση 8,45%) και για τα Λύκεια 238.134 (μείωση 1,05%). Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκπαίδευση στην Ελλάδα (2017), εντός των επόμενων 10 ετών ο αριθμός των παιδιών ηλικίας 5 ετών (ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης) αναμένεται να μειωθεί κατά 27%! Κατά την ίδια περίοδο το ποσοστό των μαθητών ηλικίας 7-14 ετών θα μειωθεί κατά ποσοστό άνω του 17%!…». (ΚΟΡΔΗΣ, Μειώνεται δραματικά ο μαθητικός πληθυσμός στα σχολεία, 2017)

Επομένως το εκπαιδευτικό κίνημα οφείλει να εντείνει την διεκδίκηση των αιτημάτων, λαμβάνοντας όμως υπόψη του και τα νέα δεδομένα που δημιουργούν οι μνημονιακές πολιτικές –δημοσιονομικές και αναδιαρθρωτικές- τόσο των «θεσμών» υποστηρικτών του Κεφαλαίου, όσο και όλων των μνημονιακών κυβερνήσεων. Στα επόμενα θα επιμείνουμε στην πλευρά που αφορά την αλλαγή των συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών συστημάτων κυρίως από την πλευρά την ποιοτική – αξιακή. Δηλαδή την βίαιη επίσπευση του αναδιανεμητικού συστήματος σε σχεδόν ανταποδοτικό και κεφαλαιοποιητικό, αρχής γενομένης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.

ΙΙ. Εισαγωγικά για την πολλαπλή κλοπή των αναδιανεμητικών ασφαλιστικών  ταμείων

Όσοι παρακολουθούμε από πιο κοντά την πορεία του ασφαλιστικού – συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 γνωρίζουμε τις «νάρκες» και επομένως τους κινδύνους του αναδιανεμητικού συστήματος περισσότερο ή λιγότερο.

Γνωρίζουμε λοιπόν ότι οι βασικές νάρκες πριν το «νόμο Κατρούγκαλου» (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2016) ήταν κυρίως τρεις: 1) Αφαίμαξη αποθεματικών των ταμείων 2) Αδήλωτη «μαύρη» εργασία και 3) Εισφοροδιαφυγή, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Στην εποχή των μνημονίων, δηλαδή της βίαιης νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης σε όλα τα επίπεδα του ελληνικού λαού με αφορμή το δημόσιο, τραπεζικό και ιδιωτικό χρέος, προστέθηκε ως 4ος παράγοντας και το μεγάλο ποσοστό της ανεργίας του ενεργού πληθυσμού. Ας δούμε τρεις πρόσφατες συνδικαλιστικές αναφορές:

α) «Πέρα από την αφαίμαξη των ταμείων με τα «θαλασσοδάνεια» πριν το 1990 (άτοκη χρήση των τότε ανθηρών αποθεματικών με υψηλό πληθωρισμό από επιχειρήσεις κλπ, με κλοπή άνω των 75 δις €), της χρηματιστηριακής τους εκμετάλλευσης επί Κ. Σημίτη, τα δομημένα ομόλογα επί Κ. Καραμανλή, έχουμε  εισφοροδιαφυγές και εισφοροαπαλλαγές πάνω από 8 δις €, άρνηση των υποχρεώσεων του κράτους (με τους δικούς του νόμους Σιούφα, Ρέππα κλπ)  8,7 δις €… Ταυτόχρονα, ενώ θα έπρεπε να έχουμε διμερή χρηματοδότηση (3/9 εργαζόμενοι, 6/9 εργοδότες) οδηγηθήκαμε στην τριμερή (από 3/9 για εργαζόμενους εργοδότες και κράτος), με μόνους συνεπείς τους εργαζόμενους!!!».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ & ΝΑΞΑΚΗΣ, Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;, 2007)

β) «Με τα ταμεία στο κόκκινο…..με χίλιους και ένα τρόπους καταλήστευσης:

Ανασφάλιστη – μαύρη εργασία (ακόμη το 2007, 1 στους 5 ανασφάλιστος / τώρα πάνω από 45% θέσεων εργασίας ελαστικές, μερικές ή κοινωφελή/ μελέτες τη δεκαετία του 1990 ανέβαζαν το ύψος απωλειών στα 2 δις, 20% εσόδων ΙΚΑ και 40% των επικουρικών).

Βεβαιωμένες – αλλά ανείσπρακτες οφειλές εργοδοτών: που περιλαμβάνουν και εισφορές εργαζομένων που έχουν παρακρατηθεί / οι κυβερνήσεις κάνουν ρυθμίσεις αποπληρωμής, χαρίζοντας ένα ποσό / από τους μεγαλύτερους οφειλέτες οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί (ΙΚΑ κρατική χρηματοδότηση το 1990 27,83% , το 2006 15,80%).

