Ο ακροβολιστής

Το περίπλοκο υφάδι, ο λαβύρινθος γνώσεων, εκρήξεων και προκλήσεων της άκρως ερεθιστικής (προκλητικά και αναρχικά) γραφής του Ρένου Αποστολίδη

Γεωργουσόπουλος Κώστας

11 Αυγούστου 2018 | 06:00

Το κείμενο που ακολουθεί είχε σχεδιαστεί να συμμετάσχει στον «έρανον» κειμένων που τώρα φιλοξενούνται στο αφιέρωμα του περιοδικού «Νέα Εστία» στον Ρένο Αποστολίδη, παραγγελία των φίλων γιων του Στάντη και Ηρκου. Δεν έφτασε εγκαίρως λόγω δυσεπίλυτων εμποδίων προσωπικών. Πάντως το κείμενο αυτό είναι κυρίως προσωπικό και όχι αξιολογικό. Άλλοι σημαντικοί γνώστες του έργου στο αφιέρωμα τοποθετούν τον ξεχωριστό αυτόν λογοτέχνη, μαχητή και άνθρωπο στη θέση που του πρέπει στη μεταπολεμική μας λογοτεχνία.

Εγώ γνώρισα το έργο του Ρένου έφηβος στην επαρχία όπου μεγάλωσα γιατί ο πατέρας μου, φιλόλογος, γυμνασιάρχης το 1952, στην Καλαμπάκα, ήταν συνδρομητής πολλών λογοτεχνικών περιοδικών (της «Νέας Εστίας» από το 1927!), ανάμεσα στα οποία και τα «Νέα Ελληνικά» (πρώτη περίοδο) του Ρένου Αποστολίδη. Εκεί νεαρός τότε έφηβος, «φανατικός για γράμματα», πρωτοήρθα σε επαφή με κείμενα του Νίκου Φωκά, της Μιμίκας Κρανάκη, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Μιχάλη Κατσαρού, της Λύντιας Στεφάνου, του Αιμ. Χουρμούζιου, του Θ. Δ. Φραγκόπουλου και κυρίως την άκρως ερεθιστική (προκλητικά και αναρχικά) γραφή του Ρένου Αποστολίδη. Ομολογώ πως στο άκρως επιθετικό εκείνο περιοδικό με οδήγησε η παρουσία της Μιμίκας Κρανάκη που είχε γεννηθεί στη Λαμία, την πατρίδα μου, και ήταν ιδιαίτερη μαθήτρια του πατέρα μου πριν φύγει το 1944 με το γνωστό γαλλικό πλοίο με τόσους άλλους κυνηγημένους (ανάμεσά τους ο Καστοριάδης, ο Αξελός, ο Παπαϊωάννου, ο Νίκος Σβορώνος, ο Ξενάκης) στο Παρίσι.

Εχοντας ως εφαλτήριο τη «Νέα Εστία» από το πρώτο τεύχος της είχα έρθει σε επικοινωνία και συχνά σε ταύτιση με κείμενα των συγγραφέων του "30. Ηταν λοιπόν για μένα (και για μερικούς συμμαθητές μου με το ίδιο χούι) ένα ηχηρό χαστούκι το μένος του Ρένου για τη γενιά του "30. Βλέπαμε βέβαια πως υπήρχε μια τιμιότητα σ" αυτή του την πολεμική. Τιμούσε και το τάλαντο και το συγγραφικό ήθος των συγγραφέων εκείνης της γενιάς. Την ενημέρωσή τους στα ευρωπαϊκά πρότυπα, στη σύγχρονη γραφή που άφηνε πίσω της την παρεξηγημένη στον τόπο μας ηθογραφία. Ο Ρένος όμως δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τη δημόσια εικόνα των συγγραφέων της γενιάς του "30, τις δημόσιες θέσεις τους, τις κριτικές τους προτιμήσεις που προωθούσαν επαναλαμβανόμενα μοντέλα γραφής και θεματογραφίας με τα σπουδαία, χωρίς αμφιβολία, έργα τους.

