από Φώτης Σχοινάς
Ἡ λέξη νηστεία εἶναι σύνθετη ἐκ τοῦ ἀρνητικοῦ μορίου νη‑ καί τοῦ ρήματος ἐσθίω καί δηλώνει τήν πλήρη ἀποχή ἀπό πάσης τροφῆς ἤ τήν ἀποχή ἀπό ὁρισμένες τροφές.
Ἡ νηστεία ὡς θεσμός παρατηρεῖται σέ ὅλους τούς λαούς ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων.Στόν Χριστιανισμό εἰσήχθη ἀπό τόν Ἰουδαϊσμό, κατ᾽ ἀναλογία καί ἀντίθεση πρός αὐτόν, ἀλλά ἀντί Δευτέρας καί Πέμπτης πού ἐνήστευαν οἱ Ἑβραῖοι, οἱ Χριστιανοί ἐνήστευαν Τετάρτη καί Παρασκευή, τήν Τετάρτη ὡς ἀνάμνηση τῆς προδοσίας τοῦ Ἰούδα, τήν Παρασκευή ὡς ἀνάμνηση τοῦ Σταυρικοῦ Πάθους τοῦ Χριστοῦ.
Πολύ νωρίς, ἤδη ἀπό τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ Διδαχή τῶν Ἀποστόλων, ἡ ὁποία ἐγράφη περί τά τέλη τοῦ Α ́ μ.Χ. αἰῶνος, καθιερώθηκε στήν Χριστιανική Ἐκκλησία ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί Παρασκευῆς.Ἐπίσης ἐνωρίς καθιερώθηκε ἡ νηστεία πρό τοῦ Πάθους καί τῆς Ἀναστάσεως. Ὅπως ἔχει γραφεῖ «τήν βάσιν τῶν χριστιανικῶν νηστειῶν ἀπετέλεσαν ἐν ἀρχῇ τά Πάθη καί ἡ Ἀνάστασις τοῦ Ἰησοῦ. Διά τοῦτο πρώτη καί ἀρχαιοτάτη εἶναι ἡ πρό τοῦ Πάσχα νηστεία, ἔχουσα τήν προέλευσιν ἀπό τῶν ἀποστολικῶν χρόνων, εἰς ἀνάμνησιν τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου καί τοῦ ἀποχωρισμοῦ».[1]
Ἡ διάρκεια τῆς νηστείας πρό τοῦ Πάσχα καθιερώθηκε σέ 40 ἡμέρες κατά τόν Δ ́ αἰώνα, ὅπως βλέπουμε στόν 5ον κανόνα τῆς Α ́ ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τό 325 μ.Χ. καί στόν 50όν τῆς ἐν Λαοδικείᾳ τοπικῆς Συνόδου τό 364 μ.Χ. : «Δεῖ πᾶσαν τήν τεσσαρακοστήν νηστεύειν ξηροφαγοῦντας».[2]
Κατά τόν ΞΘ ́ Κανόνα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων «Εἴ τις Ἐπίσκοπος, ἤ Πρεσβύτερος, ἤ Διάκονος, ἤ Ὑποδιάκονος, ἤ Ἀναγνώστης, ἤ Ψάλτης, τήν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν οὐ νηστεύει, ἤ Τετράδα(=Τετάρτη), ἤ Παρασκευήν, καθαιρείσθω. Ἐκτός εἰ μή δι᾽ ἀσθένειαν σωματικήν ἐμποδίζοιτο. Ἐάν δέ λαϊκός ᾖ, ἀφοριζέσθω»[3].
Ἑρμηνεύοντας τόν κανόνα αὐτόν ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γράφει εἰς τό Πηδάλιον: «Τήν μέν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν νηστεύομεν, κατά τόν θεῖον Χρυσόστομον ὄχι διά τό Πάσχα, ὄχι διά τόν Σταυρόν, ἀλλά διά τάς ἁμαρτίας μας...ἐπειδή τό Πάσχα δέν εἶναι ὑπόθεσις νηστείας καί πένθους, ἀλλ᾽ εὐφροσύνης καί χαρᾶς. Ὅθεν δέν πρέπει νά λέγωμεν ὅτι πενθοῦμεν διά τόν Σταυρόν. Οὐ γάρ δι᾽ ἐκεῖνον πενθοῦμεν˙ μή γένοιτο˙ ἀλλά διά τά ἐδικά μας ἁμαρτήματα. Νηστεύομεν δέ τήν Τεσσαρακοστήν, κατά τήν μίμησιν τοῦ Κυρίου, ὅπου ἐνήστευσεν ἐπί τοῦ ὄρους ἡμέρας τεσσαράκοντα. Τάς δέ δύω ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος νηστεύομεν, τήν μέν Τετράδα (=Τετάρτη), διατί εἰς τήν ἡμέραν αὐτήν, ἔγινε τό συμβούλιον διά τήν προδοσίαν τοῦ Κυρίου μας˙ τήν δέ Παρασκευήν, διατί εἰς τήν ἡμέραν ταύτην ἔπαθε σαρκί τόν ὑπέρ τῆς σωτηρίας μας θάνατον...».[4]
Ἐπίσης ἀπό τόν ἀνωτέρω Ἀποστολικόν κανόνα συνάγεται ὅτι ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς εἶναι ἰσοδύναμη μέ τήν νηστεία τῆς Τεσσαρακοστῆς, ἀφοῦ ἐπιβάλλει ὁ ἀνωτέρω κανών ξηροφαγία καί στίς μέν καί στήν δέ. Ξηροφαγία εἶναι ἡ μετάληψη ἀμαγείρευτης καί χωρίς λάδι τροφῆς μία φορά τήν μέρα τήν τρίτη μεσημβρινή. Κατά τόν ἅγιον Νικόδημο «ἡ νηστεία ἑκάστης Τετράδος καί Παρασκευῆς διά ξηροφαγίας πρέπει νά γίνηται παρόμοια μέ τήν νηστείαν τῆς Τεσσαρακοστῆς. Ξηροφαγία δέ εἶναι τό νά τρώγῃ τινάς ἅπαξ τῆς ἡμέρας εἰς τήν ἐννάτην ὥραν (= 3 μ.μ.), χωρίς νά ἐσθίῃ ἔλαιον ἤ νά πίνῃ οἶνον...».[5]