Διαχείριση αποθεματικών: Τράπεζες: Νόμος 1611/1950: τα αποθεματικά δεσμεύονταν στην Τράπεζα Ελλάδας με επιτόκιο 4% (όταν κυμαινόταν από 10 – 20%)/ το 1992 έφτασε 18% και όταν τα ταμεία δανείστηκαν από τις τράπεζες – επιτόκιο 32% / παιχνίδι αγοράς μετοχών που υποβαθμίζονταν (π.χ. Εμπορική 1976) ή σήμερα με ομόλογα που λήγουν 2030 – 40 και όταν εξαργυρώνονται χάνουν. ΤΕΑΔΥ από 150 εκατομ / εκποιούνται στα 70, δομημένα κλπ).

PSI – πληρωμές ΔΝΤ: 13 δις κούρεμα στην κοινωνική ασφάλιση / αποθεματικά 2015». (ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, 2016)

γ) «Ακόμα, τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, αντιμετωπίζονται από το κράτος και τους  μονοπωλιακούς ομίλους ως «λιμνάζοντα και αναξιοποίητα» κεφάλαια που έπρεπε με κάθε κόστος να μπουν στην αγορά. Αλλά και το ίδιο το ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό σύστημα  ως μια πολύ μεγάλη αγορά που δεν μπορούσε να μείνει έξω από την εμπορευματοποίηση και την ιδιωτικοποίηση. Έτσι με δεκάδες παρεμβάσεις, αναδείχθηκε η ιδιωτική ασφάλιση σε τρίτο  ισότιμο πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος και στην πράξη εξωθούνται οι εργαζόμενοι να καταφύγουν σ’ αυτόν. Το ανταποδοτικό –  κεφαλαιοποιητικό σύστημα προβάλλει ως πανάκεια για τη λύση των προβλημάτων του ασφαλιστικού, εξαφανίζοντας παράλληλα τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα και την αλληλεγγύη των γενεών στα οποία στηριζόταν μέχρι σήμερα το ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό σύστημα».  (ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, 2016)

Δεν μπορούμε όμως να μη σημειώσουμε τις συνδικαλιστικές φωνές το καλοκαίρι του 1996:

«…Καταρρέει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Όλοι σήμερα αναγνωρίζουν ότι το υπάρχον ασφαλιστικό σύστημα, τόσο για τους εργαζόμενους στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, βρίσκεται σε πλήρη διάλυση. Τα ελλείματα των ασφαλιστικών ταμείων, η εισφοροδιαφυγή, τα χρέη και η αδυναμία των ταμείων να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους είναι κάτι παραπάνω από φανερή. Πολλοί ειδήμονες έχουν καταναλώσει πολύ μελάνι για να εξηγήσουν τις αιτίες της κατάρρευσης και να προτείνουν λύσεις. Όμως ουσιαστικά δύο λογικές κυριαρχούν στις προτάσεις αυτές: η λογική της άρχουσας τάξης που επιχειρεί να ρίξει και πάλι τα βάρη της κρίσης στις πλάτες των εργαζομένων και η λογική των εργαζομένων που βλέπουν καθημερινά το μόχθο τους να καταληστεύεται απ’ το κεφάλαιο…».  (ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ, 2018)

ΙΙΙ. Συνοπτική ιστορία του αναδιανεμητικού ασφαλιστικού συστήματος

Τι σημαίνει αναδιανομή του ασφαλιστικού συστήματος; Και ποιά η κεντρική διαφορά του από το ανταποδοτικό – κεφαλαιοποιητικό σύστημα;

Η ψυχή του αναδιανεμητικού συστήματος είναι ότι ο άνθρωπος αποτελεί συλλογικό υποκείμενο, αποτελούμενο βεβαίως από διακριτά πρόσωπα. Απόρροια αυτής της λογικής είναι η αλληλεγγύη των δυναμένων σε εργασία (που αποτελεί επέκταση του συλλογικού δικαιώματος για εργασία) προς τους πάσης φύσεως αδύναμους και προς τους ίδιους, είτε για λόγους υγείας ή ατυχήματος, είτε λόγω γήρανσης. Ταυτόχρονα στην ίδια λογική θεμελιώνεται η ασφάλιση και η σύνταξη λόγω θανάτου στα αδύναμα μέλη του συλλογικού υποκειμένου της πυρηνικής οικογένειάς του. Την εγγύηση αυτή θεωρητικά την παρέχει το κράτος («πρόνοιας») και την στηρίζει το εργατικό και συνταξιοδοτικό συνδικαλιστικό κίνημα.