Ο ακροβολιστής

Το περίπλοκο υφάδι, ο λαβύρινθος γνώσεων, εκρήξεων και προκλήσεων της άκρως ερεθιστικής (προκλητικά και αναρχικά) γραφής του Ρένου Αποστολίδη

Του Κώστα Γεωργουσόπουλου- ΤΑ ΝΕΑ -11 Αυγούστου 2018

Το κείμενο που ακολουθεί είχε σχεδιαστεί να συμμετάσχει στον «έρανον» κειμένων που τώρα φιλοξενούνται στο αφιέρωμα του περιοδικού «Νέα Εστία» στον Ρένο Αποστολίδη, παραγγελία των φίλων γιων του Στάντη και Ηρκου. Δεν έφτασε εγκαίρως λόγω δυσεπίλυτων εμποδίων προσωπικών. Πάντως το κείμενο αυτό είναι κυρίως προσωπικό και όχι αξιολογικό. Αλλοι σημαντικοί γνώστες του έργου στο αφιέρωμα τοποθετούν τον ξεχωριστό αυτόν λογοτέχνη, μαχητή και άνθρωπο στη θέση που του πρέπει στη μεταπολεμική μας λογοτεχνία.

Εγώ γνώρισα το έργο του Ρένου έφηβος στην επαρχία όπου μεγάλωσα γιατί ο πατέρας μου, φιλόλογος, γυμνασιάρχης το 1952, στην Καλαμπάκα, ήταν συνδρομητής πολλών λογοτεχνικών περιοδικών (της «Νέας Εστίας» από το 1927!), ανάμεσα στα οποία και τα «Νέα Ελληνικά» (πρώτη περίοδο) του Ρένου Αποστολίδη. Εκεί νεαρός τότε έφηβος, «φανατικός για γράμματα», πρωτοήρθα σε επαφή με κείμενα του Νίκου Φωκά, της Μιμίκας Κρανάκη, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Μιχάλη Κατσαρού, της Λύντιας Στεφάνου, του Αιμ. Χουρμούζιου, του Θ. Δ. Φραγκόπουλου και κυρίως την άκρως ερεθιστική (προκλητικά και αναρχικά) γραφή του Ρένου Αποστολίδη. Ομολογώ πως στο άκρως επιθετικό εκείνο περιοδικό με οδήγησε η παρουσία της Μιμίκας Κρανάκη που είχε γεννηθεί στη Λαμία, την πατρίδα μου, και ήταν ιδιαίτερη μαθήτρια του πατέρα μου πριν φύγει το 1944 με το γνωστό γαλλικό πλοίο με τόσους άλλους κυνηγημένους (ανάμεσά τους ο Καστοριάδης, ο Αξελός, ο Παπαϊωάννου, ο Νίκος Σβορώνος, ο Ξενάκης) στο Παρίσι.

Εχοντας ως εφαλτήριο τη «Νέα Εστία» από το πρώτο τεύχος της είχα έρθει σε επικοινωνία και συχνά σε ταύτιση με κείμενα των συγγραφέων του "30. Ηταν λοιπόν για μένα (και για μερικούς συμμαθητές μου με το ίδιο χούι) ένα ηχηρό χαστούκι το μένος του Ρένου για τη γενιά του "30. Βλέπαμε βέβαια πως υπήρχε μια τιμιότητα σ" αυτή του την πολεμική. Τιμούσε και το τάλαντο και το συγγραφικό ήθος των συγγραφέων εκείνης της γενιάς. Την ενημέρωσή τους στα ευρωπαϊκά πρότυπα, στη σύγχρονη γραφή που άφηνε πίσω της την παρεξηγημένη στον τόπο μας ηθογραφία. Ο Ρένος όμως δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τη δημόσια εικόνα των συγγραφέων της γενιάς του "30, τις δημόσιες θέσεις τους, τις κριτικές τους προτιμήσεις που προωθούσαν επαναλαμβανόμενα μοντέλα γραφής και θεματογραφίας με τα σπουδαία, χωρίς αμφιβολία, έργα τους.

