Τα άγνωστα ντοκουμέντα από το τέλος του Άρη Βελουχιώτη

από το "Έθνος της Κυριακής"

Η αποκοπή των κεφαλών από τις σορούς των ανταρτών, η έκθεσή τους στην κοινή θέα και τα κανιβαλικά πανηγύρια γύρω από τα μακάβρια τρόπαια ήταν μια συνήθης πρακτική για τις παρακρατικές συμμορίες της μεταβαρκιζιανής περιόδου και του εμφυλίου πολέμου.

Οι ανατριχιαστικές φωτογραφίες δημοσιεύονταν στις εφημερίδες της εποχής και αποτελούσαν τμήμα της άγριας εκστρατείας για την κατατρομοκράτηση του πληθυσμού.

Ετσι έγινε και με τον Αρη Βελουχιώτη. Φωτογραφίες με το κομμένο κεφάλι του, κρεμασμένο στον φανοστάτη της πλατείας Ρήγα Φεραίου στα Τρίκαλα τον Ιούνιο του 1945 δημοσιεύτηκαν στον Τύπο του καιρού εκείνου. Μια άγνωστη φωτογραφία από τη μακάβρια έκθεση των Τρικάλων παρουσιάζει σήμερα το «Εθνος της Κυριακής». Κάτω από τον στύλο στέκονται βλοσυροί, με το δέος αποτυπωμένο στα πρόσωπά τους, άνθρωποι αποσβολωμένοι από το αποτρόπαιο θέαμα που παρουσιάζουν τα κρεμασμένα κεφάλια. Είναι του Τζαβέλα σ' αυτό το στιγμιότυπο. Δεν διακρίνεται του Βελουχιώτη που αιωρείται ακριβώς δίπλα.

Πρόκειται για ιστορικό ντοκουμέντο από το αρχείο του ιστορικού Ιάσονα Χανδρινού. Δημοσιεύεται για πρώτη φορά, όπως έγινε και με τη μοναδική καταπρόσωπο εικόνα του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ μετά το τραγικό τέλος του την Παρασκευή 15 Ιουνίου 1945 ψηλά στα Τζουμέρκα, λίγο έξω από τη Μεσούντα, κοντά στον ποταμό Αχελώο (δημοσιεύτηκε στο XYZ Contagion).

Το κεφάλι του Τζαβέλα «αιωρείται» πάνω από το συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία Ρήγα Φεραίου των Τρικάλων. Για πρώτη φορά δημοσιεύεται φωτογραφία που αποτυπώνει τη φρίκη.

Εγκλωβισμός

Τα δραματικά γεγονότα περιγράφηκαν αργότερα από τους μετέχοντες στα καταδιωκτικά αποσπάσματα που εγκλώβισαν την ανταρτομάδα του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ. Δεν λείπουν και οι μαρτυρίες από τους διασωθέντες μαυροσκούφηδες που έμειναν πιστοί στον Αρη. Δεν τον εγκατέλειψαν παρά τη διαφωνία του με τη Βάρκιζα και παρά την αποκήρυξή του από το ΚΚΕ.

Στους διώκτες του συγκαταλέγεται ο Ζαχαρίας Π. που άφησε γραπτή μαρτυρία. Δίνει τη δική του εικόνα.


Στα Τρίκαλα αμέσως μετά την απελευθέρωση. Στο κέντρο της φωτογραφίας ο Τζαβέλας που αυτοκτόνησε μαζί με τον Αρη.

