Η δημοκρατία σε κρίση φάντασμα και η καταπιεστική μορφή δημόσιας παιδαγωγικής ΜΕΡΟΣ Β'

 Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 2014

HENRY Α. GIROUX 

(ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΔΡΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ MC MASTER ΤΟΥ ΚΑΝΑΔΑ. ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΠΑΤΕΡΕΣ» ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ. ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΠΕΡΙΠΟΥ 70 ΒΙΒΛΙΑ)

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Χ. Ι. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Ο αργός θάνατος του πανεπιστημίου ως κέντρου κριτικής σκέψης και πολύτιμου δημόσιου αγαθό συμβάλλει στην ανάδυση ενός πλαισίου για τη δημιουργία μιας διαμορφωτικής κουλτούρας που παράγει και νομιμοποιεί μια αυταρχική κοινωνία. Η εταιρικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί σοβαρό πλήγμα εναντίον της δημοκρατίας

Η Αριστερά πρέπει να εμπλακεί στο θέμα της οικονομικής ανισότητας, να ξεπεράσει τον κατακερματισμό της, να αναπτύξει ένα διεθνές κοινωνικό σχηματισμό για τη ριζοσπαστική δημοκρατία και την υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος, να λάβει σοβαρά υπόψη την ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος που σκέφτονται οι άνθρωποι, και να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη αντίληψη της πολιτικής και ένα συνοδευτικό όραμα

Σήμερα δημοσιεύεται το δεύτερο μέρος της συνέντευξης με τον Αμερικανό κοινωνικό αναλυτή και πατέρα της κριτικής παιδαγωγικής Henry Α. Giroux. Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης, ο Giroux αναφέρθηκε στην ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, στην κρίση της δημοκρατίας και την άνοδο του αυταρχισμού στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης, μιλάει για την πολιτική της αναλωσιμότητας, τους κινδύνους που πηγάζουν από τη διάλυση του πανεπιστημίου ως δημόσιας σφαίρας, το ρόλο της μαζικής κουλτούρας, την «οπισθοχώρηση των διανοουμένων» και το μέλλον της Αριστεράς.

* Πριν από μερικά χρόνια, σε μια προσπάθεια να αναλύσετε την τραγωδία του τυφώνα Κατρίνα, εφηύρατε τον όρο «πολιτική της αναλωσιμότητας». Θεωρείτε ότι η αναλωσιμότητα αποτελεί συστημικό στοιχείο του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού;

- Ο πόλεμος του νεοφιλελευθερισμού κατά του κοινωνικού κράτους έχει δημιουργήσει νέες μορφές παράπλευρης απώλειας. Καθώς τα δίχτυα ασφαλείας καταστρέφονται και υπονομεύονται οι κοινωνικοί δεσμοί, ο καπιταλισμός καζίνο βασίζεται σε μια εκδοχή του κοινωνικού Δαρβινισμού, τόσο για να τιμωρήσει τους πολίτες και να νομιμοποιήσει τις πολιτικές του αποκλεισμού και της βίας που εφαρμόζει όσο και για να πείσει τους ανθρώπους ότι το «νέο φυσιολογικό» είναι μια σταθερή κατάσταση φόβου, ανασφάλειας και επισφάλειας.

Με την εξατομίκευση του κοινωνικού σώματος, όλα τα κοινωνικά προβλήματα και οι επιπτώσεις που έχουν κωδικοποιούνται ως ελαττώματα του χαρακτήρα, έλλειψη ατομικής ευθύνης και, πολύ συχνά, ως μορφή παθολογίας. Η ζωή είναι τώρα σε εμπόλεμη ζώνη και, ως εκ τούτου, ο αριθμός των ανθρώπων που θεωρούνται αναλώσιμοι έχει αυξηθεί εκθετικά και περιλαμβάνει τους λευκούς με χαμηλά εισοδήματα, τις φτωχές μειονότητες, τους μετανάστες, τους ανέργους, τους αστέγους, και μια σειρά από ανθρώπους που θεωρούνται βάρος στο κεφάλαιο και στην ατέρμονη ληστρική προσπάθειά του για εξουσία και κέρδη.