Ἐπίσης ὁ ἅγιος Νικόδημος γράφει: «Εἰ δέ ἴση εἶναι ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς μέ τήν νηστείαν τῆς Τεσσαρακοστῆς φανερόν, ὅτι καθώς δέν γίνονται γάμοι ἐν τῇ Τεσσαρακοστῇ κατά τόν νβ́ τῆς ἐν Λαοδικίᾳ, ἔτσι δέν πρέπει νά γίνωνται γάμοι οὔτε ἐν τῇ Τετράδι καί ἐν τῇ Παρασκευῇ. Εἰ δέ τοῦτο, φανερόν ὅτι μήτε τά ἀνδρόγυνα πρέπει νά σμίγωνται σαρκικῶς ἐν ἑκάστη Τετράδι καί Παρασκευῇ, διά τό τῆς νηστείας σεμνόν καί αἰδέσιμον, καθώς μηδέ ἐν τῇ Τεσσαρακοστῇ πρέπει νά σμίγωνται.Ἄτοπον γάρ εἶναι, ἀπό μέν τό ἕνα μέρος νά μή καταλύουσι τάς νηστείας ταύτας διά βρωμάτων, ἀπό δέ τό ἄλλο μέρος, νά καταλύουσι ταύτας μέ τήν σαρκικήν μίξιν καί ἡδονήν. Ὅθεν ἐξίσου πρέπει νά νηστεύουσι ταύτας καί μέ τήν ἀποχήν τῶν ἐμποδισμένων ἐν ταῖς νηστείαις βρωμάτων, καί μέ τήν ἀποχήν τῶν τῆς σαρκικῆς μίξεως θελημάτων».[6]
Ἐπί τοῦ προκειμένου ὁ ΝΒ́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ γάμους ἤ γενέθλια ποιεῖν»[7]. Ὡσαύτως καί ὁ ΝΑ ́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ Μαρτύρων γενέθλια ἐπιτελεῖν, ἀλλά τῶν ἁγίων Μαρτύρων μνήμας ποιεῖν ἐν τοῖς Σαββάτοις καί Κυριακαῖς»[8].
Γενικά, ὅπως γράφει καί ὁ καθηγητής Παναγιώτης Μπούμης «κατά τίς ἡμέρες τῆς Τεσσαρακοστῆς ἀπαγορεύεται καί ἡ τέλεση χειροτονιῶν, γάμων, γενεθλίων, καθώς καί ἄλλη τελετή, ἡ ὁποία προξενεῖ χαρά καί εὐθυμία».[9]
Σχετικά μέ τό ἐάν, σύμφωνα μέ τούς ἱερούς Κανόνες, ἐπιτρέπεται ἡ κατάλυση ἐλαίου κατά τήν Μ.Πέμπτη, τό ζήτημα εἶναι ἀμφιλεγόμενο. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἑρμηνεύοντας τόν ΚΘ́ Κανόνα τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου γράφει: «Οἱ Θεοφόροι Πατέρες, οἱ τά τυπικά συγγραψάμενοι, οἷον τήν μέσην στράταν τῶν δύω τούτων γνωμῶν βαδίσαντες, ἐδιώρισαν νά γίνηται κατάλυσις ἐν αὐτῇ εἰς οἶνον μόνον, ποιήσαντες συγκατάβασιν διά τήν τιμήν τοῦ Κυριακοῦ Δείπνου ὅπου εἰς αὐτήν ἔγεινε. Πλήν κάλλιον κάμνει ἐκεῖνος ὁποῦ νηστεύει καί τῇ Μ. Πέμπτῃ ἀπό οἶνον καί ἀπό ἔλαιον»[10]. Ἐπίσης ὁ Ν́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τήν Πέμπτην λύειν, καί ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν ἀτιμάζειν, ἀλλά δεῖ πᾶσαν τήν Τεσσαρακοστήν νηστεύειν ξηροφαγοῦντας»[11]. Καί ἑρμηνεύοντας τόν ἀνωτέρω κανόνα ὁ ἅγιος Νικόδημος γράφει: «...ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν σύν αὐτῇ, δηλαδή τῇ μεγάλῃ Πέμπτῃ, πρέπει νά ξηροφαγοῦν οἱ Χριστιανοί»[12]. Ὡσαύτως καί ὁ ΚΘ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει τά ἑξῆς «...ὁρίζομεν, Ἀποστολικαῖς, καί Πατρικαῖς ἑπόμενοι παραδόσεσι, μή δεῖν ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τήν Πέμπτην λύειν, καί ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν ἀτιμάζειν»[13]. Ἐπί τοῦ προκειμένου ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης π. Συμεών Κούτσας γράφει: «Γιά τή Μ. Πέμπτη ὑπάρχει κάποια σύγχυση. Τό Τριώδιο, ὁρισμένα μοναστηριακά Τυπικά καί μιά εὐρύτατα διαδεδομένη συνήθεια μεταξύ τῶν χριστιανῶν ἐπιτρέπουν τήν κατάλυση οἴνου καί ἐλαίου, προφανῶς πρός τιμήν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας πού μᾶς παρέδωσε ὁ Κύριος κατά τήν ἡμέρα αὐτή καί λόγῳ τῆς προσελεύσεως πολλῶν πιστῶν στή θεία Μετάληψη. Ἀντίθετα, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης εἶναι ἐπιφυλακτικός. Φρονοῦμε ταπεινά ὅτι γιά τούς χριστιανούς τοῦ κόσμου μπορεῖ νά γίνει ἀνεκτή ἡ κατάλυση ἐλαίου. Ἀπεναντίας, οἱ μοναχοί στίς Μονές, πού ἀκολουθοῦν γενικότερα αὐστηρότερο τύπο νηστείας, ἄς ἀπέχουν».[14]
Ἀπό τούς Ἀποστόλους ἤδη ἀπαγορεύεται ἡ αὐστηρή νηστεία, ἡ τελεία ἀσιτία δηλαδή καί ἡ ξηροφαγία κατά τήν Κυριακή καί τό Σάββατο, ἐκτός ἀπό τό Μ. Σάββατο. Τήν Κυριακή διότι εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καί τῆς ἀναδημιουργίας τοῦ κόσμου καί ὡς ἐκ τούτου εἶναι ἡμέρα παγκοσμίου χαρᾶς, τό δέ Σάββατο ἐπειδή εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ὁλοκληρώσεως καί καταπαύσεως τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου, καί ὡς ἐκ τούτου εἶναι τό τέλος καί ἡ σφραγίς τῆς δημιουργίας.
