Σεφέρης Γεώργιος - Ελένη / Ανάλυση του Καραμπάτσου Αντώνη

του Καραμπάτσου Αντώνη 

Σεφέρης Γεώργιος - Ελένη

1. "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες''.

2. Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,

3. σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους

4. στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές

5. αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.

6. Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη

7. βήματα και χειρονομίες. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα.

8. και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

9. "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

10. Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί;

11. Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:

12. καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων

13. ή των θεών.

14. η μοίρα μου που κυματίζει

15. ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα

16. και μιαν άλλη Σαλαμίνα

17. μ' έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι.

18. Το φεγγάρι

19. βγήκε απ' το πέλαγο σαν Αφροδίτη.

20. σκέπασε τ' άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να 'βρει

21. την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ' αλλάζει.

22. Πού είναι η αλήθεια;

23. Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης.

24. το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

25. Αηδόνι ποιητάρη,

26. σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι του Πρωτέα

27. σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,

28. κι ανάμεσό τους-ποιος θα το 'λεγε-η Ελένη!

29. Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

30. Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου. την άγγιξα, μου μίλησε:

31. "Δεν είν' αλήθεια, δεν είν' αλήθεια" φώναζε.

32. "Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.

33. Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία".

34. Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό

35. το ανάστημα

36. ίσκιοι και χαμόγελα παντού

37. στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα.

38. ζωντανό δέρμα, και τα μάτια

39. με τα μεγάλα βλέφαρα,

40. ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.

41. Και στην Τροία;

42. Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.

43. Έτσι το θέλαν οι θεοί.

44. Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα

45. ατόφιο.

46. κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια .

47. Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

48. Τόσα κορμιά ριγμένα

49. στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης.

50. τόσες ψυχές

51. δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

52. Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

53. για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

54. μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

55. για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.

56. Κι ο αδερφός μου;

57. Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,

58. τ' είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ' ανάμεσό τους;

59. "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

60. Δακρυσμένο πουλί,

61. στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

62. που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,

63. άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι,

64. αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,

65. αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι Δε θα ξαναπιάσουν

66. τον παλιό δόλο των θεών.

67. αν είναι αλήθεια

68. πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,

69. ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

70. ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο

71. είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

72. δεν το 'χει μες στη μοίρα του ν' ακούσει

73. μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε

74. πως τόσος πόνος τόση ζωή

75. πήγαν στην άβυσσο

76. για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.

Ανάλυση

του Καραμπάτσου Αντώνη

Η τεχνική του ποιήματος

Ελεύθερος στίχος. Δεν είναι καθαρός σουρεαλισμός. Εδώ δεν έχουμε αυτοματοποιημένη γραφή, αλλά ενσυνείδητη ελλειπτικότητα έτσι ώστε οι νύξεις να οδηγούν σε εικασίες, που κινούνται μεταξύ πιθανού και απίθανου.

Αποσπασματικότητα των στοχασμών σαν να επιτηδεύεται συγκάλυψη της καθαρότητας του λόγου. Υπαινικτικός λόγος που παρασύρει τον αναγνώστη σε σπουδαίους στοχασμούς, αλλά και βασανιστικός, για έναν αναγνώστη έντιμο και ειλικρινή, που προσπαθεί, «λέξη-λέξη», από κάπου να πιαστεί, για να μην εκτεθεί από την αοριστία των συμβολισμών και προ πάντων από την απουσία των λεπτών νύξεων που οδηγούν στον έξυπνο……κρυψώνα (των λέξεων). …………τέλος πάντων……… ας κάνουμε …. Σιωπή! Η αντιλογία βαφτίζεται κακολογία και διώκεται

Νοηματική ανάλυση

Τι είναι το αηδόνι: Είναι το λιμπρέτο με την μακρόχρονη μνήμη των επεισοδίων που γράφει τα θεία βήματα της φυλής, και τώρα δονούν τη συνείδηση, την ενεργό μνήμη, που την φέρνουν οι αισθητηριακοί υποδοχείς όταν κοιτάζουμε με δέος τα μνημεία μας και στοχαζόμαστε.

Πλάτρες: Είναι οι προτομές των αναμνήσεων -γυμνές σαν το Καρυωτάκειο φθινόπωρο- που σου παραστέκουν σαν εποπτικό υλικό, να κρατήσεις ζωντανά τα ιστορούμενα. Είναι τα επιγράμματα, οι στήλες και οι στύλοι των μαρμάρων. Είναι το αναμόχλευμα της ιστορίας και της μνήμης.

