___ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ & ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ___

του Διαμαντής Κούτουλας 

Εἶναι ἀδύνατον , σὲ ὅποιον ἔχει ἔστω καὶ στοιχειώδη γνώση τοῦ ἀρχαίου θεάτρου νὰ μὴν ἐντοπίσει τὶς ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ μεταξὺ τῆς ἀρχαίου Δράματος  καὶ τῆς χριστιανικῆς Θείας Λειτουργίας (ὅλων τῶν τυπικῶν, ἀνατολῆς καὶ δύσεως).

Συγκεκριμένα·

—οἱ χοροὶ τῶν ψαλτῶν 

ἀντιστοιχοῦν στὰ ΗΜΙΧΟΡΙΑ τοῦ Χοροῦ τῆς ἀρχαίας Τραγωδίας (ποὺ ἐκπροσωπεῖ τὸν Λαό)

—τὸ βυζαντινὸ τέμπλο 

παραπἐμπει στοὺς ΠΕΡΙΑΚΤΟΥΣ τῆς ἀρχαίας σκηνογραφίας (τῆς ὁποίας γενἀρχης ὑπῆρξε ὁ Σοφοκλῆς)

—ἡ αγία Τράπεζα 

ἀντιγράφει τὴν ΘΥΜΕΛΗ δηλ.τὸν βωμὸ —τάφο  τοῦ Διονύσου

—ὁ δεσποτικὸς θρόνος καὶ ὁ ἄμβων 

θυμίζουν τὸν ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟ  καὶ τὸν ΑΓΓΕΛΟ {=ἀγγελιαφόρο} ἀντίστοιχα τῆς Τραγωδίας.

—τὸ σύνθρονο ἢ πρεσβυτέριο 

ποὺ ὑπῆρχε στοὺς πρωτοβυζαντινοὺς ναούς πίσω ἀπὸ τὴν ἁγία Τράπεζα (βλ. στὴ φωτό.Ἑκατονταπυλιανὴ Πἀρου)

 ἀντιγράφει ἀκριβῶς τὸ ΚΟΙΛΟΝ {=κερκῖδες} τοῦ ἀρχαίου θεἀτρου.

Βεβαίως ἡ Θεία Λειτουργία δέν ἀνάγεται στὸ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ θέατρο, ἀλλὰ στά μεσανατολικὰ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ τῆς ἐποχῆς τοῦ χαλκοῦ , ὅπως γνωρίζουν οἱ λειτουργιολόγοι. 

Τὰ συμβόλαια ἐκεῖνα (ἑβραϊστί berith =διαθήκη) ἀποτελοῦντο ἀπὸ δύο μέρη :

1) τὴν ἀνάγνωση τῶν Ὅρων τῆς Συμφωνίας καὶ 

2)  τὴν ἐπισφράγιση διὰ τοῦ αἵματος θυσιασθέντος ζώου (βλ. σύναξη ΣΙΝΑ).

 Ἔτσι 

τὸ πρῶτο μέρος 

τῆς Θ. Λειτουργίας εἶναι ἡ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (ἢ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων)  ὅπου διαβάζονται τὰ Ἀναγνώσματα (ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ) καὶ τὰ ἀποδέχεται τὸ Ἐκκλησίασμα (μὲ τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως) 

καὶ τὸ δεύτερο,

ἡ ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ (ἢ Λειτουργία τῶν Πιστῶν) ὅπου ἐπικυροῦται  ἡ "Συμφωνία" {=Διαθήκη} τοῦ πρώτου μέρους διὰ ἀναιμάκτου θυσίας (οἶνος ἀντὶ αἵματος).

 Ἄν καὶ αὐτὴ ἡ ΔΙΤΤΗ ΔΟΜΗ παρέμεινε στὴν Θ.  Λειτουργία  , ὡστόσο τὸν 4ο αἰ. μΧ στὸ Βυζάντιο , ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΤΗΚΕ μὲ στοιχεῖα ἐκ τοῦ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ἀλλὰ καὶ τῶν παγανιστικῶν ἱεροπραξιῶν καὶ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΤΕΛΕΤΩΝ.

 

Ἐπιρροὴ τῶν τελευταίων εἶναι ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ (λιτανεῖες νεκροῦ ὁμοιώματος — λαμπαδηδοφορίες κλπ. "ΔΕΙΚΗΛΑ ΠΑΘΕΩΝ" = ἀναπαράσταση παθῶν ἀποκαλεῖ τὰ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ὁ ΗΡΟΔΟΤΟΣ :2,171) .

 

Καὶ ἄν οἱ παγανιστικὲς τελετὲς εἰσῆλθαν ἀκουσίως καὶ βαθμιαίως στὴν ἐκκλησιαστικὴ λειτουργική, τὸ άρχαῖο Δρᾶμα εἰσῆλθε ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΤΩΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΙΜΩΣ.

 Ἐξηγῶ·

βοοῦν τὰ πατερικὰ κείμενα ἀπὸ τὰ παράπονα τῶν Ἱεραρχῶν ὃτι στὶς μεγάλες γιορτὲς οἱ ναοὶ ἢταν ἄδειοι γιατὶ τὰ πλήθη ΕΙΧΑΝ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ (ἢ εἶχαν γεμίσει τὸν Ἱππόδρομο).

Ὀδύρεται π.χ.  ὁ Ἰω. Χρυσόστομος ὅτι ἀνἠμερα Πάσχα οἱ πιστοὶ ἀντὶ νὰ πᾶνε στοὺς ναοὺς  εἶχαν  γεμίσει τὰ θέατρα καὶ τὸν Ἱππόδρομο καὶ ἀφορίζει λἐγοντας :  "ΕΡΡΕΤΩ Η ΣΚΗΝΗ , ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΙ ΑΓΝΟΟΥΝΤΕΣ ΤΑ ΘΕΑΤΡΑ ΒΑΡΒΑΡΟΙ".*

Πῶς τὸ ἀντιμετώπισαν τελικὰ  τὸ θέμα οἱ Μεγ. Πατέρες ἀφοῦ ἔβλεπαν ὅτι τὰ κηρύγματα τους ἐναντίον τοῦ θεάτρου  δὲν ἔπιαναν ; 

Ἀφοῦ οἱ πιστοὶ προτιμοῦσαν τὸ θέατρο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ΜΕΤΕΦΕΡΑΝ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.

 Ἔτσι ὁ Μ. Βασίλειος συνέγραψε** τὴν γνωστὴ ἐκτενῆ Λειτουργία ποὺ φέρει τὸ ὄνομά του  (ἐπιτομὴ τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ ἡ πασίγνωστη κυριακάτικη Λειτουργία τοῦ  Ἰ. Χρυσοστόμου) ἡ ὁποία εἶναι πλήρης θεατρικῶν στοιχείων, σὲ τέτοιο σημεῖο ὥστε ὁ ἐμπειρος ἀναγνώστης διαβάζοντας τὸ κείμενο της μπορεῖ νὰ τὸ ἀντιστοιχίσει ἀνέτως μὲ τὰ μἐρη τοῦ Δράματος (ΠΡΟΛΟΓΟΣ — ΠΑΡΟΔΟΣ — ΣΤΑΣΙΜΑ —ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ — ΕΞΟΔΟΣ) καὶ βλέποντας τὸ ναὸ ἀναγνωρίζει σέ αὐτὸν τὰ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ποὺ προανἐφερα.

Μόνο τυφλὸς ἢ ἄσχετος δὲν τὰ βλέπει αὐτά...

 Ὑπάρχει τέλος καὶ ἕνα ἄλλο στοιχεῖο ποὺ δείχνει τὴν ἐπιρροὴ τοῦ ἀρχαίου Δράματος καὶ τῶν παγανιστικῶν Τελετῶν στὴν Θ. Λειτουργία·

πρόκειται γιὰ τὸν ΤΡΟΠΟ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΩΝ (Ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα, Εὐαγγέλιο) ποὺ διαφέρει ἀπὸ τὸν κοινὸ τρόπο ὁμιλίας καὶ γίνεται "ψαλτά" ΠΡΟΣΟΜΟΙΑΖΟΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΩΔΙΑ.