«Δεν είναι μόνο η σύνταξη, αλλά η προστασία από κινδύνους, φθοράς, αρρώστιας, επαγγελματικού ατυχήματος, ανικανότητας, γήρατος, ανεργίας, η προστασία μητρότητας και ανατροφής κλπ και ήταν και παροχές αναψυχής, ξεκούρασης, πολιτισμού, κατάρτισης, επιμόρφωσης κλπ που απορρέουν από ασφάλιση εργασίας δηλαδή κοινωνικού δικαιώματος εξασφάλισης της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης στον καπιταλισμό. Όλα αυτά που μαζί με την εξασφάλιση της εργασίας και των υπόλοιπων κοινωνικών αγαθών (παιδεία κλπ), δίνουν το σχετικό χώρο και χρόνο, δημιουργούν την προσδοκία ότι κάποιος μπορεί να σχεδιάσει τη ζωή του κι άρα –σχετικά- να την ορίσει.

Δεν έγινε μια κι έξω και με χρονική υστέρηση και υστέρηση καλύψεων στην Ελλάδα σχετικά με  Ευρώπη… Σύστημα αναδιανεμητικό, με την έννοια ότι οι νέοι πληρώνουν τις συντάξεις των παλιών, οι υγιείς την περίθαλψη των αρρώστων κοκ αλλά και γι αυτό τον πρώτο καιρό, τεράστιος κορβανάς συσσώρευσης χρημάτων για αξιοποίηση από κεφάλαιο, χαμηλότοκα δάνεια για πραγματοποίηση επενδύσεων που στήριξαν ανάπτυξή του (π.χ. ταμείο εργαζομένων ΔΕΗ, για κατασκευή μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας)».  (ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, 2016)

Αντίθετη φιλοσοφία αποτελεί αυτή που θεωρεί τον άνθρωπο ως απόλυτο άτομο και την κοινωνία ως σύνολο ατόμων, που οι μόνοι δεσμοί που τους συνδέουν είναι οι ιεραρχικές σχέσεις εξουσίας και κυριαρχίας. Η αντίληψη αυτή αποτελεί τον πυρήνα των νεοφιλελεύθερων ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών συστημάτων που είναι απολύτως ανταποδοτικά μέσω της κεφαλαιοποίησης των ατομικών εισφορών.

«Στο λεγόμενο σχέδιο «Γ. Κατρούγκαλου» -τώρα (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2016) …δεν έχουμε μόνο το κτύπημα των μικρομεσαίων στρωμάτων, ούτε μόνο τη «δημοσιονομική» πλευρά, οποία επιφέρει νέες μεγάλες μειώσεις. Έχουμε μια γενικευμένη εξάπλωση του ανταποδοτικού τρόπου υπολογισμού των συντάξεων...

Για απλοποίηση, ας θεωρήσουμε ότι οι όροι «αναλογικός» και «ανταποδοτικός» είναι περίπου το ίδιο και ότι σχετίζονται με τον αριθμό και το ποσό των ατομικών εισφορών κάθε εργαζόμενου, ανεξάρτητα από τις όποιες κοινωνικές τους ανάγκες (π.χ. μητρότητα, αναπηρία, ανθυγιεινή εργασία, κλπ). Εισήγαγε δηλαδή ο νόμος του 2010 τόσο το ιδεολογικό υπόβαθρο της «ατομικής» σύνταξης, αλλά και όρισε και τον χρόνο εφαρμογής του (1/1/2011), έστω και με καθυστέρηση 5 μεταβατικών ετών (1/1/2016)…

Έχουμε επομένως σχέδιο πλήρους γενίκευσης της «ατομικής σύνταξης» που κτίζεται πάνω στο προνοιακό κουφάρι της «εθνικής» ή «βασικής» σύνταξης τύπου ΟΓΑ. Το πρότυπο του «ατόμου συνταξιούχου» φαίνεται να αποτελεί την κυρίαρχη πλευρά και η διανεμητική όψη είναι απλός ο ίσκιος της».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, Το άτομο ως «ομφάλιος λώρος» των εφαρμοστικών νόμων στο δημόσιο, 2016)

Όμως υπό το βάρος του αναπτυσσόμενου εργατικού κινήματος και του όποιου «υπαρκτού κρατικού σοσιαλισμού» σε πολλές χώρες, οι δυτικές -και στην Ελλάδα με χρονοκαθυστέρηση- άρχισαν να αναπτύσσονται (στρεβλά μερικές φορές) τα αναδιανεμητικά συστήματα.

«Η κοινωνική ασφάλιση, οι νόμοι και τα συστήματά της, ξεκίνησαν να εμφανίζονται με την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης, στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν έπαψε να υπάρχει το παλιό δίχτυ προστασίας (αγρός, οικογένεια, συντεχνία) και η εργατική δύναμη άρχισε να διαμορφώνεται σαν εμπόρευμα προς πώληση, στην αλυσίδα παραγωγής. Στην αρχή από τους ίδιους τους εργαζόμενους σαν αλληλοβοηθητικά ταμεία, κατά κλάδους –έτσι δημιουργήθηκε μεταξύ άλλων και το Μετοχικό Ταμείο για τους Δημοσίους Υπαλλήλους το 1861– που είχαν και υβριδικά συνδικαλιστικά χαρακτηριστικά…