Εφηβος ήμουν και όπως κάθε έφηβος ήμουν επαναστατημένος και σχεδόν παρίας πολιτικά (ο πατέρας μου ήταν εξόριστος για τη συμμετοχή του στην Αντίσταση στον Εμφύλιο). Ηταν λοιπόν αναμενόμενο να προσχωρήσω, τουλάχιστον συναισθηματικά, στην αιχμηρή επιθετικότητα, συχνά την υψηλού ύφους λιβελογραφία, του Ρένου. Και δεν ήταν μόνο η θεματική των κειμένων του. Ηταν και το ύφος και το ήθος της γραφής. Αν υπάρχει κάποιο ανάλογο προηγούμενο στη νεοελληνική λογοτεχνία ήταν το ύφος, το αναρχικό και προκλητικά πολύπλοκο, του Γιάννη Σκαρίμπα, ενός συγγραφέα που ο Ρένος εκτιμούσε, αλληλογραφούσε και προέβαλλε στα περιοδικά του, όταν ο Κ. Θ. Δημαράς αποσιωπούσε τελείως την «Ιστορία της Λογοτεχνίας» του!

Νομίζω πως ο Ρένος εκτιμούσε στον Σκαρίμπα ό,τι χαρακτήριζε και τη δική του στάση στην αγορά των ιδεών εκείνες τις δύσκολες εποχές και για τις ιδέες, και για τα ήθη, και για την αισθητική. Μια κάθετη και απόλυτη άρνηση να αποδεχτούν τη νόρμα, τα στερεότυπα, την επίσημη επιδοκιμαζόμενη και βραβευόμενη ιδεολογία, άκρως μεγαλοαστική.

Ρένος Αποστολίδης καλεσμένος του Μ. Κατσιγέρα

ΠΗΓΗ: Ρένος - Ήρκος - Στάντης Αποστολίδης

O Ρένος Αποστολίδης με το Θέμο Στοφορόπουλο συζητούν για την ποίηση και για τον Γ. Σεφέρη

ΣΤΑ ΑΚΡΑ - « Ήρκος και Στάντης Αποστολίδης (φιλόλογοι-ιστορικοί)» | 19/02/19 | ΕΡΤ

Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Οι φιλόλογοι-ιστορικοί Ήρκος και Στάντης Αποστολίδης, τέκνα και συνεχιστές της επίμοχθης εργασίας του Ρένου Αποστολίδη, μάς μιλούν «ΣΤΑ ΑΚΡΑ» με τη Βίκυ Φλέσσα την Τρίτη 19 Φεβρουαρίου 2019 στις 10 το βράδυ στην ΕΡΤ2, για τον αήττητο στρατηγό, που έφθασε έως τη Βακτριανή τον Ελληνισμό. Αρχισυνταξία-δημοσιογραφική επιμέλεια: Βίκυ Φλέσσα.

Για τον Ρένο Αποστολίδη

Του Σπύρου Κουτρούλη

Τον Ρένο Αποστολίδη τον γνώρισα από τον καλό μου φίλο Μελέτη Μελετόπουλο. Ήταν κιόλας στα πρώτα χρόνια που είχε ξεκινήσει η "Νέα Κοινωνιολογία" και ο Μελέτης έκανε στο σπίτι του συγκεντρώσεις όπου συζητούσαμε επί ώρες με τον Ρένο για τον Ηράκλειτο, τον Νίτσε, τον ελληνικό εμφύλιο, την ελληνική διανόηση και την δική του πορεία. Στην συνέχεια τον επισκεφτήκαμε στο σπίτι του στην οδό Μηθύμνης και κατόπιν στο καινούργιο του σπίτι στο Χολαργό. Ένα άλλο βράδυ με τον Μελέτη και τον καθηγητή Γιώργο Παγουλάτο πήγαμε σε μια ταβέρνα στην Πεντέλη. Η κουβέντα ως συνήθως ήταν πολύ ενδιαφέρουσα και συνεχίστηκε μέχρι τις πρωϊνές ώρες στην πλατεία του Χαλανδρίου. 

