V.I. Lenin-Ο Ιμπεριαλισμός: Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Πρόλογος (Ι)

V.I. Lenin-Ο Ιμπεριαλισμός: Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Πρόλογος (Ι)

V.I. Lenin

Ο Ιμπεριαλισμός: Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού

Σύγχρονη Εποχή, 2009

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τη μπροσούρα αυτή που υποβάλλεται στην κρίση του αναγνώστη, την έγραψα στη Ζυρίχη την άνοιξη του 1916. Με τις συνθήκες δουλειάς που επικρατούσαν εκεί έπρεπε, φυσικά, να υποφέρω από κάποια έλλειψη γαλλικής και αγγλικής βιβλιογραφίας* και πολύ μεγάλη έλλειψη ρωσικής βιβλιογραφίας.** Παρ' όλα αυτά όμως, χρησιμοποίησα το κυριότερο αγγλικό έργο για τον ιμπεριαλισμό, το βιβλίο του Τζ. Α. Χόμπσον, με την προσοχή που, κατά τη γνώμη μου, αξίζει αυτό το έργο.

Την μπροσούρα την έγραψα έχοντας υπόψη την τσαρική λογοκρισία. Γι' αυτό όχι μόνο αναγκάστηκα να περιοριστώ αυστηρά σε μια αποκλειστικά θεωρητική --ιδίως οικονομική-- ανάλυση, μα και να διατυπώσω τις λίγες απαραίτητες παρατηρήσεις που αφορούν την πολιτική με την μεγαλύτερη προσοχή, με υπαινιγμούς, μ' εκείνη την αισώπεια --την καταραμένη αισώπεια-- γλώσσα, στην οποία ο τσαρισμός ανάγκαζε να καταφεύγουν όλοι οι επαναστάτες, όταν έπαιρναν στο χέρι την πένα για να γράψουν ένα "νόμιμο" έργο.

Σου έρχεται βαρύ να ξαναδιαβάζεις τώρα, στις μέρες της ελευθερίας, τα μέρη της μπροσούρας που με τη σκέψη της τσαρικής λογοκρισίας παραμορφώθηκαν, πνίχτηκαν, σφίχτηκαν σε σιδερένιες τανάλιες. Για να πω ότι ο ιμπεριαλισμός είναι η παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης, ότι ο σοσιαλσοβινισμός (σοσιαλισμός στα λόγια, σοβινισμός στην πράξη), είναι πέρα για πέρα προδοσία του σοσιαλισμού, ολοκληρωτικό πέρασμα με το μέρος της αστικής τάξης, ότι αυτή η διάσπαση του εργατικού κινήματος συνδέεται με τις αντικειμενικές συνθήκες του ιμπεριαλισμού κλπ., χρειάστηκε να μιλήσω με γλώσσα "δούλου", και ήμουν αναγκασμένος να παραπέμψω τον αναγνώστη, που ενδιαφερόταν για αυτό το ζήτημα, στα άρθρα που έγραψα στο εξωτερικό το 1914-1917 και που πρόκειται να επανεκδοθούν σύντομα. Αξίζει να σημειώσουμε ιδιαίτερα ένα μέρος στη σελίδα 112 [119-20 στην έκδοση των Απάντων]: για να εξηγήσω στον αναγνώστη, σε μορφή που να την επιτρέπει η λογοκρισία, πόσο ξεδιάντροπα ψεύδονται οι καπιταλιστές και οι σοσιαλσοβινιστές που πέρασαν με το μέρος τους (που με τόση συνέπεια τους καταπολεμάει ο Κάουτσκι) στο ζήτημα των προσαρτήσεων, αναγκάστηκα να φέρω για παράδειγμα την...Ιαπωνία! Ο προσεκτικός αναγνώστης μπορεί εύκολα να βάλει στη θέση της Ιαπωνίας τη Ρωσία, και στη θέση της Κορέας τη Φιλανδία, την Πολωνία, την Κουρλανδία, την Ουκρανία, τη Χιβά, την Μπουχαρά, την Εσθονία και άλλες περιοχές που δεν κατοικούνται από μεγαλορώσους. 