Θα παραθέσουμε το απόσπασμα από εκείνο το σημείο της αφήγησης, η οποία προέρχεται και αυτή από το αρχείο του Ι. Χανδρινού και δημοσιεύεται για πρώτη φορά, και στο οποίο διεκτραγωδείται πώς ο Αρης και οι σύντροφοί του -«καμιά δεκαπενταριά», κατά τα γραφόμενα- κρύφτηκαν στον Φάγγο της Μεσούντας, όπου αποκλείστηκαν. Εκεί σκοτώθηκε ο Κόζιακας, αγωνιστικό ψευδώνυμο του Κώστα Αργύρη. Εκεί αυτοκτόνησαν ο Αρης και ο Τζαβέλας. Για λόγους ιστορικής ακρίβειας προσθέτουμε ότι ένας ακόμα αντάρτης του Βελουχιώτη αυτοκτόνησε, ο Νικήτας (Θωμάς Αρχιμανδρίτης). Στους νεκρούς θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ο Μανώλης Τζιάβας που σκοτώθηκε στην Καλή Βρύση.

Ο Ζαχαρίας Π. αφηγείται: «Με το πέρασμα του ποταμού, τους πήραμε είδηση και ειδοποίησα τον Βόιδαρο στην Αγία Παρασκευή (σ.σ. Κώστας Βόιδαρος, οπλαρχηγός του ΕΔΕΣ την περίοδο της Κατοχής, επικεφαλής ένοπλης ομάδας αντικομμουνιστών).


Ο Κόζιακας, ψευδώνυμο του Κώστα Αργύρη, που σκοτώθηκε στη μάχη της Μεσούντας.

Ο Αρης μετακινήθηκε την άλλη μέρα σε μια σπηλιά στη δύσβατη πλαγιά του βουνού, όπου λημέριασε προσπαθώντας με κάθε τρόπο να έρθει σε επαφή με τον Τζουμάνη (σ.σ. τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ που τις προηγούμενες ημέρες είχε κάνει χρέη οδηγού για τους μαυροσκούφηδες). Και πάλι ειδοποίησα τον Βόιδαρο για τις κινήσεις του Αρη και την ίδια μέρα ανέβηκα στο Μυρόφυλλο. Συναντήθηκα με τον Μόκα και τον ανθυπολοχαγό της (σ.σ. της Εθνοφυλακής) Μουρελάτο. Το απόγευμα οι δύο ένοπλες ομάδες (σ.σ. του Μόκα και της Εθνοφυλακής) κινήθηκαν από Μυρόφυλλο και πήραν θέσεις κατά μήκος του ποταμού. Από την άλλη πλευρά ο Κώστας Βόιδαρος, ο Γιώργος Ζαγκαβιέρος και ο Κώστας Ζαφείρης (αντάρτες του ΕΔΕΣ από τη Μεγαλόχαρη Αρτας που είχαν πάρει μέρος στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου το 1942) προχώρησαν στην κακοτράχαλη πλαγιά για την εξουδετέρωση της δύναμης του Αρη.

Ο κλοιός από λεπτό σε λεπτό γινόταν πιο ασφυκτικός. Η μάχη άρχισε το απόγευμα και κράτησε ως το σούρουπο. Η διαφυγή του Αρη ήταν πλέον αδύνατη. Ο Βόιδαρος, εκτιμώντας την κατάσταση, έστειλε συνδέσμους στον ταγματάρχη Τζινέρη στο Τετράκωμο για να προωθήσει δυνάμεις μέσα στη νύχτα από τη βόρεια πλευρά του Αχελώου για να κλειστεί και η τελευταία πιθανή δίοδος διαφυγής. Ηταν νύχτα που έφυγα από το τμήμα του Βόιδαρου για τη Μεσούντα.

Προχωρώντας πιο πέρα είδα φως σε μια καλύβα μέσα στο δάσος. Την ώρα που πλησίασα μπήκε στην καλύβα ένας γεροδεμένος άνδρας με κάτασπρη γενειάδα. Προτού να πει κουβέντα, πρότεινα το όπλο και του φώναξα "ψηλά τα χέρια". Ο επισκέπτης φώναξε: "Μη με σκοτώσετε, είμαι ο Δράκος και μπορώ να σας φανώ πολύ χρήσιμος".