Δεν θα επαναλάβω πόσο έγκυρος φιλόλογος ήταν αλλά το κύριο χαρακτηριστικό ήταν να εμπνέει ένα δυνατό αίσθημα ελευθερίας που δεν συμβιβαζόταν με τίποτε και με κανένα. Ο ίδιος αυτό το αίσθημα το πλήρωσε με μια συστηματική σιωπή έναντι του έργου του. Μια κριτική στην "Επιθεώρηση Τέχνης" για την "Πυραμίδα 67" και έκτοτε σιωπή,σπάνια γραφόταν κάτι για το έργο του. Είναι η συνήθης τακτική να αποφεύγεται η αντιπαράθεση με κάποιον που δεν συμφωνούμε μαζί του με τη προσδοκία (στην πραγματικότητα αυταπάτη γιατί η αξιοσύνη ενός υπάρχει ανεξάρτητα από τα δικά μας θετικά ή αρνητικά αισθήματα) ότι έτσι ο αντίπαλος δεν θα αποκτήσει υπόσταση (πολλά τα σχετικά παραδείγματα, αναφέρω ότι η σημαντική μελέτη του Γ.Καραμπελιά για το δημοτικό τραγούδι , που εκδόθηκε σχετικά πρόσφατα,δεν παρουσιάστηκε σε καμία κριτική βιβλίου σε αντίθεση με ότι συμβαίνει με την αντίστοιχη του Π.Μπουκάλα που χαίρει μεγάλης προβολής από τις εφημερίδες και την ΕΡΤ). 

Θεωρώ ότι τα έργα του Ρένου για τον εμφύλιο είναι ότι πιο σημαντικό έχει γραφτεί στην λογοτεχνία μας για την περίοδο αυτή (το "Κιβώτιο" του Άρη Αλεξάνδρου με κριτική διάθεση προς την τακτική της αριστεράς είναι συγκριτικά αναιμικό). Όμως δεν επιδέχεται να χρησιμοποιηθεί για την ιδεολογική ανάγνωση και χειραγώγηση της ιστορίας είτε από την μια είτε από την άλλη πλευρά. Παρουσιάζει τις δύο παρατάξεις του εμφυλίου να εναλλάσσουν τους ρόλους του θύτη και του θύματος. Τελικά βέβαια όλοι υπήρξαν χαμένοι και θύματα όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο να αναγνωριστεί όταν σκοπός είναι ο αντίπαλος να φορτωθεί με τις ευθύνες για ότι δυσάρεστο συνέβη. 

Δεν είναι τυχαίο ότι η δικτατορία, μετά την αντίδραση του Λαδά και των υπολοίπων πιο σκληρών, σταμάτησε την δημοσίευση της Ανθολογίας Αποστολίδη στις εφημερίδες όταν δημοσιεύτηκε ο "Α2 " και κάποια διηγήματα του Δ.Χατζή. 

Ο Ρένος μας έλεγε πίστευε ότι θέλεις , ο ίδιος στεκόταν ξένος από ιδανικά και πίστεις,αλλά να μην πεθάνεις, να ζήσεις για ότι πιστεύεις . Περιγράφει μια σκηνή όπου βρίσκεται στο σπίτι του - στην "μπλέ πολυκατοικία" στα Εξάρχεια κατά τα Δεκεμβριανά όπου βλέπει απέναντι του έναν αντάρτη του ΕΛΑΣ , που μετά από λίγο θα πέσει νεκρός από βολή αγγλικού τάνκ. Ο Ρένος τονίζει " το ζήτημα είναι να ζήσης αυτό που είσαι, όποιος είσαι! Όχι να πεθάνης γι' αυτό που είσαι!.."(Πυραμίδα 67, Βιβλιοπωλείο της Εστίας σελ.273). 

Ρένος Αποστολίδης: «Το δίχτυ»

Ρένος Αποστολίδης

 Τὸ δίχτυ* 

Πάντα ἔπιανα τὴν πέννα μὲ τὴν ἀπόφαση νὰ γράψω κάτι μεγάλο, «ποὺ νὰ τὰ λέῃ ὅλα»! Μιὰ πρώτη φλόγα ἔδιν' ἔν' ἄνοι-
γμα - κι αὐτό ἠταν! Γιόμισα ἔτσι ἀνοίγματα, πρὸς κάτι ποὺ θάταν «τὸ ὅλο» - μὰ ποῦ «τὸ ὅλο»! Φύλαγα ὕστερα τ' ἀνοίγμα-
τα σάν ἁπλές ρωγμές ἀπ' ὅπου κάτι μισόβλεπα - ἤ νόμιζα πὼς μισόβλεπα κάτι ποὺ θὰ μποροῦσε ἴσως κι ἄλλος νὰ μισοδῇ.Ὕστερα ἔλεγα : «Αὐτά εἰναι - τί νὰ κάνω; Αὐτός εἶμαι!» Καὶ  σιγά-σιγά, τὸ πῆρ' ἀπόφαση... Ἔτσι κι αὐτό ἐδῶ : ἕν' ἄνοιγμα.
    Τὸ βάζω γιὰ κλείσιμο - μ' ὅλο ποὺ θὰ ξετυλίγονταν (εἶχα δηλαδὴ τὴν πρόθεση) σὲ βιβλίο ὁλάκερο, μὲ τὸν ὄχι καὶ λίγο φιλόδοξο τίτλο:

