Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΩΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΚΑΙ ΩΣ ΕΛΠΙΔΑ

Εκδήλωση - συζήτηση της Σύναξης και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών την Δευτέρα 1 Απριλίου 2013 με θέμα:

Η παράδοση ως κίνδυνος και ως ελπίδα

Ομιλητές:
• π. Βασίλειος Γοντικάκης, προηγούμενος ι. μονής Ιβήρων Αγ. Όρους

• Μάριος Μπέγζος, Κοσμήτορας Θεολογικής Σχολής Αθηνών

• Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Δρ. Θεολογίας, αρχισυντάκτης του περιοδικού "Σύναξη"

Συντονιστής: Βασίλης Ξυδιάς, Θεολόγος καθηγητής

Θεόφιλος – Ο φτωχούλης του Θεού

Του Γιώργου Καραμπελιά

Εγκαινιάζουμε μια σειρά 10 κειμένων του Γιώργου Καραμπελιά για την γενιά του ’30 στις εικαστικές τέχνες. Τα κείμενα πρόερχονται από το πρόσφατο βιβλίο του, Από τη μεταβυζαντική ζωγραφική στη γενιά του ’30 – Μια πολιτική ιστορία (Εναλλακτικές Εκδόσεις).

Η στροφή προς την ελληνική ζωγραφική παράδοση έχει ήδη εγκαινιαστεί πριν ο Κόντογλου και ο Παπαλουκάς αρχίσουν από το Άγιον Όρος τη μελέτη της βυζαντινής ζωγραφικής. Και οι πλέον εμβληματικές μορφές αυτής της στροφής υπήρξαν ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1870-1934), που θα αναγάγει τη λαϊκή ζωγραφική σε υψηλή τέχνη, και, από τον δρόμο της λόγιας παράδοσης, ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967).

Ο Θεόφιλος θα μετουσιώσει σε υψηλή τέχνη τη λαϊκή παράδοση, της οποίας αποτελεί την άμεση συνέχεια και το κορυφαίο ανάστημα,. Από την άλλη πλευρά, ο Αιγυπτιώτης πατρίκιος Παρθένης, που θα ζήσει στην Αίγυπτο, στη Βιέννη, στο Παρίσι, θα οδηγηθεί στη νέα σύνθεση «από τα πάνω» ήδη από τον Ευαγγελισμό του 1911, ενώ και ως προς την αγιογραφία θα εγκαινιάσει πρώτος, το 1920, στον ναό του Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο την ανασύνδεση με τη βυζαντινή εικαστική ιδιοπροσωπία, που θα χαρακτηρίσει τη γενιά του ’30.

Αυτή η συμβολή δύο ρευμάτων, «από τον λαό και τις ελίτ» παράλληλα, αποτελεί τη χαρακτηριστικότερη απόδειξη της καθολικής ωρίμανσης της ελληνικής κοινωνίας, της προσέγγισης σε αυτόν τον «ελληνικό ελληνισμό» που οραματιζόταν ο Γιώργος Σεφέρης.

Η ανάδυση

20 χρόνια τώρα κάθε Αυγουστο η ιδια προσευχή. Της Παναγιάς... Μη μας θαλασσοδέρνεις, θαλασσάκι μου!

20  χρόνια τώρα κάθε Αυγουστο η ιδια προσευχή. Της Παναγιάς... 

Μη μας θαλασσοδέρνεις, θαλασσάκι μου!

 (Αύγουστος 2005)

Της Ελένης Σκάβδη 

Μεγάλη η γιορτή του 15 Αυγούστου… Ιδιαιτέρως για την επαρχιώτικη Ελλάδα, και δη την νησιώτικη, που διαθέτει δεκάδες μικρές Παναγιές στη γεωγραφία της. Από τις πιο όμορφες που έχω να θυμάμαι, η Φραγκαβίλλα, αλλά και το οικογενειακό ξωκλήσι στο Χρυσόστομο Ικαρίας… 

Η ίδια σιωπή, η ίδια λιτότητα στη μορφή και στο μέγεθος, η ίδια ανακούφιση στο προσκύνημά τους, η ίδια απαντοχή… 

Καμία σχέση με την άλλη, την Παναγία της Τήνου, που πρωτοείδα παιδί από το λιμάνι, σκαρφαλωμένη στην αγκαλιά της μητέρας μου, στο κατάστρωμα του καραβιού που μας ταξίδευε στην άγονη γραμμή, από Αλεξανδρούπολη - Ικαρία, στις αρχές της 10ετίας του ΄60. Η μαμά που ήξερε τις στάσεις του καραβιού, μας είχε τάξει ξύπνημα ό,τι ώρα και να ήταν, όταν το πλοίο θα έριχνε άγκυρα στην Τήνο, για να προσκυνήσουμε από μακριά τη Μεγαλόχαρη. 

Βλέπαμε τότε το περίτεχνο καμπαναριό, από μακριά, σμιλεμένο με τέχνη τηνιακών γλυπτών, και κάναμε με ευλάβεια το σταυρό μας. Καθηλωμένες στην κουπαστή, όση ώρα φόρτωνε και ξεφόρτωνε το πλοίο την πραμάτειά του, μέσα στα αμπάρια. Ανθρώπους από ανεμόσκαλες και ζώα με το βίντσι, στην άκρη του οποίου δενόταν ένα τεράστιο δίκτυ. 

30 παππούδεs πίσω...

Του Βασίλη Λαμπόγλου 

Τέτοια μέρα-για την ακρίβεια 2 νύχτες πριν- ,σήμερα το βράδυ κορίτσια ''σαν τα κρύα νερά'' -οι νεαρέs αρρηφόροι-ανηφορίζαν τον αρχαίο Περίπατο, στη Βόρεια κλιτύ της Ακροπόλεως κατευθυνόμενεs στο  υπαίθριο ιερό της Αφροδίτης εν Κήποις.

Στα χέρια τουs έφεραν καλάθια -σκεπασμένα με ύφασμα- που μέσα τουs περιείχαν ''όσα δεν πρέπει να ειπωθούν'' ,τα άρρητα.