Ὁ ΞΘ́ (Κατ᾽ ἄλλους ΞΣΤ́) Ἀποστολικός Κανών λέγει: «Εἴ τις Κληρικός εὑρεθῇ τήν Κυριακήν ἡμέραν νηστεύων, ἤ τό Σάββατον, πλήν τοῦ ἑνός μόνον, καθαιρείσθω. Εἰ δέ Λαϊκός, ἀφοριζέσθω».[15] Ἑρμηνεύοντας τόν ὡς ἄνω Κανόνα ὁ ἅγιος Νικόδημος διευκρινίζει: «Ἄλλο εἶναι νηστεία, ἄλλο λύσις νηστείας, καί ἄλλο κατάλυσις νηστείας.Καί νηστεία μέν κυρίως εἶναι, ἡ τελεία ἀσιτία, ἤ τό νά τρώγῃ τινάς μίαν φοράν τήν ἡμέραν, κατά τήν ἐννάτην ὥραν, μέ ξηροφαγίαν, ἄρτου δηλονότι μόνου καί ὕδατος. Λύσις δέ τῆς νηστείας εἶναι, τό νά φάγῃ τινάς πρό τῆς ἐννάτης ὥρας, κᾂν σῦκα, κᾂν σταφίδας, κᾂν ἄλλο τοιοῦτο τι. Ἤ καί τό νά φάγῃ ἔξω ἀπό τόν ἄρτον, καί τό ὕδωρ, καί ἄλλα μερικά βρωσίμων λιτῶν καί εὐτελῶν˙ λόγου χάριν, Ὄσπρια, Οἶνον, Ἔλαιον ἤ Ὀστρακόδερμα. Κατάλυσις δέ νηστείας εἶναι, ὅταν τρώγῃ τινάς ἀπό ὅλα τά βρώσιμα, καί κρέας, θετέον καί ὀψάρια, καί γάλα, καί τυρί καί τά λοιπά. Λοιπόν εἰς τόν παρόντα Κανόνα διορίζουσιν οἱ Θεῖοι Ἀπόστολοι, ὅτι ὅποιος Κληρικός εὑρεθῇ νά νηστεύῃ τήν ἡμέραν τῆς Κυριακῆς ἤ τοῦ Σαββάτου, μέ ἀσιτίαν τελείαν, ἤ καί μέ ξηροφαγίαν ἐν τῇ ἐννάτῃ, ἔξω ἀπό τό ἕνα καί μόνον Σάββατον, δηλαδή τό Μέγα Σάββατον...ἄς καθαίρεται, εἰ δέ Λαϊκός εἶναι ὁ ταύτας τάς ἡμέρας νηστεύων, ἄς ἀφορίζηται».[16]
Εἶναι ἀξιοσημείωτο καί ἐνδεικτικό τῆς νοοτροπίας τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Πατέρων ὅτι ὁ ΝΓ́ Ἀποστολικός Κανών ὁρίζει πώς ὅποιος Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος ἤ Διάκονος κατά τίς ἑορτάσιμες ἡμέρες δέν τρώγει κρέας καί δέν πίνει κρασί ὄχι γιά ἄσκηση καί ἐγκράτεια, ἀλλά ἐπειδή τά σιχαίνεται, νά καθαιρεῖται: «Εἴ τις Ἐπίσκοπος, ἤ Πρεσβύτερος, ἤ Διάκονος ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν ἑορτῶν οὐ μεταλαμβάνει κρεῶν καί οἴνου, βδελυσσόμενος, καί οὐ δι᾽ ἄσκησιν, καθαιρείσθω. Ὡς κεκαυτηριασμένος τήν ἰδίαν συνείδησιν, καί αἴτιος σκανδάλου πολλοῖς γενόμενος»[17].
Πρέπει οἱ πιστοί κληρικοί καί λαϊκοί νά προσέρχονται στή Θεία Εὐχαριστία νηστικοί, δηλαδή μέ ἄδειο στομάχι. Ὁ ΚΘ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὁ τῶν ἐν Καρθαγένη, διαγορεύει Κανών, ὥστε, ἅγια θυσιαστηρίου, εἰ μή ὑπό νηστικῶν ἀνθρώπων, μή ἐπιτελεῖσθαι...»[18], δηλαδή «τά ἅγια ὑπό νηστικῶν ἀνθρώπων ἐπιτελεῖσθαι». Ἐξαίρεση στόν ἀνωτέρω Κανόνα εἶναι ὁ ἑτοιμοθάνατος. Σύμφωνα μέ τόν Θ́ Κανόνα τοῦ ἁγίου Νικηφόρου τοῦ Ὁμολογητοῦ «Πρέπει νά μεταλαμβάνῃ ὁ Ἱερεύς ἐκεῖνον ὁποῦ κινδυνεύει εἰς θάνατον καί ἀφ᾽ οὗ ἔφαγε»[19].