Τι είναι η Ελένη: Είναι η διακύμανση της αξίας μιας κίβδηλης μετοχής Χρηματιστηρίου που καταρρέει ενώ προσπαθείς παπαγαλίζοντας μύθους να τη διασώσεις. Είναι η υπερτιμημένη εφήμερη μάταιη δόξα.

Προθετικότητα του ποιητή είναι:

1ο Να διατυπώσει με ειρωνεία ένα αντιπολεμικό κήρυγμα.

2ο Να καταγγείλει τα ευτελή επινοήματα των θεών μας.

3ο Να ευτελίσει την ματαιότητα των ειδώλων της αλήθειας, που είναι η αλήθεια των αλλήθωρων, και να δείξει την άσκοπη σπατάλη του κόπου, καθώς βαδίζουμε σε λάθος σκοπό από λάθος δρόμο.

Η κεντρική ιδέα του ποιήματος

Δεν υπάρχει πραγματικά ωραία αιτία πολέμου. Υπάρχει πάντα μια ωραιοποιημένη θηριωδία. Υπάρχει πάντα ένα μεγάλο ψέμα

Οι θεοί, υποχείρια των ανθρώπων, έφτιαξαν ένα μύθο, ένα παραμύθι, να δικαιολογήσουν την Ελένη, ότι τάχα , δεν ήταν στην Τροία, αλλά αλλού. Να διασώσουν την υπόληψη του Μενέλαου, αδιαφορώντας για την ιερότητα της θυσίας τόσων και τόσων θυμάτων.

Στοχάσου, για να κατανοήσεις το μύθο, αγαπητέ αναγνώστη, τα χιλιάδες κορμιά που σωρωθήκαν στην Τροία με επίκληση την αφορμή, όχι τις αιτίες του πολέμου. Την Ωραία Ελένη.

Οι τόσες θυσίες και πόνοι τόσων ανθρώπων έγιναν για το τίποτα, για ένα αδειανό πουκάμισο; αναρωτιέται ο ποιητής.

Εδώ ο ποιητής ειρωνεύεται την ελαφρότητα του ανθρώπου που δίνει αξία σε ευτελή πράγματα. Μπήκαμε στην περιοχή του υπέροχου συμβολισμού.

Το ποίημα έχει το εξής σενάριο.

Ο ποιητής θυμάται, με αφορμή κάποιο ερέθισμα στις Πλάτρες της Κύπρου, το θρυλούμενο γεγονός ότι στην Τροία δεν πήγε η Ελένη, αλλά ομοίωμά της (βλέπε τραγωδία Ευριπίδη, Ελένη ).

Και αναρωτιέται ο ποιητής: Τότε ο πόλεμος προς τι;

Ας παρακολουθήσουμε βήμα- βήμα το ποίημα.

Στίχοι 1-8.

Στις Πλάτρες (στην Κύπρο) δόθηκε η αφορμή στο «αηδόνι» να ψηλαφήσει την ιστορία.

Ρομαντική προσομοίωση της μνήμης, που ψηλαφεί τις αναμνήσεις από την τρικυμισμένη ζωή μιας σκλάβας που περπάτησε, χειρονόμησε, αλλά όχι,- προς θεού-δεν φιλήθηκε.

Στίχοι 9-24

Υποθέτουμε ότι ο Τεύκρος ιδρυτής της αποικίας Σαλαμίνας και αδελφός του Αίαντα στοχάζεται πώς η μοίρα τον έφερε στο νησί. Ήταν τοξότης ο ίδιος στον πόλεμο της Τροίας.

Στίχοι 25-33.

Στις ακτές της Αφρικής άλλαξε ο μύθος. Εκεί την άκουσε ο ίδιος την Ελένη να το αρνιέται. Να πώς την είδε και την περιγράφει:

Στίχοι 34-46.

Την είδα, λέει, με το βαθύ στηθόδεσμο, δεν λέει τι είχε μέσα ο στηθόδεσμος αφήνοντας υπονοούμενα ότι ήταν τόσο βαθύς που να χωράει η φαντασία μας. Με τα χρυσαφένια μαλλιά και το παράστημά της όλο σκιές από καμπύλες: των ώμων, των μηρών και των γονάτων, με ολοζώντανο δέρμα, με τα ματόκλαδά της (εδώ ένας σουρεαλιστής ζωγράφος ακούγοντας αυτά θα ζωγράφιζε την Ελένη να την προσκυνούν τα Ιμαλάϊα).

