Ένα κείμενο-ντοκουμέντο ζωής και εμπειρίας του γλύπτη Θόδωρου

ΘΟΔΩΡΟΣ, γλύπτης

ΤΕΧΝΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ανάμεσα σε ΕΛΙΤΙΣΜΟ↔ΛΑΪΚΙΣΜΟ 

Μια προσέγγιση της Τέχνης από τη σκοπιά του Homo-Faber

 

Το χέρι του Homo Faber, 1965

Καθώς βαδίζω στο 86ο έτος της ζωής μου, αναδύεται από βαθιά το Χρέος να κοινοποιήσωκάποια στοιχεία της περιπέτειάς μου στην Τέχνη, αποκαλύπτοντας προσωπικέςπροσεγγίσεις και αναλύσεις της εξέλιξης των Τεχνών στην εποχή μας, και κάποιες κρίσιμες συναντήσεις με σημαντικούς παράγοντες, διαμορφωτές της καλλιτεχνικής δημιουργίας και παραγωγής στη διεθνή σκηνή...

Ξεκινώντας από την βασική υπόθεση πως ως "Τέχνη" εννοούμε τη δημιουργική υπέρβαση σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, που καταλήγει σε "έργο" το οποίο λειτουργεί ως "μέσον επικοινωνίας" – δια μέσου των αισθήσεων, θα προσπαθήσω να προσεγγίσουμε "δια μέσου των λέξεων" την περιοχή των λεγόμενων "Εικαστικών Τεχνών": Ζωγραφική, Γλυπτική, Χαρακτική και άλλων σύνθετων τεχνικών κατασκευών.

Εδώ οφείλω να σημειώσω πως, για μένα, η Τέχνη δεν εξαντλείται στην ατομική έκφραση,καθώς αποκτά νόημα ως επικοινωνιακή – κοινωνική διαδικασία, π.χ. τώρα «εκφράζομαι» δια μέσου μιας γλώσσας – διαμέσου της Ελληνικής γλώσσας με κοινούς κώδικες – Λέξεων, Γραμματικής και Συντακτικού. Κοινούς κώδικες μεταξύ αυτού που γράφει και του αναγνώστη.

Έτσι αντιλαμβάνομαι "δομικά" όλες τις Τέχνες, και τις λεγόμενες Εικαστικές, καθώς κάθε μια λειτουργεί τελετουργικά στον αντίστοιχο "τόπο και χρόνο" ως "γλώσσα" με τους δικούς της κώδικες, με τη δική της "γραμματική" με το δικό της "συντακτικό", με τους δικούς της "ρυθμούς"…

 Γι αυτό αμφισβήτησα το εποικοδόμημα της Μοντέρνας και Μεταμοντέρνας Τέχνης που στηρίχτηκε πάνω στην ασύντακτη «ατομική ελευθερία έκφρασης» όπως τηδιαμόρφωσε η «αισθητική φιλολογία» της τέχνης με φαντασιακά στερεότυπα όπως η avant-garde, οι διάφορες «πρωτοπορίες», «επαναστάσεις» κτλ.    

Συνέπεια αυτών των σκέψεων ήταν, αντί να ενταχτώ στο κυρίαρχο "αισθητικό αφήγημα" της Μοντέρνας Τέχνης, να προτιμήσω την ανθρωπολογική προσέγγιση, μελετώντας την εξέλιξη  των Τεχνών από καταβολής ανθρώπου στη Γη… όπου διαπίστωσα πως το νόημα της Τέχνης, στην πορεία της ανθρώπινης Ιστορίας, άλλαξε ριζικά μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, καθώς άλλαξε το σύστημα παραγωγής γενικά συμπαρασύροντας τις Τέχνες σε μια άλλη περιπέτεια, καθώς οι κοινωνίες διαμορφώνονταν μέσα από κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα όπως ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός (με όλες τις παραλλαγές) τα οποία άλλαξαν την οργάνωση της κοινωνίας με άξονα την οικονομία του χρήματος…