Βέβαια οἱ ἱεροί Κανόνες ὁρίζουν ἐγκράτεια ἀπό γενετήσια μίξη πρό τῆς προσελεύσεως στά ἄχραντα Μυστήρια.Ὅπως ἔχει γραφεῖ «τόσο οἱ ἱερωμένοι πού τελοῦν τή θεία Λειτουργία – “οἱ τά θεῖα μυστήρια ψηλαφῶντες ἱερωμένοι” – ὅσο καί οἱ πιστοί πού πρόκειται νά προσέλθουν στή θεία μετάληψη, ὀφείλουν προηγουμένως νά ἐγκρατεύονται – “ἐκ τῶν ἰδίων ἐγκρατεύεσθαι συμβίων”»[20]. Ὁ ΙΓ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει: «...Χρή τούς τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντας, ἐν τῷ καιρῷ τῆς τῶν Ἁγίων μεταχειρίσεως ἐγκρατεῖς εἶναι ἐν πᾶσιν...»[21]. Ἑρμηνεύοντας ὁ ἅγιος Νικόδημος τόν ἀνωτέρω κανόνα γράφει: «...Οὕτω καί ἡμεῖς τά αὐτά μέ τούς Πατέρας τούτους λέγοντες, διορίζομεν, ὅτι, αἱ ἀνωτέρω τρεῖς τάξεις τῶν ἱερωμένων νά ἐγκρατεύωνται ἀπό τάς γυναῖκας των ἐν καιρῷ νηστείας καί προσευχῆς, κατά τόν Παῦλον. Διότι, οἱ τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντες πρέπει νά ᾖναι ἐγκρατεῖς ἀπό ὅλα ἐν τῷ καιρῷ ὁποῦ ἱερουργοῦσι...»[22].
Ὡσαύτως ὁ ΙΓ́ Κανών τοῦ ἁγίου Τιμοθέου Ἀλεξανδρείας ὁρίζει: «Ἅ προείρηκα καί νῦν λέγω.Ὁ Ἀπόστολος λέγει, “μή ἀποστερεῖτε ἀλλήλους, εἰ μή τι ἄν ἐκ συμφώνου πρός καιρόν, ἵνα σχολάζητε τῇ προσευχῇ”. Καί πάλιν “ἐπί τό αὐτό συνέρχεσθε, ἵνα μή πειράζῃ ὑμᾶς ὁ σατανᾶς διά τήν ἀκρασίαν ὑμῶν”. Ἐξ ἀνάγκης δέ τό Σάββατον καί τήν Κυριακήν ἀπέχεσθαι δεῖν, διά τό ἐν αὐταῖς τήν πνευματικήν θυσίαν ἀναφέρεσθαι τῷ Κυρίῳ»[23].
Κλείνοντας τήν οὐδόλως ἐξαντλητική τοῦ θέματος ἐργασία μας πρέπει νά καταθέσουμε τά ἑξῆς γραφέντα ἀπό τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης π. Συμεών Κούτσα: «Συναφές εἶναι καί τό ζήτημα τοῦ κανονικοῦ κύρους καί τῆς ἀρχαιότητας ὁρισμένων ἐκκλησιαστικῶν νηστειῶν. Τί ἐννοοῦμε μ᾽ αὐτό; Ἐννοοῦμε ὅτι ὅλες σχεδόν οἱ νηστεῖες, ἐξαιρέσει τῆς νηστείας τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς καί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, δέν καθιερώθηκαν στήν ἀποστολική ἤ τή μεταποστολική ἐποχή, ἀλλά σέ ἀρκετά μεταγενέστερες περιόδους καί ἔγιναν ἀποδεκτές σιγά – σιγά καί κατά τρόπο σιωπηρό. Ἐνῶ δηλαδή γιά τή νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς, καθώς καί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀποφάνθηκαν Οἰκουμενικές καί Τοπικές σύνοδοι τῆς Ἐκκλησίας, γιά τίς ἄλλες νηστεῖες οὐδεμία σύνοδος κάνει λόγο»[24]. Αὐτό βέβαια καθόλου δέν μειώνει τό κῦρος τους καί τήν ἀνάγκη τηρήσεώς τους ἀπό τούς πιστούς.
[1] ΘΗΕ, τόμος 9ος, λῆμμα νηστεία
[2] ΘΗΕ, τόμος 9ος, λῆμμα νηστεία
[3] Πηδάλιον, ἐκδ. οἶκος “ Ἀστήρ”, Α. καί Ε. Παπαδημητρίου, Ἀθῆναι 1970, σελ. 91
[4] Πηδάλιον, σελ.92
[5] Πηδάλιον, σελ.94
[6] Πηδάλιον, σελ.94
[7] Πηδάλιον, σελ. 439
[8] Πηδάλιον, σελ. 439
[9] Παναγιώτη Ἰ. Μπούμη, Κανονικόν Δίκαιον, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα χ.χ., σελ. 122
[10] Πηδάλιον. σελ. 244
[11] Πηδάλιον, σελ. 439
[12] Πηδάλιον, σελ. 439
[13] Πηδάλιον, σελ. 243-244
[14] Συμεών Κούτσα, Μητροπολίτου Νέας Σμύρνης, Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας, ἔκδοση ΙΔ,́ Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2018, σελ. 87
[15] Πηδάλιον, σελ. 82
[16] Πηδάλιον, σελ. 83
[17] Πηδάλιον, σελ.71
[18] Πηδάλιον, σελ. 243
[19] Πηδάλιον, σελ. 727
[20] Συμεών Κούτσα, ὅ.π., σελ. 116
[21] Πηδάλιον, σελ.229
[22] Πηδάλιον, σελ.230-231
[23] Πηδάλιον, σελ. 672
[24] Συμεών Κούτσα, ὅ.π., σελ. 59
Δημοσιεύθηκε στήν Ὀρθόδοξη Μαρτυρία, τεῦχος 119, τό 2019
ΠΗΓΗ:https://antifono.gr/i-nisteia-kata-tous-ierous-kanones/?fbclid=IwY2xjawIy_BFleHRuA2FlbQIxMQABHSPjaBOYk5tubXqmoJKba1-f6yp2bMlON9Zg-eQZxXjNRNHJnU9kWQnKfA_aem_uC1zEHcTwnSCaGXpw1nrXg
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Ἡ νηστεία ὡς θεσμός παρατηρεῖται σέ ὅλους τούς λαούς ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων.Στόν Χριστιανισμό εἰσήχθη ἀπό τόν Ἰουδαϊσμό, κατ᾽ ἀναλογία καί ἀντίθεση πρός αὐτόν, ἀλλά ἀντί Δευτέρας καί Πέμπτης πού ἐνήστευαν οἱ Ἑβραῖοι, οἱ Χριστιανοί ἐνήστευαν Τετάρτη καί Παρασκευή, τήν Τετάρτη ὡς ἀνάμνηση τῆς προδοσίας τοῦ Ἰούδα, τήν Παρασκευή ὡς ἀνάμνηση τοῦ Σταυρικοῦ Πάθους τοῦ Χριστοῦ.