Σαν έφταναν στο ιερό τηs θεάs,παρέδιδαν το περιεχόμενο των καλαθιών στην ιέρεια του ναού και παραλαμβάνοντας άλλα –επίσης επιμελώς σκεπασμένα– καλάθια, επέστρεφαν στο αρρηφόριο για να τα παραδώσουν στην ιέρεια της Αθηνάς.

Κάτω ,απο την συνοδεία του φωτόs τηs σεληνιακήs Εκάτηs είχαν επιτελέσει το καθήκον τουs και την επόμενη χρονιά θα αντικαταστούντο απο άλλεs νεαρέs(προs προσφορά των αρρήτων στη θεά) . 

Οι μελετητέs ισχυρίζονται πωs τα άρρητα δεν ήταν  κάτι ιδίαιτερο, παρά απλά κλωνάρια, που πάνω τους έπεφτε η νυχτερινή δροσιά. 

Άλλωστε μαζί με την Αθηνά  λατρεύονταν  η Έρση, η Άγλαυρος και η Πάνδροσος, θεότητες της υγρασίας, της βλάστησης και της γονιμότητας(Κεκροπίδεs κόρεs).

Στο πέρασμα του χρόνου το έθιμο άντεξε και είναι ο γνωστός μας Κλήδοναs.

Κλαυδία - Αστερομάτα. Της είχαν ζητήσει να μήν μιλά - του Μανώλη Κοττάκη

Της είχαν ζητήσει να μη μιλά

Η σύσταση από τη διοργανώτρια στην Κλαυδία για να μην… ενοχληθεί η Τουρκία – Αλλά εκείνη επέμεινε και μιλούσε για τη ρίζα της και την προσφυγιά

Του Μανώλη Κωττάκη

Eνας δρόμος χωρίς εμπόδια συνήθως δεν οδηγεί πουθενά! Τέτοιος πάντοτε ήταν ο δρόμος των Ποντίων, την μαύρη επέτειο της Γενοκτονίας των οποίων θυμόμαστε σήμερα. Ενας δρόμος γεμάτος εμπόδια, ο οποίος καθρεφτίζεται και στην μουσική τους. Στον λυγμό της λύρας, στα κοφτά βήματα του πυρρίχιου, στην υπερηφάνεια του Κότσαρη. Των παραδοσιακών πολεμικών χορών τους. Τέτοια είναι η ιστορία της και της οικογένειας της Κλαυδίας Παπαδοπούλου, η οποία παλιννόστησε στην Ελλάδα από την πρώην Σοβιετική Ενωση το 1991 με την επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας» της Βιργινίας Τσουδερού. Παλιννόστησε μαζί με χιλιάδες άλλες (που ρίζωσαν στην Θράκη) και εγκαταστάθηκε στον Ασπρόπυργο. Η γιαγιά της νεαρής Κλαυδίας διηγείτο στην εγγονή της όταν ήταν μικρή ιστορίες και από την προσφυγιά των Ποντίων.

Η «Αστερομάτα» και το βάθος του απλού

Η Κλαυδία διέψευσε εκείνους που θεωρούν ότι η ταυτότητα, η γλώσσα και η μνήμη δεν «πουλάνε» πλέον.

Δημοσθένης Γκαβέας, Αρθρογράφος

Klavdia from Greece performs the song "Asteromata" during the Grand Final of the 69th Eurovision Song Contest, in Basel, Switzerland, Saturday, May 17, 2025. (AP Photo/Martin Meissner)

VIA ASSOCIATED PRESS

Η παρουσία της Κλαυδίας (Klavdia) στη φετινή Eurovision, η συγκλονιστική φωνή της και τα λόγια που «έψαλε» με το τραγούδι «Αστερομάτα» λειτούργησαν σαν αναπάντεχο ξόρκι απέναντι στο φθηνό που μας έχει επιβληθεί ως κανονικότητα. Στάθηκε μόνη σε μια σκηνή που έχει μάθει να αγαπά το εντυπωσιακό, το προβλέψιμο και το θορυβώδες και κατάφερε κάτι σπάνιο: να συγκινήσει με την απλότητά της, να προφέρει ελληνικές λέξεις χωρίς να φοβηθεί πως θα ξενίσουν.

Η φωνή της Κλαυδίας θύμισε κάτι αρχαίο – σαν να κουβαλάει ήχους που επιβίωσαν στη σιωπή των χρόνων.

Όμως η Κλαυδία δεν έκανε επανάσταση. Δεν άλλαξε τη μουσική. Δεν είπε κάτι που δεν έχει ξαναειπωθεί. Αλλά το είπε με τρόπο που θύμισε ότι υπάρχει ακόμη χώρος για το αυθεντικό και το κοινό, ακόμη και το διεθνές, αντιδρά θετικά σε αυτό· ότι η συγκίνηση, όταν προκύπτει από ειλικρίνεια, παραμένει γλώσσα αναγνωρίσιμη σε όλους.

Με την Αστερομάτα και το χαρακτηριστικό της ηχόχρωμα η Κλαυδία απέδειξε ότι η παράδοση δεν είναι βάρος, είναι πηγή. Όταν το καινούριο δεν τη φοβάται, αποκτά βάθος.

«Εξισορροπώντας τη σκιά με το φως»…

Ευγενία Σαρηγιαννίδη

Η αίσθηση της παρακμής της Δύσης (σωστή ή καταχρηστική) συναρτάται κυρίως με την κατάρρευση του δυτικού, χριστιανικής ιδίως πολιτισμικής καταγωγής, αξιακού της συστήματος. Εμφανίζεται μέσα από την αποϊεροποίηση και την απομάγευση των δυτικών συνειδήσεων (αυτό που ο Νίτσε στην εποχή του ονόμαζε ευρωπαϊκό μηδενισμό), δηλαδή το νεωτερικό θάνατο του θεού που συνδέεται με τις αναγνώσεις του διαφωτισμού και προεκτάθηκε στον μετανεωτερικό θάνατο της ιστορίας της γηραιάς Ηπείρου (είναι γηραιά ακριβώς επειδή έχει ιστορία). Πιο απλά, προεκτάθηκε στις διάφορες αποδομήσεις της ιστορικής συνέχειας και μνήμης των συλλογικών υποκειμένων.

