ΤΟ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟ ΚΗΡΥΓΜΑ του κ. Ναπολέοντος Λαπαθιώτη

Αν δεχθούμε ότι κάθε κακό φέρνει και το καλό του, πρέπει να υποθέσομε ότι η αγαθή απόδοση του τελευταίου τραγικού πολέμου είναι το ξύπνημα της λαϊκής οργής.

Υπάρχουν άνθρωποι που το μεγαλειώδες αυτό ζήτημα της πανανθρωπίνης συνειδήσεως το βλέπουν δύσπιστα κι επιφυλακτικά. Οι άνθρωποι αυτοί, δεν έχουν κρίση, ούτε λογική. Δεν κατόρθωσαν να κατατοπισθούν ποτέ, απέναντι στα πράγματα, ούτε τα διονύχισαν ποτέ! Είναι οι μακάριοι άνθρωποι της χθες, που τίποτε δεν τους ανησυχούσε. Τα ‘βλεπαν όλα ρόδινα τριγύρω, κι η πέψη τους ήταν κανονική! Ζούσαν με την πεποίθηση, πως όλα βάδιζαν με τάξη και ρυθμό! Οι άνθρωποι αυτοί, είναι φυσικό ν’ ανησυχούν, και να μη βλέπουν παρά μόνο τους κινδύνους. Κι ότι υπάρχουν κίνδυνοι, πολύ πραγματικοί, για κάθε τι που αφορά το παρελθόν, δεν χωρεί καμιά αμφιβολία.

Οι κίνδυνοι, όμως, αυτοί, δεν αφορούν παρά τις αμαρτίες του αρκετά προσφάτου παρελθόντος. Δεν αφορούν παρά την αχρειότητα της κοινωνικής μας ανισότητος, την άδικη κατανομή του πλούτου, την αυθαιρεσία των αρχόντων, την ανηθικότητα των εκμεταλλευτών, την κτηνωδία των παράνομα κρατούντων. Για όλ’ αυτά, οι κίνδυνοι είναι άμεσοι και βέβαιοι. Αλλά τ’ αγαθά και λογικά, δεν διατρέχουν, ασφαλώς, κανένα κίνδυνο. Ίσα-ίσα, αυτά πρόκειται να ζήσουν.

* * *

Όταν οι αστοί εξανίστανται για τις βίαιες και τρομοκρατικές μεθόδους που χρησιμοποιούν οι προλετάριοι για να επικρατήσουν, είναι, αληθινά, πολύ περίεργοι. Αφού κράτησαν, όσο μπορούσαν, τους ανθρώπους, επί αιώνες τώρα, μέσ’ στην αμάθεια και μέσ’ στην αποκτήνωση, από σκοπού, για να τους εκμεταλλεύονται -δεν έπρεπε να περιμένουν, ότι, τη στιγμή που θα ξυπνούσαν, θα ήταν δυνατόν να τους φερθούν λεπτά και με το γάντι. Ο λαός εφαρμόζει, σήμερα, εκείνα που του δίδαξαν αυτοί. Και δεν του δίδαξαν ποτέ την καλοσύνη. Και λησμονούν, επίσης, ότι, κι αν ήθελαν ή ήξεραν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους με μέσα πιο καλά, αυτοί οι ίδιοι τους το αποκλείουν, και τους αφαιρούν με την πανούργα στάση τους και την κακή τους πίστη το ενδεχόμενο αυτής της εκλογής.

* * *

Δεν ξέρω αν οι άνθρωποι πρέπει πρώτα ν’ αποκτήσουν συνείδηση για να μπορέσουν να επαναστατήσουν, ή πρέπει ίσα-ίσα να επαναστατήσουν για να μπορέσουν να την αποκτήσουν. Εκείνο που ξέρω είναι ότι αυτό, είτε ούτως, είτε άλλως, πρέπει, οπωσδήποτε, να γίνει.

