του Κώστα Θεολόγου*

«Μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές μας κινήσεις κι ομιλίες» προσπάθησε, μας είπε ο ποιητής (Κ. Καβάφης, 1913, «Οσο μπορείς») να μην εξευτελίζεις τη ζωή σου, για να μην καταντήσει «σα μια ξένη φορτική». Η πολλή συνάφεια του κόσμου και οι πολλές κινήσεις ματαιώθηκαν με νόμο, αλλά οι πολλές ομιλίες –κυρίως virtual– συνεχίζουν να ταλανίζουν τη σκέψη και τις συμπεριφορές μας.
Πάντως, ακόμη και σε αυτές τις αμετροεπείς ομιλίες, υπάρχει απόσταση τουλάχιστον ενός μέτρου, διότι λαμβάνονται μέτρα, ώστε να μετρηθούμε στο τέλος και να μη βρεθούμε λειψοί σε μεγάλο βαθμό. Το προσωρινό πλαίσιο της καθημερινής ζωής διαμορφώνει έναν ζωτικό χώρο, ένα ατομικό Lebensraum, για να δείξει τρανά πόση σημασία έχει ο χώρος για την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνικής ζωής.
Ακούγονται και γράφονται γνώμες και θεωρίες συνωμοσίας ή πραγματιστικές έστω, για τη μετάβαση στην κοινωνία χωρίς μετρητά (cashless society), στην οικονομία των mega διαστάσεων, που δεν περιλαμβάνει τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, για ένα τεράστιο παιχνίδι-πείραμα των συσπειρώσεων κεφαλαίου, στο οποίο συμμετέχει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και φιλάνθρωποι χορηγοί της ιατρικής έρευνας και των εμβολίων και άλλα πολλά, καλλιεργώντας πολύτροπα τον αόρατο φόβο σε όλους.
Ο φόβος αποτυπώνεται οπτικά σε αριθμούς νεκρών και δραματοποιείται στα δελτία ειδήσεων, με άδειες κυκλοφορίας, άδειες πόλεις, γεμάτα φέρετρα και διαλογή (triage) ασθενών.
Μα, όταν φοβούνται οι άνθρωποι πρέπει να έρθουν κοντά, να μη σκιάζονται, να πάρουν δύναμη από την αγκαλιά του άλλου, να νιώσουν το χτυποκάρδι τους, να αγγίξουν τα χέρια και τα μάγουλά τους, τα χείλη τους και τα κορμιά τους. Ο φόβος φυλάει τα έρ’μα και τους έρημους ανθρώπους τους αφήνει στη σιωπή της απόστασης. Από μακριά γίνονται όλα, η έγνοια, η φροντίδα, ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα και φάρμακα, η ελπίδα, η διδασκαλία, η συνύπαρξη, η αγάπη…

Μα δεν γίνονται όλα εξ αποστάσεως. Εξ αποστάσεως μήπως καταλήξουμε στην αφασία, στην εδραίωση της συνήθειας να κρατάμε απόσταση, να μην αγγιζόμαστε ως οιονεί μολυσμένοι, ανθρωποφοβικοί, αλεξιάνθρωποι ή βαθμηδόν ανθρωπόπληκτοι; Ασφαλώς αυτό δεν πρέπει να συμβεί, θα είναι σαν κατίσχυση της διαβολής στη σχέση και στην προσέγγιση των ανθρώπων που υπάρχουν ως πρόσωπα στραμμένα το ένα απέναντι στο άλλο.
Σε κινηματογραφικό φιλμ του 2011 σε σενάριο του Δανού συγγραφέα Kim Fupz Aakeson, ξεσπά μια πανδημία στον πλανήτη, η οποία προκαλεί απώλεια των αισθήσεων του ανθρώπου – τη μία μετά την άλλη. Η επιδημιολόγος Εβα Γκριν ερωτεύεται τον σεφ Γιούαν Μακγκρέγκορ. Η πανδημία, όμως, φαίνεται να καταστρέφει την καθημερινή ζωή όλων των ανθρώπων στη δυστοπική Γλασκόβη, όπου διαδραματίζεται το φιλμ «Η αίσθηση του έρωτα».
Πρώτα αρχίζουν να ξεσπούν σε ασυγκράτητα κλάματα και λίγο μετά χάνουν την όσφρησή τους (ανοσμία). Εν συνεχεία επικρατεί παράλογος πανικός και αδηφαγία που οδηγεί σε αγευσία. Η απώλεια της ακοής συνοδεύεται από εκδήλωση ακραίου θυμού και οργής.
Ετσι, η γιατρίνα και ο μάγειρας αποστασιοποιούνται. Κάποια μέρα άπαντες αρχίζουν να νιώθουν ανεξήγητη ευφορία και η επιδημιολόγος τρέχει να βρει τον σεφ. Αγκαλιάζονται και μένουν έτσι χαϊδεύοντας ο ένας τον άλλο και όλος ο κόσμος γύρω τους τυφλώνεται. Η αφή από μόνη της είναι η τέλεια αίσθηση για να αγαπηθούμε ακόμη κι όταν οι λοιπές αισθήσεις χαθούν. Οι αισθήσεις χάνονται με την απόσταση, γι’ αυτό και τα μέσα (media) αποτελούν προεκτάσεις των αισθήσεών μας: τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεχειριστήριο, τηλεδιάσκεψη…
Τα καινοτομικά παιχνίδια δυνητικής πραγματικότητας (VR) στοχεύουν εξ αποστάσεως να υποκαταστήσουν τη γεύση, την όσφρηση, την αφή και την ηδονή από όλες τις σωματικές δυνατότητες των αισθήσεων – ή των ψευδαισθήσεων. Μόλις αυτό καταστεί εφικτό, η κοινωνία δεν θα αποτελεί πλέον προϋπόθεση του πολιτισμού.
Η τεχνολογία υποκαθιστά δικτυακώς την κοινωνία, τη συνάφεια των ανθρώπων, τις κινήσεις, τις ομιλίες και τις ομηρικές συνομιλίες μας. Ισως αυτό που μας κρατάει ακόμη ανθρώπους να είναι η δυνατότητα να πορευόμαστε ο ένας προς τον άλλο, ως «εν σαρκί περιπολούντες θεοί», να συνυπάρχουμε και να συγχωρούμε, διατηρώντας σχέσεις φιλίας και αγάπης με αγκαλιά και σώμα, όχι μεσολαβημένες ή εξ αποστάσεως αντισηπτικές υποκαταστάσεις.
Αυτό το ισχυρίζομαι ως επιφύλαξη, ώστε αυτή η εθελουσία επιφυλακή απέναντι στον αόρατο ιό, να μην μας εθίσει στην ευκολία να απομακρυνόμαστε από τον συνάνθρωπο και να μην προσφέρει στην εξουσία τη θεσμική δυνατότητα ή το άλλοθι για να σμίξουμε με το avatar που μπορεί να μας περιβάλλει ή το cyborg που θα μπορεί να μας ελέγχει, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι παραμένουμε άνθρωποι.
* διδάσκων στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
(πρωτοδημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, στις 26/03/2020)