Θα ήθελα να ελπίζω ότι η μπροσούρα μου αυτή θα βοηθήσει να γίνει κατανοητό το βασικό οικονομικό πρόβλημα που, χωρίς τη μελέτη του, δεν μπορεί να καταλάβει κανείς τίποτε από την εκτίμηση του σύγχρονου πολέμου και της σύγχρονης πολιτικής, και συγκεκριμένα: το πρόβλημα της οικονομικής ουσίας του ιμπεριαλισμού.

Ο συγγραφέας, 

Πετρούπολη, 26 του Απρίλη 1917

*, **: Αντικατέστησα τη λέξη "φιλολογία" που εμφανίζεται στην μετάφραση της Σ.Ε με τη λέξη "βιβλιογραφία", καθώς νομίζω ότι ο Λένιν αναφέρεται στις δυσκολίες πρόσβασης σε βιβλιογραφία και όχι σε ελλείψεις του στη φιλολογία.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ι

Το βιβλιαράκι αυτό το έγραψα, όπως τονίζεται στον πρόλογο της ρωσικής έκδοσης, έχοντας υπόψη την τσαρική λογοκρισία. Δεν έχω τη δυνατότητα σήμερα να ξαναδουλέω όλο το κείμενο, ίσως μάλιστα αυτό να μην ήταν σκόπιμο, γιατί ο βασικός σκοπός του βιβλίου ήταν και παραμένει: να δείξει, με βάση τα συνοψισμένα στοιχεία μιας αναντίρρητης αστικής στατιστικής και τις ομολογίες των αστών επιστημόνων όλων των χωρών, ποια ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα, την παραμονή του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, η συνολική εικόνα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας, στις διεθνείς αμοιβαίες σχέσεις της.

Εν μέρει μάλιστα δεν θα είναι ανώφελο για πολλούς κομμουνιστές των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών να πειστούν, παίρνοντας σαν παράδειγμα αυτό το νόμιμο από την άποψη της τσαρικής λογοκρισίας βιβλίο, ότι μπορεί --και πρέπει-- να εκμεταλλεύονται έστω κι εκείνα τα λίγα υπολείμματα της νομιμότητας που μένουν ακόμη για τους κομμουνιστές στη σύγχρονη, λ.χ., Αμερική ή Γαλλία ύστερα από τις τελευταίες, σχεδόν καθολικές συλλήψεις των κομμουνιστών, για να εξηγούν όλη την ψευτιά των σοσιαλπασιφιστικών απόψεων και ελπίδων για "παγκόσμια δημοκρατία." Τις πιο απαραίτητες όμως συμπληρώσεις σ' αυτό το μικρό βιβλίο, που γράφτηκε για να περάσει από λογοκρισία, θα προσπαθήσω να τις δώσω σε τούτο τον πρόλογο.

ΙΙ

Σ' αυτό το μικρό βιβλίο αποδείχτηκε ότι ο πόλεμος του 1914-1918 ήταν και από τις δύο πλευρές ιμπεριαλιστικός (δηλαδή κατακτητικός, αρπακτικός, ληστρικός) πόλεμος, πόλεμος για το μοίρασμα του κόσμου, για το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα των αποικιών, των "σφαιρών επιρροής" του χρηματιστικού κεφαλαίου, κλπ.

Γιατί η απόδειξη του αληθινού κοινωνικού η πιο σωστά:  του αληθινού ταξικού χαρακτήρα του πολέμου, δεν περιέχεται φυσικά στη διπλωματική ιστορία του πολέμου, αλλά στην ανάλυση της αντικειμενικής κατάστασης των κυρίαρχων τάξεων σ' όλες τις εμπόλεμες δυνάμεις. Για να περιγράψει κανείς αυτή την αντικειμενική κατάσταση, δεν πρέπει να πάρει παραδείγματα και ξεχωριστά στοιχεία (μια και τα φαινόμενα της κοινωνικής ζωής είναι εξαιρετικά περίπλοκα, μπορεί πάντα να βρεθεί οποιοσδήποτε αριθμός παραδειγμάτων ή ξεχωριστών στοιχείων, για να υποστηριχτεί οποιαδήποτε θέση), αλλά οπωσδήποτε το σύνολο των στοιχείων για τις βάσεις της οικονομικής ζωής όλων των εμπόλεμων δυνάμεων και όλουτου κόσμου.