Εδώ αξίζει να αναφέρουμε (κάτι που παραβλέπεται) πως οι Τέχνες πριν τη Βιομηχανική επανάσταση ήταν ενταγμένες οργανικά στην κοινότητα-κοινωνία ως παραγωγική διαδικασία ανταποκρινόμενη σε βασικές ανάγκες συγκρότησης και συνοχής, καθώς τότεαποτελούσαν τα κύρια και μοναδικά μέσα επικοινωνίας... Ενώ τα προϊόντα που ονομάζουμε Τέχνη στην εποχή μας λειτουργούν "αυτόνομα" ενώ διαμεσολαβούνται από τα οπτικοακουστικά ΜΜΕ με την αντίστοιχη κοινωνική λειτουργία και επιρροή… Μαζικά Μέσα Επικοινωνίας που προέκυψαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση με τα νέα μέσα μηχανικής παραγωγής και αναπαραγωγής εικόνων και αντικειμένων. Ιδιαίτερα με την εξέλιξη των μέσων μαζικής αναπαραγωγής της φωτογραφικής εικόνας, όπου η "φωτογραφία", ξεκινώντας από τον 19ο, αποκτά καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του Πολιτισμού, ενώ εξελίσσεται ραγδαία στον 20ο και 21ο αιώνα, καθορίζοντας δομικά τις κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και καλλιτεχνικής αξίες, δια μέσου της οπτικοακουστικής επικοινωνίας σε πλανητικό πλέον πεδίο.

Αυτή η μετάλλαξη των μέσων παραγωγής στο πεδίο των Τεχνών φέρνει στο ιστορικό προσκήνιο την έννοια της "πρωτοπορίας" (που έχει στρατιωτική προέλευση: avant-garde = εμπροσθοφυλακή), ως απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδύθηκαν ερωτήματα όπως: Ποιος ο ρόλος, ποια η δουλειά ενός γλύπτη – homo faber – στον 20ο και 21ο αιώνα;                 Υπαρξιακό ερώτημα, καθοριστικό για την πορεία μου... 

Μελετώντας λοιπόν τα στερεότυπα της "πρωτοπορίας", όπως λειτούργησαν επικοινωνιακά στις Τέχνες, παράγοντας και αναπαράγοντας καλλιτεχνική και εμπορική υπεραξία, μπορεί να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα χρήσιμα για μια διαχρονική θεώρηση της Ιστορίας των Τεχνών, τα οποία ίσως φωτίσουν κάπως τη θολή και χαοτική κατάσταση της Τέχνης, μέσα στην ομίχλη των mass-media... που καθορίζουν τον τρέχοντα "πολιτισμό"...

Έτσι, προς το τέλος του 19ου αιώνα, με ιδιαίτερη έμφαση στις αρχές του 20ου , εμφανίζονται στην κοινωνική και πολιτική ζωή οι διάφοροι "...ισμοί" : Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός, Κομουνισμός, Φασισμός,... - παρασύροντας τις Τέχνες σε άλλους "...ισμούς": Impressionisme, Expressionisme, Fauvisme, Cubisme, Surréalisme, Suprematisme, Futurisme, Dada κ.α. 

Σαν απλά παραδείγματα που αναδύθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα θα αναφέρω τα ζεύγη(σχέσης Πολιτικής και Τέχνης) κάποιων "...ισμών": Κομουνισμός ↔Suprematisme,Φασισμός ↔ Futurisme = "πρωτοπορία" Ιταλικής κοπής...( μέχρι που ο Στάλιν και ο Μουσολίνι απαγορεύσουν κάθε "μοντέρνα" έκφραση, επιβάλλοντας τον "ηρωικό ακαδημαϊκό τρόπο έκφρασης" - έσχατος λαϊκισμός !) που ταίριαζε στην κομματική - κρατική προπαγάνδα…

Αξίζει εδώ να σημειώσω πως στα εφηβικά μου χρόνια, αμέσως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, βρέθηκε στα χέρια μου έντυπο, σε Ελληνική έκδοση, του Ιταλικού Ινστιτούτουστην Αθήνα, τυπωμένο προπολεμικά, όπου περιλάμβανε το "Μανιφέστο του Φουτουρισμού" από τον Ιταλό ποιητή Μαρινέττι - "Manifesto del Futurismo" di Marinetti, 1909 - με φωτογραφίες έργων Ιταλών φουτουριστών ζωγράφων και γλυπτών που υμνούσαν τη συμπόρευση της "φασιστικής επανάστασης" με το "πρωτοποριακό κίνημα" των φουτουριστών...  μέσα από την "λατρεία των μηχανών" που θα έφερναν την ευημερία και την ευτυχία στην ανθρωπότητα !!!!

Έτσι από τότε άρχισα να ερευνώ αυτές τις σχέσεις Εξουσίας ↔ Πρωτοπορίας που κινούνταν ανάμεσα στον "ελιτισμό και τον λαϊκισμό", αναλόγως...

Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στη προϋπόθεση πως η Τέχνη εννοείται ως "καταλύτης" για ποιότητα ζωής κάθε κοινωνίας, καθορίζοντας την πολιτισμική της ταυτότητα. Με αυτό το κριτήριο γίνονται οι "αποκαλύψεις" των παρασκηνίων, όπως τις βίωσα, όπου μαγειρεύονται οι Τέχνες από διάφορες εξουσίες, παραμορφώνοντας την ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ως προσωπικής και κοινωνικής υπαρξιακής αγωνίας… Η εξιδανίκευση του συστήματος παραγωγής, προβολής και διακίνησης της Τέχνης δεν βοηθάει στην ανάδειξη και καλλιέργεια της γνήσιας δημιουργικότητας… όταν στην επιφάνεια της "επικαιρότητας" των ΜΜΕ επιπλέουν οι φελλοί…

H προσέγγιση της Σύγχρονης Τέχνης, από τη σκοπιά του γλύπτη=homo-faber (του προϊστορικού χειρώνακτα-τεχνίτη), ο οποίος βρέθηκε στον 20ο και αρχές 21ου αιώνα προσπαθώντας να κατανοήσει τη Σύγχρονη Τέχνη – όπως εξελίσσεται μέχρι σήμερα – και να επιβιώσει σε αυτό το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον…

Μια τέτοια προσέγγιση ίσως φαίνεται παράδοξη στις μέρες μας, καθώς αποκαλύπτει την άλλη όψη αυτού που ονομάζουμε "Τέχνη", όταν η "ταχύτητα της επικαιρότητας" κατακερματίζει το διαχρονικό "βάθος πεδίου" της Ιστορίας… καθώς όλα προβάλλονται στο "mixer της οθόνης" προσφέροντάς τα σαν αναλώσιμο "πολιτισμικό fast food"…

Για αυτό ως βασικό εργαλείο θα χρησιμοποιήσω την "μοντέρνα" έννοια της "performance", που κυριαρχεί στο "μεταμοντέρνο" πεδίο των Τεχνών, με μια ειδοποιό διαφορά, όπως την αναλύω στην εισήγησή μου, που παρουσίασα ως γλύπτης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου γενικός τίτλος του Συνεδρίου ήταν:

PERFORMANCE «ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ».

Η δική μου προσέγγιση είχε ως τίτλο το ερώτημα:

ΠΟΙΟ ΣΩΜΑ; ΣΩΜΑ ΣΑΝ ΘΕΑΜΑ-ΕΙΚΟΝΑ ή ΣΩΜΑ ΩΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ;

Όπου ορίζω "διαχρονικά" την performance:

PERFORMANCES = ΑΠΟΔΟΣΗ, ΕΠΙΔΟΣΗ ↔ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΥΠΕΡΒΑΣΗ:

Η δημιουργική διαχείριση της ανθρώπινης ενέργειας με διαρκή άσκηση που καταλήγει σε έργο το οποίο λειτουργεί ως "προστιθέμενη αξία Πολιτισμού"… από καταβολής ανθρωπότητας…

_________

Καθώς οι απόψεις που διατυπώνω δεν έχουν βιβλιογραφικές αναφορές σε άλλους συγγραφείς, που πιθανόν έχουν διατυπώσει ανάλογες σκέψεις, θεωρώ αναγκαία τη διευκρίνιση: Η προσέγγισή μου, όπως φαίνεται από τις προηγούμενες σκέψεις, έχει βιωματικό υπόβαθρο από εμπειρίες και ερωτήματα (που ξεκινούν, ίσως, από τα παιδικά μου χρόνια, όταν διέλυα τα έτοιμα παιγνίδια μου για να δω πώς είναι κατασκευασμένα…).

Αλλά σίγουρα θυμάμαι πως, από τα πρώτα χρόνια των σπουδών μου στο Γυμνάσιο, με απασχολούσαν "ερωτήματα", που πολλαπλασιάστηκαν μετά στην Α. Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, ενώ παίρνουν έντονη μορφή ιδιαίτερα στη δεκαετία του 60, στο Παρίσι, όπου ζούσα, σπούδαζα και εργαζόμουνα δημιουργικά, συμμετέχοντας ενεργά σε συζητήσεις και προβληματισμούς σχετικά με τις εξελίξεις στις Τέχνες. 

Εκείνη την περίοδο στο Παρίσι προσπαθούσαν να βγουν στο προσκήνιο της επικαιρότητας και της αγοράς διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα, κινήματα και "πρωτοποριακές" τάσεις με "ταμπέλες", όπως Art Abstrait, Art Informel, NouveauRealisme, Nouvelle Figuration, Lettrisme, Hyper-Créatisme ή Hyper-Novatisme, Surface-Support κλπ...ων ουκ έστιν αριθμός...

Κάνοντας μια πρόχειρη αναδρομή στις ρίζες αυτών των πολιτισμικών φαινομένων, που αναζητούν μέσα από κάποια "καλλιτεχνική ταυτότητα" να εντάξουν το "άτομο" σε κάποια "συλλογικότητα", φτάνουμε στην αφετηρία του προβλήματος, στη ρωγμή που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση στις παραδοσιακές κοινωνικές, πολιτικές και παραγωγικές δομές, όπως εμφανίστηκαν στον 19ο αιώνα. 

