Η Νίκαια των Εξουσιών: με αφορμή την επέτειο των 1700 ετών από μια Σύνοδο που άλλαξε την Εκκλησία

Του Στρατή Ψάλτου 

Στις 28 Νοεμβρίου 2025 ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ πρόκειται να επισκεφθεί τη Νίκαια της Βιθυνίας (σημερινό İznik της Τουρκίας), όπου αναμένεται να συναντηθεί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, στο πλαίσιο της επετείου των 1700 χρόνων από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε εκεί το 325 μ.Χ.

Ελάχιστοι είναι εκείνοι που ενδιαφέρονται ουσιαστικά γι' αυτό το γεγονός. Ωστόσο, μέσα στους θεολογικούς κύκλους — είτε από επαγγελματική υποχρέωση είτε στο πλαίσιο του δούναι και λαβείν με την εκκλησιαστική ιεραρχία — παράγονται κείμενα και γίνονται εκδηλώσεις. Τα περισσότερα από αυτά μοιάζουν με “λιβανιστήρια” μιας εξουσιαστικής μνήμης.

Αν κάποια κείμενα θελήσουν πραγματικά να σταθούν στο ύψος ενός άλλου καλέσματος, τότε πρέπει να λάβουν υπόψη μια σημαντική διάσταση: τη μετάλλαξη της ταυτότητας της Εκκλησίας που εγκαινιάστηκε στη Νίκαια. Εκείνοι που είναι έτσι φτιαγμένοι, ώστε να μην θέλουν — και να μην τους θέλουν — κούφιοι θεσμοί, μπορούν να υποστηρίξουν ότι η Α’ Σύνοδος δεν ήταν μόνο μία ομολογία πίστεως· σήμαινε και είσοδο στον μηχανισμό της Αυτοκρατορίας. Αυτή είναι η κρίσιμη διάσταση.

Ο Ιωάννης Χρυσόστομος — αν και έζησε αργότερα — εξέφρασε μια θεμελιώδη αγωνία για το πώς η Εκκλησία μπορεί να χάσει το προφητικό της ήθος όσο πλησιάζει την εξουσία. Για εκείνον, Εκκλησία που αναζητά προστασία από τα ανάκτορα κινδυνεύει να γίνει «αυλική», να σιωπά όχι μόνο μπροστά στην αδικία, αλλά και στη λήθη του πνευματικού αγώνα. Η Νίκαια, ως ιστορική στιγμή, σηματοδοτεί ακριβώς αυτή την επικίνδυνη σύμπλευση.

Ο Κονδύλης και αυτό που δεν κατάλαβε σε σχέση με τη δύναμη

Του Στρατή Ψάλτου 

Με αφορμή την ανάμνηση του θανάτου του 

11 Ιουλίου 1998, πριν 27 χρόνια, πέθανε σε ηλικία 55 ετών ο Παναγιώτης Κονδύλης, αφήνοντας πίσω του ένα αξιοσημείωτο συγγραφικό έργο. Μέσα από αυτό είχε γίνει γνωστός, καθώς όχι απλώς απέφευγε τις δημόσιες εμφανίσεις, αλλά μέχρι τον θάνατό του δεν κυκλοφορούσε ούτε καν μία φωτογραφία του. 

 Το έργο αυτό, αρχικώς γραμμένο στα γερμανικά και μεταφρασμένο από τον ίδιο στα ελληνικά, τον καθιστούσε έναν αδιαμφισβήτητο μάστορα του ελληνικού γραπτού λόγου και ταυτόχρονα έναν σημαντικό, αλλά αμφιλεγόμενο, θεωρητικό. 

Όταν ακόμη ζούσε, αλλά κυρίως μετά θάνατον, γράφτηκαν πολλά και σημαντικά για το έργο του. Σε αυτό το μικρό σημείωμα, με αφορμή την ανάμνηση του θανάτου του, δεν έχω να προσθέσω κάτι σε αυτά. Θέλω μόνο να πω κάτι αναστοχαστικό για τη δική μου σχέση με το έργο του.

Ενώ στα χρόνια της εφηβείας μου είχα επηρεαστεί από τα έργα των Νεορθοδόξων, κυρίως του Γιανναρά, κάτι που με οδήγησε τελικώς να σπουδάσω και θεολογία, από το 1992 και ύστερα ήταν τέτοια η επίδρασή του Κονδύλη πάνω μου, ώστε τα περισσότερα από αυτά που έλεγαν οι παντός είδους ηθικολόγοι, θεολόγοι και ιδεολόγοι, θεωρούσα ότι δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μάσκες πίσω από τις οποίες καλυπτόταν κάθε φορά μία συνειδητή ή ασυνείδητη βούληση ισχύος, όπως έλεγε ο Κονδύλης. 

