Είχαν θρησκεία οι αρχαίοι Έλληνες; | Βασίλης Κάλφας |

Τι σήμαινε για τους αρχαίους Έλληνες η πίστη στους θεούς; Δεχόντουσαν άραγε τη μετά θάνατον ζωή; Υπήρχαν θρησκευτικές διώξεις και τι ρόλο έπαιζαν οι θρησκευτικές τελετές;

Ο Γιάννης Ταχόπουλος συμπληρώνει:

Συνήθως ὑπερτονίζεται ἡ σωστὴ ἄποψη ὅτι ἡ ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία δὲν εἶχε δόγματα, ὅπου ὡς δόγμα νοεῖται —ἀπὸ ὅσους ἰσχυρίζονται τὸ παραπάνω— κάτι αὐτονόητα κακό, ἀφοῦ «τὸ δόγμα ἐντέλει σκοτώνει τοὺς ἀντιφρονοῦντες σὲ αὐτό», μὲ ἀπώτερο σκοπὸ νὰ καταδειχτεῖ ὅτι ἡ ἀρχαία θρησκεία «δὲν σκότωσε τόσους πολλοὺς ὅσο ἄλλες θρησκεῖες», οἱ μονοθεϊστικές.

 Ὅμως, ὅσον ἀφορὰ τοὺς «σκοτωμούς», ἁπλῶς δὲν ὑπῆρχε ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία· ὑπῆρχε ἀθηναϊκὴ θρησκεία, σπαρτιατική, κ.λπ., καί, γι' αὐτό, σὲ μιὰ πόλη-χωριό (κι ὄχι πόλη-κράτος) ὅπου ὅλοι γνώριζαν ὅλους, ἡ ὀργάνωση γενικότερα ἦταν ἕνα σπάνιο ἢ περιττὸ φαινόμενο, πόσο μᾶλλον ἡ ὀργάνωση ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ τὴν δίωξη θρησκευτικὰ ἀντιφρονούντων, ποὺ (σὲ ἕνα χωριό) ἦταν λίγοι. 

Ὅταν λέμε σπαρτιατικὴ καὶ ὄχι ἀθηναϊκὴ θρησκεία, οὔτε «ἀρχαιοελληνική», ἐννοοῦμε κυριολεκτικὰ ὅτι ὄχι μόνο εἶχαν ἄλλο ἱερατεῖο οἱ πόλεις, ἀλλὰ π.χ. και ὅτι μόνο οἱ πολίτες μιὰς πόλης εἶχαν τὸ δικαίωμα νὰ εἰσέρχονται στοὺς ναούς (τοὺς κυριότερους τουλάχιστον) τῆς πόλης, καὶ ὄχι ἄλλοι Ἕλληνες, σὰ νὰ ἦταν διαφορετικὴ θεότητα ἡ Ἥρα τοῦ Ἄργους ἀπὸ τὴν Ἥρα τῆς Σπάρτης. Ἐπιπλέον, κάποιος Ἕλληνας τοῦ ὁποίου ἡ πόλη λάτρευε π.χ. τὸν ἥρωα Ἀλάβανδο, μποροῦσε νὰ πεῖ σὲ ἄλλον Ἕλληνα ἄλλης πόλης: «Ὁ Ἀλάβανδος εἶναι θεός, ἐνῶ ὁ Ἡρακλῆς ὄχι» (ὁ Ἡρακλῆς τῆς ἄλλης πόλης, προφανῶς).