Λόγω ακριβώς αυτής της αλλαγής νοοτροπιών σε κοσμοθεωρητικό επίπεδο, τα υπερβατικά πρότυπα της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο απαξιώθηκαν μαζί με τα μοντέλα του Ήρωα και του Αγίου. Η εποχή μας έχει ωστόσο τόσο ανάγκη από ήρωες που αναγκάζεται να στραφεί στους αθλητές για να τους ανακαλύψει. Έχει βέβαια ανάγκη και από Αγίους, αλλά εκεί τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Εντωμεταξύ, οι δυτικές κοινωνίες εξατομικεύονται και εξαγριώνονται. Η αστυνόμευση και η διαρκής επιτήρηση των πολιτών από τους κατέχοντες την εξουσία, χωρίς τα ηθικά πρότυπα (των αγίων που θα διατηρούσαν την συνεκτικότητα της κοινωνίας), δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα για την εσωτερική ειρήνευση των κοινωνιών. Πράγματι, τα συλλογικά υποκείμενα (έθνη και κοινωνικές τάξεις) αποτελούν κοινότητες πεπρωμένου. Ο νεοφιλελεύθερος μεταμοντέρνος γκλομπαλισμός αποδόμησε αυτό το αίσθημα της κοινότητας και οι δυτικές κοινωνίες παραδόθηκαν σε πολλαπλές μειονοτικές αντιπαλότητες και εξατομικευμένες συγκρούσεις.

«Καμπάνες αναστάσιμες χτυπούν αλαργινά» – μα πολύ αλαργινά

*Θεόδωρος Παντούλας

Εφ. Καθημερινή 20.04.2025 

Μια ομολογημένη δυσκολία δεν είναι λιγότερο δυσκολία – είναι μοιρασμένη ωστόσο και δεν σε πλακώνει το βάρος της. Γι’ αυτό και ξεθαρρεύω να ομολογήσω ότι οι μέρες που προηγούνται κι έπονται της Λαμπρής με στενεύουν. Με στενεύει ο συγκρατημένος (από καθωσπρεπισμό, μη μας πούνε και θεούσους) συναισθηματισμός της Μεγάλης Εβδομάδας και η τσουρούτικη μεταπασχαλινή ξεφάντωση.

Οσοι πασχίζουμε, λίγο ή περισσότερο, να είμαστε Χριστιανοί φαινόμαστε, πώς να το πω, μπόσικοι. Είμαστε αλαφιασμένοι από τις σκοτούρες του βιοπορισμού και φαρμακωμένοι από τις ακάλυπτες επιταγές του κυρίαρχου καταναλωτικού ηδονισμού. Είναι σχεδόν εθιμικός ο ξώφαλτσος εκκλησιασμός μας και περίπου εξαναγκασμός το πλαδαρό γλεντοκόπι μας. Δεν αντέχουμε την ευαγγελική προτροπή να ξεβολευτούμε, να τα εκποιήσουμε όλα και να αξιωθούμε τον πολύτιμο μαργαρίτη. Γι’ αυτό και δεν νεκροστολίζουμε αυτοπροσώπως τον Χριστό – με απευθείας ανάθεση στο πλησιέστερο ανθοπωλείο γίνεται ο Επιτάφιος. Και στην Ανάσταση, κομψευόμενοι πάντα, παρά πέντε προσερχόμαστε «για το καλό» και τις κροτίδες, ενώ και πέντε κουταλιάζουμε τη μαγειρίτσα! 

Και την επομένη, το ίδιο άγευστοι, ρευόμαστε την κατασπάραξη του αμνού! Στην πραγματικότητα άδειοι από νόημα δεν μετέχουμε σε γιορτινή σύναξη αλλά σε επετειακό τσιμπούσι. Σε όλα αυτά νομίζω ότι δεν υπάρχει Χριστός. Δεν υπάρχει όμως ούτε η λαχτάρα του. Είμαστε χλιαροί και στον απελπισμό μας – ούτε καν Θωμάδες που αιτούνται πειστήρια. Μένουμε ανυποψίαστοι της δυνατότητας να απελευθερωθεί η ύπαρξή μας από τους καταναγκασμούς της βιολογίας. Ενδίδουμε αμαχητί στην ευκολία των συμβάσεων που με θρασύτητα ονομάζουμε «παράδοση», ενώ δεν είναι παρά ο διασυρμός της σε φολκλόρ.

«Λαγάνα πέττεται»(Λαγάνες γίνονται).

Του Βασίλη Λαμπόγλου 

2.500 χρόνια πριν (τουλάχιστον),ζύμωναν στα μέρη μας το "λάγανον", που ήταν μια πλακωτή ζύμη από αλεύρι και νερό.

Μάλιστα ο Αριστοφάνης τιμά το τιμώμενο της μέρας,στις «Εκκλησιάζουσες» λέγοντας «Λαγάνα πέττεται»(Λαγάνες γίνονται).

Ο Οράτιος το αποκαλουσε "Το γλύκισμα των φτωχών". 

Στο γύρισμα  των καιρών, έφτασε στους δικούς μας τραγανή και σουσαμένια και εμπλουτίστηκε πλέον με ελιές , πιπεριές, τυριά, μανιτάρια και κάθε λογής υλικό 🥴

Και καταναλώνεται τη μέρα που παλαιόθεν είχαν οι νοικοκυρές από το πρωί  να πλένουν με ζεστό νερό και στάχτη όλα τα μαγειρικά σκεύη, ως «ημέρα κάθαρσης». 

Και τελειώνοντας τα κρεμούσαν στη θέση τους όπου και παρέμεναν μέχρι τη λήξη της νηστείας .

Και να'σου και η «κυρα-Σαρακοστή», μια μακριά γυναίκα που έχει ένα σταυρό στο κεφάλι και  δεν έχει στόμα .