Πέρα ἀπὸ τὸ κίβδηλο: Ἡ πορεία καὶ ἡ τελευτὴ τοῦ γέροντος Βασιλείου (Γοντικάκη)

Στρατῆς Ψάλτου

Οἱ γιορτὲς στὴν Ἰβήρων θὰ εἶναι πλέον πιὸ φτωχές. Θὰ λείπει ὁ γέροντας Βασίλειος (Γοντικάκης), ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη τὴν Τετάρτη, 17 Σεπτεμβρίου 2025, σὲ ἡλικία 89 ἐτῶν. Εἶχε γεννηθεῖ στὶς 8 Φεβρουαρίου 1936 στὸ Ἡράκλειο τῆς Κρήτης καὶ ἦταν τὸ δεύτερο ἀπὸ τὰ ἐννιὰ παιδιὰ τῆς οἰκογένειας. Ἡ μάνα του Χρυσὴ ἦταν Μικρασιάτισσα πρόσφυγας στὴν Κρήτη καὶ ὁ πατέρας του, ὁ Κωνσταντῖνος Γοντικάκης, μαθηματικὸς καὶ διευθυντὴς τοῦ ἐκπαιδευτηρίου «Κοραῆς». 

Ὁ Βασίλειος σπούδασε θεολογία στὴν Ἀθήνα καὶ συνδέθηκε μὲ τὴν χριστιανικὴ ἀδελφότητα «Ζωή». Ὡστόσο, ἡ ὀργάνωση αὐτή, τόσο μέσα ἀπὸ τὴν ἔντονη κριτικὴ που δέχτηκε γιὰ εὐσεβισμό καί προτεσταντικὲς ἐπιδράσεις ὅσο καὶ μέσα ἀπὸ τὶς ἐσωτερικὲς διενέξεις τῶν μελῶν της γιὰ ζητήματα ἐξουσίας, ἄρχισε τὴ δεκαετία τοῦ ’60 νὰ χάνει κύρος καὶ ἀνθρώπους, κάποιοι ἀπὸ τοὺς ὁποίους στράφηκαν στὸ Ἅγιο Ὄρος. Ἡ πιὸ χαρακτηριστικὴ περίπτωση εἶναι ἐκείνη τοῦ Βασίλειου.

Ἀρχικῶς ἐκάρη μοναχὸς καὶ χειροτονήθηκε διάκονος καὶ ἱερέας στὴν Κρήτη τὸ 1961. Ὡστόσο, στὴ συνέχεια ἡ ἀναζήτησή του τὸν ὁδήγησε στὴ Γαλλία, ὅπου μεταξὺ ἄλλων μαθήτευσε στὴν τέχνη καὶ τὴ θεολογία τῆς εἰκονογραφίας κοντὰ σ’ ἕναν ξεχωριστὸ Ρῶσο δάσκαλο τοῦ Ἰνστιτούτου τοῦ Ἁγίου Σεργίου στὸ Παρίσι, τὸν Λεονὶντ Οὐσπένσκυ (1902-1987). Ἡ μαθητεία αὐτὴ στὸ Παρίσι ἔφερε τὸν Βασίλειο ἐγγύτερα στὶς πνευματικὲς καὶ πολιτισμικὲς ζυμώσεις, οἱ ὁποῖες ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἀναπτύσσονταν στὴ Γαλλία. Μέσα σ’ ἕνα κλίμα ἀμφισβήτησης τοῦ κυρίαρχου μοντέλου τοῦ ἀστικοῦ πολιτισμοῦ, στὸν Βασίλειο ὠρίσαμε ἡ ἀπόφαση νὰ στραφεῖ πρὸς τὴν ἀσκητικὴ παράδοση τοῦ Ἁγίου Ὀρους, τὸ ὁποῖο εἶχε ἐπισκεφθεῖ λίγα χρόνια πρίν, ἀναζητώντας μιὰ βαθύτερη πνευματικὴ διέξοδο. Ἔτσι, τὸ 1965 ἐγκαταστάθηκε σὲ κελὶ τῆς Σκήτης τῶν Ἰβήρων ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ γέροντα Παϊσίου, μὲ τὸν ὁποῖο εἶχε ἐπικοινωνία ἤδη ἀπὸ τὰ χρόνια ποὺ προηγήθηκαν.