Καθώς οι μηχανές αρχίζουν πλέον να καθορίζουν την παραγωγή και "καλλιτεχνικών προϊόντων" όπως π.χ. με την ανακάλυψη της φωτογραφίας (ιδιαίτερα με την ανάδυση στο πολιτισμικό στερέωμα του κινηματογράφου – Αυτή αν ήταν πραγματική "επανάσταση" !) και των άλλων μέσων αναπαραγωγής της εικόνας που επενεργούν δραστικά με τηνδιάδοση και διαμεσολάβηση των Τεχνών από τα ΜΜΕ, αλλάζει δομικά η "έννοια της Τέχνης".

Παράλληλα η είσοδος των μηχανών στην παραγωγή δημιουργεί και την έννοια του "ελεύθερου χρόνου" σε αντιδιαστολή με το χρόνο εργασίας, που εννοείται πλέον σαν "χρόνος δουλειάς = δουλείας".

Η βιομηχανική επανάσταση, μεταξύ άλλων, επέφερε και τη μετάλλαξη της ιστορικής διαλεκτικής: Όπου η σχέση "πρόσωπο-πολίτης ↔ κοινότητα-κοινωνία" μεταλλάσσεται στο "αλλοτριωμένο-άτομο ↔ κοινωνική μάζα" - "μάζα" που παράγει και αναπαράγει εξουσίες της Πολιτικής, της Οικονομίας, της Τέχνης. Εξουσίες που διαχειρίζονται πλέον μαζικά τα Μέσα Επικοινωνίας, με ποσοτικά κριτήρια χρημάτων ή ψήφων δια μέσου της οπτικοακουστικής επικοινωνίας, με λέξεις, εικόνες, φωτογραφίες, αλλά και ύμνους ή άσματα που "ξεσηκώνουν τις μάζες"…

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, από τον 19ο αιώνα, προέκυψε και η ψυχανάλυση ως αναγκαιότητα συντονισμού του απρόσωπου ατόμου με την νέα κοινωνική πραγματικότητα, με σημαία την "απελευθέρωση του ατόμου" από κοινωνικές συμβάσεις, όπου η "ατομική ελευθερία έκφρασης" στις Τέχνες αναδεικνύεται ως καθοριστικός παράγοντας δημιουργίας, διασπώντας τις παραδοσιακές "πειθαρχίες"(=disciplines) των Συντεχνιών, των Ακαδημιών και άλλων συλλογικών διαδικασιών άσκησης και παιδείας. Πειθαρχίες (=γλώσσες) που συνέτασσαν το πρόσωπο-πολίτη σε κοινούς-κοινωνικούς κανόνες δημιουργίας-παραγωγής των διάφορων Τεχνών.

Είναι γνωστό πόσο η "διάσπαση των κοινών κωδίκων επικοινωνίας" των διάφορων Τεχνών επέδρασε στην ψυχαναλυτική προσέγγιση της Τέχνης στον 20ο αιώνα, αναδεικνύοντας την "αποκλίνουσα ψυχική ιδιαιτερότητα" ως de facto δημιουργικότητα, μέσα από ποικίλες "αισθητικές" προσεγγίσεις.

Παραδείγματα υπάρχουν πολλά, (εδώ όμως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή καθώς αγγίζουμε ευαίσθητες προσωπικές και κοινωνικές περιοχές).

Στην αναζήτηση της "δημιουργικής υπέρβασης !" χρησιμοποιήθηκαν και διάφορα "διεγερτικά", όπως αλκοόλ (αψέντι και άλλα ποτά ) και διάφορες ναρκωτικές ουσίες στην πορεία από τον 19ο στον 20ο μέχρι σήμερα, ενισχύοντας την "αποκλίνουσασυμπεριφορά"... Είναι γνωστές οι περιπτώσεις όπως π.χ. με τους poètes maudits - τους¨καταραμένους ποιητές και καλλιτέχνες" του 19ου αι - ενώ αυτή η "κουλτούρα" συνεχίζει… Τεράστιο ζήτημα για να χωρέσει σε πρόχειρη ανάλυση.

Μια άλλη εξέλιξη στη δομή των κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών που εμφανίζονται κυρίαρχα στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, είναι το εμπόριο έργων Τέχνης, το οποίο διαμορφώνει, δια μέσου του χρήματος τις "καλλιτεχνικές αξίες"... 