 Τὰ τελετουργικὰ μιᾶς πόλης διέφεραν ἀπὸ τῶν ἄλλων, τὰ ἱερὰ βιβλία μιᾶς πόλης ἦταν διαφορετικὰ ἀπὸ τῶν ἄλλων. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ κοινὰ ἱερά (Ὀλυμπία, Δελφοί κ.λπ. κ.λπ.), δὲν ὑπῆρχε θρησκευτικὴ ἐπικοινωνία. Τὰ ἡμερολόγια, καὶ τὸ ἡμερολόγιο ἦταν θρησκευτικὸ στὴν οὐσία του διέφεραν, καὶ δὲν ὑπῆρχε, ἂς ποῦμε, ἡ «25η Δεκεμβρίου» στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα. Τὸ μικρὸ μέγεθος σήμαινε καὶ ἔλλειψη τῆς ἀπαραίτητης ὀργάνωσης, σὲ μιὰ πόλη μικρούλα, ὅπου ὅλοι ἤξεραν τοὺς πάντες καὶ μποροῦσαν νὰ δοῦν ποιὸς λατρεύει καὶ ποιὸς δὲν λατρεύει· ποιὸς εἰσαγάγει νέα θεότητα καὶ ποιὸς ὄχι· ποιὸς κοροϊδεύει τὶς τελετὲς καὶ χασκογελᾶ καὶ ποιὸς ὄχι. Ποιὸς διαδίδει τί λένε στὰ μυστήρια καὶ ποιὸς ὄχι. 

Ὅταν ἡ «ἀρχαία θρησκεία» γιγαντώθηκε, στὴ Ρώμη, τὰ πράγματα ἔγιναν πιὸ ὀργανωμένα, καὶ μποροῦσαν νὰ γίνουν μαζικοὶ διωγμοὶ κατὰ ἀντιφρονούντων σὲ μιὰ κοσμοκρατορία. Καὶ τέτοιοι δὲν ἦταν μόνο οἱ χριστιανοὶ μονοθεϊστές, αὐτοὶ διώκονταν ἁπλῶς πιὸ συχνά· ἦταν περιστασιακὰ οἱ Δρυίδες, οἱ Μανιχαῖοι, οἱ Ἰουδαῖοι, οἱ πιστοὶ ὁρισμένων αἰγυπτιακῶν θεοτήτων, ἀστρολόγοι, μάντεις κ.ἄ. Μεγάλο κράτος, μεγαλύτερη ποικιλομορφία, μαζικὲς διώξεις· μικρὸ κράτος, λιγότερες διώξεις. Τὸ μικρὸ μέγεθος δὲν σημαίνει ἀνεκτικότητα. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι δὲν διώκονταν οἱ ἀντιφρονοῦντες στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Δὲν ἦταν μόνο οἱ φιλόσοφοι. Ἐκτὸς ἀπὸ ὅσους ἰδιῶτες προσπαθοῦσαν νὰ συγκροτήσουν μιὰ τελετουργία πρὸς τιμὴν νέας θεότητας, διώκονταν καὶ ἄνθρωποι χωρὶς συγκεκριμένη νομικὰ ἀντίληψη περὶ ἀσέβειας, ὅπως ὁ Ἀνδοκίδης, δηλαδὴ ἐκ τῶν ὑστέρων, γιὰ κάτι ποὺ κατοπινὰ φάνηκε ὡς ἀσέβεια (βλ. (Douglas M. MacDowell, Τὸ δίκαιο στὴν Ἀθήνα τῶν κλασικῶν χρόνων, σ. 306-307). Αὐτὸ ποὺ προσπαθεῖ νὰ πεῖ, ἀλλὰ δὲν τὰ καταφέρνει, τὸ βίντεο, εἶναι ὅτι οἱ Ἀρχαῖοι μπορεῖ νὰ μὴν εἶχαν ὀρθοδοξία, ἀλλὰ εἶχαν ὀρθοπραξία, ἡ τήρηση τῆς ὁποίας ἦταν ἴδια ἢ καὶ αὐστηρότερη ἀπὸ τὴν μουσουλμανική. 

Συγκεκριμένες λέξεις καὶ κινήσεις ἦταν ἀπαραίτητες κατὰ τὶς τελετές. 