Τέτοια ακριβώς συνοπτικά στοιχεία, που δεν μπορούν να διαψευστούν, αναφέρω στον πίνακα για το μοίρασμα του κόσμου το 1876 και το 1914 (στην ενότητα 6) και για το μοίρασμα των σιδηροδρόμων όλου του κόσμου το 1890 και το 1913 (στην ενότητα 7). Οι σιδηρόδρομοι είναι το αποτέλεσμα των κυριότερων κλάδων της καπιταλιστικής βιομηχανίας, της βιομηχανίας κάρβουνου και της σιδηρουργίας, το αποτέλεσμα και ο πιο παρασιτικός δείκτης ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου και του αστικοδημορατικού πολιτισμού. Το πώς συνδέονται οι σιδηρόδρομοι με τη μεγάλη παραγωγή, με τα μονοπώλια, με τα συνδικάτα, τα καρτέλ και τα τραστ, με τις τράπεζες και με τη χρηματιστική ολιγαρχία, αυτό φαίνεται στα προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου. Η κατανομή του σιδηροδρομικού δικτύου, η ανισομετρία της, η ανισομετρία της ανάπτυξης του σιδηροδρομικού δικτύου είναι αποτελέσματα του σύγχρονου καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Κι αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι πάνω σε μια τέτοιαοικονομική βάση, όσο υπάρχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, είναι εντελώς αναπόφευκτοι οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι.

Η κατασκευή σιδηροδρόμων φαίνεται μια επιχείρηση απλή, φυσική, δημοκρατική, εκπολιτιστική και πολιτισμένη: τέτοια φαίνεται στα μάτια των αστών καθηγητών, που τους πληρώνουν για να εξωραϊζουν την καπιταλιστική δουλεία, και στα μάτια των μικροαστών φιλισταίων. Στην πραγματικότητα, τα καπιταλιστικά νήματα, που συνδέουν με χιλιάδες δίκτυα αυτές τις επιχειρήσεις με την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής γενικά, μετάτρεψαν αυτή την κατασκευή σε όργανο καταπίεσης ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων (αποικίες συν μισοαποικίες), δηλαδή του μισού και πάνω πληθυσμού της γης στις εξαρτημένες χώρες και των μισθωτών δούλων του κεφαλαίου στις "πολιτισμένες" χώρες.

Η ατομική ιδιοκτησία που στηρίζεται στην εργασία του μικρονοικοκύρη, ο ελεύεθρος συναγωνισμός, η δημοκρατία --όλα τούτα τα συνθήματα, που μ' αυτά οι καπιταλιστές και ο Τύπος τους εξαπατούν τους εργάτες και τους αγρότες, ξεπεράστηκαν πια πολύ. Ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε σε παγκόσμιο σύστημα αποικιακής καταπίεσης και χρηματιστικής κατάπνικης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού της γης από πια φούχτα "προηγμένες" χώρες. Και το μοίρασμα αυτής της "λείας" γίνεται ανάμεσα σε 2-3 ληστές με παγκόσμια δύναμη, οπλισμένους ως τα δόντια (Αμερική, Αγγλία, Ιαπωνία), που τραβούν όλη τη γη στον πόλεμότους για το μοίρασμα της λείας τους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΠΙΟ ΠΑΝΩ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Ο Λένιν ορίζει τον σοσιαλσοβινισμό ως "σοσιαλισμό στα λόγια, σοβινισμό στην πράξη", και προσθέτει πως αποτελεί "πέρα για πέρα προδοσία του σοσιαλισμού." Υπάρχει σοσιαλσοβινισμός σήμερα στην Ελλάδα; Αν ναι, ποιοι πολιτικοί χώροι είναι οι φορείς του; Τι είδους παραδοχές περιέχει ο σημερινός σοσιαλσοβινισμός; Αν όχι, γιατί, για ποιους ιστορικούς λόγους, έπαψε να υπάρχει σοσιαλσοβινισμός;

