«Λαγάνα πέττεται»(Λαγάνες γίνονται).

Του Βασίλη Λαμπόγλου 

2.500 χρόνια πριν (τουλάχιστον),ζύμωναν στα μέρη μας το "λάγανον", που ήταν μια πλακωτή ζύμη από αλεύρι και νερό.

Μάλιστα ο Αριστοφάνης τιμά το τιμώμενο της μέρας,στις «Εκκλησιάζουσες» λέγοντας «Λαγάνα πέττεται»(Λαγάνες γίνονται).

Ο Οράτιος το αποκαλουσε "Το γλύκισμα των φτωχών". 

Στο γύρισμα  των καιρών, έφτασε στους δικούς μας τραγανή και σουσαμένια και εμπλουτίστηκε πλέον με ελιές , πιπεριές, τυριά, μανιτάρια και κάθε λογής υλικό 🥴

Και καταναλώνεται τη μέρα που παλαιόθεν είχαν οι νοικοκυρές από το πρωί  να πλένουν με ζεστό νερό και στάχτη όλα τα μαγειρικά σκεύη, ως «ημέρα κάθαρσης». 

Και τελειώνοντας τα κρεμούσαν στη θέση τους όπου και παρέμεναν μέχρι τη λήξη της νηστείας .

Και να'σου και η «κυρα-Σαρακοστή», μια μακριά γυναίκα που έχει ένα σταυρό στο κεφάλι και  δεν έχει στόμα .

Ζήσιμος Λορεντζάτος: "Το χαμένο κέντρο"

Ζήσιμος Λορεντζάτος

 "Το χαμένο κέντρο" 

“Ὅταν οἱ προοδευμένοι ἄνθρωποι - δὲ μιλάω εἰρωνικά, – καταλάβουν μιὰ μέρα, ἢ ξαναβροῦν δύσκολα τὴν παράδοσή τους, (τὴν παράδοση μπορεῖς νὰ τὴν καταλάβεις μοναχὰ μὲ τὴ ζωή σου, ἢ μὲ τὴ μεταφυσικὴ πράξη, διαφορετικὰ ἀπομένει καὶ αὐτὴ μόνο φιλοσοφία, ἢ φιλοσοφικὸ σύστημα καί, τὸ σπουδαιότερο, χάνει τὴ θεϊκιὰ προέλευσή της), θὰ πρέπει νὰ χρωστᾶν στὶς "καθυστερημένες" γριὲς – εὐγνωμοσύνη καὶ πάλι δὲ μιλάω εἰρωνικά, – στὶς μανάδες, ἢ τὶς κυροῦλες τῶν περισσοτέρων ἀπὸ ἐμᾶς, ποὺ ἀναφταν ἀκούραστες τὰ καντήλια στὰ ταπεινὰ ξωκλήσια καὶ στὰ ἐρημομονάστηρα τῆς Ἑλλάδας, ὅλο αὐτὸ τὸ διάστημα τῆς σιωπῆς, ἢ τῆς μεταφυσικῆς ἀγρανάπαψης,  ποὺ ἐκεῖνοι κουρασμένοι, μεριμνοῦσαν καὶ τυρβάζονταν περὶ πολλά!.....

{κατὰ Λουκᾶ ι' 41}”

Οι μνήμες αντιστέκονται στην εκρίζωση της ιδιοπροσωπίας μας

Γράφει ο  Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλο;

            Προ ημερών επισκέφτηκα, μετά από μια δεκαετία περίπου, το πατρικό μου σπίτι, στο Παγκράτι. Κτίσμα αστικό της δεκαετίας του 1930 κάποτε έσφυζε από ζωή. Στις γιορτές μαζεύονταν συγγενείς και φίλοι, μαζί με τα παιδιά τους. Πανζουρλισμός. Γέλια, τραγούδια, μεζέδες, και κουβέντα, την ώρα που τα παιδιά παίζαμε στον κήπο, για να μην ενοχλούμε τους ηλικιωμένους. Με την πάροδο του χρόνου μειώνονταν οι κάτοικοι του σπιτιού και οι επισκέπτες του. Τώρα είναι έρημο και άδειο. Περιτριγύρισα το άδειο σπίτι και μου ανέβηκε ένας κόμπος στο λαιμό. Μνήμες. Εδώ καθόταν η δασκάλα γιαγιά μου, που μου έμαθε τα πρώτα γράμματα, εκεί ήταν το γραφείο μου και η βιβλιοθήκη μου, στο χολ, που ήταν και τραπεζαρία, το τηλέφωνο, που μιλούσα ώρες με φίλο και συμμαθητή μου στο γυμνάσιο για μαθήματα και για τα κοινά ενδιαφέροντά μας, ο κήπος με τα ωραία τριαντάφυλλα και με μια ροδιά που θύμιζε στη μητέρα και στη γιαγιά μου τη Μικρά Ασία. Η ταράτσα που μιλούσα με γείτονες συνομηλίκους μου…

Στην απλή κουζίνα έμεινα για λίγο κοιτάζοντας το παράθυρο. Σε αυτό έζησα, με τη βοήθεια ενός πουλιού, ενός κοκκινολαίμη, το τί σημαίνει ελευθερία, τί σημαίνει αυτό που έγραψε ο Ρήγας ο Βελεστινλής «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Η μητέρα μου πήγαινε στην εργασία της με τα πόδια, μέσα από τον βασιλικό κήπο. ήταν χειμώνας. Σε ένα δένδρο είδε ένα πουλί, ήταν ο κοκκινολαίμης. Κουρνιασμένο σιγοψιθύριζε κάτι μελωδικά. Η μητέρα μου το πέρασε για είδος καναρινιού, το πλησίασε το χέρι της και το έπιασε. Αυτό κούρνιασε στην αγκαλιά της. Γύρισε στο σπίτι και τόβαλε στο κλούβι, που είχαμε και ήταν άδειο. Τούβαλε φαγητό και νερό και έφυγε. Ήμουν στο σχολείο όταν συνέβησαν αυτά. Όταν γύρισα σπίτι και πήγα στην κουζίνα είδα τον κοκκινολαίμη να κτυπά με δύναμη τα σιδεράκια του κλουβιού. Δεν ήξερα τί συνέβαινε και δεν έπρεπε να κάνω. Πήρα τηλέφωνο τη μητέρα μου και μου είπε ότι έρχεται στο σπίτι. Ώσπου να έρθει ο κοκκινολαίμης καταματωμένος είχε ξεψυχήσει. Μετά πληροφορηθήκαμε ότι το πουλί αυτό δεν είναι το καναρίνι και δεν μπορεί να ζήσει σε κλούβι. Προτιμά τον θάνατο από τη σκλαβιά…   

Μνήμες… Είναι πολύ σπουδαίος παράγοντας στη ζωή του ανθρώπου και των εθνών. Ζούμε το παρόν, μας είναι άγνωστο το μέλλον, αλλά συντηρούμεθα από το παρελθόν. Εμείς οι ζωντανοί και όσο ζούμε στη συνέχεια της παράδοσής μας συνδέουμε το παρελθόν με το μέλλον, με την αιωνιότητα. Αυτή τη σύνδεση,   με το παρελθόν μας, με τα γεγονότα, τους τόπους και τα πρόσωπα, εμείς οι   Έλληνες την νιώθουμε πολύ έντονα και αυτή μας βοηθάει να αντιστέκεται στην εκρίζωση της ιδιοπροσωπίας μας, της ταυτότητάς μας.

Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν προσφυγικά σωματεία, που έχουν σημαντική προσφορά στη διατήρηση των ηθών και των εθίμων μας. Επίσης τα πατριωτικά σωματεία έχουν σημαντική   προσφορά στην καλλιέργεια της αγάπης προς την Πατρίδα. Οι πυκνές θρησκευτικές εορτές τρέφουν ψυχικά τους Έλληνες. Τα μνημόσυνα, οι επέτειοι, τα ανεγειρόμενα μνημεία, τα ηρώα, οι προτομές είναι επίσης παράγοντες διατηρήσεως της ταυτότητάς μας. Για να είμαστε   ως λαός ζωντανός είναι απαραίτητες οι επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις για τα σημαντικά γεγονότα της μακράς ιστορίας μας. Στις περασμένες γενιές οφείλουμε ευγνωμοσύνη και έχουμε την ευθύνη να συνεχίσουμε την παρακαταθήκη που μας άφησαν. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος της κας Γλύκατζη – Αρβελέρ, πως χάρη στα 1000 χρόνια του Βυζαντίου ζουν ακόμη η Ορθοδοξία και η Γλώσσα και έτσι εξηγείται γιατί ήταν μεγάλη σε αξία. (Βλ. «Εστία της Κυριακής», 8/12/2024, σελ. 23,   συν/ξη εις Κατερίνα Λυμπεροπούλου). Την αξία που έχουν οι μνήμες έχουν αντιληφθεί οι κατευθύνοντες κάθε λογής ολοκληρωτισμός και επιχειρούν να τις εξαφανίσουν.

Κάποτε ο κόσμος γιόρταζε Χριστούγεννα! Τότε που είχε η ζωή σκοπό, και νόημα ο αγώνας.

Οι φωτο από εδώ

Κάποτε ο κόσμος γιόρταζε Χριστούγεννα!

Κάποτε!

Τότε που είχε η ζωή σκοπό, και νόημα ο αγώνας.

Τότε που οι Χριστιανοί λαχταρούσαν τα Χριστούγεννα, ετοιμάζονταν για τα Χριστούγεννα: Νήστευαν τη Σαρακοστή, προσεύχονταν, εξομολογούνταν, πρόσμεναν…

Τότε που η δασκάλα, ο δάσκαλος κρεμούσαν απ᾿ τα χείλη τους τα μάτια των παιδιών και στάλαζαν μες στην ψυχή το όνειρο: Να ᾿μουν κι εγώ εκεί· να ᾿μουν εκεί, στη Βηθλεέμ, στο στάβλο· «να ᾿μουν του στάβλου εν’ άχυρο…»!

Τότε που τα παιδιά ήταν παιδιά και μελωδούσαν με τους βοσκούς τα κάλαντα μες στη νυχτιά και περπατούσαν δρόμους και στενά πάνω στων Μάγων τ᾿ άλογα.

Τότε που μάζευ᾿ η γιορτή τα πλοία στην Πατρίδα απ᾿ τους λωτούς της ξενιτιάς κι έφερνε σπίτι τον πατέρα, στη μαύρη μάνα το παιδί, τον άντρα στη γυναίκα.

Έπειτα ήρθε λίβας δυτικός, το εμπόριο, και τα ᾿καψε· έκανε στάχτη τη γιορτή, τα όνειρα κουρέλι. Έδιωξε από τη Φάτνη τον Χριστό κι έβαλε τον χρυσό στη θέση του. Τα δώρα, τα ψώνια, τα ταξίδια σε άλλους τόπους μακρινούς έγιναν της γιορτής ο μόνος κι άχαρος σκοπός. Έγινε η γιορτή απόδραση, λες σαν φυλακισμένων, προς τα βουνά, στα χιόνια, σ᾿ άλλους λαούς και τόπους. Στους πέντε ανέμους σκόρπισε η Φάτνη της Βηθλεέμ, κι η φαμελιά κατάντησε «το σπίτι των ανέμων».

Τώρα η ιστορία αυτή φτάνει στο τέλος της. Μετά την ύπουλη υπονόμευσή της τόσων δεκαετιών, η εορτή δέχεται πια το χτύπημα κατάστηθα: Η δυτική δαιμονολατρία, την ώρα που κάποιο διπλανό παρανοϊκό σύστημα αντικαθιστούσε τα Χριστούγεννα με τα Σταλινούγεννα, μετέτρεψε τη Γέννηση του Χριστού σε γέννηση του οποιουδήποτε· σήμερα δε η βρικολακιασμένη Ευρώπη, δήθεν για να μην ενοχλούνται οι αλλόθρησκοι, απαγορεύει ήδη σε μια μετά την άλλη τις μεγάλες πόλεις της εορταστικό διάκοσμο που να υπενθυμίζει τη ­Γέννηση του Χριστού. Φώτα μόνο, χωρίς το ­­­­­­Άστρο των Μάγων, χωρίς Φάτνη, αγ­­γέλους και βοσκούς.

Αυτές οι μικρές τελετές ευσέβειας με ακολουθούν έως σήμερα και με παρηγορούν...

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, συγγραφέας καί κριτικός θεάτρου αναφερόμενος στην γιαγiά του λέει: 

«Η προς μητρός μάμμη μου, κάθε φθινόπωρο μετά τη συγκομιδή, άνοιγε το μυστικό προσωπικό της σεντούκι, έβγαζε το νυφικό της και το σιδέρωνε. Ήταν αυτό που κατ’ επιθυμίαν της θα την κάλυπτε και νεκρή. Μέσα στο σεντούκι είχε και δύο μικρά μπουκαλάκια. Το ένα με λάδι, το άλλο με κρασί. Τα άδειαζε στο νεροχύτη και τα γέμιζε με προϊόντα της νέας σοδειάς. Ήταν οι μέλλουσες χοές της. Οι προσφορές κατά την ώρα της ταφής. 

Αυτή η ίδια μακάρια γριούλα μάς είχε μάθει να μην πετάμε τη φέτα, το ψωμί με λάδι ή με ζάχαρη που μας έδινε, όταν βγαίναμε στο δρόμο για παιχνίδι. Έπρεπε, όταν χορταίναμε και δεν θέλαμε άλλο, να ανεβαίνουμε με προσοχή στη μάντρα ή στα κεραμίδια της αποθήκης και να αφήνουμε το κομμάτι το ψωμί για να το φάνε τα πετεινά του ουρανού. Πριν το ακουμπήσουμε στη μάντρα έπρεπε να το ασπαστούμε. 

Αυτές οι μικρές τελετές ευσέβειας με ακολουθούν έως σήμερα και με παρηγορούν μέσα στο χαώδη κόσμο, τον σκόρπιο, τον ανερμάτιστο που ζούμε. Ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος ηδονής, χωρίς αγάπη. Ένας κόσμος λαγνείας, χωρίς έρωτα. Έλειψε το λειτουργικό ήθος, η εκκλησιαστική ενοριακή αγαπητική σχέση, η συγγνώμη και η μετάνοια. 

+ Κώστας Γεωργουσόπουλος - Αιωνία η μνήμη...

Σαλόνια όπως αλώνια

Τα συναισθήματα δεν είναι σαν τα νομίσματα, παλαιάς και νέας κοπής. Δεν διαφέρει το πένθος, ο ενθουσιασμός, η οργή και η επιείκεια είτε κατοικείς σε παλάτια ή καλύβια είτε βρίσκεσαι σε εποχές συρράξεων ή ημέρες συγκομιδής και περισυλλογής.

Ο πόνος είναι πόνος, η χαρά χαρά.

Ίσως να διαφέρουν τα μέσα, οι μόδες, ίσως οι εντάσεις να είναι διαφορετικές, ίσως να επιστρατεύονται, ανάλογα με τις συνθήκες, άλλα κουράγια. Ο πόνος, το πένθος, η απελπισία μπροστά στον θάνατο αγαπημένων προσώπων δεν άλλαξε ως βίωμα, ως τραύμα, ως εγκαυστική.

Απόδειξη οι θρήνοι, στον Όμηρο, στους τραγικούς, στους ρομαντικούς, στους ρεαλιστές, στους συμβολιστές ακόμη και στους υπερρεαλιστές δημιουργούς. Θα έλεγα μάλιστα πως όσο οι συνθήκες του βίου περιορίζουν τις δυνατότητες να εκδηλωθεί, να εκφραστεί, να σκιστεί το συναίσθημα, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η ένταση.