    Ἀπόπειρα συνεννοήσεως.

     Βλέπω πολλούς -- κι ὁλοένα περσότερους -- νὰ βρίσκωνται σὲ μιὰ τρομερή διάσταση, ἄν ἐκφράζωμαι καλά, μὲ τὴν ἴδια τὴ ζωή τους. Βρίσκομαι κι ὁ ἴδιος; Ὄχι, τολμάω νὰ πῶ - μὰ εἶναι καὶ τόσο «ἰδιότυπη» ἡ «λύση» μου, ποὺ δέν μπορῶ νὰ τὴν προτείνω. Γιὰ νὰ μή μένῃ περιέργεια -- ἤ, τυχόν, ἰδέα πὼς κάνω τὸν ἔξυπνο, μὲ τὸ ἀζημίωτο, μὲς ἀπό 'να βιβλίο ποὺ ὁ ἄλλος τὸ πλήρωσε μὲ τέτοιον τίτλο (κ' ἴσως μ' ἀνάλογη προσδοκία) -- ἡ «λύση» μου συνίσταται στὴν (πολύ «παιδική») ἄ ρ σ η τοῦ ἑνός σκέλους τῆς «ἀντιθέσεως»: ἀγνόησα τὴ ζωή -- τὴ ζωή μου ! -- ἤ ὁπωσδήποτε ἕνα μεγάλο μέρος τῶν τυραννικῶν της «ἀσυμβίβαστων» μὲ τὴ συνείδησή μου, καὶ τραβάω τὸ δρόμο μου ἀδιάφορος γιὰ τὸ τέλος. Παράδοξα, δέν ἔρχεται πάλι κανένα «τέλος», δραματικό ποὺ λένε, τιμωρητικό μὲ δέν ξέρω ποιά «σκληρή μου τιμωρία». Βρίσκονται ἀκόμα κοντινοί ποὺ μ' ἀγαπᾶνε, συχνά μὲ βοηθοῦνε -- θὰ πρέπει λοιπόν νὰ τοὺς εἶμαι ὧρες-ὧρες κ' ἐξαιρετικά ἀξιαγάπητος -- περσότερο λέω θ' ἀγαπᾶνε τὰ παιδιά καὶ τὴ γυναῖκα μου ποὺ μ' ἀγαπᾶνε -- δηλαδή θὰ τοὺς λυποῦνται τρομερά τ ί τοὺς ἔ λ α χ ε ! -- μὰ ὄχι, ἀγαπᾶν κ' ἐμένα τόσες φορές σφοδρά, τὸ βλέπω !.. Ὁπωσδήποτε, εἴμαστε μπερδεμένοι ἐκεῖ, ἀγαπιόμαστε, καμπόσοι ποὺ δέν μπόρεσαν ν' «ἁπλουστέψουν» ἔτσι τὸ πρόβλημα, μ' ἐμένα ποὺ καὶ εἰς βάρος τους -- μπορεῖ ἄθελά μου, μὰ κ α ί εἰς βάρος τους, ἀναμφισβήτητα -- τόσο τὸ «ἁπλούστεψα» !.. Κάποτε κάθομαι κ' ἐξετάζω μήπως μ' ἀγαποῦν σὰν ἕνα «πείραμα»΄ ἕνα πείραμα ποὺ δέν πιστεύουν νάχῃ καλή «ἔκβαση», μὰ τὸ παρακολουθοῦν ὁπωσδήποτε, καὶ, μιά καὶ δέν κοστίζει πάρα πολλά, δίνουν στὸν ἑαυτό τους αὐτή τὴν πολυτέλεια - ἐντελῶς «ἰδιωτική» ἄλλωστε.