Στα νιάτα μου είχα μελετήσει το φαινόμενο Van Gogh, διαβάζοντας τη βιογραφία του Vincent και το βιβλίο της αλληλογραφίας με τον αδελφό του Theo - έμπορο έργων τέχνης. Τότε άρχισαν να αναδύονται τα πρώτα ερωτηματικά σχετικά με το μυθοποιητικό σύστημα της Τέχνης στην ιστορική εξέλιξη. Ερωτηματικά που με συνόδεψαν μέχρι σήμερα καθώς από τότε παρακολουθώ συστηματικά την εξέλιξη των Τεχνών στον 20ο και 21ο αιώνα σε σχέση με την ψυχανάλυση από τη μια και το εμπόριο Τέχνης από την άλλη, με τη διαμεσολάβηση των μέσων επικοινωνίας στη διαμόρφωση των αισθητικών αξιών που μεταφράζονται τελικά σε οικονομικές αξίες.

Στη διαδικασία διαμόρφωσης αισθητικών αξιών το στερεότυπο της "avant-garde",λειτούργησε μυθοποιητικά στη διακίνηση αισθητικών - καλλιτεχνικών αξιών -προβάλλοντας διάφορα ονόματα καλλιτεχνών - όπου το "όνομα" αποτελούσε πλέον εγγύηση ποιότητας στην αγορά. 

Αυτή η μυθοποιητική προβολή του ονόματος, που λειτουργούσε πλέον ως label = "εγγύηση ποιότητας", άλλαξε την πρωτογενή λειτουργία του έργου Τέχνης ως τεκμηρίου ποιότητας, καθώς το "όνομα" ήταν αρκετή εγγύηση !!!!

Αυτή η λειτουργική "παραμόρφωση" του συστήματος παραγωγής και αξιολόγησης των έργων Τέχνης είχε ως αφετηρία την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση, όπου αναδεικνύεται πλέον το "άτομο-όνομα" ως βασικός παράγοντας δημιουργίας και όχι το "έργο" ως αυτόνομη πολιτισμική αξία.

Από εδώ ξεκινάει ο μυθοποιητικός ρόλος της "πρωτοπορίας" με τις ελιτίστικες ή λαϊκίστικες εκδοχές. 

Αν μελετήσει κάποιος προσεκτικά τις "πρωτοποριακές" συμπεριφορές διάσημων καλλιτεχνών του 20ου αιώνα θα διαπιστώσει πως κινούνταν ανάμεσα στον "ελιτισμό και τον λαϊκισμό", αναλόγως... Άλλοτε με απόκρυφους "ελιτίστικους" (snob?) κώδικες προσέγγισης του έργου, (το οποίο διαχειρίζονταν οι "ειδικοί" – θεωρητικοί αναλυτές και Κριτικοί Τέχνης) άλλοτε "εκλαϊκεύοντας" την Τέχνη – δια μέσου των ΜΜΕ = Μαζικών Μέσων Επικοινωνίας,τα οποία απευθυνόμενα στις ευρύτερες "μάζες", διαμεσολαβούν, διαμορφώνονταςαναλόγως τις λαϊκές αξίες… 

Έτσι μελετώντας ενδεικτικά φαινόμενα καλλιτεχνών, όπως ο Pablo Picasso ή ο άλλος Ισπανός ο  Salvador Dali, που απασχόλησαν εμφατικά τη δημοσιότητα, μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας πώς κινήθηκαν μέσα στη μυθοποιητική "αύρα" της πρωτοπορίας, άλλοτε με προκλητική ελιτίστικη συμπεριφορά, άλλοτε με λαϊκίστικες προσεγγίσεις σε επίκαιρα κοινωνικά θέματα... που αγγίζουν τις μάζες – (ο ένας δήλωνε "κομουνιστής" και ο άλλος "βασιλόφρων και αριστοκράτης"… αξιοποιώντας τις αντίστοιχες "κοινωνικές μάζες").

Εδώ αξίζει να διηγηθώ συνοπτικά μια σημαντική στιγμή της πορείας μου στη διερεύνησητων φαινομένων της Σύγχρονης Τέχνης - αναφέρομαι στη συνάντηση μου με τον Man Ray στο café Montparnasse, το 1967 ή 68. Η συνάντηση έγινε με πρωτοβουλία της Dorothea Speyer (αδελφή του James Speyer - Δ/ντη του Art Institut of Chicago) η οποία είχε τηνομώνυμη γκαλερί στο Quartier Latin.