Παλιότερα, κι όχι μόνο στην ύπαιθρο χώρα και στα μικρά μέρη, αλλά και στην πρωτεύουσα και έως πριν από λίγα χρόνια στις “επαρχίες” της Αθήνας, τον νεκρό μας τον ξενυχτούσαμε στο σπίτι, στο κεντρικό δωμάτιο, από εκεί τον κηδεύαμε και επιστρέφοντας από την ταφή επιστρέφαμε (ομηρικότατα) και στη ζωή δειπνώντας με κοινό δείπνο, όπου οι συγγενείς, γείτονες, φίλοι προσέφεραν σε έρανο τα φαγητά τους. Αυτός ο Νεκρόδειπνος (έχει μνημειωθεί από τον Σικελιανό και τον Σινόπουλο) λεγόταν κατά περιοχή “Μακαριά” ή “Παρηγοριά”. Τώρα ο νεκρός μας ξενυχτάει μόνος σ’ ένα ψυγείο νεκροτομείου και η “παρηγοριά” έχει συρρικνωθεί σε τυποποιημένο καφέ, παξιμαδάκι, κονιάκ που προσφέρεται στο κυλικείο του Νεκροταφείου και συνήθως οι πενθούντες διά του Τύπου δηλώνουν ότι δεν θα δεχτούν “συλλυπητηρίους επισκέψεις”.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Μήπως μειώθηκε το πένθος, η απελπισία για την απουσία των προσφιλών;

«Να ’μουν πουλί να πέταγα»: πώς τα πουλιά πετούν… στη γλώσσα

Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα πουλιά έχουν μια αρχετυπική σημασία για τον άνθρωπο. Με το πέταγμά τους στέκουν ανάμεσα στη δική του χοϊκή υπόσταση από τη μια και την ουράνια προέλευση και στόχευση της ύπαρξης από την άλλη: εικόνα ελευθερίας και ταυτόχρονα πρόκληση ανόδου. Έτσι, τόσο η μυθολογία, η γραμματεία, η λαϊκή παράδοση, όσο και η γλώσσα με τις μεταφορικές της χρήσεις και σημασίες είναι γεμάτη με εικόνες, λέξεις, σύμβολα αντλημένα από τον κόσμο των πουλιών.

Κείμενο – φωτογραφίες: Βασίλης Μαλισιόβας* ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ – 15/10/2024

Η διαχρονική τους παρουσία στην ελληνική παράδοση

Πριν δούμε πώς παρουσιάζονται στη γλώσσα, αξίζει να πούμε ότι η παρουσία τους είναι διαχρονική μέσα στην παράδοσή μας. Θα σταθούμε ενδεικτικά λίγο μόνο στη μήτρα του πολιτισμού μας, την αρχαιότητα. Στην Ιλιάδα τα πουλιά εμφανίζονται στις πιο καθοριστικές στιγμές της μάχης ως απεσταλμένοι του θεού ή και ως μεταμορφώσεις του και αλλάζουν τη ροή της. Από το πέταγμα ενός πουλιού μπορούσαν οι πολεμιστές να καταλάβουν την έκβαση της μάχης. Ο «οιωνός» είναι ακριβώς αυτό, ένα πουλί, από το πέταγμα του οποίου μπορεί κανείς να διακρίνει τα σημεία, θετικά ή αρνητικά. Έτσι επικράτησε και η σημερινή σημασία «καλός / κακός οιωνός».

 Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι θεοί συνδέονται ποικιλοτρόπως με τα πουλιά. Ας θυμηθούμε τον γύπα ως εκτελεστή του Δία και την «γλαυκώπιδα» Αθηνά, που έχει την όψη της κουκουβάγιας (πβ. τη φράση «κομίζει γλαύκα εις Αθήνας» για κάτι που δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας).

Και η μυθολογία βρίθει από εικόνες πουλιών: από τον Δία που έσμιξε με την Ήρα με τη μορφή κούκου, τον αετό που έτρωγε το συκώτι του Προμηθέα, τον Ηρακλή που καταδίωξε τις Στυμφαλίδες όρνιθες. Μέχρι τη λυπητερή ιστορία της Αλκυόνης που κλωσσάει τα αυγά της τον χειμώνα, και την γεμάτη ποίηση ιστορία του Πλάτωνα για το τελευταίο άσμα του κύκνου.

παγώνι: καμαρώνει/φουσκώνει σαν παγώνι (για υπέρμετρα εγωιστή). –Είδα και την Τόνια, καμάρωνε σαν παγώνι δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, που είναι αγγειοχειρουργός.

Είναι τόσες οι ονομασίες των πουλιών στην αρχαία γλώσσα, που οι περισσότερες από αυτές έχουν εκλείψει σήμερα (ίσως και τα αντίστοιχα είδη). Ποιος θα αναγνώριζε, σήμερα, λέξεις όπως: άρπυια, βρένθος, βύσσα, ιδαλίς, ικτίνος, κηρύλος, κρεξ, κύμβη, κύχραμος, λάρος, ορχίλος, ούραξ, πάππος, τροχύλος…. Είναι όλα ονόματα πουλιών. Αλλά και λέξεις με διαφορετική σήμερα σημασία, αναφέρονται σε είδη πουλιών. Έτσι π.χ. ο Φοίνιξ (από το «φοινός» = πορφυρός, βαθυκόκκινος) είναι ένα μυθολογικό πτηνό που ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του. Και ο κίναιδος (<κινώ + αιδοίο) δηλώνει ένα είδος θαλάσσιου πτηνού – που ίσως πήρε το όνομα αυτό από τις χορευτικές του κινήσεις, διότι η λέξη κίναιδος στην αρχαιότητα ήταν και μια (μάλλον μειωτική) λέξη για τον χορευτή.

ΕΚΕΙΝΗ – ELLA

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΩΣ

Όταν με πήρε τηλέφωνο η μάνα μου, ο παππούς είχε κιόλας φύγει. Δεν τον προλάβαινα πια. Κοίταξα απ’ το παράθυρο τον ουρανό. Τα σύννεφα μαζεύονταν με μια ασυνήθιστη σπουδή… Όταν ξεκίνησα τ’ αμάξι, βαριές σταγόνες πάσκιζαν να μου τρυπήσουν το παρμπρίζ.

Μας το ψιθύρισαν στην κλινική το ραντεβού. Κάπου εκεί ξημέρωμα τον άκουσαν στον ύπνο του να την φωνάζει. Είχε από χρόνια πριν φορέσει τ’ άσπρο της το νυφικό η γιαγιά και τον περίμενε. Ξύπνησε ήρεμος κι απλά τους είπε «φεύγω». Κι έφυγε πριν τον πιάσει η βροχή, πριν του μουσκέψει τ’ ατσαλάκωτο γαμπριάτικο κουστούμι.

Νίκος Σβορώνος: Παράδοση και ελληνική ταυτότητα

Το κείμενο που παραθέτουμε είναι η εισήγηση του Νίκου Σβορώνου στο Β’ Συμπόσιο του Συνδέσμου Σύγχρονης Τέχνης με θέμα «Σύγχρονη Τέχνη και Παράδοση» που έγινε το Μάη του 1981 στην Αθήνα.

Όπως και οι περισσότεροι ιστορικοί, όσοι τουλάχιστον προσπάθησαν ν’ αντικρίσουν την ιστορική εξέλιξη κατάματα, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς εκ των προτέρων σχήματα, ξεκινώ κι εγώ από μια απλή διατύπωση, που πολλοί τη διατύπωσαν με διαφορετικούς τρόπους.

Ξαναθυμίζω τη διατύπωση του Rex Warner, όχι γι’ άλλο λόγο, αλλά γιατί τη βάση της σκέψης του ακολουθεί ένας από τους μεγαλύτερους και ουσιαστικά ελληνικότερους Νεοέλληνες δημιουργούς, ο ποιητής Σεφέρης (Δοκιμές 1, σ. 520 σημ. 2, «Κ. Καβάφης, Θ.Σ. Έλιοτ: Παράλληλοι», σ. 362):

 «Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητά του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ’ αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του». 

Και ο Σεφέρης επιλέγει:

«Σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα δεν είναι εύκολο —και λίγοι το πετυχαίνουν— να ξεχωρίσεις το ζωντανό από το θνησιμαίο. Οι δρόμοι της ζωής και του θανάτου είναι μπερδεμένοι και σκοτεινοί, γι’ αυτό χρειαζόμαστε ολόκληρη την προσήλωσή μας. Εδώ κείται όλο το πρόβλημα της παράδοσης».