Ζήσιμος Λορεντζάτος: "Το χαμένο κέντρο"

Ζήσιμος Λορεντζάτος

 "Το χαμένο κέντρο" 

“Ὅταν οἱ προοδευμένοι ἄνθρωποι - δὲ μιλάω εἰρωνικά, – καταλάβουν μιὰ μέρα, ἢ ξαναβροῦν δύσκολα τὴν παράδοσή τους, (τὴν παράδοση μπορεῖς νὰ τὴν καταλάβεις μοναχὰ μὲ τὴ ζωή σου, ἢ μὲ τὴ μεταφυσικὴ πράξη, διαφορετικὰ ἀπομένει καὶ αὐτὴ μόνο φιλοσοφία, ἢ φιλοσοφικὸ σύστημα καί, τὸ σπουδαιότερο, χάνει τὴ θεϊκιὰ προέλευσή της), θὰ πρέπει νὰ χρωστᾶν στὶς "καθυστερημένες" γριὲς – εὐγνωμοσύνη καὶ πάλι δὲ μιλάω εἰρωνικά, – στὶς μανάδες, ἢ τὶς κυροῦλες τῶν περισσοτέρων ἀπὸ ἐμᾶς, ποὺ ἀναφταν ἀκούραστες τὰ καντήλια στὰ ταπεινὰ ξωκλήσια καὶ στὰ ἐρημομονάστηρα τῆς Ἑλλάδας, ὅλο αὐτὸ τὸ διάστημα τῆς σιωπῆς, ἢ τῆς μεταφυσικῆς ἀγρανάπαψης,  ποὺ ἐκεῖνοι κουρασμένοι, μεριμνοῦσαν καὶ τυρβάζονταν περὶ πολλά!.....

{κατὰ Λουκᾶ ι' 41}”

Οι μνήμες αντιστέκονται στην εκρίζωση της ιδιοπροσωπίας μας

Γράφει ο  Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλο;

            Προ ημερών επισκέφτηκα, μετά από μια δεκαετία περίπου, το πατρικό μου σπίτι, στο Παγκράτι. Κτίσμα αστικό της δεκαετίας του 1930 κάποτε έσφυζε από ζωή. Στις γιορτές μαζεύονταν συγγενείς και φίλοι, μαζί με τα παιδιά τους. Πανζουρλισμός. Γέλια, τραγούδια, μεζέδες, και κουβέντα, την ώρα που τα παιδιά παίζαμε στον κήπο, για να μην ενοχλούμε τους ηλικιωμένους. Με την πάροδο του χρόνου μειώνονταν οι κάτοικοι του σπιτιού και οι επισκέπτες του. Τώρα είναι έρημο και άδειο. Περιτριγύρισα το άδειο σπίτι και μου ανέβηκε ένας κόμπος στο λαιμό. Μνήμες. Εδώ καθόταν η δασκάλα γιαγιά μου, που μου έμαθε τα πρώτα γράμματα, εκεί ήταν το γραφείο μου και η βιβλιοθήκη μου, στο χολ, που ήταν και τραπεζαρία, το τηλέφωνο, που μιλούσα ώρες με φίλο και συμμαθητή μου στο γυμνάσιο για μαθήματα και για τα κοινά ενδιαφέροντά μας, ο κήπος με τα ωραία τριαντάφυλλα και με μια ροδιά που θύμιζε στη μητέρα και στη γιαγιά μου τη Μικρά Ασία. Η ταράτσα που μιλούσα με γείτονες συνομηλίκους μου…

Στην απλή κουζίνα έμεινα για λίγο κοιτάζοντας το παράθυρο. Σε αυτό έζησα, με τη βοήθεια ενός πουλιού, ενός κοκκινολαίμη, το τί σημαίνει ελευθερία, τί σημαίνει αυτό που έγραψε ο Ρήγας ο Βελεστινλής «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Η μητέρα μου πήγαινε στην εργασία της με τα πόδια, μέσα από τον βασιλικό κήπο. ήταν χειμώνας. Σε ένα δένδρο είδε ένα πουλί, ήταν ο κοκκινολαίμης. Κουρνιασμένο σιγοψιθύριζε κάτι μελωδικά. Η μητέρα μου το πέρασε για είδος καναρινιού, το πλησίασε το χέρι της και το έπιασε. Αυτό κούρνιασε στην αγκαλιά της. Γύρισε στο σπίτι και τόβαλε στο κλούβι, που είχαμε και ήταν άδειο. Τούβαλε φαγητό και νερό και έφυγε. Ήμουν στο σχολείο όταν συνέβησαν αυτά. Όταν γύρισα σπίτι και πήγα στην κουζίνα είδα τον κοκκινολαίμη να κτυπά με δύναμη τα σιδεράκια του κλουβιού. Δεν ήξερα τί συνέβαινε και δεν έπρεπε να κάνω. Πήρα τηλέφωνο τη μητέρα μου και μου είπε ότι έρχεται στο σπίτι. Ώσπου να έρθει ο κοκκινολαίμης καταματωμένος είχε ξεψυχήσει. Μετά πληροφορηθήκαμε ότι το πουλί αυτό δεν είναι το καναρίνι και δεν μπορεί να ζήσει σε κλούβι. Προτιμά τον θάνατο από τη σκλαβιά…   

Μνήμες… Είναι πολύ σπουδαίος παράγοντας στη ζωή του ανθρώπου και των εθνών. Ζούμε το παρόν, μας είναι άγνωστο το μέλλον, αλλά συντηρούμεθα από το παρελθόν. Εμείς οι ζωντανοί και όσο ζούμε στη συνέχεια της παράδοσής μας συνδέουμε το παρελθόν με το μέλλον, με την αιωνιότητα. Αυτή τη σύνδεση,   με το παρελθόν μας, με τα γεγονότα, τους τόπους και τα πρόσωπα, εμείς οι   Έλληνες την νιώθουμε πολύ έντονα και αυτή μας βοηθάει να αντιστέκεται στην εκρίζωση της ιδιοπροσωπίας μας, της ταυτότητάς μας.

Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν προσφυγικά σωματεία, που έχουν σημαντική προσφορά στη διατήρηση των ηθών και των εθίμων μας. Επίσης τα πατριωτικά σωματεία έχουν σημαντική   προσφορά στην καλλιέργεια της αγάπης προς την Πατρίδα. Οι πυκνές θρησκευτικές εορτές τρέφουν ψυχικά τους Έλληνες. Τα μνημόσυνα, οι επέτειοι, τα ανεγειρόμενα μνημεία, τα ηρώα, οι προτομές είναι επίσης παράγοντες διατηρήσεως της ταυτότητάς μας. Για να είμαστε   ως λαός ζωντανός είναι απαραίτητες οι επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις για τα σημαντικά γεγονότα της μακράς ιστορίας μας. Στις περασμένες γενιές οφείλουμε ευγνωμοσύνη και έχουμε την ευθύνη να συνεχίσουμε την παρακαταθήκη που μας άφησαν. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος της κας Γλύκατζη – Αρβελέρ, πως χάρη στα 1000 χρόνια του Βυζαντίου ζουν ακόμη η Ορθοδοξία και η Γλώσσα και έτσι εξηγείται γιατί ήταν μεγάλη σε αξία. (Βλ. «Εστία της Κυριακής», 8/12/2024, σελ. 23,   συν/ξη εις Κατερίνα Λυμπεροπούλου). Την αξία που έχουν οι μνήμες έχουν αντιληφθεί οι κατευθύνοντες κάθε λογής ολοκληρωτισμός και επιχειρούν να τις εξαφανίσουν.