…Στην Ελλάδα η εφαρμογή αρχίζει σταδιακά από το 1934 (επί Μεταξά) και 1937 στις μεγάλες πόλεις. Τότε αρχίζουν να δημιουργούνται και τα επικουρικά ταμεία γιατί οι συντάξεις ήταν πενιχρές… Η περίοδος 1945 – 1975 (1980 στην Ελλάδα) ήταν η χρυσή εποχή. Στην Ελλάδα το «υπολειμματικό» κράτος πρόνοιας κάλυπτε 3.494.782 ασφαλισμένους για κύρια σύνταξη, με τάσεις ανάπτυξης που έγιναν τάσης περιστολής στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τότε αρχίζει ο κύκλος των νέων μέτρων…».  (ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, 2016)

Έτσι συνοπτικά: «Βάσει λοιπόν της αναδιανεμητικής αρχής, το κράτος ήταν υποχρεωμένο να εγγυηθεί την ισότητα εισοδήματος εργαζομένων – συνταξιούχων.  Η εγκατάλειψη λοιπόν της αναδιανεμητικής αρχής και η αποδοχή αυτής της εγκατάλειψης είναι ο κύριος στόχος της αναδιάρθρωσης των ασφαλιστικών συστημάτων. Ο δεύτερος και εξ ίσου κύριος στόχος είναι η μετάβαση σε κεφαλαιοποιητικά συστήματα, ή αλλιώς, συστήματα ασφαλιστικών δικαιωμάτων. Σ’ αυτή τη φράση «κρύβεται» ένα νέο αστικό φαντασιακό, που περιλαμβάνει την κεφαλαιοποίηση της περιουσίας και των διαθέσιμων των ασφαλιστικών ταμείων, ανεξάρτητα από το αν είναι ταμεία κύριας ή επικουρικής ασφάλισης».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ & ΝΑΞΑΚΗΣ, Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;, 2007)

IV. Τα υπομόχλια ανατροπής του αναδιανεμητικού συστήματος

Τον Απρίλιο του 2009 (Κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή-ΝΔ) είδε το φως της δημοσιότητας διαρροή για την πλήρη ανατροπή του αναδιανεμητικού συστήματος από την «Εθνική Αναλογιστική Αρχή για τη διάσωση των Ταμείων». Είχε προηγηθεί ασφαλιστική μεταρρύθμιση μετά την χασούρα με τα «δομημένα ομόλογα». Τι λέει λοιπόν η διαρροή;

Σύμφωνα με την Ημερησία του Σαββάτου, «Η Αρχή προτείνει ενιαίο φορέα παροχών υγείας με συγχωνεύσεις Ταμείων και θέσπιση γενικού ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης για όλους. Στην έκθεση εκτιμάται ότι η πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμιση θα μειώσει μόλις κατά 10% μέσα στα επόμενα 20 χρόνια το δημοσιονομικό βάρος για τη στήριξη του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και προειδοποιεί ότι αν δεν γίνουν διαρθρωτικές και διορθωτικές παρεμβάσεις, το Ασφαλιστικό θα εξελιχθεί στο κύριο δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας.

Επισημαίνονται επίσης οι κίνδυνοι από τα συνεχώς διογκούμενα ελλείμματα των Ταμείων: «Από το 4,35% επί του ΑΕΠ που είναι σήμερα, τα ελλείμματα του ΙΚΑ, του ΟΑΕΕ, του ΟΓΑ και του Δημοσίου θα φτάσουν στο 13,84% του ΑΕΠ το 2055» τονίζεται». (ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 2009)

Οι αστικές κυβερνήσεις, κυρίως από το τέλος της δεκαετίας του 1980, από τη μια μεριά έβαζαν «βόμβες» και «νάρκες» στα ταμεία και από την άλλη έφτιαχναν με «επιτροπές σοφών», της δικής τους φιλοσοφίας, να φωνάζουν «λύκος στα πρόβατα»!

«Στο πλαίσιο της νέας καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης – νεοφιλελευθερισμού και των επιταγών του Διευθυντηρίου της Ε.Ε., το ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό σύστημα αποτελεί ένα ακόμα κεντρικό άξονα αποδόμησης. Η στρατηγική τους αφορά την πλήρη διάλυση του κοινωνικού του χαρακτήρα (αναδιανεμητικό σύστημα αλληλεγγύης με κρατική εγγύηση) και τη πλήρη αποθέωση της ατομικής ευθύνης της νεολαίας, των ανέργων, των ημιαπασχολούμενων, των εργαζομένων και των συνταξιούχων (ανταποδοτικό-κεφαλαιοποιητικό σύστημα) μέσα στο χρόνο μιας γενιάς – 30 χρόνια. Πρόκειται για την «μετάβαση από σύστημα καθορισμένων παροχών σε αυτό καθορισμένων εισφορών» ή αλλιώς «μετάβαση από το κράτος πρόνοιας στην αγορά πρόνοιας».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ & ΝΑΞΑΚΗΣ, Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;, 2007)