Μια τέτοια διαπίστωση συνεπάγεται μια σειρά από ερωτήματα, που βρίσκονται νομίζω στο κέντρο της συζήτησής μας που αφορά στο πρόβλημα της καλλιτεχνικής και πνευματικής μας ταυτότητας. Και τα ερωτήματα είναι πάνω κάτω τα ακόλουθα:

α. Υπάρχει ή είναι δυνατό να υπάρξει κάποια ταυτότητα ενός λαού, μία και αμετάβλητη, ή τουλάχιστον με ορισμένα κύρια καθοριστικά στοιχεία, σ’ όλη τη ροή της ιστορίας του;

Η ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΚΑ

Μπιτσάνης Ηλίας 

Γενικός πανσεληνιασμός αλλά σαν την πανσέληνο και τον ουρανό των μικρών μας χρόνων τον Αύγουστο, δεν έχει.

 Τότε κοιμόμαστε στις σταφίδες σκεπασμένοι με τις παντανίες για να μην μας πιάνει το κρύο. Κάτι οι κλέφτες, κάτι ο κίνδυνος να γυρίσει τη νύχτα ο καιρός και οι μεγάλοι παραφύλαγαν… μισοκοιμισμένοι. Οι μικρότεροι ψάχναμε τη μικρή και τη μεγάλη άρκτο, ονοματίζαμε τα αστέρια, τα ζωγραφίζαμε το πρωί στο χαρτί. Και καθώς γύριζε το φεγγάρι οι μεγάλοι έψαχναν τους οιωνοσκόπους και τα μερομήνια για να δουν τι θα φέρει. 

Οι νύχτες δεν ήταν καθόλου ανέφελες, ο Αύγουστος ήταν ο μήνας των καταιγίδων και το μόνο που δεν κυνηγούσαμε ήταν η… πανσέληνος. Και τόφερνε ξαφνικά, εκεί που δεν το περίμενες. Δεν υπήρχαν… ίντερνετ και μετεωρολογικές υπηρεσίες, εκεί που είχε ήλιο το έβλεπες και μαύριζε, μέχρι να πεις κίμινο ξεκίναγαν τα μπουμπουνητά και φούσκωναν τα ποτάμια. Στα οποία πολλές φορές έφτανε η σταφίδα, ο κόπος και το εισόδημα μιας ολόκληρης χρονιάς.

 Εκείνες τις εποχές ο Αύγουστος δεν ήταν «ανέμελος» μήνας αλλά ο μήνας της ετήσιας αγωνίας. Δεν ήταν του καύσωνα αλλά της καταιγίδας. Δεν κοιτάζαμε τον ουρανό να δούμε αν «ανατέλλει» το φεγγάρι αλλά αν θα μαζέψει σύννεφα και καταστροφή. Και δώσου κουκούλωμα και ξεκουκούλωμα η σταφίδα στο αλώνι, και δώστου ντάνιασμα,  σκέπασμα και αντιστρόφως οι καλαμωτές με τα σύκα. 

Όσοι ήμασταν επισκέπτες στο χωριό και δεν εξαρτιόμασταν από σταφίδες και σύκα μένουμε με τις μνήμες και τις εικόνες. Πολλοί όμως από εκείνους που όμως από τη συγκομιδή τους, έχουν και τραυματικές μνήμες για τις χρονιές που χάνονταν. Που μνήμες από πανσέληνο;

[Απλωμα της σταφίδας στη Μάδενα το 1940]

Το Τρανταφλέλ’.

Στο παρελθόν, κάθε «σαλεμένος», φτωχός συνήθως, άνθρωπος που κυκλοφορούσε στην Αγορά της Μυτιλήνης κι από κει στις γειτονιές γινόταν κέντρο ενδιαφέροντος, για να αντληθεί από αυτόν διασκέδαση και γέλιο. Συνάμα και επιβεβαίωση πολλών ότι αυτοί ήταν ανωτέρου επιπέδου και είχαν το δικαίωμα να τον τσιγκλάνε τον «αγαθό» για να λέει τα παλαβάτα του, έγραφε στην εφημερίδα «Πολιτικά» ο Παναγιώτης  Παρασκευαΐδης. 

Έτσι ο «τύπος», όπως τον διαμόρφωνε ο κοινωνικός του περίγυρος άθελα του συντελούσε στην «υγεία» των άλλων. Αυτοί όμως οι ιδιόρρυθμοι άνθρωποι ξεχώρισαν από το ανώνυμο πλήθος, έγιναν επώνυμοι και «γράψανε ιστορία» που τέρπει ή και διδάσκει και επόμενες γενιές. 

Ίσως ο πιο γνωστός και αγαπητός τύπος της Μυτιλήνης ήταν ο Τριαντάφυλλος Κουγιανός, ή όπως τον ήξεραν όλοι, το Τρανταφλέλ’. Ήταν πλανόδιος βιολιστής, σαντουρίστας, φάλτσος και κακόφωνος μα μερακλής και κεφάτος. Γύριζε με το όργανό του στις ταβέρνες και τα πανηγύρια και έπαιζε παλιά τραγούδια από οπερέτες ή και κλασικά κομμάτια πιστεύοντας πολύ στο μουσικό του δαιμόνιο. Το οξύθυμο βιολί του το ονόμαζε «στρατηγάριους» (προφανώς από το στραντιβάριους). Είχε παρουσιαστικό κακομοίρη, αλλά εσωτερικά ήταν το αντίθετο. «Ένα πλέλι είμι», έλεγε. «Τ’ Θεού  του μουρό». Είχε τη δική του φιλοσοφία και πίστευε στον εαυτό του και στο μουσικό του δαιμόνιο. Αγαθή ψυχή, δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Πέθανε το 1986.

Στην παράστασή μας «10 συν 1 γράμματα» έκανε τιμητικά το δικό του πέρασμα από τον καφενέ· τον υποδύθηκε με μπρίο ο Αλκιβιάδης Σουφλιάς, ο οποίος έζησε κιόλας τον Τριαντάφυλλο στα μικράτα του στη Μυτιλήνη.

Απόσπασμα από την τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ '' Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια''

Εδώ, ο Τριαντάφυλλος σε στιγμιότυπο της σειράς της ΕΡΤ «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», βασισμένης στο μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη. Γυρίστηκε το 1979 όταν ο Τριαντάφυλλος ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία https://youtu.be/r-OGEIOw7jk
ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/v/ezSjF7huGkn9beyS/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Οι αντιρρήσεις του Γ. Σεφέρη στο “Χαμένο κέντρο” του Ζ. Λορεντζάτου

Γράφει ο Σπύρος Κουτρούλης

Tο 1961 κυκλοφορεί με την ευκαιρία των 30 χρόνων από την έκδοση της “Στροφής” τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον Γ.Σεφέρη που περιλαμβάνει το δοκίμιο του Ζ. Λορεντζάτου “Το χαμένο κέντρο“.

Ο Σεφέρης γράφει μια επιστολή την οποία δεν στέλνει τελικά ίσως γιατί διατυπώνει κάποιες ουσιώδεις επιφυλάξεις στον Ζ.Λορεντζάτο. Συνοψίζει κατ’ αρχήν τις σκέψεις του τελευταίου προσπαθώντας να τις φωτίσει. Ο Λορεντζάτος συμπεραίνει ότι 

«α.πήγε στράφι η Ευρώπη από το Δάντη και πέρα γιατί με την Αναγέννηση έχασε το κέντρο της ή τη μεταφυσική της παράδοση.

 β. Εμείς, από το ’21 και πέρα, μόλις λευτερωθήκαμε από τον Τούρκο αγκαλιάσαμε την Ευρώπη κι από αυτή προσδιοριζόμαστε’ έτσι η χαλασμένη Ευρώπη μας κόλλησε την αρρώστια της’ χάσαμε κι εμείς το Κέντρο μας ή τη μεταφυσική μας παράδοση για το χατήρι της. 

γ. Άν δεν ξαναβρεθεί το χαμένο κέντρο , σ’ εμάς ή και στους έξω από εμάς, πάμε κι εμείς κι αυτοί κατά διαβόλου. 

