Μέρος 3ο, η εξάντληση της πόλης-κράτους:
Ο Ισοκράτης από την Αθήνα στους Μακεδόνες
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ), που εν τέλει κατέστρεψε την ισχύ και των δύο πρωταγωνιστών, Σπαρτιατών και Αθηναίων, σημαδεύει την ουσιαστική εξάντληση της πολεοκρατικής φάσης της αρχαίας Ελλάδας και την αναζήτηση μιας νέας κρατικής ενότητας που να υπερβαίνει τις πόλεις-κράτη, και την οποία θα δοκιμάσουν να επιτύχουν, ο καθένας για λογαριασμό του, οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι. Με συνέπεια να εξαντληθούν στον μεταξύ τους αγώνα και να αναδειχθεί το βασίλειο της Μακεδονίας ως η ενοποιητική δύναμη του ελληνικού έθνους.
Η φυλετική και πολεοκρατική συγκρότηση του ελληνικού έθνους, κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου, έρχεται σε σύγκρουση με τις ανάγκες μιας ευρύτερης πολιτειακής συγκρότησης. Οι Αθηναίοι, οι Σπαρτιάτες, οι Θηβαίοι θα παλεύουν μεταξύ τους επί εκατόν πενήντα χρόνια για την πρωτοκαθεδρία και την ενοποίηση της Ελλάδας υπό την ηγεμονία τους.
Εν τέλει, αυτή θα την επιτύχει μια ελληνική δύναμη, που βρισκόταν στην περιφέρεια της κλασικής Ελλάδας, και της οποίας οι πολιτικοί θεσμοί δεν είχαν μετεξελιχθεί προς την κατεύθυνση της πόλης-κράτους, αλλά μάλλον προς τη συγκρότηση ενός εδαφικά ευρύτερου κράτους, οι Μακεδόνες. Το τίμημα γι’ αυτή τη μετάβαση ήταν βέβαια υψηλό, η αποδυνάμωση των μορφών άμεσης δημοκρατίας και αυτοδιοίκησης της παλιάς πόλης-κράτους, αλλά ταυτόχρονα ήταν ο μόνος τρόπος για να πάψουν οι Έλληνες να συγκρούονται μεταξύ τους.