Πολύ νωρίς, ἤδη ἀπό τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ Διδαχή τῶν Ἀποστόλων, ἡ ὁποία ἐγράφη περί τά τέλη τοῦ Α ́ μ.Χ. αἰῶνος, καθιερώθηκε στήν Χριστιανική Ἐκκλησία ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί Παρασκευῆς.Ἐπίσης ἐνωρίς καθιερώθηκε ἡ νηστεία πρό τοῦ Πάθους καί τῆς Ἀναστάσεως. Ὅπως ἔχει γραφεῖ «τήν βάσιν τῶν χριστιανικῶν νηστειῶν ἀπετέλεσαν ἐν ἀρχῇ τά Πάθη καί ἡ Ἀνάστασις τοῦ Ἰησοῦ. Διά τοῦτο πρώτη καί ἀρχαιοτάτη εἶναι ἡ πρό τοῦ Πάσχα νηστεία, ἔχουσα τήν προέλευσιν ἀπό τῶν ἀποστολικῶν χρόνων, εἰς ἀνάμνησιν τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου καί τοῦ ἀποχωρισμοῦ».[1]
Ἡ διάρκεια τῆς νηστείας πρό τοῦ Πάσχα καθιερώθηκε σέ 40 ἡμέρες κατά τόν Δ ́ αἰώνα, ὅπως βλέπουμε στόν 5ον κανόνα τῆς Α ́ ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τό 325 μ.Χ. καί στόν 50όν τῆς ἐν Λαοδικείᾳ τοπικῆς Συνόδου τό 364 μ.Χ. : «Δεῖ πᾶσαν τήν τεσσαρακοστήν νηστεύειν ξηροφαγοῦντας».[2]
Κατά τόν ΞΘ ́ Κανόνα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων «Εἴ τις Ἐπίσκοπος, ἤ Πρεσβύτερος, ἤ Διάκονος, ἤ Ὑποδιάκονος, ἤ Ἀναγνώστης, ἤ Ψάλτης, τήν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν οὐ νηστεύει, ἤ Τετράδα(=Τετάρτη), ἤ Παρασκευήν, καθαιρείσθω. Ἐκτός εἰ μή δι᾽ ἀσθένειαν σωματικήν ἐμποδίζοιτο. Ἐάν δέ λαϊκός ᾖ, ἀφοριζέσθω»[3].
Ἑρμηνεύοντας τόν κανόνα αὐτόν ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γράφει εἰς τό Πηδάλιον: «Τήν μέν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν νηστεύομεν, κατά τόν θεῖον Χρυσόστομον ὄχι διά τό Πάσχα, ὄχι διά τόν Σταυρόν, ἀλλά διά τάς ἁμαρτίας μας...ἐπειδή τό Πάσχα δέν εἶναι ὑπόθεσις νηστείας καί πένθους, ἀλλ᾽ εὐφροσύνης καί χαρᾶς. Ὅθεν δέν πρέπει νά λέγωμεν ὅτι πενθοῦμεν διά τόν Σταυρόν. Οὐ γάρ δι᾽ ἐκεῖνον πενθοῦμεν˙ μή γένοιτο˙ ἀλλά διά τά ἐδικά μας ἁμαρτήματα. Νηστεύομεν δέ τήν Τεσσαρακοστήν, κατά τήν μίμησιν τοῦ Κυρίου, ὅπου ἐνήστευσεν ἐπί τοῦ ὄρους ἡμέρας τεσσαράκοντα. Τάς δέ δύω ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος νηστεύομεν, τήν μέν Τετράδα (=Τετάρτη), διατί εἰς τήν ἡμέραν αὐτήν, ἔγινε τό συμβούλιον διά τήν προδοσίαν τοῦ Κυρίου μας˙ τήν δέ Παρασκευήν, διατί εἰς τήν ἡμέραν ταύτην ἔπαθε σαρκί τόν ὑπέρ τῆς σωτηρίας μας θάνατον...».[4]
Ἐπίσης ἀπό τόν ἀνωτέρω Ἀποστολικόν κανόνα συνάγεται ὅτι ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς εἶναι ἰσοδύναμη μέ τήν νηστεία τῆς Τεσσαρακοστῆς, ἀφοῦ ἐπιβάλλει ὁ ἀνωτέρω κανών ξηροφαγία καί στίς μέν καί στήν δέ. Ξηροφαγία εἶναι ἡ μετάληψη ἀμαγείρευτης καί χωρίς λάδι τροφῆς μία φορά τήν μέρα τήν τρίτη μεσημβρινή. Κατά τόν ἅγιον Νικόδημο «ἡ νηστεία ἑκάστης Τετράδος καί Παρασκευῆς διά ξηροφαγίας πρέπει νά γίνηται παρόμοια μέ τήν νηστείαν τῆς Τεσσαρακοστῆς. Ξηροφαγία δέ εἶναι τό νά τρώγῃ τινάς ἅπαξ τῆς ἡμέρας εἰς τήν ἐννάτην ὥραν (= 3 μ.μ.), χωρίς νά ἐσθίῃ ἔλαιον ἤ νά πίνῃ οἶνον...».[5]
Ἐπίσης ὁ ἅγιος Νικόδημος γράφει: «Εἰ δέ ἴση εἶναι ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς μέ τήν νηστείαν τῆς Τεσσαρακοστῆς φανερόν, ὅτι καθώς δέν γίνονται γάμοι ἐν τῇ Τεσσαρακοστῇ κατά τόν νβ́ τῆς ἐν Λαοδικίᾳ, ἔτσι δέν πρέπει νά γίνωνται γάμοι οὔτε ἐν τῇ Τετράδι καί ἐν τῇ Παρασκευῇ. Εἰ δέ τοῦτο, φανερόν ὅτι μήτε τά ἀνδρόγυνα πρέπει νά σμίγωνται σαρκικῶς ἐν ἑκάστη Τετράδι καί Παρασκευῇ, διά τό τῆς νηστείας σεμνόν καί αἰδέσιμον, καθώς μηδέ ἐν τῇ Τεσσαρακοστῇ πρέπει νά σμίγωνται.Ἄτοπον γάρ εἶναι, ἀπό μέν τό ἕνα μέρος νά μή καταλύουσι τάς νηστείας ταύτας διά βρωμάτων, ἀπό δέ τό ἄλλο μέρος, νά καταλύουσι ταύτας μέ τήν σαρκικήν μίξιν καί ἡδονήν. Ὅθεν ἐξίσου πρέπει νά νηστεύουσι ταύτας καί μέ τήν ἀποχήν τῶν ἐμποδισμένων ἐν ταῖς νηστείαις βρωμάτων, καί μέ τήν ἀποχήν τῶν τῆς σαρκικῆς μίξεως θελημάτων».[6]