δ. Κέντρο (το χαμένο)= “το εν ου εστι χρεία”= μεταφυσική παράδοση= παράδοση της Χριστιανικής Ανατολής= παράδοση του Ορθόδοξου Χριστιανού (δεν ξέρω αν πρέπει να προσθέσω του Έλληνα Χριστιανού, ούτε αν το έν ου εστι χρεία είναι ακριβώς η χριστιανική πίστη)» .

Με αυτό τον τρόπο ο Σεφέρης συνοψίζει τις σκέψεις του Ζ.Λ. Όμως στην συνέχεια ξεκινούν κάποιες αντιρρήσεις του:

Ὁ Γιάννης ὁ φονιάς

από π. Μιλτιάδης Ζέρβας

Σὲ μιὰ ἄλλη ἐποχή, ὄχι τόσο μακρινή, τὰ πρόσωπα μιλοῦσαν μὲ φειδὼ καὶ πολὺ συχνὰ σιωποῦσαν μπροστὰ στὴν τραγικότητα τοῦ πολύπαθου βίου τῶν ἀνθρώπων. Πίστευαν οἱ παλιοὶ πὼς τὰ «πολλὰ λόγια εἶναι φτωχὰ» κι ἀνήμπορα νὰ χωρέσουν τὴν ὀδύνη, τὴ συμφορὰ καὶ τὸ κρίμα.

Δὲν κατανοοῦμε σήμερα τούτη τὴ στάση. Συχνὰ τὴν ἑρμηνεύουμε ὡς παθητικὴ καὶ συνένοχη. Κάποιοι ἀπὸ ἐμᾶς τελικά, δὲν διστάζουν νὰ καταγγείλουν μὲ φωνὴ σθεντόρια τὶς παλαιότερες γενιὲς ὡς ὑπαίτιες τῆς καλλιέργειας τῆς ἔμφυλης βίας, γιατὶ «ἡ σιωπὴ σημαίνει συγκάλυψη».

Κι ὅμως οἱ ἄνθρωποι κάποτε, ἀπὸ τὶς σιωπές τους φτιάχναν λόγια ἀκριβά. Λόγια ποὺ θέλαν νὰ κατανοήσουν τὴν ἀνθρώπινη φύση, λόγια ποὺ ἐπιχειροῦσαν νὰ αἰσθανθοῦν τὴν ἀνθρώπινη καρδιά, λόγια ποὺ γονάτιζαν γιὰ νὰ προσκυνήσουν τὸν ἀνθρώπινο πόνο. Λόγια ποὺ δὲν εἶχαν τὴν ἔπαρση ὅτι εἶναι ἱκανὰ νὰ ἀλλάξουν τὸν κόσμο, ὅμως καλλιεργοῦσαν τὴν ἐλπίδα πὼς μπορεῖ τοῦτος ὁ κόσμος νὰ γίνει λίγο πιὸ φωτεινός. Ἔφτιαχναν, τότε, οἱ ἄνθρωποι μὲ τὶς σιωπές τους στίχους καὶ ποιήματα καὶ τραγούδια.

Ἕνα τέτοιο τραγούδι ἀκούστηκε τὸ 1975 ἀπὸ τὸν Μανώλη Μητσιά. Εἶχε γράψει τοὺς στίχους ὁ Νίκος Γκάτσος καὶ τὴ μουσικὴ ὁ Μάνος Χατζιδάκις. Τὸ τραγούδι φέρει τὸν τίτλο «Ὁ Γιάννης ὁ φονιάς».

«Ὁ Γιάννης ὁ φονιάς παιδὶ μιᾶς Πατρινιᾶς καὶ ἑνὸς Μεσολογγίτη».

Ἔτσι ξεκινᾶ τὸ τραγούδι, μὲ τοῦτα ἀκριβῶς τὰ λόγια. Ἔχει προηγηθεῖ μιὰ μικρὴ μουσικὴ εἰσαγωγὴ, στὴν ὁποία κυριαρχεῖ ὁ ἦχος τοῦ μπουζουκιοῦ. Τὸ λαϊκὸ αὐτὸ ὄργανο στὸ ρυθμὸ τοῦ χασάπικου μὲ ἔνταση ἀποκαλύπτει μυστικά, ὅλα ὅσα οἱ στίχοι δὲν ἀφηγοῦνται. Ὁ Γιάννης ἔχει σκοτώσει τὴ γυναίκα του, ἐκείνη ποὺ ἔφερε στὸν κόσμο τὰ ἑπτὰ παιδιά τους, ἕξι ἀγόρια καὶ ἕνα μοναχὰ κορίτσι. Τὴν σκότωσε γιατὶ ἐκείνη τὸν ἀπάτησε μὲ τὸν καλύτερό του φίλο. Τὰ πρῶτα μουσικὰ μέτρα τοῦ τραγουδιοῦ ὑπονοοῦν τὴ βία, μιλοῦν γιὰ τὸ κακὸ ποὺ ἔχει συντελεστεῖ, ξεδιπλώνουν τὴν τραγωδία, ὄχι μὲ κάμερες καὶ αὐτόπτες μάρτυρες, ὄχι μὲ δημοσιογράφους καὶ εἰδήμονες, ἀλλὰ μὲ ἕναν τρόπο κατὰ τὸν ὁποῖο ἡ ψυχὴ πληροφορεῖται γιὰ τὴν ἀλήθεια ποὺ τὰ γεγονότα φέρουν καὶ ὄχι γιὰ τὰ ἐπιφαινόμενα. Ξέρει ὁ ποιητὴς πὼς οἱ λόγοι ἐνδέχεται νὰ προσβάλλουν τὴν ἱερότητα τοῦ δράματος, νὰ ὑποκινήσουν τὴ φτηνὴ περιέργεια, νὰ χρησιμοποιηθοῦν ὡς ἄναρθες κραυγὲς χωρὶς νόημα· γι’ αὐτὸ παραχωρεῖ τὴ θέση τους στὸ μέλος.

Μὰ ὅταν τὰ λόγια τελικὰ προβάλλουν καὶ συναντοῦν τὴ μουσική, ἡ ἔνταση τοῦ μπουζουκιοῦ ὑποχωρεῖ, ὁ ἦχος γίνεται πιὸ λυρικός. Κι ὅμως, τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ ἀκοῦμε μέσα σ’ αὐτὴ τὴ νέα μουσικὴ ἀτμόσφαιρα εἶναι ἡ σκληρὴ ἀποκάλυψη πὼς ὁ Γιάννης εἶναι φονιάς. Ὁ Γκάτσος δὲν στρογγυλεύει τὰ πράγματα, δὲν κρύβεται, δὲν λέει μισόλογα: ὁ Γιάννης σκότωσε τὴ γυναίκα του καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι φονιάς. Μπορεῖ τὸ δικαστήριο νὰ τὸν ἀθώωσε, θεωρώντας πὼς ἡ δολοφονία ἔγινε «ἐν βρασμῷ ψυχῆς», μὰ τοῦτο δὲν ἀλλάζει τὰ πράγματα. Ὁ ποιητὴς δὲν καταγγέλλει τὸν Γιάννη, δὲν ἔρχεται νὰ τὸν δικάσει ἐκ νέου, ἁπλὰ περιγράφει τὴν πραγματικότητα. Μιλᾶ μονάχα γιὰ τὴν ἀλήθεια ποὺ βλέπει. Ἡ πράξη τοῦ Γιάννη εἶναι ἀπὸ ἐκεῖνες ποὺ ἀμαυρώνουν τὴν ψυχή. Εἶναι ἀπὸ ἐκεῖνες ποὺ σὲ ὁρίζουν, ποὺ σὲ μεταποιοῦν ἀπὸ κάτι ποὺ ἦσουν σὲ κάτι ποὺ ἔγινες. Ὁ Γιάννης, λοιπὸν, ἦταν σύζυγος καὶ ἔγινε φονιάς.

Φώτης Κόντογλου: Θεία κι ασήμαντα πράγματα

«Τις εστίν ο πλούσιος; Ο εν ολίγω αναπαυόμενος»

Εύκολο να το λες. Δύσκολο να το κάνεις. Κι ακόμη δυσκολότερο να το θέλεις και να γυρεύεις εκεί την ευτυχία. «Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη»!