Κάποτε ο κόσμος γιόρταζε Χριστούγεννα! Τότε που είχε η ζωή σκοπό, και νόημα ο αγώνας.

Οι φωτο από εδώ

Κάποτε ο κόσμος γιόρταζε Χριστούγεννα!

Κάποτε!

Τότε που είχε η ζωή σκοπό, και νόημα ο αγώνας.

Τότε που οι Χριστιανοί λαχταρούσαν τα Χριστούγεννα, ετοιμάζονταν για τα Χριστούγεννα: Νήστευαν τη Σαρακοστή, προσεύχονταν, εξομολογούνταν, πρόσμεναν…

Τότε που η δασκάλα, ο δάσκαλος κρεμούσαν απ᾿ τα χείλη τους τα μάτια των παιδιών και στάλαζαν μες στην ψυχή το όνειρο: Να ᾿μουν κι εγώ εκεί· να ᾿μουν εκεί, στη Βηθλεέμ, στο στάβλο· «να ᾿μουν του στάβλου εν’ άχυρο…»!

Τότε που τα παιδιά ήταν παιδιά και μελωδούσαν με τους βοσκούς τα κάλαντα μες στη νυχτιά και περπατούσαν δρόμους και στενά πάνω στων Μάγων τ᾿ άλογα.

Τότε που μάζευ᾿ η γιορτή τα πλοία στην Πατρίδα απ᾿ τους λωτούς της ξενιτιάς κι έφερνε σπίτι τον πατέρα, στη μαύρη μάνα το παιδί, τον άντρα στη γυναίκα.

Έπειτα ήρθε λίβας δυτικός, το εμπόριο, και τα ᾿καψε· έκανε στάχτη τη γιορτή, τα όνειρα κουρέλι. Έδιωξε από τη Φάτνη τον Χριστό κι έβαλε τον χρυσό στη θέση του. Τα δώρα, τα ψώνια, τα ταξίδια σε άλλους τόπους μακρινούς έγιναν της γιορτής ο μόνος κι άχαρος σκοπός. Έγινε η γιορτή απόδραση, λες σαν φυλακισμένων, προς τα βουνά, στα χιόνια, σ᾿ άλλους λαούς και τόπους. Στους πέντε ανέμους σκόρπισε η Φάτνη της Βηθλεέμ, κι η φαμελιά κατάντησε «το σπίτι των ανέμων».

Τώρα η ιστορία αυτή φτάνει στο τέλος της. Μετά την ύπουλη υπονόμευσή της τόσων δεκαετιών, η εορτή δέχεται πια το χτύπημα κατάστηθα: Η δυτική δαιμονολατρία, την ώρα που κάποιο διπλανό παρανοϊκό σύστημα αντικαθιστούσε τα Χριστούγεννα με τα Σταλινούγεννα, μετέτρεψε τη Γέννηση του Χριστού σε γέννηση του οποιουδήποτε· σήμερα δε η βρικολακιασμένη Ευρώπη, δήθεν για να μην ενοχλούνται οι αλλόθρησκοι, απαγορεύει ήδη σε μια μετά την άλλη τις μεγάλες πόλεις της εορταστικό διάκοσμο που να υπενθυμίζει τη ­Γέννηση του Χριστού. Φώτα μόνο, χωρίς το ­­­­­­Άστρο των Μάγων, χωρίς Φάτνη, αγ­­γέλους και βοσκούς.

Αυτές οι μικρές τελετές ευσέβειας με ακολουθούν έως σήμερα και με παρηγορούν...

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, συγγραφέας καί κριτικός θεάτρου αναφερόμενος στην γιαγiά του λέει: 

«Η προς μητρός μάμμη μου, κάθε φθινόπωρο μετά τη συγκομιδή, άνοιγε το μυστικό προσωπικό της σεντούκι, έβγαζε το νυφικό της και το σιδέρωνε. Ήταν αυτό που κατ’ επιθυμίαν της θα την κάλυπτε και νεκρή. Μέσα στο σεντούκι είχε και δύο μικρά μπουκαλάκια. Το ένα με λάδι, το άλλο με κρασί. Τα άδειαζε στο νεροχύτη και τα γέμιζε με προϊόντα της νέας σοδειάς. Ήταν οι μέλλουσες χοές της. Οι προσφορές κατά την ώρα της ταφής. 

Αυτή η ίδια μακάρια γριούλα μάς είχε μάθει να μην πετάμε τη φέτα, το ψωμί με λάδι ή με ζάχαρη που μας έδινε, όταν βγαίναμε στο δρόμο για παιχνίδι. Έπρεπε, όταν χορταίναμε και δεν θέλαμε άλλο, να ανεβαίνουμε με προσοχή στη μάντρα ή στα κεραμίδια της αποθήκης και να αφήνουμε το κομμάτι το ψωμί για να το φάνε τα πετεινά του ουρανού. Πριν το ακουμπήσουμε στη μάντρα έπρεπε να το ασπαστούμε. 

Αυτές οι μικρές τελετές ευσέβειας με ακολουθούν έως σήμερα και με παρηγορούν μέσα στο χαώδη κόσμο, τον σκόρπιο, τον ανερμάτιστο που ζούμε. Ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος ηδονής, χωρίς αγάπη. Ένας κόσμος λαγνείας, χωρίς έρωτα. Έλειψε το λειτουργικό ήθος, η εκκλησιαστική ενοριακή αγαπητική σχέση, η συγγνώμη και η μετάνοια. 

+ Κώστας Γεωργουσόπουλος - Αιωνία η μνήμη...