Ἐπί τοῦ προκειμένου ὁ ΝΒ́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ γάμους ἤ γενέθλια ποιεῖν»[7]. Ὡσαύτως καί ὁ ΝΑ ́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ Μαρτύρων γενέθλια ἐπιτελεῖν, ἀλλά τῶν ἁγίων Μαρτύρων μνήμας ποιεῖν ἐν τοῖς Σαββάτοις καί Κυριακαῖς»[8].
Γενικά, ὅπως γράφει καί ὁ καθηγητής Παναγιώτης Μπούμης «κατά τίς ἡμέρες τῆς Τεσσαρακοστῆς ἀπαγορεύεται καί ἡ τέλεση χειροτονιῶν, γάμων, γενεθλίων, καθώς καί ἄλλη τελετή, ἡ ὁποία προξενεῖ χαρά καί εὐθυμία».[9]
Σχετικά μέ τό ἐάν, σύμφωνα μέ τούς ἱερούς Κανόνες, ἐπιτρέπεται ἡ κατάλυση ἐλαίου κατά τήν Μ.Πέμπτη, τό ζήτημα εἶναι ἀμφιλεγόμενο. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἑρμηνεύοντας τόν ΚΘ́ Κανόνα τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου γράφει: «Οἱ Θεοφόροι Πατέρες, οἱ τά τυπικά συγγραψάμενοι, οἷον τήν μέσην στράταν τῶν δύω τούτων γνωμῶν βαδίσαντες, ἐδιώρισαν νά γίνηται κατάλυσις ἐν αὐτῇ εἰς οἶνον μόνον, ποιήσαντες συγκατάβασιν διά τήν τιμήν τοῦ Κυριακοῦ Δείπνου ὅπου εἰς αὐτήν ἔγεινε. Πλήν κάλλιον κάμνει ἐκεῖνος ὁποῦ νηστεύει καί τῇ Μ. Πέμπτῃ ἀπό οἶνον καί ἀπό ἔλαιον»[10]. Ἐπίσης ὁ Ν́ Κανών τῆς ἐν Λαοδικίᾳ τοπικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τήν Πέμπτην λύειν, καί ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν ἀτιμάζειν, ἀλλά δεῖ πᾶσαν τήν Τεσσαρακοστήν νηστεύειν ξηροφαγοῦντας»[11]. Καί ἑρμηνεύοντας τόν ἀνωτέρω κανόνα ὁ ἅγιος Νικόδημος γράφει: «...ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν σύν αὐτῇ, δηλαδή τῇ μεγάλῃ Πέμπτῃ, πρέπει νά ξηροφαγοῦν οἱ Χριστιανοί»[12]. Ὡσαύτως καί ὁ ΚΘ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει τά ἑξῆς «...ὁρίζομεν, Ἀποστολικαῖς, καί Πατρικαῖς ἑπόμενοι παραδόσεσι, μή δεῖν ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τήν Πέμπτην λύειν, καί ὅλην τήν Τεσσαρακοστήν ἀτιμάζειν»[13]. Ἐπί τοῦ προκειμένου ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης π. Συμεών Κούτσας γράφει: «Γιά τή Μ. Πέμπτη ὑπάρχει κάποια σύγχυση. Τό Τριώδιο, ὁρισμένα μοναστηριακά Τυπικά καί μιά εὐρύτατα διαδεδομένη συνήθεια μεταξύ τῶν χριστιανῶν ἐπιτρέπουν τήν κατάλυση οἴνου καί ἐλαίου, προφανῶς πρός τιμήν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας πού μᾶς παρέδωσε ὁ Κύριος κατά τήν ἡμέρα αὐτή καί λόγῳ τῆς προσελεύσεως πολλῶν πιστῶν στή θεία Μετάληψη. Ἀντίθετα, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης εἶναι ἐπιφυλακτικός. Φρονοῦμε ταπεινά ὅτι γιά τούς χριστιανούς τοῦ κόσμου μπορεῖ νά γίνει ἀνεκτή ἡ κατάλυση ἐλαίου. Ἀπεναντίας, οἱ μοναχοί στίς Μονές, πού ἀκολουθοῦν γενικότερα αὐστηρότερο τύπο νηστείας, ἄς ἀπέχουν».[14]
Ἀπό τούς Ἀποστόλους ἤδη ἀπαγορεύεται ἡ αὐστηρή νηστεία, ἡ τελεία ἀσιτία δηλαδή καί ἡ ξηροφαγία κατά τήν Κυριακή καί τό Σάββατο, ἐκτός ἀπό τό Μ. Σάββατο. Τήν Κυριακή διότι εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καί τῆς ἀναδημιουργίας τοῦ κόσμου καί ὡς ἐκ τούτου εἶναι ἡμέρα παγκοσμίου χαρᾶς, τό δέ Σάββατο ἐπειδή εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ὁλοκληρώσεως καί καταπαύσεως τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου, καί ὡς ἐκ τούτου εἶναι τό τέλος καί ἡ σφραγίς τῆς δημιουργίας.