Πηγή της ζωής είν’ η αγάπη των ανθρώπων. Κι όχι τα πλούτη και το αφεντηλίκι. Αυτή ήταν η ζωή του Φώτη Κόντογλου.

«Νέα Κοκκινιά- Αρμένικα», μολύβι σε χαρτί, 1939

Του Φώτη Κόντογλου

Από το «Ελληνικόν Ημερολόγιον – Ορίζοντες», 1944. Τόμος Γ’ – Διευθυντής Μάριος Βαϊάγος.

Ανακάλυψα ένα μέρος απόκρυφο που ζούνε άνθρωποι φτυχισμένοι. Βρίσκεται πίσω από τα δέντρα. Από κει πέρα δε φαίνουνται τα μεγάλα και τα ακριβά παλάτια που κάθουνται οι άρχοντες, κείνοι πώ’ χουνε πολλά πλούτη. Τούτοι είναι όλοι φτωχοί κι έρχουνται εδώ κάθε καλοκαίρι για να ξεκουραστούνε, να δούνε κι αυτοί του Θεού την ευλογία. Τα σπίτια τους είναι μικρά, το’ να κοντά στ’ άλλο, σαν τα μελισσοκόφινα που ‘ναι μαζεμένα στ’ απάγκειο, κάτω απ’ το βουνό. Αυτό το σπιτομάζωμα είναι κρυμμένο μέσα στα δέντρα και το χωρίζει απ’ τον άλλον κόσμο ένα ξεροπόταμο, στενό και βαθύ.

Φώτης Κόντογλου. «Γυναίκες της Καππαδοκίας», μολύβι και μελάνι σε χαρτί, 1935.

Φώτης Κόντογλου. «Παναγία Γλυκοφιλούσα», αυγοτέμπερα, φορητή εικόνα βρίσκεται σήμερα στην Αμερική.

Τα σπίτια είναι πολύ παράξενα στο σχέδιο γιατί είναι καμωμένα από τους ίδιους τους νοικοκυραίους.

ΤΟ ΚΟΙΝΌ ΜΑΣ ΒΊΩΜΑ

Του Γιάννη Παναγιωτακόπουλου

Ὅσα βιώνουμε ὅλοι μαζί εἶναι κοινές μνῆμες πού μᾶς δένουν. Δέν εἶναι ἡ ἰδεολογία αὐτή πού συγκροτεῖ κοινότητα. Εἶναι τό κοινό μας βίωμα. Πού ὅσο πιό βαθύ εἶναι, τόσο πιό ἄρρηκτος εἶναι ὁ δεσμός μας.

Τά ὅσα ζοῦμε κάθε χρόνο τό Πάσχα, τόν δεκαπευνταύγουστο, τά Χριστούγεννα, περισσότερο ἤ λιγότερο βαθιά, μᾶς συγκροτοῦν ὥς κοινότητα. Αὐτές τίς μέρες θά πᾶμε ὅλοι μαζί στήν ἐκκλησία, θά νηστέψουμε, θά ψάλουμε, θά συντριβοῦμε ἀκούγοντας τά πάθη τοῦ Θεανθρώπου, θάά ἀκολουθήσουμε τόν ἐπιτάφιο ψέλνοντας σάν νά 'μαστε ὅλοι ἡ Παναγιά τό "ὦ γλυκύ μου ἔαρ", θά βάψουμε τά αὐγά μας, θά ἑτοιμάσουμε τό ἀρνί μας, θά λάβουμε τό ἅγιο φῶς, θά φωνάξουμε τή νίκη τῆς ζωῆς ἐπί τοῦ θανάτου: "Χριστός Ἀνέστη"! Θά ἀγκαλιαστοῦμε, θά φιληθοῦμε μέ γνωστούς καί ἀγνώστους, θά μεταλάβουμε ἀπό τήν ἴδια λαβίδα! Θά ξεκινήσουμε τό γλέντι πού θὰ κρατήσει ὅλη τήν ἑπόμενη μέρα...

Αὐτό περίπου ἔκαναν οἱ παπποῦδες μας γιά αἰώνες, αὐτό περίπου ἐλπίζουμε νά κάνουν καί τά ἐγγόνια μας. Εἶναι φυσικά σεβαστή κάθε ἄλλη ἀτομική ἐπιλογή. Ὅμως οἱ ἀτομικές ἐπιλογές ποτέ δέν συγκρότησαν κοινότητα πολιτισμού...

Περιγραφή

Στην ορεινή Ήπειρο, αγρότες και επιστήμονες δημιουργούν, συλλογικά και ισότιμα, μια κοινότητα, με στόχο να κατασκευάζουν τις δικές τους πρακτικές λύσεις και εργαλεία για τις δικές τους ανάγκες στην παραγωγή, αξιοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες. 

Η γνώση και τα τεχνολογικά εργαλεία γίνονται κοινά αγαθά, στα χέρια των ανθρώπων που τα δημιουργούν, τα χρησιμοποιούν για τους ίδιους και τους συνανθρώπους τους – με σεβασμό στον τόπο που μοιράζονται – και διασυνδέονται με κοινότητες σε όλο τον πλανήτη, που έχουν παρόμοιες ανάγκες. 

Ἑλληνικές «Μπίλντερμπεργκ» σέ ἀσβεστωμένες αὐλ

Μανώλης Κοττάκης Αυγ 17, 2023

ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ὑπερηφάνειας: Ὅταν μιλοῦμε γι’ αὐτές, ξέρουμε τί ἀκριβῶς σημαίνουν. Διαρκοῦν συνήθως μερικές ὧρες καί διοργανώνονται στά ἀστικά κέντρα ἀπό μέλη συγκεκριμένης κοινότητας.

Τά ὁποῖα προσπαθοῦν νά τραβήξουν τήν προσοχή γιά νά διαφημίσουν τήν ταυτότητά τους. Ὑπάρχουν ὅμως κι ἄλλες παρελάσεις ὑπερηφάνειας. Οἱ ὁποῖες διαρκοῦν σχεδόν ἕνα μῆνα. Πραγματοποιοῦνται στήν ἄλλη Ἑλλάδα. Καί εἶναι σιωπηρές. Δέν τραβοῦν τήν προσοχή, γιατί θεωροῦνται συνηθισμένες. Δέν μεταδίδονται τηλεοπτικῶς. Δέν πᾶνε πρέσβεις καί ὑπουργοί σέ αὐτές. Μόνον ὁ ἁπλός λαός. Ὁ ὁποῖος θέλει ἁπλῶς νά ἐπιβεβαιώσει τήν ταυτότητά του. Ὄχι νά προκαλέσει.

Κι ὅμως σ’ αὐτές τίς «παρελάσεις» κάθε Δεκαπενταύγουστο τό Ἔθνος ἀνανεώνει τό διαβατήριό του μέσα στόν χρόνο. Τά ἔθιμα παραδίδονται ἀπό γενιά σέ γενιά. Ἡ παράδοση δέν θεωρεῖται ντεκαντάνς καί φολκλόρ ἀλλά πλοῦτος ἀκριβός. Τό τραπέζι στρώνεται μέ τοπικές γεύσεις καί ὄχι μέ ἀνθυγιεινά burger ἀπό ἁλυσίδες. Ἡ σχέση μας μέ τό θεῖο καί μέ τήν ὀρθόδοξη παράδοση ὁλοκληρώνεται σέ ξωκκλήσια καί σέ πανηγύρια γύρω ἀπό τραπέζια μέ παραδοσιακά μουσικά ὄργανα. Ἕνα δοξάρι, ἕνα λαοῦτο, ἕνα κλαρῖνο, ἕνα οὔτι. Ἐάν μένει ὄρθιος λοιπόν ὁ ἑλληνικός λαός καί ἄν διατηρεῖται ἀτόφια ἡ ταυτότητά του παρά τίς ὀργανωμένες ἐπιθέσεις πού δέχεται, αὐτό τό ὀφείλει στόν Αὔγουστο. Ὅταν ὁλόκληρες οἰκογένειες, ὁλόκληρες κοινότητες, ὁλόκληρα νησιά, πού τόν χειμῶνα εἶναι διάσπαρτες στά ἀστικά κέντρα, χαμένες στά τρία σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα μετακομίζουν στούς γενέθλιους τόπους, ἑνώνονται, πιάνονται σφιχτά ἀπό τό χέρι, θυμοῦνται ἀπό ποῦ παραλαμβάνουν τήν σκυτάλη, ἀνανεώνουν τό διαβατήριο τοῦ Ἕλληνος, καί πᾶνε παρακάτω.

