Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα πουλιά έχουν μια αρχετυπική σημασία για τον άνθρωπο. Με το πέταγμά τους στέκουν ανάμεσα στη δική του χοϊκή υπόσταση από τη μια και την ουράνια προέλευση και στόχευση της ύπαρξης από την άλλη: εικόνα ελευθερίας και ταυτόχρονα πρόκληση ανόδου. Έτσι, τόσο η μυθολογία, η γραμματεία, η λαϊκή παράδοση, όσο και η γλώσσα με τις μεταφορικές της χρήσεις και σημασίες είναι γεμάτη με εικόνες, λέξεις, σύμβολα αντλημένα από τον κόσμο των πουλιών.
Κείμενο – φωτογραφίες: Βασίλης Μαλισιόβας* ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ – 15/10/2024
Η διαχρονική τους παρουσία στην ελληνική παράδοση
Πριν δούμε πώς παρουσιάζονται στη γλώσσα, αξίζει να πούμε ότι η παρουσία τους είναι διαχρονική μέσα στην παράδοσή μας. Θα σταθούμε ενδεικτικά λίγο μόνο στη μήτρα του πολιτισμού μας, την αρχαιότητα. Στην Ιλιάδα τα πουλιά εμφανίζονται στις πιο καθοριστικές στιγμές της μάχης ως απεσταλμένοι του θεού ή και ως μεταμορφώσεις του και αλλάζουν τη ροή της. Από το πέταγμα ενός πουλιού μπορούσαν οι πολεμιστές να καταλάβουν την έκβαση της μάχης. Ο «οιωνός» είναι ακριβώς αυτό, ένα πουλί, από το πέταγμα του οποίου μπορεί κανείς να διακρίνει τα σημεία, θετικά ή αρνητικά. Έτσι επικράτησε και η σημερινή σημασία «καλός / κακός οιωνός». Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι θεοί συνδέονται ποικιλοτρόπως με τα πουλιά. Ας θυμηθούμε τον γύπα ως εκτελεστή του Δία και την «γλαυκώπιδα» Αθηνά, που έχει την όψη της κουκουβάγιας (πβ. τη φράση «κομίζει γλαύκα εις Αθήνας» για κάτι που δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας).
Και η μυθολογία βρίθει από εικόνες πουλιών: από τον Δία που έσμιξε με την Ήρα με τη μορφή κούκου, τον αετό που έτρωγε το συκώτι του Προμηθέα, τον Ηρακλή που καταδίωξε τις Στυμφαλίδες όρνιθες. Μέχρι τη λυπητερή ιστορία της Αλκυόνης που κλωσσάει τα αυγά της τον χειμώνα, και την γεμάτη ποίηση ιστορία του Πλάτωνα για το τελευταίο άσμα του κύκνου.
Και η μυθολογία βρίθει από εικόνες πουλιών: από τον Δία που έσμιξε με την Ήρα με τη μορφή κούκου, τον αετό που έτρωγε το συκώτι του Προμηθέα, τον Ηρακλή που καταδίωξε τις Στυμφαλίδες όρνιθες. Μέχρι τη λυπητερή ιστορία της Αλκυόνης που κλωσσάει τα αυγά της τον χειμώνα, και την γεμάτη ποίηση ιστορία του Πλάτωνα για το τελευταίο άσμα του κύκνου.
παγώνι: καμαρώνει/φουσκώνει σαν παγώνι (για υπέρμετρα εγωιστή). –Είδα και την Τόνια, καμάρωνε σαν παγώνι δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, που είναι αγγειοχειρουργός.
Είναι τόσες οι ονομασίες των πουλιών στην αρχαία γλώσσα, που οι περισσότερες από αυτές έχουν εκλείψει σήμερα (ίσως και τα αντίστοιχα είδη). Ποιος θα αναγνώριζε, σήμερα, λέξεις όπως: άρπυια, βρένθος, βύσσα, ιδαλίς, ικτίνος, κηρύλος, κρεξ, κύμβη, κύχραμος, λάρος, ορχίλος, ούραξ, πάππος, τροχύλος…. Είναι όλα ονόματα πουλιών. Αλλά και λέξεις με διαφορετική σήμερα σημασία, αναφέρονται σε είδη πουλιών. Έτσι π.χ. ο Φοίνιξ (από το «φοινός» = πορφυρός, βαθυκόκκινος) είναι ένα μυθολογικό πτηνό που ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του. Και ο κίναιδος (<κινώ + αιδοίο) δηλώνει ένα είδος θαλάσσιου πτηνού – που ίσως πήρε το όνομα αυτό από τις χορευτικές του κινήσεις, διότι η λέξη κίναιδος στην αρχαιότητα ήταν και μια (μάλλον μειωτική) λέξη για τον χορευτή.
Είναι τόσες οι ονομασίες των πουλιών στην αρχαία γλώσσα, που οι περισσότερες από αυτές έχουν εκλείψει σήμερα (ίσως και τα αντίστοιχα είδη). Ποιος θα αναγνώριζε, σήμερα, λέξεις όπως: άρπυια, βρένθος, βύσσα, ιδαλίς, ικτίνος, κηρύλος, κρεξ, κύμβη, κύχραμος, λάρος, ορχίλος, ούραξ, πάππος, τροχύλος…. Είναι όλα ονόματα πουλιών. Αλλά και λέξεις με διαφορετική σήμερα σημασία, αναφέρονται σε είδη πουλιών. Έτσι π.χ. ο Φοίνιξ (από το «φοινός» = πορφυρός, βαθυκόκκινος) είναι ένα μυθολογικό πτηνό που ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του. Και ο κίναιδος (<κινώ + αιδοίο) δηλώνει ένα είδος θαλάσσιου πτηνού – που ίσως πήρε το όνομα αυτό από τις χορευτικές του κινήσεις, διότι η λέξη κίναιδος στην αρχαιότητα ήταν και μια (μάλλον μειωτική) λέξη για τον χορευτή.