Εκείνο το βράδυ στο café Montparnasse άκουγα για ώρες τις προσωπικές ιστορίες του "μυθικού πρωτοπόρου αντικομφορμιστή καλλιτέχνη Man Ray" καθώς απομυθοποιούσε την "πρωτοπορία", για όσες "επαναστατικές" προθέσεις του καταλόγιζαν οι Τεχνοκριτικοί και Ιστορικοί Τέχνης. Επαναλάμβανε κάθε τόσο: "εμείς παίζαμε όταν οι άλλοι μας πίστωναν με υψηλές προθέσεις", αναφέροντας παραδείγματα διάσημων έργων του που προέκυψαν από τεχνικό λάθος στη διαδικασία παραγωγής της φωτογραφίας.... έργα για τα οποία έχουν γραφεί άπειρα κείμενα...

Στην πορεία μου έτυχε επίσης να συναντήσω και να επικοινωνήσω ουσιαστικά για ζητήματα Τέχνης με διάφορους άλλους διαμορφωτές της Ιστορίας της Σύγχρονης Τέχνης (History makers) - Καλλιτέχνες, Ιστορικούς Τέχνης, Εκδότες Βιβλίων Τέχνης, Διευθυντές Μουσείων και Γκαλερί…

Πρώτα στο Παρίσι, με συζητήσεις κάποτε έντονες – ενδεικτικά θα αναφέρω μόνο τον Pierre Restany. Αναφέρομαι στη συνομιλία που είχαμε στο Παρίσι, στο Café Deux Magots, Φθινόπωρο του 1963, σχετικά με τα μορφώματα της Avant-garde (Πρωτοπορία) στην Τέχνη στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, καθώς ο ίδιος ήταν  Κριτικός Τέχνης – θεωρητικός αναλυτής του Nouveau Realisme – προβάλλοντας τους καλλιτέχνες του κινήματος μέσα από την Γκαλερί Τέχνης της συντρόφου του. Τότε μίλησα για τα στερεότυπα της "πρωτοπορίας" που λειτουργούν μέσα στο κατεστημένο σύστημα της Σύγχρονης Τέχνης, στα Μουσεία, στις Γκαλερί, σε Συλλογές…( υπάρχουν σχετικά ηχητικά τεκμήρια από τη συμμετοχή του Restany στη δημόσια συζήτηση στο Κέντρο Δελφών τον Ιούλιο 1999, με την ευκαιρία της έκθεσής μου "Δελφικά").

Παρά τις διαφωνίες ο Pierre ήθελε να συνεχίσουμε τη συζήτηση, όταν παρενέβη Έλληνας καλλιτέχνης (που δεν θέλω να ονοματίσω και να χαρακτηρίσω….) με συνέπεια να διακόψω κάθε επικοινωνία με τον Restany.

Είναι αυτονόητο πως δεν του ζήτησα ποτέ κάποια εκδούλευση – καθώς η γενική του θεώρηση δεν ταίριαζε με τη στάση μου απέναντι στην "avant-garde" … ωστόσο με δική του πρωτοβουλία, και χωρίς να το γνωρίζω, με κάλεσε να συμμετέχω με έργο μου (Σφίγγα ΙΙ, 1975) στη μεγάλη μόνιμη έκθεση στο Πάρκο Γλυπτικής στη Σεούλ, με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων στην Νότια Κορέα το 1988, όπου βρεθήκαμε και συνεχίσαμε τη συζήτηση… μετά από 25 χρόνια‼

Μετά στις Η.Π. Α. οι εμπειρίες μου ήταν πλούσιες σε διείσδυση στα παρασκήνια της Σύγχρονης Τέχνης – θα αναφέρω ενδεικτικά την επικοινωνία μου με τους: Harry N. Abrams (εκδότης βιβλίων Τέχνης), Thomas Messer – (Δ/ντης της Solomon R. Guggenheim Foundation), Stephen Prokopoff – (Διευθυντής του Chicago's Museum of ContemporaryArt), James Speyer – (Δ/ντης του Art Institut of Chicago), Michael Sonnabend – (Δ/ντής της ομώνυμης γκαλερί της Ν.Υ.) Jack Roberts -(σημαντικός Designer και) Πρόεδρος της International Desing Conferences στο Aspen, στην οποία με προσκάλεσε το 1973, μετά τη γνωριμία μας στην Αθήνα (όταν έτυχε να διαβάσει το αγγλικό κείμενο από τον κατάλογο της έκθεσής μου ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΡΓΟ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ…)

Εκεί στο Aspen παρουσίασα για πρώτη φορά τον δίσκο γραμμοφώνου –βινυλίου MANIPULATION Νο Ι, (ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ Νο Ι), εκεί συνάντησα "διάσημους καλλιτέχνες" όπως ο Rauschenberg, κ.α.

Η επικοινωνία με τους διάφορους παράγοντες της Σύγχρονης Τέχνης υπήρξε συχνά αποκαλυπτική καθώς στο βάθος "με κυνηγούσαν τα ερωτηματικά" στην αέναη αναζήτησηκατανόησης της ουσίας της Τέχνης στην εποχή μας.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η συνάντησή μου με τον Thomas Messer, στο γραφείο του στο Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη, το 1973, όταν ως υπότροφος της FordFoundation είχα υποχρέωση να συναντήσω σημαντικούς παράγοντες της Σύγχρονης Τέχνης.