Μια vegan εκδοχή Ικαριώτικου πανηγυριού ή μια (ακόμη) ιστορία νεο-κανιβαλισμού; (Β΄ μέρος)

Κανιβαλίζοντας τα πανηγύρια της Ικαρίας

Δρ. Μαρία Μπαρέλη-Γαγλία

Συγκρίνοντας τη vegan εκδήλωση με τα πανηγύρια της Ικαρίας διαπιστώσαμε μάλλον τυχαίες και επιφανειακές ομοιότητες (π.χ. «κυνωφελείς» και «κοινωφελείς» σκοπούς), ριζικές διαφορές έως και αντιστροφές (π.χ. ιδιωτικό/κοινοτικό). Ο λόγος για τον οποίο μπορεί κάποιος να επιμένει να ονομάζει μια εκδήλωση «πανηγύρι της Ικαρίας», παρά τις διαφορές και τις κριτικές όσων εμπλέκονται με τα πανηγύρια, είναι απλός: η φήμη που έχουν αποκτήσει τα πανηγύρια ξεπερνά κατά πολύ τα «του οίκου» του νησιού.

 Στα μάτια καιροσκόπων που προσβλέπουν σε ιδιωτικά οφέλη, δηλαδή το αντίθετο του κοινωφελούς, τα πανηγύρια της Ικαρίας αποτελούν «πολιτισμικό κεφάλαιο» με «εμπορική ονομασία» (brand-name), εν δυνάμει αξίας εκατομμυρίων. Η εμπορική αξία του όρου «Ικαριώτικα πανηγύρια» ή «πανηγύρια της Ικαρίας» οφείλεται στην ικανότητά τους να πολλαπλασιάζουν αξίες, οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές, αλλά και κοινωνικές και πολιτισμικές. Για αυτό και πολλές εταιρείες ή/και επαγγελματίες, που λίγη σχέση έχουν με τα «του οίκου» του νησιού, πολύ θα ήθελαν να εκμεταλλευτούν την ονομασία «Ικαριώτικο πανηγύρι». Ξέρουν καλά πως, εάν το πετύχουν, θα αρκεί μια μικρή επένδυση (π.χ. μερικές μέρες εργασίας, χορηγία πρώτων υλών, υπηρεσίες μάρκετινγκ), για να επιτύχουν προβολή πολύ μεγαλύτερης αξίας.

Η vegan εκδήλωση που θέλει σώνει και καλά να αυτο-αποκαλείται «πανηγύρι» προβάλλεται ως «διαφορετικό» σε σχέση με το «παραδοσιακό». Η διαφορετικότητά του έγκειται στο ότι εισάγει μια «καινοτομία»: την αντικατάσταση των κατσικιών, που προμηθεύουν ντόπιοι παραγωγοί, με προϊόντα vegan τεχνολογίας, που μόνο μερικές εταιρείες μπορούν να προμηθεύσουν. Τι κι αν η «καινοτομία» αυτή εξαρτάται από ευγενικούς εταιρικούς χορηγούς; Σημασία έχει, λένε, ότι «άλλαξε ο αιώνας και είναι καιρός να αλλάξουμε συνήθειες». Και από αυτόν τον «γάμο της παράδοσης με τη βίγκαν διατροφή» θα ανανεωθεί η «παράδοση», και, μαζί, θα σωθεί το περιβάλλον, καθώς θα μπει ένα τέλος στην αποίμενη κτηνοτροφία!(1)

Ένα τέτοιο αφήγημα προϋποθέτει την πρόσληψη των πανηγυριών της Ικαρίας ως παρωχημένα έθιμα, ξεπερασμένα από τις εξελίξεις και άσχετα με το παρόν και τις προκλήσεις του, φτάνοντας μάλιστα να είναι επικίνδυνα για το περιβάλλον. Έτσι, νομιμοποιείται η αντικατάσταση του κατσικιών με εταιρικά προϊόντα της «νέας διατροφής». Ωστόσο, τα Ικαριώτικα πανηγύρια είναι κάθε άλλο παρά στατική «παράδοση» -ή, έστω, παράδοση που κινείται αρκετά αργά ώστε να την ξεπερνούν οι εξελίξεις. Απεναντίας -όπως αναγνωρίζεται και με την εγγραφή τους στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς- τα πανηγύρια αποτελούν ζωντανή πολιτισμική πρακτική, που παραμένει σημαντική υπόθεση για τις Ικαριακές κοινότητες και αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου, πάντα σε διάλογο με ευρύτερες εξελίξεις και αλλαγές. Μάλιστα, η ιστορία των Ικαριώτικων πανηγυριών είναι γεμάτη από καινοτομίες. Η ίδια η στροφή των πανηγυριών σε κοινωφελείς σκοπούς και οι μετατοπίσεις της έννοιας του κοινωφελούς σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα έως και τις μέρες μας (βλ. Ά μέρος), είναι μερικές από τις καινοτομίες που σημάδεψαν την ιστορία των πανηγυριών. 

Μια «βίγκαν» εκδοχή Ικαριώτικου πανηγυριού ή μια (ακόμη) ιστορία νεο-κανιβαλισμού; (Α΄ μέρος)

Δρ. Μαρία Μπαρέλη-Γαγλία

Αντί προλόγου

Η ιστορία που ακολουθεί είναι λίγο πολύ γνωστή· πέρυσι το καλοκαίρι, ένας φορέας με την ονομασία «Αιθέρας και Γαία» διοργάνωσε μια εκδήλωση, με στόχο την οικονομική ενίσχυση της δράσης του: «την προστασία των ζώων, του περιβάλλοντος και την προσωπική ανάπτυξη των ανθρώπων». Ο ίδιος φορέας βάπτισε την εκδήλωση αυτή «πανηγύρι» και μάλιστα «καινοτόμο», καθώς αντί για κατσίκια καταναλώθηκαν προϊόντα τεχνολογίας που υποκαθιστούν το κρέας και άλλα προϊόντα «βίγκαν» διατροφής. Για μέρες πριν και μετά την εκδήλωση, τα εθνικά ραδιοτηλεοπτικά και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης βούιζαν για το «πρώτο Ικαριώτικο vegan πανηγύρι». 

Ταυτόχρονα, μέσα στις παρέες, σε Συλλόγους και στα καφενεία άναψε η συζήτηση (δια ζώσης και ψηφιακά) για το εάν η εκδήλωση αυτή μπορεί να αυτο-προσδιορίζεται ως «Ικαριώτικο πανηγύρι» ή όχι. Φέτος, ο ίδιος φορέας προγραμματίζει το «δεύτερο βίγκαν πανηγύρι, που -όπως διατυμπανίζει- «ήρθε για να μείνει». Και αυτό, παρά τη διαδεδομένη άποψη -ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων που εμπλέκονται με τη διοργάνωση των πανηγυριών και συμμετέχουν στους Συλλόγους του νησιού- για το ότι η εν λόγω εκδήλωση θα μπορούσε να ονομαστεί «γλέντι», χοροεσπερίδα ή ό,τι άλλο», «αλλά όχι πανηγύρι».


Λίγο πολύ είναι γνωστή και η σχέση μου με τα πανηγύρια της Ικαρίας: τα πανηγύρια ήταν το αντικείμενο της έρευνας που έκανα στο πλαίσιο των διδακτορικών μου σπουδών. (1.)

 Επίσης, συμμετείχα στην προσπάθεια του «Φεστιβάλ Ικαρίας-Ικαριακά Δρώμενα» να ενταχθούν τα πανηγύρια στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με την ιδιότητα της μίας εκ των βασικών συγγραφέων του Δελτίου «Πανηγύρια της Ικαρίας». (2.) 