Ηταν ο Σωτήρης Δράκος, ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του Αρη που μόλις έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί, πέταξε το όπλο του και έφυγε. Τον έδεσα πιστάγκωνα και τον οδήγησα μέσα από δύσβατη ανηφοριά στον Κώστα Βόιδαρο. Ο Βόιδαρος χάρηκε τόσο για την επιτυχία που με πήρε στους ώμους τραγουδώντας. Ο Δράκος, αφού βεβαιώθηκε ότι εμείς δεν σφάζουμε ούτε κακοποιούμε, ομολόγησε τη μεγάλη ταλαιπωρία τους και ότι ο Αρης με τους συντρόφους του αυτοκτόνησε πιο κάτω από το κρησφύγετο, στην απότομη πλαγιά.

Πέρασε εκείνη η νύχτα και πολύ πρωί, με οδηγό τον Δράκο, φτάσαμε στο λημέρι, όπου λίγο πιο κάτω βρίσκονταν τρία πτώματα γενειοφόρων. Ο Δράκος έδειξε ένα και είπε: "Αυτό το σκυλί είναι ο Αρης". Ο διπλανός του, ήταν ο υπασπιστής του Τζαβέλας και ο τρίτος ονομαζόταν Καραγκούνης (σ.σ. εννοεί προφανώς τον Νικήτα, ψευδώνυμο του Θωμά Αρχιμανδρίτη). Εδωσα το μαχαίρι του Δράκου -ήταν δικό του, του το αφαίρεσα όταν τον συνέλαβα- και έκοψε τα κεφάλια του Αρη και του Τζαβέλα, τα τοποθέτησε στην περισκελίδα του Αρη και τραβήξαμε για τη Μεσούντα. Στην πλατεία, στο καφενείο του Θάνου, τοποθετήθηκαν τα κεφάλια σε κοινή θέα».

Απάντηση
Αμεση ήταν η ανταπόκριση του μπλογκ XYZ Contagion στο δημοσίευμα του «Εθνους» που παρουσίασε την άγνωστη φωτογραφία με το αποκομμένο κεφάλι του Αρη Βελουχιώτη. Αναφέρουν:

Θα θέλαμε να ενημερώσουμε τους υπεύθυνους της εφημερίδας «Εθνος» και τον κ. Θοδωρή Ρουμπάνη ότι μόλις σήμερα, τελικά έφτασε στα χέρια μας το φύλλο της «Ακρόπολης» της 21/6/1945, όπου μαζί με την ανταπόκριση ενός δημοσιογράφου Ε. Θωμόπουλου («Διατί ο Δράκος προέβη εις τον αποκεφαλισμόν του αρχηγού του»), υπάρχει και η συγκεκριμένη φωτογραφία, μαζί με άλλες δύο. Να σημειώσουμε εδώ ότι αυτό το γεγονός (πως τελικά δημοσιεύτηκε) το γνωρίζαμε, αλλά δεν το είχαμε διασταυρώσει εκείνη τη στιγμή που γράφαμε το άρθρο μας, γι' αυτό και προτιμήσαμε τη διατύπωση: Γνωρίζουμε ότι είχε σταλεί γύρω στις 18-20 Ιουνίου 1945 στην εφημερίδα «Ακρόπολη» από τον ανταποκριτή της, με σκοπό να δημοσιευτεί. Τώρα που έχουμε ολόκληρη τη σελίδα στα χέρια μας, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πλέον - σωστά;;;

Μια άλλη μαρτυρία
«Εζησα 40 χρό­νια, εσείς κοιτάξτε τι θα κάνετε»