Έτσι μια μέρα μου έκλεισαν ραντεβού με τον Thomas Messer: Φτάνω στην ώρα μου στον τελευταίο όροφο του Μουσείου ανεβαίνοντας την κυκλική ράμπα και παρουσιάζομαι στη Γραμματέα - περιμένω μερικά λεπτά της ώρας μέχρι να ανακοινώσει η Γραμματέας την άφιξή μου ανοίγοντας την πόρτα ενός ευρύχωρου δωματίου, όπου καθιστός στο τεράστιο γραφείο του με υποδέχεται ο Thomas Messer. Μετά από κάποια δευτερόλεπτα αμηχανίαςμου λέει με ευγενικό βαριεστημένο ύφος: Τι θέλετε από μένα; Του απαντώ αμέσως, καθώς σηκώθηκα να φύγω: "Δεν ζητώ τίποτε παραπάνω από το να εκπληρώσω την υποχρέωσηπρος την Ford Foudation που προγραμμάτισε αυτές τις επισκέψεις, γι' αυτό νομίζω πως εκπληρώνοντας αυτή την τυπική υποχρέωση, μπορώ να πηγαίνω... καθώς θα έχετε να ασχοληθείτε με πιο σημαντικά ζητήματα", κάνοντας ένα βήμα για να τον χαιρετίσω... τότε αλλάζει ύφος λέγοντάς μου: "Κάθισε σε παρακαλώ..." απολογούμενος για την ψυχρή στάση του λέγοντας κατά λέξη: "Έχουν περάσει τόσοι Καλλιτέχνες από το γραφείο μου που ζητούν να τους προωθήσω, μεταξύ αυτών πολλοί Έλληνες (τους ανέφερε με το όνομά τους – Είναι αυτονόητο πως δεν μπορώ να τους αναφέρω) που μου παρουσιάστηκαν σαν σύγχρονοι Leonardo da Vinci και μου ζητούσαν να τους συστήσω για να εκθέσουν στη Νέα Υόρκη... "

Καθώς συνέχιζε η συζήτηση με ρωτάει πάλι, αλλά διακριτικά: Τι θέλεις να κάνω για σένα;

Η απάντησή μου: Δεν ζητώ παρά μόνο να κατανοήσω τι σημαίνει Σύγχρονη Τέχνη,όπως διαμορφώνεται στο μεγάλο καζάνι της Νέας Υόρκης, καθώς εσείς βρίσκεστε στο επίκεντρο των εξελίξεων... έτσι άνοιξε η συζήτηση. Μείναμε αρκετή ώρα στο γραφείο του περιγράφοντάς μου περιπτώσεις διάσημων καλλιτεχνών και τον τρόπο που αναδύθηκαν στο προσκήνιο… Όπου έμαθα από πρώτο χέρι για τους μηχανισμούς της παραγωγής και προβολής της Σύγχρονης Τέχνης, όπως λειτουργούσαν στο κέντρο των ζυμώσεων (melting pot) που ήταν η Νέα Υόρκη. 

Με τον Thomas γίναμε φίλοι, αλλά ποτέ δεν του ζήτησα να μεσολαβήσει για μένα...

Είχαμε επικοινωνία για χρόνια και συναντηθήκαμε στο Παρίσι και στην Ελλάδα, την τελευταία φορά στο Συμπόσιο Τέχνης, Minos Beach, στην Κρήτη το 1988.

Αξίζει εδώ να αναφέρω πως στο πρόγραμμα της Ford Foudation, μεταξύ άλλων, έγινε και η συνάντησή μου με τη συγγραφέα - Ιστορικό Τέχνης, Sophy Burnham, στο σπίτι της στη Νέα Υορκη – Brooklin Heights. Θυμάμαι πως μου μιλούσε για ώρες σχετικά με το βιβλίο της The Art Crowd, των εκδόσεων McKay,1973, το οποίο μου χάρισε – βιβλίο που διεισδύει σε σκάνδαλα, απάτες, δικαστικές διαμάχες, ατέλειωτες μηχανορραφίες και πολιτικές που κινούνται κάτω από την γυαλιστερή επιφάνεια του "κοινού της Τέχνης" (Artworld), στις 395 σελίδες του…

