Η συμβολή των Ελλήνων του Βυζαντίου στην Αναγέννηση

ΑΠΟ ΞΕΝΟΦΩΝ Α. ΜΠΡΟΥΝΤΖΑΚΗΣ

Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ
τεύχος 1910
31-03-2016

«…Οι σοφοί άνδρες της Ελλάδος κατέφυγαν διά την ασφάλειάν των προς τους ηγεμόνες της Ευρώπης φέρνοντας μαζί τους όλους τους αρχαίους συγγραφείς, χωρίς τους οποίους καμιά πρόοδος δεν είναι δυνατή».

 Αυτά έγραφε ο Philippe de Commines (1447-1511), συγγραφέας και διπλωμάτης, ο οποίος δεν ήταν ούτε χρονογράφος ούτε ιστορικός με την ακριβή έννοια του όρου, αλλά ένας εμβριθής αναλυτής της εποχής του, πράγμα που τον έκανε ευρύτερα γνωστό.

«…Οι σοφοί άνδρες της Ελλάδος κατέφυγαν διά την ασφάλειάν των προς τους ηγεμόνες της Ευρώπης φέρνοντας μαζί τους όλους τους αρχαίους συγγραφείς, χωρίς τους οποίους καμιά πρόοδος δεν είναι δυνατή». Αυτά έγραφε ο Philippe de Commines (1447-1511), συγγραφέας και διπλωμάτης, ο οποίος δεν ήταν ούτε χρονογράφος ούτε ιστορικός με την ακριβή έννοια του όρου, αλλά ένας εμβριθής αναλυτής της εποχής του, πράγμα που τον έκανε ευρύτερα γνωστό.

Ο Philippe de Commines υπήρξε ιστορικός των βασιλέων Λουδοβίκου ΙΑ’ και Καρόλου Η’. Σύμφωνα με την άποψη αυτού του Γάλλου ιστορικού, αν δεν είχε συμβεί η πτώση του Βυζαντίου, δεν θα ήταν δυνατόν να συντελεστεί η Αναγέννηση στον χώρο των γραμμάτων και γενικότερα της παιδείας στον δυτικό κόσμο. Πολλές παρόμοιες απόψεις σχετικά με την ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος κυκλοφορούσαν εκείνη την περίοδο, οι οποίες μεταλαμπαδεύτηκαν από γενιά σε γενιά.

Σε γενικές γραμμές, είχε αρχικά υιοθετηθεί ότι οι λόγιοι Έλληνες του Βυζαντίου εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη και άλλες ελληνικές περιοχές πριν και μετά την Άλωση από του Οθωμανούς, μετέφεραν στη Δύση μαζί με τα χειρόγραφα των αρχαίων και βυζαντινών συγγραφών και τη γνώση της κλασικής παιδείας και της βυζαντινής γραμματείας. Την άποψη αυτήν υποστήριζαν εξίσου Έλληνες και Δυτικοί συγγραφείς, όπως ο Φραγκίσκος Φίλελφος, ο οποίος γεννήθηκε το 1398 στην Πικεντία της Ιταλίας. Στην Κωνσταντινούπολη σπούδασε κοντά στον Ιωάννη Χρυσολωρά και αργότερα στον Χρυσοκόκκη και διακρίθηκε για την καθαρή και δόκιμη αττική γλώσσα του, για τη γνώση της ελληνικής φιλολογίας ενώ διέπρεψε στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Το 1454 διακηρύσσει σε επιστολές του προς τον Σουλτάνο τις ελπίδες του για τον εκχριστιανισμό του Πορθητή και για την ενδεχόμενη πολιτική συνεργασία της χριστιανικής Δύσης με τη μουσουλμανική Ανατολή. Ανάλογες απόψεις διατυπώθηκαν από τους Guarini, Petrus Crinitus, Marsiglio Ficino κ.ά. Έκτοτε, οι συγγραφείς των νεότερων χρονών, από τον Hodius ώς τον Tirabosci και από τον Γίββωνα και τον Villemain ώς τον Brunet de Presles, τον Voigt και τον Alexander Alexandrovich Vasiliev «εξήραν την ελληνικήν συμβολήν εις την Αναγγένησιν της κλασικής παιδείας και του ανθρωπισμού».

Μια συμπληρωματική προσέγγιση

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ ΕΧΕΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΡΡΕΟΝΤΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

του Παντελή Σαββίδη

Απο την Άλωση στη Γενοκτονία
Πριν μερικές ημέρες, στις 19 Μαίου, τιμήσαμε τα θύματα της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Και σήμερα, φέρνουμε στη μνήμη μας, για άλλη μια φορά, την Άλωση της Πόλης. Της Πόλης που με την ακτινοβολία της διατήρησε για μία χιλιετία και πλέον τον ελληνικό τρόπο, την ελληνική πρόταση ζωής. Την Πόλη που επηρέασε ακόμη και τη διάδοχη της Βυζαντινής, την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η πτώση της Κωνσταντινούπολης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση στην οποία συνέτρεξαν όλες οι προϋποθέσεις παρακμής και κατάρρευσης.

Άλωση

Είναι χαρακτηριστική περίπτωση μελέτης ενός ιστορικού γεγονότος για να αποφύγουν οι λαοί δυσάρεστες εξελίξεις σε ό,τι αφορά την κρατική τους υπόσταση.

Οι ξένοι το κάνουν. Οι έλληνες όχι. Γιατί;

Όσοι λαοί, σήμερα, διαθέτουν ευαίσθητες κεραίες και ικανές ηγεσίες, πήραν μέτρα, από νωρίς, για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο της παρακμής και της πτώσης.