Το δεύτερο κείμενο, από το οποίο δημοσιεύουμε αποσπάσματα, ανήκε στον Βαγγέλη Γκονέζο. Πρόκειται για έναν από τους συντρόφους του Αρη που κρύφτηκε σε έναν βράχο και σώθηκε. Μετά κατέφυγε στους Μελισσουργούς της Αρτας. Πέρασε στη Γιουγκοσλαβία και απ' εκεί στη Σοβιετική Ενωση. Μνημονεύει τα τελευταία λόγια του Αρη λίγο πριν δώσει τέλος στη ζωή του. Αναφέρει: «Η ώρα θα ήταν 9 μ.μ. Από την απέναντι πλευρά του Μυροφύλλου, ένα εχθρικό πυροβόλο χτυπούσε κατ' άξονα τη ρεματιά. Μπροστά μας σκοτώνεται ο Κόζιακας και πιο κάτω τραυματίζεται ο Λέων (σ.σ. ψευδώνυμο του Γιάννη Νικολόπουλου, που κρύφτηκε σ' ένα βράχο στον Φάγγο και σώθηκε) στο δεξιό μέρος του μετώπου πάνω από το μάτι και γυρίζει πίσω γεμάτος αίματα. «Για μια στιγμή ακούω από το στόμα του Αρη να λέει: "Εζησα 40 χρόνια, έζησα και καλά και άσχημα. Κοιτάξτε εσείς τι θα κάνετε τώρα, γεια σας". Βγάζει το πιστόλι του και αυτοκτονεί. Δεν μπόρεσα να καταλάβω τη σκέψη του ούτε και να αντιδράσω».

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
Η κανιβαλική εκδοχή της εμφύλιας σύγκρουσης

Τα σημαντικά ντοκουμέντα τα οποία έρχονται στο φως μέσα από το «Εθνος της Κυριακής» αποτελούν τμήμα ενός σημαντικού κεφαλαίου της Ιστορίας το οποιο φαίνεται ότι ακόμα δεν έχει συμπληρωθεί. Τα νέα στοιχεία, τόσο η ανέκδοτη φωτογραφία όσο και η κατάθεση του μάρτυρα, προέρχονται απο το προσωπικό αρχείο του ερευνητή και συγγραφέα κ. Ιάσονα Χανδρινού, ο οποίος με συστηματικές έρευνες προσπαθεί να διερευνήσει πτυχές της νεότερης ελληνικής Ιστορίας.

O Ιάσονας Χανδρινός είναι ιστορικός, υποψήφιος διδάκτορας νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2012 κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο «Το τιμωρό χέρι του λαού. Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα 1942-1944» (εκδόσεις Θεμέλιο) που βασίστηκε στην ομώνυμη διπλωματική (μεταπτυχιακή) εργασία του. Συνεργάζεται με το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, ως ειδικός συνεργάτης. «Η ?εμπλοκή? μου με το κεφάλι του Αρη Βελουχιώτη είναι συγκυριακή. Υποτίθεται πως εντάσσεται στο πλαίσιο μιας μακρόχρονης, παράπλευρης ενασχόλησης με την Κατοχή και την Αντίσταση στην κεντρική και ανατολική Στερεά Ελλάδα, περισσότερο όμως αφορά τις αναζητήσεις μιας ταραγμένης εποχής και τη δημόσια συζήτηση γύρω από τα τραύματα που αυτή η εποχή έχει κληροδοτήσει στο σήμερα. Το κομμένο κεφάλι του Αρη, όπως και τα υπόλοιπα κεφάλια που σωρεύονταν με κανιβαλικό τρόπο το 1945-1949, είναι περισσότερο από την ακραία εκδοχή της εμφύλιας σύγκρουσης», εξηγεί ο κ. Ι. Χανδρινός.

Οσο για τη φωτογραφία αυτή, φαίνεται το κεφάλι του Τζαβέλλα και έχει τραβηχτεί την ημέρα που αναρτήθηκαν στον φανοστάτη της πλατείας των Τρικάλων. Η φωτογραφία έφτασε στά χέρια μου με ευγενική παραχώρηση από τον άνθρωπο που έκανε τη λήψη. Ηταν Ελληνοαμερικανός ο οποίος την περίοδο της Κατοχής υπηρετούσε ως διερμηνέας στη Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή η οποία ανέπτυσσε δράση στην ανταρτοκρατούμενη Ελλάδα"

Από koutipandoras.gr