Τι άλλο έκαναν πριν οι αστικές κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ; Κάθε φορά που μείωναν με αφαιμάξεις και λοιπές μεθόδους τα αποθεματικά των ταμείων, έφερναν και νέο δυσμενέστερο αντιδιανεμητικό ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό νόμο. Έτσι π.χ. μετά τις «υποχρεωτικές»  αφαιμάξεις των ταμείων με το χρηματιστήριο (Κυβέρνηση Κώστα Σημίτη, ΠΑΣΟΚ) ήλθε το πασίγνωστο «ν/σχ Γιαννίτση», που λόγω του ισχυρού συνδικαλιστικού κινήματος έδωσε τον ηπιότερο «νόμο Ρέππα».

«Στην επόμενη φάση, το σύστημα έχασε μετά τον ξεσηκωμό ενάντια στο ν. Γιαννίτση (2000-2001), που σάρωνε πολλά, αλλά η μη ανάπτυξη σταθερού και ανεξάρτητου κινήματος, οδήγησε σε  συμβιβασμό με το ν. 3029/2002 (Ρέππα, με  τη  στήριξη Πολυζωγόπουλου – ΓΣΕΕ) και ν. 3232/04 (διαδοχική ασφάλιση). Ήδη από την 1/1/2008 αρχίζει η  παραπέρα μείωση των συντάξεων έως και 15% στην πλήρη εφαρμογή του).

Η «νέα διακυβέρνηση» του Κ. Καραμανλή  προωθεί την παραπέρα αποδόμηση. Με την «προίκα» των 15  τελευταίων χρόνων, ο σχεδιασμός τους  ετοιμάζει ένα νέο  ισχυρό σοκ….».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ & ΝΑΞΑΚΗΣ, Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;, 2007)

Αυτοί όμως συνεχίζουν να βάζουν νάρκες:

«Έχουμε εισφοροδιαφυγές και εισφοροαπαλλαγές πάνω από 10 δις € (13,5 δις). Αξίζει εδώ να σημειώσουμε το εξής χαρακτηριστικό. Η μεγάλη πλειοψηφία των χρεών που διαταράζουν την ευστάθεια εν γένει του Ασφαλιστικού στην Ελλάδα όπως αποκαλύπτεται από το ρεπορτάζ έχει δημιουργηθεί από κακοπληρωτές που ξεκίνησαν να «ξεχνούν» να πληρώσουν από την εποχή προ κρίσης.

Πρόκειται για το 83% των ληξιπρόθεσμων οφειλών από απλήρωτες ασφαλιστικές εισφορές που έχουν διαβιβαστεί από ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΟΓΑ και ΕΤΑΑ στο Κέντρο Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών κι αφορούν εργοδότες κι ασφαλισμένους (ελεύθερους επαγγελματίες) που είχαν ήδη ξεκινήσει να δημιουργούν χρέη μέχρι το 2009.

Αυτοί χρωστούν σήμερα τα 9 δισ. ευρώ από το τεράστιο ποσό των 10 και πλέον δισ. που βαρύνει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης κι έχει περάσει στο ΚΕΑΟ τους πρώτους μήνες της λειτουργίας του. Αντίθετα οι υπόλοιποι, που ήταν συνεπείς μέχρι το 2009, ευθύνονται για το 17% του χρέους.».  (ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, 2016)

Στην μνημονιακή περίοδο οφείλουμε να σημειώσουμε από τη μία τον μεγάλο «δείκτη φτώχειας», την μεγάλη ανεργία, την μαύρη εργασία, αλλά και την στήριξη των αδύναμων ίσως και μέχρι το 2018, από τους συνταξιούχους με σχετικά επαρκείς συντάξεις. Η σημερινή μάλιστα ετήσια έκθεση 2018 της ΙΝΕ / ΓΣΕΕ επισημαίνει:

«…Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο δείκτης φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αυξάνεται από 27,6% το 2009 σε 36% το 2014 για να μειωθεί ελαφρώς στο 35,6% το 2016 (διαθέσιμο εισόδημα 2015). Καθοριστικός παράγοντας για τη συγκράτηση του ποσοστού φτώχειας στην Ελλάδα συνιστούν οι μεταβιβαστικές πληρωμές, και ειδικά εκείνη των συντάξεων, καθώς κατά την κρίση διευρύνεται σταθερά η σημασία που έχουν για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Από την άλλη πλευρά, ανησυχητικό κρίνεται το γεγονός ότι οι κοινωνικές ομάδες που επαγγελματικά βρίσκονται στο περιθώριο, όπως οι άνεργοι και ο μη ενεργός πληθυσμός, εμφανίζουν ισχυρή αύξηση του ποσοστού φτώχειας την περίοδο 2015-2016. Επίσης, δυσχερέστερη γίνεται η θέση των μη μισθωτών εργαζόμενων (αυτοαπασχολούμενοι) σε αντίθεση με τους μισθωτούς, όπου το ποσοστό φτώχειας παρουσιάζει μικρή υποχώρηση...».  (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2018)