«Η καύση των νεκρών και η σύγχυση των ζωντανών»

Γράφει ο π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

«Όταν η άγνοια συμμαχεί με την εξουσία,

γίνονται ο πιο επίφοβος εχθρός»

Τζ. Μάλκολμ

Όταν το 1982 αποφασίστηκε να νομιμοποιηθεί και να ισχύσει πολιτικός γάμος στην Ελλάδα, οι άνθρωποι της Εκκλησίας εξανέστησαν και διαμαρτυρήθηκαν (λες και ήταν χαρούμενοι και ευχαριστημένοι να παντρεύει η Εκκλησία άθεους και κουμουνιστές που δεν μπορούσαν αλλιώς να νομιμοποιήσουν τον γάμο τους!) και φώναζαν τότε στεντορείως πολλά αμετροεπή και υπερβολικά και απειλούσαν ότι «Η καύση των νεκρών και η σύγχυση των ζωντανών» κάνει πολιτικό γάμο δεν θα κηδεύεται, δεν θα βαφτίζει, δεν... δεν... δεν... και ότι ο πολιτικός γάμος δεν είναι γάμος!!

Δεν είχαμε αντιληφθεί ούτε αφουγκραστεί τον μέγα Παπαδιαμάντη ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα να μας φωνάζει ότι πρέπει να επιβληθεί πολιτικός γάμος για τις ληξιαρχικές ρυθμίσεις των ανθρώπινων συνθηκών και όποιος το επιλέγει και το επιθυμεί (όντας, όντως χριστιανός!) να κάνει και το Μυστήριο του Γάμου.


Βουλιαγμένοι όλοι μας τότε μέσα στην αυταπάτη του ευσεβούς ορθοδόξου έθνους, δεν συνειδητοποιούσαμε ότι αυτό το... "φάντασμα" είχε εξαχνωθεί και εξαφανιστεί προ πολλού!

Δεν θέλαμε να δεχθούμε ότι την πόρτα της Εκκλησίας δεν την περνούσε πλέον ο Μαυρίκιος και ο Νικηφόρος Φωκάς, αλλά μικροπολιτικοί, κοντόθωροι και καιροσκόποι, εκλεγμένοι από λαό που πλέον δεν ήξερε ποιος είναι και τι θέλει. Βέβαια κι από την άλλη, πρέπει να το ομολογήσουμε, τον θρόνο της Εκκλησίας δεν τον κατείχε, ούτε ο Γρηγόριος ο Θεολόγος ούτε ο Γεννάδιος Σχολάριος...!


Παρά ταύτα, ο πολιτικός γάμος, είναι γάμος! Μυστήριο δεν είναι! Η Εκκλησία κάνει Μυστήρια, δεν νομιμοποιεί ληξιαρχικές πράξεις και συνήθειες πανάρχαιες και πανανθρώπινες.

Ο γάμος (κάθε μορφής) προϋπήρχε της Εκκλησίας. Η Εκκλησία αυτή την ανθρώπινη έκφραση την ενσωμάτωσε και την έκανε θυσιαστικό Μυστήριο και τρόπο θέωσης των μελών της, καθώς μαθαίνει στα μέλη της με το μυστήριο του γάμου να αγαπούν ο ένας τον άλλον με θυσία, «καθώς καί ὁ Χριστός ἠγάπησε τήν Ἐκκλησίαν».


Θριαμβολογούσαμε τότε (1982) για τον μικρό αριθμό των τελούντων πολιτικό γάμο (που αναγκάστηκε η Εκκλησία παρόλα ταύτα, να τον προσμετρά στους γάμους που τελεί!) σήμερα όμως (2023), οι πολιτικοί γάμοι είναι περισσότεροι από τους θρησκευτικούς!! Η εκδίκηση είναι πάντα κρύο πιάτο.


Έρχεται λοιπόν σήμερα, μετά από μια διελκυστίνδα σχεδόν 35 ετών (1987 η αίτηση του Δημάρχου Αθηναίων στη Σύνοδο) και υλοποιείται αυτό που νομικά είχε θεσμοθετηθεί το 2006 (Ν. 3448/2006) δηλαδή η λειτουργία αποτεφρωτηρίων (Κρεματόρια–cremo=καίω).

Δυστυχώς οι χριστιανοί και πάλι βιάζονται και, όπως φωνάζει ο παππούς μας ο Θουκυδίδης, η βιασύνη είναι η... εξασφάλιση του λάθους! Ήδη κυκλοφορούσαν απόψεις τραντισιοναλιστικές και χωρίς ουσιαστική θεολογική βάση ει μη μόνον την συνήθεια. Πράγμα που ούτε θεολογική άποψη είναι ούτε επιχείρημα για την άρνηση της καύσης.


Ο λαός μας δεν είναι όλοι χριστιανοί, οι ποιμένες συνεπώς πρέπει να απευθύνονται στο ποίμνιο τους, όχι urbi et orbi εἰς πάντας. Στους χριστιανούς! Πρέπει να συνειδητοποιηθεί αυτό. Όχι λοιπόν διδασκαλία προς τον λαό (δεν είμαστε λαοφιλείς άνακτες...), αλλά προς τους χριστιανούς.


Κυκλοφόρησε ένα φυλλάδιο που διαπνέεται από μια θεολογία ατμοσφαιρική, αόριστη και συναισθηματική. Ξεκίνα ενημερώνοντας μας ότι: «Το σώμα συνιστά στοιχείο της υπόστασης του ανθρώπου...». Όμως το σώμα δεν είναι ευτυχώς ένα στοιχείο! Είναι το ήμισυ του ανθρώπου. Δεν έχουμε σώμα, είμαστε σώμα. Το σώμα μας είναι ο εαυτός μας με τον οποίον βαφτιστήκαμε, λάβαμε μέρος στα Μυστήρια, ενεργήσαμε αρετές και αμαρτίες στη ζωή μας και τέλος θα το παραδώσουμε (εκόντες-άκοντες) στα χέρια του Θεού. Το σώμα μας σε όλη την ανθρώπινη διαδρομή μας είχε συνεχείς αλλαγές ηλικιακές και φυσικά βιολογικές-μοριακές. Πολλούς "θανάτους" και αναδημιουργίες. Είχε φάσεις και θέματα. Για κάποιους δεν φτάνει μέχρι το τέλος με αρτιότητα οργανική. Ακρωτηριασμοί και αφαιρέσεις οργάνων (και δωρεές οργάνων) σχηματοποιούν κάτι εντελώς διαφορετικό από το σώμα με το οποίο ερχόμαστε σ’ αυτή την ζωή. Και έρχεται στο τέλος η τυραννία του θανάτου και διασπά το κράμα (τί τό περί ἡμᾶς τοῦτο γέγονε μυστήριον) και μένει η ψυχή, χωρίς το σώμα, γυμνή. Και το σώμα, χωρίς την ψυχή, νεκρό! Όμως το συναμφότερον άνθρωπος.


Ο Χριστός ενσαρκούμενος ανέλαβε όλα αυτά. Έγινε ὡς ἡμεῖς κατά πάντα χωρίς ἁμαρτίας. Ανιστάμενος έδειξε πώς θα είμαστε εκεί καί ἡμεῖς ἐν τῇ Ἀναστάσει.. κατ’ Αυτόν. Όμως Αυτός είναι Δημιουργός και εμείς δημιούργημα. Η Ανάσταση η δική μας είναι αναδημιουργία, όχι επανασυγκόλληση!!


Ο θάνατος βρίσκει τους ανθρώπους σε διάφορες ηλικιακές φάσεις, έμβρυα, βρέφη, νήπια, παιδιά, εφήβους, ενήλικες, παρήλικες. Όλες οι ηλικιακές στιγμές είναι φάσεις της σωματικής ψυχικής διαδρομής του ανθρώπου. Στην αναδημιουργία της Αναστάσεως προφανώς (το θέμα είναι μυστήριο αόρατο στα μάτια μας) θα υπάρξει «ἡλικία μία» όπως λέει το τροπάριο της Κυριακής των Απόκρεω! Δεν θα αναστηθούμε ως βρέφη ούτε ως ανοηκοί παρήλικες, αλλά σε κατάσταση υπαρξιακής ψυχοσωματικής ωριμότητας με συνείδηση και ευθύνη του εαυτού μας.