«Καὶ ἡ παραμικρὴ κίνηση τοῦ θύτη καὶ ἡ παραμικρὴ λεπτομέρεια τῆς ἀμφίεσής του ἦταν προκαθορισμένες. 

Ἀπευθυνόμενοι σὲ ἕναν θεὸ ἔπρεπε νὰ ἔχουν καλυμμένο τὸ κεφάλι· σὲ ἄλλον, ἀκάλυπτο τὸ κεφάλι· σὲ τρίτο, τὴν ἄκρη τῆς τηβέννου, ριγμένη στὸν ὦμο. Σὲ ὁρισμένες τελετὲς ἔπρεπε νὰ εἶναι ξυπόλητοι. Ὑπῆρχαν προσευχὲς πού, γιὰ νὰ ἔχουν ἀποτέλεσμα, ὁ ἄνθρωπος ποὺ τὶς ἔλεγε, ἔπρεπε εὐθὺς ἀμέσως νὰ στριφογυρίσει ἀπὸ τὰ ἀριστερὰ πρὸς τὰ δεξιά.

 Ἡ πιὸ θερμὴ προσευχή, ἡ πιὸ εὐλαβικὴ ἐπίκληση τῆς πιὸ θερμῆς καρδιᾶς δὲν εἶχε καμμία ἀξία, ἂν εἶχε παραληφθεῖ ἔστω καὶ μία ἀπὸ τὶς ἀναρίθμητες τελετουργίες τῆς θυσίας· ἡ θυσία τότε πήγαινε χαμένη. Ἡ παραμικρὴ παράλειψη μετέτρεπε μιὰ ἱερὴ πράξη σὲ πράξη ἀσέβειας», γράφει ὁ De Coulanges.

 Ἡ «ἀρχαιοελληνικὴ θρησκεία» εἶναι τελετουργισμὸς καὶ ὄχι μεταφυσικὸ δόγμα (καὶ προφανῶς δίωξη μπορεῖ νὰ γίνεται ἄνετα σὲ βάρος τῶν μὴ συμμετεχόντων στὴν τελετή), εἶναι αὐτὸ ποὺ συνοψίζει ὁ Ἰάμβλιχος: 

«Δὲν συνδέει ἡ νόηση τοὺς τελετουργοὺς μὲ τοὺς θεούς. Γιατὶ, τί θὰ ἐμπόδιζε αὐτοὺς ποὺ φιλοσοφοῦν θεωρητικὰ νὰ ἔχουν τὴν τελετουργικὴ ἕνωση μὲ τοὺς θεούς; 

Ἡ τελετουργία τῶν ἀρρήτων πράξεων, ποὺ πραγματοποιοῦνται θεοπρεπῶς ὑπεράνω κάθε νόησης, καθὼς καὶ ἡ δύναμη τῶν μυστικῶν συμβόλων ποὺ νοοῦνται μόνο ἀπὸ τοὺς θεούς, εἰσάγει τὴν τελετουργικὴ νόηση.

 Ἀκόμη κι ἂν δὲν νοοῦμε ἐμεῖς, τὰ ἴδια τὰ σύμβολα πραγματοποιοῦν ἀπὸ μόνα τους τὸ δικό τους ἔργο». 

Υ.Γ. Παρέλειψα πτυχὲς λιγότερο γνωστές, γιὰ τὸ πῶς ἀντιμετωπιζόταν ὁ Ὅμηρος (ἡ ἀλλαγὴ τοῦ στανταρισμένου κειμένου ἦταν ἀπαράδεκτη, ἂν ὄχι ἀπαγορευμένη) ἢ πῶς ἔπρεπε καθένας νὰ πείσει τοὺς ἀναγνῶστες του, πρὶν ἀπὸ τοὺς σοφιστές, ὅτι πιστεύει σὲ κάποιο μύθο σὰ νὰ ἦταν ἀληθινός-ἱστορικός.

ΠΗΓΗ:https://www.facebook.com/share/p/1PiX5ma6pM/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com