Ὁ ΞΘ́ (Κατ᾽ ἄλλους ΞΣΤ́) Ἀποστολικός Κανών λέγει: «Εἴ τις Κληρικός εὑρεθῇ τήν Κυριακήν ἡμέραν νηστεύων, ἤ τό Σάββατον, πλήν τοῦ ἑνός μόνον, καθαιρείσθω. Εἰ δέ Λαϊκός, ἀφοριζέσθω».[15] Ἑρμηνεύοντας τόν ὡς ἄνω Κανόνα ὁ ἅγιος Νικόδημος διευκρινίζει: «Ἄλλο εἶναι νηστεία, ἄλλο λύσις νηστείας, καί ἄλλο κατάλυσις νηστείας.Καί νηστεία μέν κυρίως εἶναι, ἡ τελεία ἀσιτία, ἤ τό νά τρώγῃ τινάς μίαν φοράν τήν ἡμέραν, κατά τήν ἐννάτην ὥραν, μέ ξηροφαγίαν, ἄρτου δηλονότι μόνου καί ὕδατος. Λύσις δέ τῆς νηστείας εἶναι, τό νά φάγῃ τινάς πρό τῆς ἐννάτης ὥρας, κᾂν σῦκα, κᾂν σταφίδας, κᾂν ἄλλο τοιοῦτο τι. Ἤ καί τό νά φάγῃ ἔξω ἀπό τόν ἄρτον, καί τό ὕδωρ, καί ἄλλα μερικά βρωσίμων λιτῶν καί εὐτελῶν˙ λόγου χάριν, Ὄσπρια, Οἶνον, Ἔλαιον ἤ Ὀστρακόδερμα. Κατάλυσις δέ νηστείας εἶναι, ὅταν τρώγῃ τινάς ἀπό ὅλα τά βρώσιμα, καί κρέας, θετέον καί ὀψάρια, καί γάλα, καί τυρί καί τά λοιπά. Λοιπόν εἰς τόν παρόντα Κανόνα διορίζουσιν οἱ Θεῖοι Ἀπόστολοι, ὅτι ὅποιος Κληρικός εὑρεθῇ νά νηστεύῃ τήν ἡμέραν τῆς Κυριακῆς ἤ τοῦ Σαββάτου, μέ ἀσιτίαν τελείαν, ἤ καί μέ ξηροφαγίαν ἐν τῇ ἐννάτῃ, ἔξω ἀπό τό ἕνα καί μόνον Σάββατον, δηλαδή τό Μέγα Σάββατον...ἄς καθαίρεται, εἰ δέ Λαϊκός εἶναι ὁ ταύτας τάς ἡμέρας νηστεύων, ἄς ἀφορίζηται».[16]
Εἶναι ἀξιοσημείωτο καί ἐνδεικτικό τῆς νοοτροπίας τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Πατέρων ὅτι ὁ ΝΓ́ Ἀποστολικός Κανών ὁρίζει πώς ὅποιος Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος ἤ Διάκονος κατά τίς ἑορτάσιμες ἡμέρες δέν τρώγει κρέας καί δέν πίνει κρασί ὄχι γιά ἄσκηση καί ἐγκράτεια, ἀλλά ἐπειδή τά σιχαίνεται, νά καθαιρεῖται: «Εἴ τις Ἐπίσκοπος, ἤ Πρεσβύτερος, ἤ Διάκονος ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν ἑορτῶν οὐ μεταλαμβάνει κρεῶν καί οἴνου, βδελυσσόμενος, καί οὐ δι᾽ ἄσκησιν, καθαιρείσθω. Ὡς κεκαυτηριασμένος τήν ἰδίαν συνείδησιν, καί αἴτιος σκανδάλου πολλοῖς γενόμενος»[17].
Πρέπει οἱ πιστοί κληρικοί καί λαϊκοί νά προσέρχονται στή Θεία Εὐχαριστία νηστικοί, δηλαδή μέ ἄδειο στομάχι. Ὁ ΚΘ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει: «Ὁ τῶν ἐν Καρθαγένη, διαγορεύει Κανών, ὥστε, ἅγια θυσιαστηρίου, εἰ μή ὑπό νηστικῶν ἀνθρώπων, μή ἐπιτελεῖσθαι...»[18], δηλαδή «τά ἅγια ὑπό νηστικῶν ἀνθρώπων ἐπιτελεῖσθαι». Ἐξαίρεση στόν ἀνωτέρω Κανόνα εἶναι ὁ ἑτοιμοθάνατος. Σύμφωνα μέ τόν Θ́ Κανόνα τοῦ ἁγίου Νικηφόρου τοῦ Ὁμολογητοῦ «Πρέπει νά μεταλαμβάνῃ ὁ Ἱερεύς ἐκεῖνον ὁποῦ κινδυνεύει εἰς θάνατον καί ἀφ᾽ οὗ ἔφαγε»[19].