* * *

Το ζήτημα, σήμερα, τίθεται ως εξής: Εκείνοι που υπερασπίζονται φανατικά την έννοια της θρησκείας και της πατρίδος, όπως αυτές παρουσιάζονται και δρουν στη σημερινή μας κοινωνία ή τα πιστεύουν παθολογικά -οπότε είναι θετικά ηλίθιοι- ή δεν τα πιστεύουν, και τα μεταχειρίζονται σαν πονηρά δολώματα, για ν’ αποπλανούν τους συνανθρώπους των και να τους εκμεταλλεύονται καλύτερα, οπότε είναι κοινοί εγκληματίαι.

* * *

Είμαι βέβαιος πως θα έρθει εποχή, που οι άνθρωποι θα ντρέπονται, και θα βδελύσσονται τους ίδιους εαυτούς των, όταν θυμούνται πως υπήρξαν πλούσιοι, ενώ άλλοι, γύρω, δυστυχούσαν.

* * *

Πολλές φορές, ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητος, ανίδεο ή αποπλανημένο, συσπειρώνεται γύρω γύρω από άτομα, κατώτερα ποιοτικώς, είτε κακόβουλα και νοσηρά, και τα οποία μέλλει κάποτε να καγχάζει ασφαλώς η Ιστορία.

* * *

Θα έρθει κάποτε καιρός, που η στρατιωτική στολή, έτσι καθώς είναι τώρα με τα λοφία της και τα παράσημά της, με τα σιρίτια και με τα γαλόνια της, με τα κορδονια της και τα χρυσά κουμπιά της, θα μείνει αποκλειστικά προς χρήσιν των θεάτρων και των παλιάτσων των ιπποδρομίων.

* * *

Αν θέλω, πραγματικά, τόσο ανυπόμονα, τον ερχομό της νέας κοινωνίας και την οριστική της θεμελίωση -είναι για να μας απαλλάξει, όσο μπορεί ταχύτερα, απ’ την οργανωμένη και συνειδητήθηριωδία των αστών, όσο κι απ’ την ασυνείδητη θηριωδία κι εγκληματικότητα της ζοφερής εκείνης μάζας, που λέγεται λαός.

* * *

Το ότι, μέσ’ στο πλαίσιο μιας επαναστάσεως συμβαίνουν φρικιαστικά εγκλήματα, πρέπει να είναι φοβερά κακόπιστος όποιος επιμένει να τ’ αρνείται. Μια επανάστασις δεν είναι πανηγύρι, ούτε μπορεί να περιορισθεί. Κινούνται μέσα της και δρουν όλες οι ανθρώπινες ατέλειες, όλες οι τυφλές αυθαιρεσίες. Κοχλάζουν μέσα της, και παραδέρνουν, εξαπολυμένες, όλες οι ανθρώπινες εκρήξεις, όλα τα πάθη τα γιγαντωμένα, ιδίως όσα ήσαν υποχρεωμένα να πνίγονται επί καιρό. Παρ’ όλες όμως τις φρικτές αυτές ακρότητες, που φέρνουν οι ανώμαλες συνθήκες, είτε η έμφυτη εγκληματικότητα ορισμένων σποραδικών ατόμων (μιλώ, τώρα, για τα περιττά εγκλήματα), αυτή καθ’ εαυτήν η επανάστασις δεν παύει να είναι και δικαία. Το μόνο που ισοφαρίζει σε θηριωδία, μια τέτοια επανάσταση, είναι ο σημερινός μας πόλεμος. Κι αν σκεφθεί κανένας ότι ένας πόλεμος που γίνεται προς όφελος των λίγων, και που είναι ανήθικος στη βάση του, δημιουργεί τόσες φρικαλεότητες, πώς μια Επανάστασις, που είναι ηθική στη βάση της, κι αποτελεί το ασυγκράτητο ξεχείλισμα τόσης ομαδικής αγανακτήσεως, να κατορθώσει να τις αποφύγει; Ένας που θέλει να σταθεί στο ύψος της αντικειμενικής παρατηρήσεως, και κρίνει λογικά και αμερόληπτα, πρέπει να παραβλέψει όλες αυτές τις αναπόδραστες, τις εντελώς μοιραίες λεπτομέρειες, και να μην κρατεί, μπροστά στα μάτια, παρά την κεντρική της τη γραμμή, μάλλον το πνεύμα που τη διευθύνει: δηλαδή τα ηθικά της ελατήρια και τους σκοπούς, προς τους οποίους αποβλέπει.