Υπό το καθεστώς του νεοφιλελευθερισμού, οι Αμερικανοί ζουν σήμερα σε μια κοινωνία όπου συνεχώς διευρυνόμενα τμήματα του πληθυσμού υπόκεινται σε διαρκή παρακολούθηση, θεωρούνται εν δυνάμει τρομοκράτες και είναι έρμαια της λειτουργία ενός κράτους και της εταιρικής ανομίας, όπου η αλαζονεία της εξουσίας δεν έχει όρια. Καθώς η αμερικανική κοινωνία γίνεται όλο και πιο στρατιωτικοποιημένη και οι πολιτικές παραχωρήσεις τα λείψανα ενός προ πολλού εγκαταλελειμμένου κράτους πρόνοιας, που κατεδαφίστηκε για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των παγκόσμιων αγορών, η συλλογική αίσθηση της ηθικής φαντασίας και της κοινωνικής ευθύνης προς εκείνους που είναι ευάλωτοι ή που έχουν ανάγκη από φροντίδα έχει γίνει η κεντρική πηγή της κοινωνικής μάστιγας.

Αυτό που έχει αναδυθεί υπό το καθεστώς του νεοφιλελευθερισμού είναι η έννοια της αναλωσιμότητας, στην οποία ολόκληροι πληθυσμοί θεωρούνται πλέον κοινωνικό βάρος, υποβιβασμένοι σε ζώνες κοινωνικού θανάτου και εγκατάλειψης, παρακολούθησης και εγκλεισμού. Η στοιχειωμένη με θάνατο πολιτική της αναλωσιμότητας είναι συστημικό στοιχείο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, συμμετέχοντας ενεργά σε μορφές εκποίησης περιουσιακών στοιχείων, όπως είναι εμφανές στο κύμα των πολιτικών λιτότητας που βρίσκονται σε ισχύ στην Ευρώπη και της ΗΠΑ.

Η πολιτική της αναλωσιμότητας είναι μία από τις πιο ισχυρές οργανωτικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού, καθιστώντας τα εκατομμύρια των ανθρώπων που υποφέρουν από τις ακραίες πολιτικές της αγοράς που υιοθετεί ανεπιθύμητα, άτομα χωρίς καμία αξία σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς που διεξάγει πόλεμο εναντίον του 99 τοις εκατό προς όφελος της νέας χρηματοοικονομικής ελίτ.

Οι αναλώσιμοι πληθυσμοί στέλνονται τώρα στις ζώνες του τερματικού αποκλεισμού, κατοικώντας σε ένα χώρο κοινωνικού και αστικού θανάτου. Πρόκειται για φοιτητές, άνεργους νέους και μέλη της φτωχής εργατικής τάξης, καθώς και της μεσαίας τάξης που δεν έχουν οικονομικούς πόρους, θέσεις εργασίας ή ελπίδα. Είναι οι άφωνοι και οι αδύναμοι, που αντιπροσωπεύουν τη φρικτή παρουσία της ηθικής κενότητας και την εγκληματογόνο φύση του νεοφιλελευθερισμού. Ομως είναι επίσης ο μεγαλύτερος φόβος του νεοφιλελευθερισμού και η πιθανή απειλή του.

* Προσαρμόζοντας τον εαυτό τους στη νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα, τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο στρέφονται όλο και περισσότερο προς την αγοραιοποίηση και σε εταιρικά μοντέλα διοίκησης. Τι επιπτώσεις ενδέχεται να έχουν αυτές οι μετατοπίσεις στον παραδοσιακό ρόλο του πανεπιστημίου ως δημόσιας σφαίρας;

- Η αυξανόμενη τάση της εταιρικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί τρομερή απειλή για το ρόλο του πανεπιστημίου ως δημοκρατικής δημόσιας σφαίρας και ζωτικού χώρου για την απόκτηση της γνώσης, των αξιών και των ιδεών που συμβάλλουν στην εμβάθυνση και την επέκταση των ικανοτήτων που απαιτούνται από ενεργούς και κριτικά σκεπτόμενους πολίτες μιας δημοκρατίας. Σύμφωνα με το νεοφιλελευθερισμό, η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι επικίνδυνη επειδή μας δίνει τη δυνατότητα να μάθουμε τους νέους ανθρώπους να σκέφτονται κριτικά και να κρατούν υπόλογα τα άτομα που βρίσκονται στην εξουσία. Δυστυχώς, με την άνοδο του εταιρικού πανεπιστημίου, η πανεπιστημιακή μόρφωση σχετίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό με την κατάρτιση, δημιουργώντας μια τάξη μελλοντικών διευθυντών και εξαλείφοντας εκείνες τις μορφές γνώσης που θα μπορούσαν να θεωρηθούν επικίνδυνες μορφές ηθικής μαρτυρίας και συλλογικής πολιτικής δράσης. Κάθε υποκείμενο ή τρόπος γνώσης που δεν εξυπηρετεί τις πρακτικές ανάγκες του κεφαλαίου καθίσταται αναλώσιμο, υποδηλώνοντας ότι αξία έχει μόνο ό,τι έχει ανταλλακτική αξία. Στο πλαίσιο αυτό, η μόνη παιδαγωγική πρακτική που μπορεί να έχει αξία είναι αυτή που μπορεί να αποτελέσει μια εμπορική συναλλαγή. Το εταιρικό πανεπιστήμιο είναι η απόλυτη έκφραση μιας μηχανής απενεργοποίησης της φαντασίας, η οποία εφαρμόζει ένα αυταρχικό ύφος εξουσίας, μιμείται την επιχειρηματική κουλτούρα, μεταχειρίζεται τους φοιτητές ως καταναλωτές και αποπολιτικοποιεί το ακαδημαϊκό προσωπικό με την απομάκρυνσή του από όλες τις μορφές διακυβέρνησης.

Ο αργός θάνατος του πανεπιστημίου ως κέντρου κριτικής σκέψης και πολύτιμου δημόσιου αγαθού συμβάλλει στην ανάδυση ενός πλαισίου για τη δημιουργία μιας διαμορφωτικής κουλτούρας που παράγει και νομιμοποιεί μια αυταρχική κοινωνία. Η εταιρικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί σοβαρό πλήγμα εναντίον της δημοκρατίας και δημιουργεί το είδος της απερισκεψίας που η Hanna Arendt πίστευε ότι βρισκόταν στην καρδιά του ολοκληρωτισμού.

Πρόσφατα, γίναμε μάρτυρες αυτής της επιπολαιότητας με την απόφαση του Πανεπιστημίου Rutgers να απονέμει τιμητικό διδακτορικό στην Κοντολίζα Ράις, προσφέροντάς της παράλληλα ένα σημαντικό ποσό για να είναι κεντρικός ομιλητής στην ετήσια αποφοίτηση του πανεπιστημίου. Είναι ντροπή για ένα πανεπιστήμιο να βραβεύει έναν εγκληματία πολέμου. Αλλά, από την άλλη μεριά, η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει πλέον ενσωματωθεί σε αυτό που ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ αποκάλεσε κάποτε το στρατιωτικό-βιομηχανικό-ακαδημαϊκό σύμπλεγμα.

* Τι ρόλο παίζει η μαζική λαϊκή κουλτούρα στη σύγχρονη δημοκρατία;

Διαδηλωτές στην Ουάσιγκτον, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της οργάνωσης Occupy DC, κρατούν ετικέτες που γράφουν: «Ο καπιταλισμός καταρρέει. Ο σοσιαλισμός είναι η εναλλακτική λύση»- Η μαζική λαϊκή κουλτούρα έχει σε μεγάλο βαθμό καταληφθεί από εταιρείες και χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την αναπαραγωγή μιας κουλτούρας καταναλωτισμού, ηλιθιότητας και αναλφαβητισμού. Η μαζική λαϊκή κουλτούρα δεν έχει να κάνει απλά με την ψυχαγωγία, αλλά λειτουργεί επίσης για να παράγει συγκεκριμένες επιθυμίες, υποκειμενικότητες και ταυτότητες. Εχει γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς και ισχυρούς χώρους διαπαιδαγώγησης ή αυτό που έχω ονομάσει «καταπιεστική μορφή δημόσιας παιδαγωγικής.

* Η «οπισθοχώρηση των διανοουμένων» δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο, ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες έχει λάβει έντονα ανησυχητικές διαστάσεις, που οφείλεται εν μέρει στην κατάρρευση του σοσιαλισμού και εν μέρει στην «αγοραιοποίηση» της σύγχρονης κοινωνίας, καθώς και στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση του πανεπιστημίου. Κατά την άποψή σας, πόσο κρίσιμη είναι η «οπισθοχώρηση των διανοουμένων» στον αγώνα για ριζική κοινωνική αλλαγή;

- Η κρισιμότητα της οπισθοχώρησης των διανοουμένων από την αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών θεμάτων, την παροχή βοήθειας προς τα κοινωνικά κινήματα και τη χρήση των γνώσεών τους για τη δημιουργία μια κριτικής διαμορφωτικής κουλτούρας δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Δυστυχώς, η οπισθοχώρηση των διανοουμένων στον αγώνα ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και άλλων μορφών κυριαρχίας συνδυάζεται πλέον με την άνοδο των αντι-δημοσίων διανοούμενων που έχουν πουλήσει την ψυχή τους στην εταιρική εξουσία.

Πιο συγκεκριμένα, ο νεοφιλελευθερισμός έχει δημιουργήσει όχι μόνο έναν τεράστιο μηχανισμό παιδαγωγικών σχέσεων που ευνοούν την απορρύθμιση, την ιδιωτικοποίηση, την εμπορευματοποίηση και τη στρατιωτικοποίηση της καθημερινής ζωής, αλλά επίσης μια στρατιά από αντι-δημόσιους διανοούμενους που λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό προς το συμφέρον της οικονομικής ελίτ. Αντί να δείξουν τι πάει στραβά με τη σημερινή δημοκρατία, κάνουν ό,τι μπορούν για να την καταστρέψουν. Αυτοί οι διανοούμενοι αγοράζονται και πωλούνται από την οικονομική ελίτ και δεν είναι τίποτα περισσότερο από ιδεολογικές μαριονέτες που χρησιμοποιούν τις ικανότητές τους για να καταστρέψουν το κοινωνικό συμβόλαιο, την κριτική σκέψη, και όλους αυτούς τους κοινωνικούς θεσμούς με την ικανότητα να κατασκευάσουν μη εμπορευματικές αξίες και δημοκρατικές δημόσιες σφαίρες.

Αυτοί είναι οι εχθροί της δημοκρατίας και είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία υποκειμενικοτήτων και αξιών που προωθούν την ιδέα ότι το κεφάλαιο και όχι οι άνθρωποι είναι το υποκείμενο της Ιστορίας και ότι η κατανάλωση είναι η μόνη υποχρέωση της ιδιότητας του πολίτη. Ο στόχος τους είναι να ομαλοποιήσουν την κυρίαρχη ιδεολογία, τους τρόπους διακυβέρνησης και τις πολιτικές που αναπαράγουν μαζικές ανισότητες και πόνο για τους πολλούς και υπερβολικά και επικίνδυνα προνόμια για την εταιρική και οικονομική ελίτ.

* Μια τελευταία ερώτηση. Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της Αριστεράς και της προοδευτικής πολιτικής γενικότερα;

- Είναι αδύνατο να ανήκει κανείς στην Αριστερά και να έχει ταυτόχρονα παραδοθεί στην ομαλοποίηση ενός δυστοπικού οράματος. Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι, αλλά και ρεαλιστές. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει χώρος για κάποιο είδος ρομαντικού ουτοπισμού. Τουναντίον, θα πρέπει να δρα κανείς με βάση την πίστη στη θέληση των νέων, κυρίως, να αγωνιστούν για ένα μέλλον στο οποίο η αξιοπρέπεια, η ισότητα και η δικαιοσύνη έχουν σημασία και ταυτόχρονα να αναγνωρίζει τις δυνάμεις που εμποδίζουν αυτή την προσπάθεια.

Πιο συγκεκριμένα, η ελπίδα θα πρέπει να τροφοδοτείται από την ανάγκη για συλλογική δράση. Η ισχύς δεν ανήκει ποτέ ολοκληρωτικά στην πλευρά της κυριαρχίας και η αντίσταση δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα. Η Αριστερά πρέπει να εμπλακεί με το θέμα της οικονομικής ανισότητας, να ξεπεράσει τον κατακερματισμό της, να αναπτύξει ένα διεθνές κοινωνικό σχηματισμό για τη ριζοσπαστική δημοκρατία και την υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος, να αναλάβει τρόπους για τη χρηματοδότηση των δράσεών της, να λάβει σοβαρά υπόψη τον παιδαγωγικό χαρακτήρα της πολιτικής και την ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος που σκέφτονται οι άνθρωποι, και να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη αντίληψη της πολιτικής και ένα συνοδευτικό όραμα.

Υπάρχει εναλλακτικός δρόμος, αν και τα εμπόδια που υψώνονται είναι όλο και μεγαλύτερα. Το θέμα για μένα προσωπικά δεν είναι αν είμαι απαισιόδοξος, αλλά πώς θα χρησιμοποιήσω ό,τι διανοητικά μέσα έχω ώστε να εμποδίσω τα πράγματα από το να γίνουν χειρότερα ενώ θα αγωνίζομαι για μια κοινωνία στην οποία η υπόσχεση της δημοκρατίας εμφανίζεται στον ορίζοντα των δυνατοτήτων.