Βέβαια οἱ ἱεροί Κανόνες ὁρίζουν ἐγκράτεια ἀπό γενετήσια μίξη πρό τῆς προσελεύσεως στά ἄχραντα Μυστήρια.Ὅπως ἔχει γραφεῖ «τόσο οἱ ἱερωμένοι πού τελοῦν τή θεία Λειτουργία – “οἱ τά θεῖα μυστήρια ψηλαφῶντες ἱερωμένοι” – ὅσο καί οἱ πιστοί πού πρόκειται νά προσέλθουν στή θεία μετάληψη, ὀφείλουν προηγουμένως νά ἐγκρατεύονται – “ἐκ τῶν ἰδίων ἐγκρατεύεσθαι συμβίων”»[20]. Ὁ ΙΓ́ Κανών τῆς ΣΤ́ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁρίζει: «...Χρή τούς τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντας, ἐν τῷ καιρῷ τῆς τῶν Ἁγίων μεταχειρίσεως ἐγκρατεῖς εἶναι ἐν πᾶσιν...»[21]. Ἑρμηνεύοντας ὁ ἅγιος Νικόδημος τόν ἀνωτέρω κανόνα γράφει: «...Οὕτω καί ἡμεῖς τά αὐτά μέ τούς Πατέρας τούτους λέγοντες, διορίζομεν, ὅτι, αἱ ἀνωτέρω τρεῖς τάξεις τῶν ἱερωμένων νά ἐγκρατεύωνται ἀπό τάς γυναῖκας των ἐν καιρῷ νηστείας καί προσευχῆς, κατά τόν Παῦλον. Διότι, οἱ τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντες πρέπει νά ᾖναι ἐγκρατεῖς ἀπό ὅλα ἐν τῷ καιρῷ ὁποῦ ἱερουργοῦσι...»[22].
Ὡσαύτως ὁ ΙΓ́ Κανών τοῦ ἁγίου Τιμοθέου Ἀλεξανδρείας ὁρίζει: «Ἅ προείρηκα καί νῦν λέγω.Ὁ Ἀπόστολος λέγει, “μή ἀποστερεῖτε ἀλλήλους, εἰ μή τι ἄν ἐκ συμφώνου πρός καιρόν, ἵνα σχολάζητε τῇ προσευχῇ”. Καί πάλιν “ἐπί τό αὐτό συνέρχεσθε, ἵνα μή πειράζῃ ὑμᾶς ὁ σατανᾶς διά τήν ἀκρασίαν ὑμῶν”. Ἐξ ἀνάγκης δέ τό Σάββατον καί τήν Κυριακήν ἀπέχεσθαι δεῖν, διά τό ἐν αὐταῖς τήν πνευματικήν θυσίαν ἀναφέρεσθαι τῷ Κυρίῳ»[23].
Κλείνοντας τήν οὐδόλως ἐξαντλητική τοῦ θέματος ἐργασία μας πρέπει νά καταθέσουμε τά ἑξῆς γραφέντα ἀπό τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης π. Συμεών Κούτσα: «Συναφές εἶναι καί τό ζήτημα τοῦ κανονικοῦ κύρους καί τῆς ἀρχαιότητας ὁρισμένων ἐκκλησιαστικῶν νηστειῶν. Τί ἐννοοῦμε μ᾽ αὐτό; Ἐννοοῦμε ὅτι ὅλες σχεδόν οἱ νηστεῖες, ἐξαιρέσει τῆς νηστείας τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς καί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, δέν καθιερώθηκαν στήν ἀποστολική ἤ τή μεταποστολική ἐποχή, ἀλλά σέ ἀρκετά μεταγενέστερες περιόδους καί ἔγιναν ἀποδεκτές σιγά – σιγά καί κατά τρόπο σιωπηρό. Ἐνῶ δηλαδή γιά τή νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς, καθώς καί τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀποφάνθηκαν Οἰκουμενικές καί Τοπικές σύνοδοι τῆς Ἐκκλησίας, γιά τίς ἄλλες νηστεῖες οὐδεμία σύνοδος κάνει λόγο»[24]. Αὐτό βέβαια καθόλου δέν μειώνει τό κῦρος τους καί τήν ἀνάγκη τηρήσεώς τους ἀπό τούς πιστούς.
[1] ΘΗΕ, τόμος 9ος, λῆμμα νηστεία
[2] ΘΗΕ, τόμος 9ος, λῆμμα νηστεία
[3] Πηδάλιον, ἐκδ. οἶκος “ Ἀστήρ”, Α. καί Ε. Παπαδημητρίου, Ἀθῆναι 1970, σελ. 91
[4] Πηδάλιον, σελ.92
[5] Πηδάλιον, σελ.94
[6] Πηδάλιον, σελ.94
[7] Πηδάλιον, σελ. 439
[8] Πηδάλιον, σελ. 439
[9] Παναγιώτη Ἰ. Μπούμη, Κανονικόν Δίκαιον, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα χ.χ., σελ. 122
[10] Πηδάλιον. σελ. 244
[11] Πηδάλιον, σελ. 439
[12] Πηδάλιον, σελ. 439
[13] Πηδάλιον, σελ. 243-244
[14] Συμεών Κούτσα, Μητροπολίτου Νέας Σμύρνης, Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας, ἔκδοση ΙΔ,́ Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2018, σελ. 87
[15] Πηδάλιον, σελ. 82
[16] Πηδάλιον, σελ. 83
[17] Πηδάλιον, σελ.71
[18] Πηδάλιον, σελ. 243
[19] Πηδάλιον, σελ. 727
[20] Συμεών Κούτσα, ὅ.π., σελ. 116
[21] Πηδάλιον, σελ.229
[22] Πηδάλιον, σελ.230-231
[23] Πηδάλιον, σελ. 672
[24] Συμεών Κούτσα, ὅ.π., σελ. 59
Δημοσιεύθηκε στήν Ὀρθόδοξη Μαρτυρία, τεῦχος 119, τό 2019
ΠΗΓΗ:https://antifono.gr/i-nisteia-kata-tous-ierous-kanones/?fbclid=IwY2xjawIy_BFleHRuA2FlbQIxMQABHSPjaBOYk5tubXqmoJKba1-f6yp2bMlON9Zg-eQZxXjNRNHJnU9kWQnKfA_aem_uC1zEHcTwnSCaGXpw1nrXg
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.