Σαλόνια όπως αλώνια

Τα συναισθήματα δεν είναι σαν τα νομίσματα, παλαιάς και νέας κοπής. Δεν διαφέρει το πένθος, ο ενθουσιασμός, η οργή και η επιείκεια είτε κατοικείς σε παλάτια ή καλύβια είτε βρίσκεσαι σε εποχές συρράξεων ή ημέρες συγκομιδής και περισυλλογής.

Ο πόνος είναι πόνος, η χαρά χαρά.

Ίσως να διαφέρουν τα μέσα, οι μόδες, ίσως οι εντάσεις να είναι διαφορετικές, ίσως να επιστρατεύονται, ανάλογα με τις συνθήκες, άλλα κουράγια. Ο πόνος, το πένθος, η απελπισία μπροστά στον θάνατο αγαπημένων προσώπων δεν άλλαξε ως βίωμα, ως τραύμα, ως εγκαυστική.

Απόδειξη οι θρήνοι, στον Όμηρο, στους τραγικούς, στους ρομαντικούς, στους ρεαλιστές, στους συμβολιστές ακόμη και στους υπερρεαλιστές δημιουργούς. Θα έλεγα μάλιστα πως όσο οι συνθήκες του βίου περιορίζουν τις δυνατότητες να εκδηλωθεί, να εκφραστεί, να σκιστεί το συναίσθημα, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η ένταση.

Παλιότερα, κι όχι μόνο στην ύπαιθρο χώρα και στα μικρά μέρη, αλλά και στην πρωτεύουσα και έως πριν από λίγα χρόνια στις “επαρχίες” της Αθήνας, τον νεκρό μας τον ξενυχτούσαμε στο σπίτι, στο κεντρικό δωμάτιο, από εκεί τον κηδεύαμε και επιστρέφοντας από την ταφή επιστρέφαμε (ομηρικότατα) και στη ζωή δειπνώντας με κοινό δείπνο, όπου οι συγγενείς, γείτονες, φίλοι προσέφεραν σε έρανο τα φαγητά τους. Αυτός ο Νεκρόδειπνος (έχει μνημειωθεί από τον Σικελιανό και τον Σινόπουλο) λεγόταν κατά περιοχή “Μακαριά” ή “Παρηγοριά”. Τώρα ο νεκρός μας ξενυχτάει μόνος σ’ ένα ψυγείο νεκροτομείου και η “παρηγοριά” έχει συρρικνωθεί σε τυποποιημένο καφέ, παξιμαδάκι, κονιάκ που προσφέρεται στο κυλικείο του Νεκροταφείου και συνήθως οι πενθούντες διά του Τύπου δηλώνουν ότι δεν θα δεχτούν “συλλυπητηρίους επισκέψεις”.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Μήπως μειώθηκε το πένθος, η απελπισία για την απουσία των προσφιλών;

«Να ’μουν πουλί να πέταγα»: πώς τα πουλιά πετούν… στη γλώσσα

Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα πουλιά έχουν μια αρχετυπική σημασία για τον άνθρωπο. Με το πέταγμά τους στέκουν ανάμεσα στη δική του χοϊκή υπόσταση από τη μια και την ουράνια προέλευση και στόχευση της ύπαρξης από την άλλη: εικόνα ελευθερίας και ταυτόχρονα πρόκληση ανόδου. Έτσι, τόσο η μυθολογία, η γραμματεία, η λαϊκή παράδοση, όσο και η γλώσσα με τις μεταφορικές της χρήσεις και σημασίες είναι γεμάτη με εικόνες, λέξεις, σύμβολα αντλημένα από τον κόσμο των πουλιών.

Κείμενο – φωτογραφίες: Βασίλης Μαλισιόβας* ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ – 15/10/2024

Η διαχρονική τους παρουσία στην ελληνική παράδοση

Πριν δούμε πώς παρουσιάζονται στη γλώσσα, αξίζει να πούμε ότι η παρουσία τους είναι διαχρονική μέσα στην παράδοσή μας. Θα σταθούμε ενδεικτικά λίγο μόνο στη μήτρα του πολιτισμού μας, την αρχαιότητα. Στην Ιλιάδα τα πουλιά εμφανίζονται στις πιο καθοριστικές στιγμές της μάχης ως απεσταλμένοι του θεού ή και ως μεταμορφώσεις του και αλλάζουν τη ροή της. Από το πέταγμα ενός πουλιού μπορούσαν οι πολεμιστές να καταλάβουν την έκβαση της μάχης. Ο «οιωνός» είναι ακριβώς αυτό, ένα πουλί, από το πέταγμα του οποίου μπορεί κανείς να διακρίνει τα σημεία, θετικά ή αρνητικά. Έτσι επικράτησε και η σημερινή σημασία «καλός / κακός οιωνός».

 Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι θεοί συνδέονται ποικιλοτρόπως με τα πουλιά. Ας θυμηθούμε τον γύπα ως εκτελεστή του Δία και την «γλαυκώπιδα» Αθηνά, που έχει την όψη της κουκουβάγιας (πβ. τη φράση «κομίζει γλαύκα εις Αθήνας» για κάτι που δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας).

Και η μυθολογία βρίθει από εικόνες πουλιών: από τον Δία που έσμιξε με την Ήρα με τη μορφή κούκου, τον αετό που έτρωγε το συκώτι του Προμηθέα, τον Ηρακλή που καταδίωξε τις Στυμφαλίδες όρνιθες. Μέχρι τη λυπητερή ιστορία της Αλκυόνης που κλωσσάει τα αυγά της τον χειμώνα, και την γεμάτη ποίηση ιστορία του Πλάτωνα για το τελευταίο άσμα του κύκνου.

παγώνι: καμαρώνει/φουσκώνει σαν παγώνι (για υπέρμετρα εγωιστή). –Είδα και την Τόνια, καμάρωνε σαν παγώνι δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, που είναι αγγειοχειρουργός.