Ήταν εκεί στην όχθη, .λέει, την είδα!!

Άρα! Στην Τροία ένα είδωλο έβλεπε ο Πάρης.

Και εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια! αναρωτιέται ο Τεύκρος.

Το «για την Ελένη δέκα χρόνια » είναι ένα λεκτικό σύνολο που εισάγεται με την πρόθεση «για» που δηλώνει το σκοπό για τον οποίο θυσιαζόμαστε, αλλά δηλώνει και τη διάρκεια –δέκα χρόνια. Έτσι το για εδώ δεν απαξιώνει την Ελένη, απλά την αναφέρει σαν αιτία, μπορεί να είναι καλή αιτία μπορεί όχι, –θα δούμε την αλλαγή του ιδίου νοήματος παρακάτω.

Στίχοι 47-55. 

Μεγάλο κακό! Τόσοι θάνατοι, γιατί έγιναν; Αναρωτιέται.

Και απαντά: για ένα τίποτα «για ένα σύγνεφο, μια ανάσα πεταλούδας, για ένα πούπουλο, για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη»

Εδώ τα προθετικά σύνολα «για ένα σύγνεφο», «για μια ανάσα πεταλούδας», «για ένα πούπουλο», «για ένα πουκάμισο αδειανό» «για μια Ελένη», που εισάγονται με την πρόθεση «για» που δηλώνει το σκοπό για τον οποίο θυσιαζόμαστε, απαξιώνουν τον σκοπό, τον ξευτελίζουν.

Όλα εξομοιώνονται ως ευτελή, μαζί τους και η Ελένη.

Δεν άξιζε να γίνει αυτό για την Ελένη.

Στίχοι 56-58. 

Στη συνέχεια στοχάζεται: και ο αδερφός μου γιατί χάθηκε;

Ο αδελφός μου για το τίποτα; λέει!

Υπάρχει άραγε θεός; αναρωτιέται. Τι είναι Θεός, αλήθεια ή πλάνη και πόσο αυτά απέχουν.

Στίχοι 59 μέχρι τέλος.

 Ο ποιητής στοχάζεται με αφορμή τις παραπάνω αναμνήσεις.

Είναι αυτό ένας μύθος, είναι απλά ένα παραμύθι; Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτό δεν έχει συμβεί άλλη φορά ή ότι δεν θα ξανασυμβεί και τότε κάποιος άλλος πάλι θα πει τα ίδια: «για ένα πουκάμισο αδειανό για μια Ελένη»;

Εδώ ξεσπά ο ποιητής και το κατονομάζει. Το ευτελέστερο όλων «για μια Ελένη». Αυτός είναι ο δυνατότερος, νομίζω, συμβολισμός του Σεφέρη, «για μια Ελένη»!!!!

Πιο ασήμαντη και από το αδειανό πουκάμισο!

Είναι η τελευταία πλάνη αυτή των ανθρώπων ή αυτή είναι η μοίρα μας, πάντα να αγωνιζόμαστε όχι για τον Θεό αλλά για τον μη Θεό. Για το τίποτα, αφού οι θεοί στήνουν δόλο, αφού οι θεοί στήνονται με δόλο.

Επιμύθιο

Οι άνθρωποι ακολουθούν τις βροντερές φωνές, όχι τις αληθινές. Ποτέ δεν θα ακολουθήσουμε σοφές φωνές όσο οι σοφοί θα σιωπούν, από σεμνότητα. Οι σοφοί, δεν διακρίνουν καμιά βροντερή αλήθεια για να την βροντοφωνάξουν στους ανθρώπους. Πάντοτε θα ακολουθούμε τις μωρές φωνές που ακούμε από τους μη σοφούς με τις ψεύτικες αλήθειες τους που είναι φτιαγμένες με δόλο ή με ανοησία και φαντασιώνονται και τις διαλαλούν σαν σημαντικές. Πάντοτε θα ακολουθούμε ένα αδειανό πουκάμισο ή το ακόμη λιγότερο από το άδειο πουκάμισο, την Ελένη.

ΠΗΓΗ:

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com