V. Η αποδόμηση του αναδιανεμητικού συστήματος την περίοδο των μνημονίων

Μετά την κατάρρευση – πτώση της Κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή (Σεπτ. 2009) και στο δρόμο της πορεία μας ως λαού και Χώρας στα δίχτυα του ΔΝΤ και των άλλων ΕΕ θεσμών από την κυβέρνηση Γιώργου Α. Παπανδρέου (ΠΑΣΟΚ) με «ιδιοκτησία» έφτασαν γρήγορα στο νόμο Λοβέρδου – Κουτρουμάνη (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2010).  Με τούτα και με τ’ άλλα φτάσαμε και στο  «συνταξιοδοτικό» 3ο Μνημόνιο (Κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα, ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ), που ψηφίστηκε απ’ όλα τα κόμματα του μνημονιακού τόξου. Το μνημόνιο αυτό  οδήγησε νέο νόμο που σάρωσε όλους τους προηγούμενους. Ακόμη και τον νόμο Λοβέρδου-Κουτρουμάνη, ο οποίος βεβαίως άρχισε να ισχύει πριν το PSI του Ευ. Βενιζέλου  (2012, ΠΑΣΟΚ και με ανοχή της ΝΔ – Αντ. Σαμαράς).

«…Με το νόμο Λοβέρδου-Κουτρουμάνη του 2010 γνωρίζαμε την πρόνοιά του ότι από την 1/1/2016 θα εφαρμοζόταν ο «αναλογικός» τρόπος υπολογισμού των συντάξεων και με πρόβλεψη να έχει  αναδρομική εφαρμογή από 1/1/2011. Κρατά μάλιστα τη βάση μιας προνοιακής σύνταξης τύπου ΟΓΑ μετά την ηλικία των 67 ετών και τη μισή νωρίτερα σε περίπτωση αναπηρίας, για λόγους «ανθρωπισμού»…».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, Το άτομο ως «ομφάλιος λώρος» των εφαρμοστικών νόμων στο δημόσιο, 2016)

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε μερικά σημεία της νέας «επιτροπής σοφών» -που μαζί με τις ανταποδοτικές «πρόνοιες» για μετά το 2015 του νόμου Λομβέρδου/Κουτρουμάνη  (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2010) πάνω στην οποία στηρίχτηκε και δικαιολογήθηκε η ποιοτική μετατροπή του αναδιανεμητικού συστήματος σε μικτό σύστημα. Ένας προσθετέος ως «εθνική σύνταξη» αναδιανεμητικού τύπου των κατ’ αρχάς 384 € (20 έτη ασφάλισης) και από την άλλη σκληρό ανταποδοτικό σύστημα για τους νέους συνταξιούχους (μετά την ισχύ του νόμου) και για τους παλιούς με επανυπολογισμό των συντάξεων από 1.1.2019.

Η επιτροπή όμως έχει κι άλλα ενδιαφέροντα επικίνδυνα σημεία που έμειναν για τα επόμενα έτη, με τίτλο:  ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΤΑΜΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ – ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΥ. «…Επειδή στην Ελλάδα µεγάλος αριθµός εργαζοµένων ανήκει σε µικρό-µεσαίες επιχειρήσεις ή είναι αυτοαπασχολούµενοι, πρέπει να τους δοθεί η δυνατότητα να συµµετέχουν σε Ανοιχτά Ταµεία Επαγγελµατικής Ασφάλισης, ώστε να συµπληρώνουν µε δικά τους µέσα το επίπεδο προστασίας που προσφέρει η Πολιτεία…».  (ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΔΗΣ, 2015)

Η φιλοσοφία αυτή δηλαδή οδηγεί πλήρως σε ανταποδοτικό και κεφαλαιοποιητικό σύστημα, ως υπομόχλιο να οδηγηθεί το σύνολο της ασφάλισης για ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, πιθανά και έμμεσα υποχρεωτικά σε επόμενη φάση. Μια πρόβλεψη για το επικίνδυνο στάδιο στο οποίο βρισκόμαστε το 2018, που αν εφαρμοστεί άμεσα ή έμμεσα υποχρεωτικά, θα πιέσει και οικονομικά και εκπαιδευτικά ακόμη περισσότερο τους καθηγητές, έγινε από το 2002. Γιατί η μαζική εισαγωγή μιας τέτοιας προοπτικής θα πετάξει τον δεύτερο προσθετέο του ν. Κατρούγκαλου (2016), αλλά και τις ήδη σχεδόν καταδικασμένες επικουρικές συντάξεις.