Είναι τόσες οι ονομασίες των πουλιών στην αρχαία γλώσσα, που οι περισσότερες από αυτές έχουν εκλείψει σήμερα (ίσως και τα αντίστοιχα είδη). Ποιος θα αναγνώριζε, σήμερα, λέξεις όπως: άρπυια, βρένθος, βύσσα, ιδαλίς, ικτίνος, κηρύλος, κρεξ, κύμβη, κύχραμος, λάρος, ορχίλος, ούραξ, πάππος, τροχύλος…. Είναι όλα ονόματα πουλιών. Αλλά και λέξεις με διαφορετική σήμερα σημασία, αναφέρονται σε είδη πουλιών. Έτσι π.χ. ο Φοίνιξ (από το «φοινός» = πορφυρός, βαθυκόκκινος) είναι ένα μυθολογικό πτηνό που ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του. Και ο κίναιδος (<κινώ + αιδοίο) δηλώνει ένα είδος θαλάσσιου πτηνού – που ίσως πήρε το όνομα αυτό από τις χορευτικές του κινήσεις, διότι η λέξη κίναιδος στην αρχαιότητα ήταν και μια (μάλλον μειωτική) λέξη για τον χορευτή.

ΕΚΕΙΝΗ – ELLA

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΩΣ

Όταν με πήρε τηλέφωνο η μάνα μου, ο παππούς είχε κιόλας φύγει. Δεν τον προλάβαινα πια. Κοίταξα απ’ το παράθυρο τον ουρανό. Τα σύννεφα μαζεύονταν με μια ασυνήθιστη σπουδή… Όταν ξεκίνησα τ’ αμάξι, βαριές σταγόνες πάσκιζαν να μου τρυπήσουν το παρμπρίζ.

Μας το ψιθύρισαν στην κλινική το ραντεβού. Κάπου εκεί ξημέρωμα τον άκουσαν στον ύπνο του να την φωνάζει. Είχε από χρόνια πριν φορέσει τ’ άσπρο της το νυφικό η γιαγιά και τον περίμενε. Ξύπνησε ήρεμος κι απλά τους είπε «φεύγω». Κι έφυγε πριν τον πιάσει η βροχή, πριν του μουσκέψει τ’ ατσαλάκωτο γαμπριάτικο κουστούμι.

Νίκος Σβορώνος: Παράδοση και ελληνική ταυτότητα

Το κείμενο που παραθέτουμε είναι η εισήγηση του Νίκου Σβορώνου στο Β’ Συμπόσιο του Συνδέσμου Σύγχρονης Τέχνης με θέμα «Σύγχρονη Τέχνη και Παράδοση» που έγινε το Μάη του 1981 στην Αθήνα.

Όπως και οι περισσότεροι ιστορικοί, όσοι τουλάχιστον προσπάθησαν ν’ αντικρίσουν την ιστορική εξέλιξη κατάματα, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς εκ των προτέρων σχήματα, ξεκινώ κι εγώ από μια απλή διατύπωση, που πολλοί τη διατύπωσαν με διαφορετικούς τρόπους.

Ξαναθυμίζω τη διατύπωση του Rex Warner, όχι γι’ άλλο λόγο, αλλά γιατί τη βάση της σκέψης του ακολουθεί ένας από τους μεγαλύτερους και ουσιαστικά ελληνικότερους Νεοέλληνες δημιουργούς, ο ποιητής Σεφέρης (Δοκιμές 1, σ. 520 σημ. 2, «Κ. Καβάφης, Θ.Σ. Έλιοτ: Παράλληλοι», σ. 362):

 «Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητά του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ’ αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του». 

Και ο Σεφέρης επιλέγει:

«Σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα δεν είναι εύκολο —και λίγοι το πετυχαίνουν— να ξεχωρίσεις το ζωντανό από το θνησιμαίο. Οι δρόμοι της ζωής και του θανάτου είναι μπερδεμένοι και σκοτεινοί, γι’ αυτό χρειαζόμαστε ολόκληρη την προσήλωσή μας. Εδώ κείται όλο το πρόβλημα της παράδοσης».

Μια τέτοια διαπίστωση συνεπάγεται μια σειρά από ερωτήματα, που βρίσκονται νομίζω στο κέντρο της συζήτησής μας που αφορά στο πρόβλημα της καλλιτεχνικής και πνευματικής μας ταυτότητας. Και τα ερωτήματα είναι πάνω κάτω τα ακόλουθα:

α. Υπάρχει ή είναι δυνατό να υπάρξει κάποια ταυτότητα ενός λαού, μία και αμετάβλητη, ή τουλάχιστον με ορισμένα κύρια καθοριστικά στοιχεία, σ’ όλη τη ροή της ιστορίας του;

Η ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΚΑ

Μπιτσάνης Ηλίας 

Γενικός πανσεληνιασμός αλλά σαν την πανσέληνο και τον ουρανό των μικρών μας χρόνων τον Αύγουστο, δεν έχει.

 Τότε κοιμόμαστε στις σταφίδες σκεπασμένοι με τις παντανίες για να μην μας πιάνει το κρύο. Κάτι οι κλέφτες, κάτι ο κίνδυνος να γυρίσει τη νύχτα ο καιρός και οι μεγάλοι παραφύλαγαν… μισοκοιμισμένοι. Οι μικρότεροι ψάχναμε τη μικρή και τη μεγάλη άρκτο, ονοματίζαμε τα αστέρια, τα ζωγραφίζαμε το πρωί στο χαρτί. Και καθώς γύριζε το φεγγάρι οι μεγάλοι έψαχναν τους οιωνοσκόπους και τα μερομήνια για να δουν τι θα φέρει. 

Οι νύχτες δεν ήταν καθόλου ανέφελες, ο Αύγουστος ήταν ο μήνας των καταιγίδων και το μόνο που δεν κυνηγούσαμε ήταν η… πανσέληνος. Και τόφερνε ξαφνικά, εκεί που δεν το περίμενες. Δεν υπήρχαν… ίντερνετ και μετεωρολογικές υπηρεσίες, εκεί που είχε ήλιο το έβλεπες και μαύριζε, μέχρι να πεις κίμινο ξεκίναγαν τα μπουμπουνητά και φούσκωναν τα ποτάμια. Στα οποία πολλές φορές έφτανε η σταφίδα, ο κόπος και το εισόδημα μιας ολόκληρης χρονιάς.