Πριν μερικά χρόνια, στην ΕΡΤ3, κάναμε μια εκπομπή με βάση ένα ντοκυμαντέρ του ρώσου Αρχιμανδρίτη Τύχωνα για τα μαθήματα από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και με προσκεκλημένο τον ίδιο το ρώσο ιερωμένο.

Στήβεν Ράνσιμαν: Το Βυζάντιο κι εμείς

"Σερ Στήβεν Ράνσιμαν: Χρειαζόμαστε την πνευματική μετριοφροσύνη", 

6/11/2000, Επιμέλεια-Επιλογή αποσπασμάτων: Λαμπρινή Χ. Θωμά

Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από το σερ Στήβεν Ράνσιμαν, στο Ελσισιλντς της Σκωτίας, στον πατρογονικό πύργο του, τον Οκτώβρη του 1994, για λογαριασμό της ΕΤ3, στις δημοσιογράφους Χρύσα Αράπογλου και Λαμπρινή Χ. Θωμά. Για τεχνικούς λόγους, δεν «βγήκε» ποτέ στον αέρα. Και οι δύο δημοσιογράφοι θεωρούν την συνέντευξη αυτή από τις πιο σημαντικές της καριέρας τους, μια και ανήκει στο είδος των «συζητήσεων» που σε διαμορφώνουν και δεν ξεχνάς ποτέ. Θεωρούν ότι πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας, έστω και με μια τόσο θλιβερή αφορμή, όπως ο θάνατος του μεγάλου φιλέλληνα. Ο Flash.gr δημοσιεύει, για πρώτη φορά, αδημοσίευτα αποσπάσματα από την συνέντευξη αυτή.

Δημοσιογράφος: Πώς νοιώθει ένας άνθρωπος που ασχολείται τόσα χρόνια με το Βυζάντιο; Κουραστήκατε;

Δύσκολο να απαντήσω. Το ενδιαφέρον μου ποτέ δεν εξανεμίστηκε. Οταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτήν τη χώρα (σ.σ. τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφέρονταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως «δημιούργησα» ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (σ.σ. της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους. Είμαι ευτυχής, λοιπόν, που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

Κι ήταν ελκυστικό για σας όλα αυτά τα χρόνια;

Πιστεύω πως κάθε γεγονός της ιστορίας, αν αρχίσεις να το μελετάς σε βάθος, μπορεί να γίνει συναρπαστικό. Το δε Βυζάντιο το βρίσκω εξαιρετικά συναρπαστικό, γιατί ήταν ένας αυθύπαρκτος πολιτισμός. Για να μελετήσεις το Βυζάντιο, πρέπει να μελετήσεις την τέχνη, να μελετήσεις τη θρησκεία, να μελετήσεις έναν ολόκληρο τρόπο ζωής, που είναι πολύ διαφορετικός από το σημερινό.

Καλύτερος ή χειρότερος;

Ήταν το Βυζάντιο μια ελληνική αυτοκρατορία; Μια συζήτηση με τον Αντώνη Καλδέλλη

Μια συζήτηση με τον Ελληνοαμερικανό ιστορικό και Βυζαντινολόγο, Αντώνη Καλδέλλη, για την ταυτότητα της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και των κατοίκων της.

Το θέμα του σημερινού podcast του Reader για την Ελληνική ιστορία είναι η Βυζαντινή αυτοκρατορία και η χιλιόχρονη ιστορία της. Καλεσμένος είναι ο Ελληνοαμερικανός ιστορικός Αντώνης Καλδέλλης, ένας από τους κορυφαίους Βυζαντινολόγους στον κόσμο, με μια δική του, διαφορετική ματιά για τη θέση της Ανατολική Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην παγκόσμια ιστορία.



Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, με το δικό του podcast για το Βυζάντιο και την παγκόσμια κληρονομιά του (Byzantium and Friends), έχει συγγράψει μια πληθώρα βιβλίων για την ιστορία του Βυζαντίου (αν και όπως τονίζει, ο όρος είναι προβληματικός), καθώς και την πολιτική και εθνική ταυτότητα του: Romanland, Hellenism in Byzantium, Λαός και Εξουσία στο Βυζάντιο, The New Roman Empire: A History of Byzantium είναι μερικά από αυτά.

Στο κέντρο του έργου του Καλδέλλη βρίσκεται το ζήτημα της ταυτότητας της Ρωμανίας, όπως ονομαζόταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία από τους ίδιους τους κατοίκους της. Αυτό που τόσο η Δύση όσο και πολλοί Έλληνες, για τους δικούς τους λόγους, αντιλαμβάνονται ως μία κατά βάση Ελληνική αυτοκρατορία, στην πραγματικότητα σύμφωνα με τον Καλδέλλη ήταν αυτό που εννοούσε το όνομα της: ένα πρώιμο έθνος-κράτος με καθαρά Ρωμαϊκή ταυτότητα, παράδοση, πολιτική συγκρότηση και αυτοεικόνα.

Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης με τον κ. Καλδέλλη, της πρώτης του σε ελληνικό ΜΜΕ, εξερευνούμε το θέμα της ταυτότητάς τους Βυζαντίου. Πώς αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους οι κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και πώς τους έβλεπαν οι Δυτικοί; Ήταν Ρωμαίοι, Έλληνες ή Ελληνόφωνοι Χριστιανοί Ρωμαίοι; Ποιός ήταν ο ρόλος της Ελληνικής γλώσσας και της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης; Πότε και γιατί εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια μιας πρώιμης νεοελληνικής ταυτότητας;

Ακούστε τώρα το επεισόδιο:

https://open.spotify.com/embed/episode/1bg4JkdbXNaM1OtmUJaE88?utm_source=generator

reader.gr