«…Θεωρούμε ότι μεσοπρόθεσμα – μέχρι την σχεδιαζόμενη καθιέρωση του απολύτως ανταποδοτικού – κεφαλαιοποιητικού συστήματος –  θα επιχειρήσουν να περάσουν προηγουμένως από το συνταξιοδοτικό ενδιάμεσο σύστημα των «τριών πυλώνων» τύπου ΟΓΑ, που στην ουσία είναι ένας πυλώνας με δύο επικουρικούς:

1ος  Μιας ελάχιστης κύριας ασφάλειας που θα έχει δημόσιο – καθολικό χαρακτήρα και η οποία στο μέλλον θα αποτελεί το «δίκτυ» μας, όταν θα καταρρέουν οι ασφαλιστικές εταιρείες τύπου Enron.

2ος  Μιας επικουρικής που θα είναι κλαδική ή διακλαδική και θα «τζογάρεται» σε χρηματιστήρια, ομόλογα και ομόλογα ομολόγων.

3ος Μιας επαγγελματικής – ιδιωτικής, με προαιρετικό χαρακτήρα, που θα έχει τη μορφή συμβολαίων, κυρίως ομαδικής ιδιωτικής ασφάλισης. Το κράτος στο πλαίσιο αυτό προπαγανδίζει ήδη το εφεύρημα της «εθνικής σύνταξης» ή αλλιώς την «ελάχιστη εγγυημένη σύνταξη» … πείνας…».  (ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ & ΝΑΞΑΚΗΣ, Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;, 2007)

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές τις μέρες γράφονται κείμενα σ’ αυτή τη λογική και προοπτική:

«…Βασικό στοιχείο της επαγγελματικής ασφάλισης είναι η ομαδική, εθελοντική, προαιρετική συνήθως, ασφάλιση εργαζομένων ενός κλάδου εργαζομένων με καταβολή πολύ χαμηλών ασφαλίστρων, που οδηγούν σε επιπρόσθετες του ΕΟΠΥΥ παροχές υγειονομικής περίθαλψης υγείας μέσω πρόσβασης σε ιδιωτικές κλινικές και διαγνωστικά κέντρα. Πολλά, δε, επαγγελματικά ταμεία, πέραν της ευνοϊκότερης πρόσβασης στην ιδιωτική υγεία, παρέχουν ταυτόχρονα ή αποκλειστικά επικουρικές συντάξεις και εφάπαξ….».

Και «…Ήδη από τον Οκτώβριο του 2017 επαναλειτούργησε πλήρως το Ταμείο Επαγγελματικής Ασφάλισης των υπαλλήλων του υπουργείου Οικονομικών (ΤΕΑ-ΥΠΟΙΚ), στο οποίο έχει ασφαλιστεί πάνω από το 50% των εφοριακών υπαλλήλων (5.000 από τους 10.000) μαζί και τα περισσότερα από τα εξαρτώμενα μέλη τους…».

Μάλιστα σημειώνει 11 πλεονεκτήματα, χωρίς να αναφέρει ούτε ένα μειονέκτημα! «…Σύμφωνα με στελέχη των επαγγελματικών ταμείων, τα βασικά πλεονεκτήματά τους είναι τα ακόλουθα: – Είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα…».

Αναφέρει δε στο τέλος τα 17 τέτοια επαγγελματικά ταμεία: «…Σήμερα λειτουργούν στην Ελλάδα συνολικά 17 Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης. Από αυτά, τα 4 είναι υποχρεωτικού χαρακτήρα ασφάλισης, ενώ τα υπόλοιπα 13 εθελοντικής ασφάλισης. Η συνολική περιουσία των εν λειτουργία ΤΕΑ, αυτή προσεγγίζει την 31/12/2017 υπερβαίνει το 1,5 δισ. ευρώ. Πιο αναλυτικά, τα Ταμεία αυτά είναι τα ακόλουθα (τα 4 τελευταία είναι τα υποχρεωτικής ασφάλισης)...».  (ΚΑΤΣΑΓΑΝΗΣ, 2018)

VI. Επίλογος. Τι επιδιώκομε;

Το εκπαιδευτικό κίνημα οφείλει μαζί με το υπόλοιπο εργατικό κίνημα:

Α) Φιλοσοφία ασφαλιστικού – συνταξιοδοτικού συστήματος

α) Να υπενθυμίζει τις ευθύνες της αστικής τάξης και των πολιτικών της για τις πολλαπλές αφαιμάξεις των ταμείων.

β) Να μην υποκύψει στις σειρήνες των επαγγελματικών ταμείων

γ) Να φύγει από την σημερινή σφικτή μέγγενη, στηρίζοντας το αναδιανεμητικό σύστημα στα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από τους αγώνες  για αξιοπρεπή σύνταξη με βάσει τις αποφάσεις του κλάδου.

Β) Φιλοσοφία του εκπαιδευτικού τοπίου:

α) Να επιμείνει στο ζήτημα των αναγκαίων μόνιμων διορισμών που αποτελούν τον αντιπερισπασμό στη συνεχή συρρίκνωση του δημόσιου σχολείου, στην αύξηση του διδ. ωραρίου και στην κάθε μορφής συρρίκνωση.