Στὰ βυζαντινὰ χρόνια ΕΙΧΕ ΧΑΘΕΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ , ἡ προσωδιακή (μακρά — βραχέα —δίφθογγοι) ·

 ὅλοι μιλοῦσαν τά ἑλληνικὰ μὲ τὴν σημερινὴ περίπου προφορὰ τὴν "ΙΩΤΑΚΙΣΜΕΝΗ" ἢ τονική.

 Ὅμως στὰ Ἀναγνώσματα οἱ ψάλτες καὶ ἱερεῖς μιμοῦνται τὴν ΧΑΜΕΝΗ  προσωδία.

 Γιατί;

 Ἐπειδὴ ἔτσι ἔψαλλαν καί διάβαζαν στοὺς παγανιστικοὺς ναοὺς τοὺς ΠΑΝΑΡΧΑΙΟΥΣ ΥΜΝΟΥΣ, καὶ βεβαίως ἐπειδὴ στὸ θἐατρο διατηροῦνταν σὲ ἐπίλεκτα μέρη ἡ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ (πρβλ. στὴν ἀρχαία τραγωδία ὅπου πάντα τὰ χορικὰ ἦταν σὲ ΔΩΡΙΚΗ διάλεκτο).

Συνελόντι εἰπεῖν·

τὸ ἀρχαῖο Δρᾶμα μπορεῖ νὰ κυνηγήθηκε ὡς "πομπὴ τοῦ Σανατᾶ" (δηλ. πολυθεϊστικὸ κατάλοιπο)  στὸ Βυζάντιο, ὅμως, διατηρήθηκε ἀκριβῶς μέσα στοὺς χριστιανικοὺς ναοὺς καὶ στὶς ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες προσφέροντας πάντα τὴν ΚΑΘΑΡΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ τὴν ὁποίαν  ἐπαγγελόταν ἅμα τῇ γενέσει του.

https://youtu.be/GLnWYkNgQB8

_______

ΥΓ 

φυσικὰ καὶ ὑπῆρξαν πολλοί, ἐθνικοὶ καὶ χριστιανοὶ ποὺ ἀντἐδρασαν στούς "νεωτερισμούς" τοῦ Βασιλείου καὶ τοῦ Χρυσοστόμου. 

Καὶ κατέκριναν τὸν τελευταῖο ὅτι ἔκαμε τὴν Λειτουργία ΜΙΜΗΣΗ ΠΡΑΞΕΩΣ κατὰ τὸν ὁρισμὸ τῆς Τραγωδίας τοῦ Ἀριστοτέλη. 

Καὶ ὁ εὐφυέστατος Χρυσόστομος ἀπάντησε , ὡς ὁ καλὐτερος ΣΟΦΙΣΤΗΣ, λέγοντας ὅτι τὸ Θεῖο Δρᾶμα δὲν ἐπαναλαμβάνεται, ἀλλὰ τελεῖται, οἱ τελετὲς ἐπαναλαμβάνονται.

_________

*ΑΛΕΞΗΣ ΣΟΛΟΜΟΣ, Ὁ ἅγιος Βάκχος, ἐκδ. Δωδώνη, 1987, Ἀθήνα, σελ. 52

** δὲν μποροῦμε βεβαίως νὰ εἴμαστε βέβαιοι ἄν ἡ φερόμενη ὡς Λειτουργία τοῦ Βασιλείου ἢ τοῦ Χρυσοστόμου ἀνἠκει ΟΝΤΩΣ σὲ αὐτούς. Σὲ κάθε περίπτωση, ὅποιος καὶ νὰ τὶς συνέταξε, ΣΚΟΠΙΜΩΣ μετέφερε δεδομένα τοῦ ἀρχαίου Δράματος στὴν χριστιανικὴ Λειτουργική.

ΠΗΓΗ: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος fb

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com