Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΡΕΚΑΛΚΑΤΙ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΡΕΚΑΛΚΑΤΙ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2019

Δ. Παπαδάτος: Η ευγένεια της επιθυμίας

Δημοσθένης Παπαδάτος
Τα Πορτρέτα είναι το τελευταίο βιβλίο του Ιταλού ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκαλκάτι [Massimo Recalcati] που μας προσφέρεται στα ελληνικά –και το τρίτο από τον «Κέλευθο». Πρωτοεκδόθηκε το 2011, με αφορμή τα τριάντα χρόνια από το θάνατο του Ζακ Λακάν (1901-1981). Στο πρώτο και μεγαλύτερο μέρος του ο συγγραφέας μάς παρουσιάζει δέκα διαφορετικά «πρόσωπα» της επιθυμίας, εισάγοντάς μας στη λακανική προβληματική για έναν όρο που κυριαρχεί στα γραπτά του Φρόιντ. Στο δεύτερο («Ο δικός μου Λακάν»), ο Ρεκαλκάτι εξηγεί τη δική του «οφειλή» στο είδος της επιστροφής στον Φρόιντ που προτείνει ο Λακάν, καθώς και από ποιες απόψεις η σκέψη του κορυφαίου Γάλλου ψυχαναλυτή μάς αφορά ακόμα σήμερα.
Για ποιο πράγμα μιλάμε, όμως, όταν μιλάμε για επιθυμία; Και γιατί να είναι αυτή σημαντική σε καιρούς στερήσεων, όταν δηλαδή η βιολογική προϋπόθεση της επιθυμίας –η κάλυψη των πρωταρχικών αναγκών–, δεν είναι διόλου εξασφαλισμένη;
Ικανή και αναγκαία συνθήκη
Μια πρώτη απάντηση προσφέρει η γνωστή ευαγγελική ρήση: «Ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος» (Ματθ. Δ’4): ό,τι κάνει τη ζωή ανθρώπινη ξεπερνά κατά πολύ την εξασφάλιση της επιβίωσης. Στα Πορτρέτα, όπως και στα Χέρια της μητέρας (Κέλευθος 2017), ο Ρεκαλκάτι δείχνει την ιδιαιτερότητα της επιθυμίας σε σχέση με την ικανοποίηση των πρωταρχικών αναγκών, επιστρέφοντας σε μια μελέτη στα ορφανοτροφεία του Λονδίνου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο [R. Spitz, Il primo anno di vita, 1973]. Στη μελέτη αυτή, ο Ρενέ Σπιτς σημειώνει ότι παιδιά που είχαν φροντιστεί από καταρτισμένες νοσοκόμες εμφάνιζαν καταθλιπτικά συμπτώματα και πέθαιναν από ανορεξία. Ο ίδιος απέδωσε το γεγονός στην «πρωταρχική αποστέρηση» –σε αυτό που ο Ρεκαλκάτι λέει «απουσία της παρούσας παρουσίας του Άλλου της αγάπης» (σ. 45). Για τα παιδιά αυτά, η έλλειψη του βιώματος πως είναι επιθυμητά είχε αποδειχτεί πιο καθοριστική από τις συμβατικές φροντίδες: από την αναγκαία, αλλά όχι ικανή, συνθήκη της ανθρωπινότητας.