Μια σημαντική επικοινωνία, μεταξύ άλλων, ήταν και αυτή με τον Harry N. Abrams  (εκδότη βιβλίων Τέχνης), στην εξοχική του έπαυλη στα περίχωρα της Νέας Υόρκης τέλος Ιουνίου 1973, όπου μου εξηγούσε για ώρες πώς λειτουργεί το σύστημα ώστε να ενταχτώ στην "καλλιτεχνική σκηνή" της Ν.Υ, καθώς εκτιμούσε το έργο μου. Μεταξύ πολλών άλλων συμβουλών μου είπε πως έπρεπε να μείνω στη Νέα Υόρκη να με γνωρίσει με φίλους του Κριτικούς Τέχνης και Γκαλερίστες για να παρακολουθούν την εξέλιξη … με την προοπτική έκδοσης βιβλίου, όταν ωριμάσει το έργο μου… 

Βρέθηκα σε αμηχανία μπροστά σε μια τέτοια προοπτική… οπότε μετά από κάποια λεπτά της ώρας κατάφερα να πω: "Αγαπητέ μου Harry, νομίζω πως είμαι αρκετά μεγάλος (ήμουν 42 ετών) για να μπορέσω να προσαρμοστώ σε αυτό το περιβάλλον, καθώς έχω διαμορφώσει τους βασικούς άξονες της πορείας μου – προτιμώντας την περιπέτεια της ελεύθερης αναζήτησης…"

Άλλωστε ανάλογες εξηγήσεις μου είχαν δώσει και οι Γκαλερίστες της Ν.Υ. όπως ο Michael Sonnabend – (Δ/ντής της ομώνυμης γκαλερί της Ν.Υ.) και άλλοι καλοπροαίρετοι φίλοι… 

Τι να πρωτοαναφέρω σε αυτόν τον συνοπτικό απολογισμό…

Ανάλογες εμπειρίες είχα πολλές που μου επέτρεψαν να διεισδύσω πίσω από τη λαμπερή επιφάνεια της Σύγχρονης Τέχνης και να βρεθώ στην "κουζίνα" (όπως θα έλεγε ο  ManRay), όπου μαγειρεύονται τα "καλλιτεχνικά" εδέσματα… για την οικονομική ελίτ, η οποία τροφοδοτεί την "πρωτοπορία"… αναζητώντας παράλληλα  λαϊκά-μαζικά ερείσματα ευρύτερης αποδοχής…

Δεν θα μιλήσω τώρα για την πολύτιμη επικοινωνία μου (ιδιαίτερα δια μέσου του έργου) μεΚριτικούς, Ιστορικούς και Θεωρητικούς Τέχνης, εκτός Ελλάδος: Charles Spencer, GilbertGatellier, José Pierre, Giorgio di Genova, Anna D' Elia, Giusy Petruzzelli κ.α. Εντός Ελλάδος: Μαρία Κοτζαμάνη, Μαίρη Μιχαηλίδη, Χάρης Καμπουρίδης, Έφη Στρούζα, Εμμανουήλ Μαυρομάτης, Ντένης Ζαχαρόπουλος, Θεόδωρος Γεωργίου, Κατερίνα Καφοπούλου, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Μπία Παπαδοπούλου κ.α, καθώς έχουν "εκτεθεί" με κείμενά τους που αναφέρονται στο έργο μου. (Κείμενα καταχωρισμένα σε καταλόγους, σε περιοδικά και εφημερίδες.) 

Με την ευκαιρία θέλω να επισημάνω πως "ποτέ δεν έχω πληρώσει άμεσα ή έμμεσα" με χρήματα ή με έργα, για κείμενα που γράφηκαν για το έργο μου, για να "επενδύσω" το όνομά μου με διάφορα "καλλιτεχνικά επίθετα" - και αυτό το ξέρουν όλοι στην "αγορά"… (Ίσως η στάση μου αυτή να ήταν κάποτε υπερβολική).

Έτσι πορεύτηκα στη μαγεία της αέναης αναζήτησης, με συνέπεια και συνέχεια…

Τελειώνοντας αυτό το συνοπτικό αφήγημα θα αναφέρω την καλοπροαίρετη, επαναλαμβανόμενη προτροπή του Ιόλα: Είσαι ταλαντούχος καλλιτέχνης - κάνε τη δουλειά σου και μην ανακατεύεσαι με τέτοια ζητήματα ! Αυτή είναι δουλειά άλλων…

Στο τέλος διερωτώμαι και γω: Ποια είναι η δουλειά ενός γλύπτη στην εποχή μας;

Ίσως προτίμησα τη μαγεία της ισορροπίας στο "μεταίχμιο του αέναου ερωτήματος",από το βόλεμα μιας "καλλιτεχνικής καταξίωσης" με "μουσειακή ταυτότητα" (label).

ΠΗΓΗ: http://manosstefanidis.blogspot.gr/2017/03/blog-post_10.html

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com