2. Ο Λένιν γράφει ότι κανείς δεν μπορεί να καταλάβει το παραμικρό για τα ζητήματα του πολέμου και της πολιτικής που εμπλέκονται στο ζήτημα του ιμπεριαλισμού αν δεν καταλάβει την "οικονομική ουσία" του ιμπεριαλισμού. Τι εννοεί μ' αυτό; 

3. Τι σημαίνει "διεθνείς αμοιβαίες σχέσεις" της "παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας"; Γιατί ονομάζονται "αμοιβαίες" οι σχέσεις αυτές;

4. Ο Λένιν γράφει ότι ο πόλεμος του 1914-1918 ήταν κι από τις "δύο πλευρές ιμπεριαλιστικός". Ο Β' παγκόσμιος πόλεμος του 1940-1944 ήταν επίσης "ιμπεριαλιστικός και από τις δύο πλευρές" αν εξαιρεθεί η μη καπιταλιστική ΕΣΣΔ, εφόσον δηλαδή τον εξετάζουμε ως πόλεμο ανάμεσα στον Γερμανικό Άξονα και τους Συμμάχους (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ); Τι νομίζετε ότι θα έλεγε ο Λένιν;

5. Ο Λένιν παρατηρεί ότι στη μελέτη του ιμπεριαλισμού δεν αρκεί η παράθεση επιμέρους στοιχείων αλλά είναι αναγκαία η συνολική εικόνα για τις βάσεις της οικονομικής ζωής όλων των εμπόλεμων δυνάμεων και όλου του κόσμου. Θεωρείτε ότι όταν συζητείται σήμερα ο ιμπεριαλισμός τηρείται αυτή η μεθοδολογική αρχή;

6. Ο Λένιν περιγράφει τους σιδηροδρόμους ως όργανο καταπίεσης του πληθυσμού των "αποικιών" και "μισοαποικιών" από τις "πολιτισμένες" χώρες. Ισχύει σήμερα η αντίστιξη αυτή; Ποιες χώρες θα ήταν σήμερα "αποικίες", ποιες "μισοαποικίες" και ποιες "πολιτισμένες"; Με δεδομένο ότι η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της ασιατικής και της αφρικανικής ηπείρου το 1916 που γράφτηκε η μπροσούρα ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι, τι είδους οικονομία νομίζετε ότι περιγράφει ο Λένιν όταν μιλά για "πολιτισμένες" χώρες; 

7. Ο Λένιν γράφει πως στην εποχή του το μοίρασμα της λείας γίνεται ανάμεσα σε "2-3 ληστές με παγκόσμια δύναμη, οπλισμένους ως τα δόντια". Ονομάζει τους "ληστές" με τα ονόματα των ΗΠΑ, της Αγγλίας και της Ιαπωνίας. Όμως στην εποχή του, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος δεν αφορούσε μόνο αυτές τις δυνάμεις αλλά και τη δική του χώρα, για την πολιτική προσαρτήσεων και την λογοκρισία της οποίας μιλά στο πρώτο εισαγωγικό σημείωμα, καθώς και τη Γερμανία. Αυτόν τον πόλεμο άλλωστε ήθελε πάσει θυσία να τελειώσει ο Λένιν. Είναι λοιπόν μόνο "2-3" οι ληστές που εμπλέκονται στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο; Περαιτέρω, αν ο αριθμός των "ληστών" τότε παραμένει μικρός, τι συμβαίνει σήμερα, που η τεράστια πλειοψηφία των χωρών είναι καπιταλιστικές και έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της ύστερης καπιταλιστικής οικονομίας;