 Εκείνες τις εποχές ο Αύγουστος δεν ήταν «ανέμελος» μήνας αλλά ο μήνας της ετήσιας αγωνίας. Δεν ήταν του καύσωνα αλλά της καταιγίδας. Δεν κοιτάζαμε τον ουρανό να δούμε αν «ανατέλλει» το φεγγάρι αλλά αν θα μαζέψει σύννεφα και καταστροφή. Και δώσου κουκούλωμα και ξεκουκούλωμα η σταφίδα στο αλώνι, και δώστου ντάνιασμα,  σκέπασμα και αντιστρόφως οι καλαμωτές με τα σύκα. 

Όσοι ήμασταν επισκέπτες στο χωριό και δεν εξαρτιόμασταν από σταφίδες και σύκα μένουμε με τις μνήμες και τις εικόνες. Πολλοί όμως από εκείνους που όμως από τη συγκομιδή τους, έχουν και τραυματικές μνήμες για τις χρονιές που χάνονταν. Που μνήμες από πανσέληνο;

[Απλωμα της σταφίδας στη Μάδενα το 1940]

Το Τρανταφλέλ’.

Στο παρελθόν, κάθε «σαλεμένος», φτωχός συνήθως, άνθρωπος που κυκλοφορούσε στην Αγορά της Μυτιλήνης κι από κει στις γειτονιές γινόταν κέντρο ενδιαφέροντος, για να αντληθεί από αυτόν διασκέδαση και γέλιο. Συνάμα και επιβεβαίωση πολλών ότι αυτοί ήταν ανωτέρου επιπέδου και είχαν το δικαίωμα να τον τσιγκλάνε τον «αγαθό» για να λέει τα παλαβάτα του, έγραφε στην εφημερίδα «Πολιτικά» ο Παναγιώτης  Παρασκευαΐδης. 

Έτσι ο «τύπος», όπως τον διαμόρφωνε ο κοινωνικός του περίγυρος άθελα του συντελούσε στην «υγεία» των άλλων. Αυτοί όμως οι ιδιόρρυθμοι άνθρωποι ξεχώρισαν από το ανώνυμο πλήθος, έγιναν επώνυμοι και «γράψανε ιστορία» που τέρπει ή και διδάσκει και επόμενες γενιές. 

Ίσως ο πιο γνωστός και αγαπητός τύπος της Μυτιλήνης ήταν ο Τριαντάφυλλος Κουγιανός, ή όπως τον ήξεραν όλοι, το Τρανταφλέλ’. Ήταν πλανόδιος βιολιστής, σαντουρίστας, φάλτσος και κακόφωνος μα μερακλής και κεφάτος. Γύριζε με το όργανό του στις ταβέρνες και τα πανηγύρια και έπαιζε παλιά τραγούδια από οπερέτες ή και κλασικά κομμάτια πιστεύοντας πολύ στο μουσικό του δαιμόνιο. Το οξύθυμο βιολί του το ονόμαζε «στρατηγάριους» (προφανώς από το στραντιβάριους). Είχε παρουσιαστικό κακομοίρη, αλλά εσωτερικά ήταν το αντίθετο. «Ένα πλέλι είμι», έλεγε. «Τ’ Θεού  του μουρό». Είχε τη δική του φιλοσοφία και πίστευε στον εαυτό του και στο μουσικό του δαιμόνιο. Αγαθή ψυχή, δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Πέθανε το 1986.

Στην παράστασή μας «10 συν 1 γράμματα» έκανε τιμητικά το δικό του πέρασμα από τον καφενέ· τον υποδύθηκε με μπρίο ο Αλκιβιάδης Σουφλιάς, ο οποίος έζησε κιόλας τον Τριαντάφυλλο στα μικράτα του στη Μυτιλήνη.

Απόσπασμα από την τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ '' Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια''

Εδώ, ο Τριαντάφυλλος σε στιγμιότυπο της σειράς της ΕΡΤ «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», βασισμένης στο μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη. Γυρίστηκε το 1979 όταν ο Τριαντάφυλλος ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία https://youtu.be/r-OGEIOw7jk
ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/v/ezSjF7huGkn9beyS/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Οι αντιρρήσεις του Γ. Σεφέρη στο “Χαμένο κέντρο” του Ζ. Λορεντζάτου

Γράφει ο Σπύρος Κουτρούλης

Tο 1961 κυκλοφορεί με την ευκαιρία των 30 χρόνων από την έκδοση της “Στροφής” τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον Γ.Σεφέρη που περιλαμβάνει το δοκίμιο του Ζ. Λορεντζάτου “Το χαμένο κέντρο“.

Ο Σεφέρης γράφει μια επιστολή την οποία δεν στέλνει τελικά ίσως γιατί διατυπώνει κάποιες ουσιώδεις επιφυλάξεις στον Ζ.Λορεντζάτο. Συνοψίζει κατ’ αρχήν τις σκέψεις του τελευταίου προσπαθώντας να τις φωτίσει. Ο Λορεντζάτος συμπεραίνει ότι 

«α.πήγε στράφι η Ευρώπη από το Δάντη και πέρα γιατί με την Αναγέννηση έχασε το κέντρο της ή τη μεταφυσική της παράδοση.

 β. Εμείς, από το ’21 και πέρα, μόλις λευτερωθήκαμε από τον Τούρκο αγκαλιάσαμε την Ευρώπη κι από αυτή προσδιοριζόμαστε’ έτσι η χαλασμένη Ευρώπη μας κόλλησε την αρρώστια της’ χάσαμε κι εμείς το Κέντρο μας ή τη μεταφυσική μας παράδοση για το χατήρι της. 

γ. Άν δεν ξαναβρεθεί το χαμένο κέντρο , σ’ εμάς ή και στους έξω από εμάς, πάμε κι εμείς κι αυτοί κατά διαβόλου. 

δ. Κέντρο (το χαμένο)= “το εν ου εστι χρεία”= μεταφυσική παράδοση= παράδοση της Χριστιανικής Ανατολής= παράδοση του Ορθόδοξου Χριστιανού (δεν ξέρω αν πρέπει να προσθέσω του Έλληνα Χριστιανού, ούτε αν το έν ου εστι χρεία είναι ακριβώς η χριστιανική πίστη)» .

Με αυτό τον τρόπο ο Σεφέρης συνοψίζει τις σκέψεις του Ζ.Λ. Όμως στην συνέχεια ξεκινούν κάποιες αντιρρήσεις του: