Ρόζα Λούξεμπουργκ: η εξ αριστερών συνηγορία της επανάστασης των εθνών κατά της Τουρκοκρατίας

ΡΗΞΗ Φ.102

Του Σπύρου Κουτρούλη

Μαρξιστική σκέψη, τριμηνιαίο περιοδικό, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2013, τόμος 11

Αν εξαιρέσουμε την λανθασμένη ερμηνεία των γεγονότων στην Συρία, που δεν μπορεί να κατανοήσει ούτε την αντοχή του καθεστώτος Άσαντ, ούτε τους λόγους για τους οποίους συμπορεύτηκαν μαζί του, μετριοπαθείς ισλαμιστές όπως η Χεζμπολάχ, το τεύχος περιέχει ορισμένα ενδιαφέροντα κείμενα.

Κατ’ αρχήν, παρά τις επιμέρους ενστάσεις που  μπορεί να υπάρχουν, δημοσιεύεται μέρος από το κλασσικό  έργο του Γκέοργκ Λούκατς, Η καταστροφή του λογικού, που αναφέρεται στον Ο.Σπένγκλερ, στον Κ.Σμίτ, στον Χ.Σ.Τσάμπερλεν και στους εκπροσώπους του κοινωνικού δαρβινισμού.

Σημαντικό είναι το άρθρο της Ρόζας Λούξεμπουργκ με τον  τίτλο «η σοσιαλδημοκρατία και οι εθνικοί αγώνες στην Τουρκία», που θα πρέπει να προβληματίσει έντονα όσους επιμένουν να εξιδανικεύουν την τουρκοκρατία και να θεωρούν τα εθνικά κινήματα ή ως αντιδραστικά ή όργανα του ιμπεριαλισμού. Το άρθρο ξεκινά με την κριτική όσων θέλουν να αποδώσουν τις εξεγέρσεις στην οθωμανική αυτοκρατορία σε εξωγενείς παράγοντες: «για ένα καιρό, μπορούσε ακόμη και να συναντήσεις φωνές στον Τύπο, που υποστήριζαν ότι οι τουρκικές βιαιοπραγίες ήταν κυρίως μια επινόηση, ότι οι Βασιβουζούκοι ήταν αληθινά χριστιανικά υποδείγματα, και ότι οι εξεγέρσεις των Αρμενίων ήταν το έργο πρακτόρων που πληρώνονταν με ρώσικα ρούβλια»(σελ.231). Η Ρόζα Λούξεμπουργκ αναλύει με εξαιρετικά διεισδυτικό τρόπο την υφή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Επισημαίνει ότι πριν την έναρξη της παρακμής της, κάθε εθνικότητα «ζούσε τη δική της διακριτή ύπαρξη, υπέφερε υπομονετικά τα μαρτύρια στα οποία είχε συνηθίσει και αποτελούσε την πραγματική βάση για έναν ανατολίτικο δεσποτισμό »(σελ.232). Στα πλαίσια αυτά η πλήρης αυθαιρεσία και η απουσία κάποιων γενικών δεσμευτικών κανόνων δίνει την δυνατότητα «ο πασάς μπορεί να ξεζουμίσει την επαρχία όπως επιθυμεί, εφόσον ο ίδιος στέλνει ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο ποσό χρημάτων στην Κωνσταντινούπολη ∙ έτσι ο καδής (δικαστής) λόγω των καθηκόντων του χρηματοδοτείται από εκβιαστικές εισφορές, δεδομένου ότι οφείλει να καταβάλει ένα ετήσιο φόρο στην Κωνσταντινούπολη για την υπηρεσία του. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι το φορολογικό σύστημα, το οποίο βρίσκεται στα χέρια ενός μουλτερίμ, ενός γεωργικού φοροεισπράκτορα, σε σύγκριση με τους οποίους ο γενικός οικονόμος του γαλλικού παλαιού καθεστώτος μοιάζει με τον Καλό Σαμαρείτη, καταλήγει σε μια συνολική έλλειψη συστήματος και κανόνων, και απεριόριστη αυθαιρεσία. Και τέλος, στα χέρια της γραφειοκρατίας, οι υποχρεωτικές υπηρεσίες είχαν μετατραπεί σε μέσο αχαλίνωτου εκβιασμού και εκμετάλλευσης του λαού»(σελ232,233).

Η Ρ.Λ αναφέρεται στους λόγους για τους οποίους δεν μπορούσε να αναπτυχθεί αστική τάξη στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας (ασφάλεια προσώπων και αγαθών, τουλάχιστον τυπική ισότητα ενώπιον του νόμου, αστικό δίκαιο διακριτό από το θρησκευτικό), στα μόνιμα ελλείμματα της αγροτικής οικονομίας, στην ανάπτυξη της τοκογλυφίας που μεγεθύνει τα προβλήματα που υπάρχουν και τα δημοσιονομικά ελλείμματα που καθιστούν αναγκαίο τον ξένο δανεισμό.

Όσοι λοιπόν αποδίδουν τις εξεγέρσεις των εθνών κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε ρώσικο δάκτυλο αγνοούν το εκρηκτικό κοινωνικό κλίμα: «ομολογουμένως, η διάλυση της Τουρκίας δεν προχωρά μόνο με τη δική της δυναμική. Ομολογουμένως, τα τρυφερά χέρια των Ρώσων Κοζάκων παρείχαν μαιευτικές υπηρεσίες στη γένεση της Ελλάδας, της Σερβίας και της Βουλγαρίας, και το ρωσικό ρούβλι είναι ο μόνιμος σκηνοθέτης του ιστορικού δράματος της Μαύρης Θάλασσας. Αλλά εδώ η διπλωματία δεν κάνει τίποτα περισσότερο από τη ρίψη ενός καυσόξυλου σε εύφλεκτα υλικά, από τα οποία βουνά έχουν συσσωρευτεί στη διάρκεια αιώνων αδικίας και εκμετάλλευσης »(235).

 Η Ρόζα Λούζεμπουργκ τάσσεται ανεπιφύλακτα υπερ των εθνικών κινημάτων αφού πρόκειται για κινήματα ελευθερίας: «κατ’ αρχήν, η Σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται πάντα στο πλευρό των βλέψεων για ελευθερία. Τα χριστιανικά έθνη, σε αυτή την περίπτωση οι Αρμένιοι, θέλουν να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό, και η Σοσιαλδημοκρατία πρέπει να ταχθεί ανεπιφύλακτα υπέρ του σκοπού τους»(σ.236). Επισημαίνει ότι «ο διαχωρισμός των χριστιανικών χωρών από την Τουρκία είναι ένα προοδευτικό φαινόμενο, μια πράξη κοινωνικής ανάπτυξης, γιατί αυτός ο διαχωρισμός είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο οι τουρκικές χώρες μπορούν να επιτύχουν υψηλότερες μορφές κοινωνικής ζωής »(σ.237). Καταλήγει δε «πρέπει να δεχθούμε την διάλυση της Τουρκίας ως μια μόνιμη πραγματικότητα, και να μην βάζουμε στο μυαλό μας ότι θα μπορούσε ή θα έπρεπε να σταματήσει. Πρέπει να δώσουμε την πιο πλήρη συμπάθεια μας στις προσδοκίες των χριστιανικών εθνών για αυτονομία. Πρέπει να χαιρετίσουμε αυτές τις βλέψεις πάνω απ’ όλα ως ένα μέσο καταπολέμησης της τσαρικής Ρωσίας, και με έμφαση να υποστηρίξουμε την ανεξαρτησία τους από τη Ρωσία, καθώς και από την Τουρκία»(239).

Ο Κ.Ρακόφσκι γράφει ότι μετά τις σφαγές των Αρμενίων δεν μπορεί να βρεθεί κάποιος που να μπορεί αμφισβητήσει «τη βαρβαρότητα και τη σκληρότητα της τουρκικής κυβέρνησης», όπως και για το γεγονός ότι πρόκειται για ένα κράτος που βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο αποσύνθεσης. Σε άρθρα του, ο Λένιν, αναφέρεται στης αποφασιστικής σημασίας νίκες των βαλκανικών λαών κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας  και στην προοπτική της δημοκρατικής βαλκανικής ομοσπονδίας. Παρόμοια προοπτικής είναι τα κείμενα του Λ.Τρότσκι και του Γ.Δημητρώφ. Μάλιστα τα βαλκανικά κομμουνιστικά κόμματα διακηρύσσουν την ομοσπονδιακή δημοκρατία των Βαλκανίων.

Ενδιαφέρον και τεκμηριωμένο είναι το δοκίμιο του Λ.Χασιώτη με τον τίτλο «ο βαλκανικός φεντεραλισμός: μια ιστορική επισκόπηση 1789-1945», όπου περιγράφεται  με γλαφυρό τρόπο οι σχετικές προσπάθεις. Αναφέρεται στην αφετηρία του Ρήγα Φεραίου για την συγκρότηση της βαλκανικής συνεργασίας, που «αποτελεί την πρώτη τέτοια πρόταση που προέρχεται από το εσωτερικό της χερσονήσου και αποσαφηνίζεται συνολικότερα στο πλέον πολιτικό του έργο, το Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας»(σελ.292). Από την δεκαετία του 1860 υιοθετείται το σύνθημα  «η ανατολή στους ανατολίτες». Βεβαίως υπήρχε ήδη στους σχεδιασμούς της Φιλικής Εταιρείας  και στο σχέδιο του Ι.Καποδίστρια «για τη δημιουργία μιας συνομοσπονδίας χριστιανικών ηγεμονιών στη Νοτιανατολική Ευρώπη , με επικεφαλής πρίγκιπες από διαφορετικούς ευρωπαϊκούς βασιλικούς οίκους  και έδρα στην Κωνσταντινούπολη»(σελ.295). Με επιρροές από τον Ιταλό επαναστάτη Mazzini ιδρύθηκε το 1865 η «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία» με συνεργάτες σε όλες τις βαλκανικές πρωτεύουσες. Σημαντικοί εκπρόσωποί της υπήρξαν ο Ανδρέας Ρηγόπουλος και ο Παναγιώτης Πανάς. Ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι ο Σέρβος Svetozar MarKovic που οι απόψεις του «ότι η βάση της νέας κοινωνίας έπρεπε να αναζητηθεί στα δημοκρατικό και πατριαρχικό χαρακτήρα του χωριού, στην ένωση των κοινοτήτων και στην οργανωμένη συνεταιριστική παραγωγή»(σελ.300) είναι ταυτόσημες με αυτές που υποστήριξαν ο Ι.Δραγούμης και ο Κ.Καραβίδας.

Η βαλκανική συνεργασία θα υποστηριχθεί στην συνέχεια από τον Π.Αργυριάδη, τον Π.Δρακούλη, τον Α.Παπαναστασίου. Οι προσπάθειες θα λήξουν άδοξα  μετά το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, όχι μόνο με την δημιουργία των δύο στρατοπέδων, αλλά  και με τους φόβους που δημιούργησε στα βαλκανικά κράτη (ιδιαίτερα στην Βουλγαρία,  Αλβανία, Ελλάδα), για μελλοντική αμφισβήτηση των συνόρων,  η δημιουργία από τον Τίτο, εντός της γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας, αυτόνομης επαρχίας με τον τίτλο Μακεδονία.

Τέλος ενδιαφέρον είναι το άρθρο του Μάριου Μαρκοβίτη «Θρύψαλα Ελλήνων Κομμουνιστών: στα χρόνια του “μεγάλου τρόμου” »,που αναφέρεται στις εκκαθαρίσεις Ελλήνων κομμουνιστών από το σταλινικό καθεστώς.

ΠΗΓΗ: https://koutroulis-spyros.blogspot.com
 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com