ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΜΑΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ

Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη 

Σύμφωνα με μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύτηκε στο Frontiers in Psychology, η επεξεργασία/"θεραπεία" του συλλογικού τραύματος είναι μια «δυναμική κοινωνική ψυχολογική διαδικασία που είναι αφιερωμένη κυρίως στην κατασκευή του νοήματος». 

Με άλλα λόγια, το συλλογικό νόημα «κατασκευάζεται» από τις προσπάθειες των ανθρώπων να κατανοήσουν και να ενοποιήσουν τα τραυματικά γεγονότα που τους συνέβησαν.

Και εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα στη χώρα μας σήμερα. Έχει διακοπεί όχι μόνο η επεξεργασία, αλλά ακόμη και η στοιχειώδης επίγνωση του συλλογικού μας τραύματος. Για την ακρίβεια, θα έλεγα πως το Συλλογικό Τραύμα αποσιωπάται, είναι καταδικασμένο στη χειρότερη μορφή καταστολής: στη σιωπή! Σιγά-σιγά, αδιόρατα, η επεξεργασία του Τραύματος, η διαδικασία δηλαδή που θα έδινε νόημα στη συλλογική μας ύπαρξη δεν επιτράπηκε. Και δεν επιτράπηκε καθως το Συλλογικό Τραύμα λοιδορήθηκε, ενοχοποιήθηκε, περιφρονήθηκε και ευτελίστηκε.

Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτή η αποτροπή επεξεργασίας του τραύματος είναι σαν στο ατομικό επίπεδο μια γυναίκα που έχει κακοποιηθεί να καταδικάζεται να σωπάσει το τραύμα της, να λοιδορείται για την οδύνη της και να ορίζεται και από πάνω ως υπεύθυνη για την κακοποίηση της. Το ενοχοποιητικό «όλοι μαζί τα φάγαμε» ή «τέτοιος λαός που είμαστε αυτά μας αξίζουν» ή το ακόμη πιο εξωφρενικό, που ακούσαμε τελευταία, «όλοι μαζί τους σκοτώσαμε», υποδεικνύουν ακριβώς αυτόν τον μηχανισμό διακοπής της επεξεργασίας ή ακόμη και άρνησης του τραύματος.

Όταν η επεξεργασία του τραύματος προχωρά αβίαστα, δηλαδή όταν εξελίσσεται η δημιουργία και η διατήρηση του νοήματος του Τραύματος, περιλαμβάνει και αποδίδει στην κοινότητα μια αίσθηση αυτοσυνέχειας, μια σύνδεση μεταξύ του εαυτού των άλλων και του περιβάλλοντος, μια αίσθηση ότι η ύπαρξη κάποιου έχει σημασία. 

Η θεραπεία του Συλλογικού Τραύματος είναι εν τέλει μια διαδικασία δημιουργίας ταυτότητας, που περιλαμβάνει την αίσθηση της αυτοεκτίμησης, της συνέχειας, της ιδιαιτερότητας, του «ανήκειν», της αποτελεσματικότητας και τελικά της αίσθησης του νοήματος της ζωής. 

Και είναι αυτή η δυναμική κοινωνική και ψυχολογική διαδικασία που έχει μέχρι τώρα ανασταλεί και απαξιωθεί, καθώς μας καλούν να "προσπεράσουμε" το Τραύμα. 

Αυτή η ανάλυση του νοήματος, που μπορεί να δημιουργείται μέσα από το τραύμα,  προσφέρει την προκλητική υπόδειξη ότι το τραύμα δεν είναι απλώς ένα καταστροφικό γεγονός, αλλά και ένα αναντικατάστατο συστατικό στην κατασκευή του συλλογικού νοήματος μιας κοινωνίας. 

Και αυτό γίνεται μέσω της συλλογικής μνήμης, που δεν αποτελεί απλά μια ακριβή καταγραφή της ιστορίας, αλλά μάλλον διαμορφώνεται από τους «λαϊκούς ιστορικούς» (Klein, 2013). 

Μια κύρια λειτουργία αυτής της συλλογικής μνήμης είναι η δημιουργία και η διατήρηση της κοινωνικής ταυτότητας: «η ιστορία μας παρέχει αφηγήσεις που μας λένε ποιοι είμαστε, από πού ήρθαμε και πού πρέπει να πάμε. Καθορίζει μια τροχιά που βοηθά στην κατασκευή της ουσίας της ταυτότητας μιας ομάδας» (Liu and Hilton, 2005, σ. 537). 

Με άλλα λόγια, το συλλογικό τραύμα και η συλλογική μνήμη του προάγουν επίσης την κατασκευή της ταυτότητας, κατ’ ακρίβεια μιας θετικής συλλογικής ταυτότητας (Tajfel και Turner, 1979) και της αίσθησης της συλλογικής αξίας (Vignoles et al., 2006). Ποιά θα ήταν άραγε η συλλογική μας αξία χωρίς την μνήμη του ’21, ποια θα ήταν η συλλογική μας αξία χωρίς την μνήμη της αντίστασης του Λαού μας ενάντια στο φασισμό και στο ναζισμό; 

Συμπερασματικά, το Συλλογικό Τραύμα είναι -εκτός των αρνητικών του συνεπειών- και μια γεννήτρια νοήματος ζωής, μια γεννήτρια συλλογικής συνέχειας και συλλογικής  μνήμης, μια γεννήτρια ταυτότητας, που οι κάθε λογής θύτες την έχουν βγάλει τώρα από την πρίζα, γιατί δεν μας επιτρέπουν καν να αναγνωρίσουμε το Τραύμα ως αυτό που είναι. 

Τα Συλλογικά Τραύματα στην Ελλάδα, από τα Μνημόνια έως τα Τέμπη και από την δολοφονία του Γρηγορόπουλου έως τις φωτιές στο Μάτι και στην Εύβοια, έπρεπε να "μπουν κάτω από το χαλί", να προσπεραστούν, να ξεχαστούν, να μην εκφραστεί η δημιουργική και συνεκτική τους δυναμική, να μην συνεισφέρουν στην αποκατάσταση ή στη διαμόρφωση μιας νέας συλλογικής ταυτότητας που να τα ενσωματώνει θεραπευτικά. 

Και αυτό είναι που αλλάζει από εδώ και πέρα με την αταλάντευτη προσπάθεια του Συλλόγου Συγγενών Θυμάτων Τεμπών. Το Συλλογικό Τραύμα των Τεμπών μπορεί να γίνει η γεννήτρια ενός νέου νοήματος ζωής για την πολυτραυματισμένη ελληνική κοινωνία. 

Αντώνης Ανδρουλιδάκης

Λέκτορας Ψυχολογίας της Οικογένειας Neapolis University

ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/15i2mmSNwg/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com