Όπως θα προσέξατε, παρά τον ενιαίο τίτλο, οι επιμέρους ενότητες του άρθρου έχουν αρκετήν αυτοτέλεια, κάνοντας το άρθρο να μοιάζει με συρραφή από χαλαρά συναφείς στοχασμούς -άλλωστε, ο Λαπαθιώτης επιδιδόταν από τη νεότητά του ως το τέλος της ζωής του στη συγγραφή στοχασμών -μερικούς πολιτικούς στοχασμούς είχα ανεβάσει παλιότερα.

Την ίδια εποχή που έγραφε το παραπάνω άρθρο, ο Λαπαθιώτης διατηρούσε επίσης τη μόνιμη στήλη κριτικής βιβλίου στο αξιόλογο περιοδικό Πειθαρχία, όπου είχε εμπλακεί σε αντιπαραθέσεις με εθνικιστές αρθρογράφους με αφορμή την επαινετική του κριτική για τη Ζωή εν τάφω του Μυριβήλη. 

Λίγο αργότερα, τον Ιούλιο του 1931, απάντησε σε μεγάλη έρευνα των Πολιτικών φύλλων για τη ρωσική επανάσταση (το περιοδικό αντιμετώπιζε με συμπάθεια την ΕΣΣΔ) ως εξής:

Η ατομική μου γνώμη είναι, ότι η Ρωσική Επανάσταση -άσχετα με τα πενταετή της σχέδια, τα οικονομικά πειράματά της, τις μαρξικές της κοσμοθεωρίες, και τους Λένιν και τους Στάλιν και τους Τρότσκυ της- θα σταθεί οριστική αφετηρία ενός μεγάλου ηθικού πολιτισμού -του πρώτου, ίσως, ηθικού πολιτισμού που γνώρισαν οι άνθρωποι, απ’ τον καιρό της συγκροτήσεώς των σε οργανωμένη κοινωνία. Σήμερα είναι δύσκολο κανείς να προεικάσει τους μαιάνδρους που θ’ ακολουθήσει η άμεσα μελλοντική πορεία της. Ενόσω η κομμουνιστική ιδεολογία δεν επεκράτησε ως καθεστώς ακόμα, τουλάχιστον σε όλη την Ευρώπη -ενόσω η Ρωσία, δηλαδή, θ’ αποτελεί ένα μεμονωμένο χώρο δοκιμών κοινωνικών και πειραμάτων, και θα διατηρεί στρατούς, για τη νόμιμη τελείως άμυνά της, απέναντι των αστικών γειτόνων της, και των παγίδων που της στήνουν κάθε μέρα- δεν είναι δυνατόν να βλέπομε σ’ αυτή, παρά ένα σύνθημα απλό, κι έναν υπαινιγμό ελπιδοφόρο των ανθρωπιστικών της υποσχέσεων. Υπάρχουν, όμως, όλες οι ενδείξεις, ότι το μεγάλο αυτό πείραμα θα επιτύχει τελειωτικά, έστω και μ’ ενδεχόμενες, πολύ παροδικές, λεπτομερειακές αποτυχίες, που θα οφείλονται σε ορισμένα σφάλματα των εκάστοτε διαχειριζομένων την κοινωνική προσαρμογή του παγκοσμίου ηθικού προγράμματός της.

Άλλο δημοσίευμα του Λαπαθιώτη στα Πολιτικά Φύλλα δεν έχω εντοπίσει -άλλωστε λίγο αργότερα το περιοδικό αυτό σταμάτησε να εκδίδεται.