β) Να αναδείξει τη σχέση μεταξύ σχετικά μικρών τμημάτων μαθητών και παρεχόμενης γνώσης και αγωγής, αντιστεκόμενο στο σχολείο – φυλακτήριο.

γ) Να βάλει δυνατά στην δημόσια διεκδίκηση την κρατική χρηματοδότηση του σχολείου, μακρυά από λογικές «σχολείων της αγοράς», δηλαδή χορηγών ή σχολείων κάτω από τους συνήθως αδύναμους οικονομικά Δήμους που θα κατηγοριοποιήσουν και θα συρρικνώσουν με νέα εργαλεία τα σχολεία.

δ) Να μην υποκύψει στη λογική, μέσω του εργαλείου της «αξιολόγησης» του εκπαιδευτικού έργου, να γίνει συνένοχο στην πάρα πέρα κατηγοριοποίηση, συρρίκνωση και υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ. (2018, 03 01). ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ-ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΟ. ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ(119), 63-64.

ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, Π. (2016, 10 02). Εισήγηση: Ασφαλιστικό – Συνταξιοδοτικό. Ανάκτηση από https://goo.gl/e8vFtE

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. (2010, 07 15). ΦΕΚ 115, τ.Α’, ΝΟΜΟΣ 3863/2010, ΝΕΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ, ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ. Ανάκτηση από https://goo.gl/Z8wYLz

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. (2016, 05 12). ΦΕΚ 85, τ.Α’, ΝΟΜΟΣ 4387/2016, ΕΝΙΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ – ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ – ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ – ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΥΧΕΡΩΝ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ. Ανάκτηση από https://goo.gl/Hz5bpd

ΕΛΣΤΑΤ. (2017, 10 02). ΦΥΣΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ. Ανάκτηση από https://goo.gl/3w897m

ΗΜΕΡΗΣΙΑ. (2009, 04 11). ΕΙΣΗΓΗΣΗ-ΒΟΜΒΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ. ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΣΑΒΒΑΤΟΥ.

ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. (2018, 03 22). ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΤΗΣΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ 2018 ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Ανάκτηση από https://goo.gl/N4DLtL

ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, Π. (2016, 01 27). Ομιλία: Εκδήλωση ασφαλιστικό Πάτρα 27/1/2016. Ανάκτηση από https://goo.gl/2T8ito

ΚΑΤΣΑΓΑΝΗΣ, Δ. (2018, 03 20). Παράθυρο στην ιδιωτική υγεία μέσω επαγγελματικών ταμείων. Ανάκτηση από https://goo.gl/BXp7VH

ΚΟΡΔΗΣ, Ν. (2017, 11 18). Μειώνεται δραματικά ο μαθητικός πληθυσμός στα σχολεία. Ανάκτηση από https://goo.gl/7X3ij4

ΚΟΡΔΗΣ, Ν. (2018, 03 18). Αναλυτικά οι παραιτήσεις των εκπαιδευτικών Β/θμιας από το 2010 μέχρι και 2017. Ανάκτηση από https://goo.gl/JH3otL

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΔΗΣ. (2015, 10 15). Ολόκληρο το πόρισμα της επιτροπής Σοφών για το Ασφαλιστικό. Ανάκτηση από https://goo.gl/i891ys

ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, Π. (2016, 02 11). Το άτομο ως «ομφάλιος λώρος» των εφαρμοστικών νόμων στο δημόσιο. Ανάκτηση από https://goo.gl/N2Nc4N

ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, Π., & ΝΑΞΑΚΗΣ, Α. (2007, 11 07). Αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;. Ανάκτηση από https://goo.gl/181S8g

ΝΤΟΥΛΑΣ, Π. (2016, 12 16). Η μέση ηλικία καθηγητών στην Ευρώπη. Ανάκτηση από https://goo.gl/XHfDqU

ΝΤΟΥΛΑΣ, Π. (2017, 04 08). ΕΦΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΓΟΥΡΑ. Ανάκτηση από https://goo.gl/X2Lmv6

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι φυσικός και πτ. θεολογίας. Το 2015-2016 ήταν μέλος του ΚΕΜΕΤΕ/ΟΛΜΕ. Αυτή την περίοδο είναι Γραμματέας της Α΄ ΕΛΜΕ Αχαΐας.

Σημείωση: το κείμενο προορίζεται ως εισήγηση στο 12ο εκπαιδευτικό συνέδριο του Μαΐου 2018 του ΚΕΜΕΤΕ/ΟΛΜΕ, στην Καβάλα από την Παρασκευή 18/5/2018 έως την Κυριακή 20/5/2018, µε θέμα:

«Το εκπαιδευτικό έργο σε σχέση με τους όρους και τις συνθήκες εργασίας των εκπαιδευτικών»

Πηγή: tomtb.com

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com