Οι «Δρόμοι της Ρωσικής Θεολογίας»

Αν τυχόν κάποιος επιδιώξει να κατανοήσει τη ρωσική ιστορία, από τις απαρχές της έως και σήμερα, παραμερίζοντας τη θρησκευτική διάσταση, θα αποτύχει οικτρά.

Σωτήρης Δημόπουλος 

Όλες οι ιστορικές περιπέτειες αλλά, κυρίως, οι εσωτερικές διαδρομές της ρωσικής ψυχής είναι στενά συνυφασμένες με τις ορθόδοξες παραδόσεις, τις παρεκκλίσεις, τις επιθέσεις που δέχθηκαν, τη σχέση εντέλει του κράτους με την Εκκλησία και τη ρωσική ορθοδοξία. Με τον πληρέστερο και συνάμα βαθύτερο τρόπο μας παρουσιάζει αυτήν την αλήθεια ο πραγματικά σημαντικός π. Γεώργιος Φλορόφσκυ (1893-1979) στο μνημειώδες βιβλίο του «Δρόμοι της Ρωσικής Θεολογίας», ο α΄ τόμος του οποίου εκδόθηκε στα ελληνικά μόλις πριν λίγα χρόνια (2019) από τις Θεσσαλονικιώτικες εκδόσεις «Αθανασίου Αλτιντζή». Πρόκειται για μια άρτια έκδοση, σε εξαίρετη μετάφραση της Ευτυχίας Β. Γιούλτση, πλούσιο σχολιασμό και στο πολυτονικό. Το βιβλίο, παρά τον όγκο του -613 σελίδες-, διαβάζεται χωρίς δυσκολία, όχι μόνον λόγω της ωραίας γλώσσας του, αλλά και του ειρμού του, που συνδέει με συνεχή ροή σχεδόν 1000 έτη ιστορίας.

Ο Φλορόφσκυ, που ήταν ουκρανικής καταγωγής και εκπρόσωπος της σπουδαίας πλειάδας των διανοούμενων που βρέθηκαν ως πρόσφυγες στη Δύση, μετά την επικράτηση της επανάστασης του 1917, ως κεντρικό άξονα της ανάλυσής του αναδεικνύει τη σχέση της ρωσικής Ορθοδοξίας με την ελληνική πατερική παράδοση. Η σχέση αυτή δοκιμάζεται διαχρονικά από ποικίλους παράγοντες, όπως το παγανιστικό ψυχολογικό υπόστρωμα του ρωσικού λαού, τον ρωσικό «εθνικισμό» ως δύναμη συγκρότησης και ενίσχυσης του ρωσικού κρατισμού και τις δυτικές, κυρίως καθολικές, αλλά και προτεσταντικές, επιρροές που αλλοιώνουν τη βυζαντινή παράδοση. Απέναντί τους διακρίνει διορθωτικές και ανορθωτικές κινήσεις, όπως των Γερόντων της Ερήμου πέρα από τον Βόλγα ή της μοναστικής αναγέννησης στα τέλη του 18ου αιώνα, που προκάλεσε και την πνευματική έκρηξη του επόμενου αιώνα, στη ρωσική Θεολογία, Λογοτεχνία και Φιλοσοφία.

Ρωσία-Βυζάντιο και ο δυισμός της ρωσικής φύσης

Ψυχοσάββατο: Γέφυρα αγαπητικής συνάντησης με τους Κεκοιμημένους

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Από την αρχαιότητα ήδη, όλοι οι λαοί τιμούσαν και θυμόντουσαν τους νεκρούς τους, θεωρώντας τη μνήμη τους καθήκον ιερό. Στην αρχαία Ελλάδα, οι Αθηναίοι τελούσαν τα "Νεκύσια" και τα "Γενέσια", όπου προσέφεραν θυσίες και χοές στους προγόνους τους, δείχνοντας έτσι τον σεβασμό τους προς τους κεκοιμημένους. Παρόμοια, στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπήρχαν τα "Parentalia" ή "Dies Parentales", ετήσιες τελετές προς τιμήν των νεκρών, που συνοδεύονταν από δεήσεις και προσφορές. Αυτές οι πρακτικές δείχνουν ότι ο σεβασμός προς τους προγόνους είναι βαθιά ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση.

Η Εκκλησία μας, όμως, δίνει βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα στη μνήμη των κεκοιμημένων, καθώς η προσευχή μας δεν είναι μια απλή τελετουργική πράξη, αλλά έκφραση της πίστης μας στη συνέχιση της ζωής εν Χριστώ, εμπέδωση διάρκειας εκεί που τα πάντα δείχνουν ληγμένα. Το Ψυχοσάββατο είναι μια ημέρα αγάπης, κατά την οποίαν η Εκκλησία καλεί τους πιστούς να συμπροσευχηθούμε για όσους έφυγαν από αυτή τη ζωή, ελπίζοντας και αποβλέποντας εν τέλει στο μέγα έλεος του Θεού.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει:

 «Οὐκ ἐκεῖθεν μόνον βοήθειά τις γίνεται τοῖς κεκοιμημένοις, ἀλλὰ καὶ ἐνθένδε αὐτούς δύναταί τις ὠφελεῖν» (PG 63, 498). 

Οι «θεούσοι» και οι «αγαπούληδες» στην Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία

Οι «θεούσοι» και οι «αγαπούληδες» στην Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία

Τα δύο άκρα στην Εκκλησία

από Μύρων Ζαχαράκης

Οι χριστιανικές εκκλησίες σήμερα -και όχι μόνο στην Ελλάδα- θυμίζουν κάπως το Κομουνιστικό Κόμμα. Ισχυρότεροι ακόλουθοι και των δύο είναι κατά πλειοψηφία οι ηλικιωμένοι, και κάποιοι νέοι που έχουν μεγαλώσει μαζί τους, η πλειονότητα όμως της νεολαίας αποστασιοποιείται, επειδή αισθάνεται ότι πρόκειται για μορφώματα του παρελθόντος που απλώς επιβιώνουν ως κατάλοιπα. Στην Ελλάδα, υπάρχει μια έντονα αντιχριστιανική διάθεση, αφού όλο και περισσότεροι άνθρωποι –ακόμα και Χριστιανοί- όχι μονάχα απομακρύνονται σταθερά από τη χριστιανική Εκκλησία, αλλά και τη στηλιτεύουν με κάθε αφορμή. Όπως είναι γνωστό, το παλιότερο τρίπτυχο «πατρίς- θρησκεία- οικογένεια» έχει προ πολλού στιγματιστεί, γι’ αυτό και τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες η νεολαία το είχε απορρίψει και είχε στραφεί για καθοδήγηση στον πολιτικό χώρο της Αριστεράς. Επικρατούσε λοιπόν στη χώρα μας ένας διάσπαρτος «αριστερός» λόγος, ο οποίος υποσχόταν κολακευτικά στον ελληνικό λαό την ευμάρεια και την άνεση. Η σημερινή νεολαία έχει πάρει «διαζύγιο» από την παράδοση της Ελλάδας. Αγνοεί το παρελθόν και νιώθει πως δεν χρειάζεται να το μάθει. Όσο για τις αξίες, υποστηρίζει μια αφηρημένη «δημοκρατία», «ισότητα» και τη χορήγηση δικαιωμάτων, χωρίς να ξέρει τι σημαίνουν όλα αυτά στην πράξη, ενώ κρίνει ότι η θρησκεία είναι μια υπόθεση αυστηρά ατομική, κατάλληλη μόνο για τον εσωτερικό κόσμο του (φοβισμένου) ανθρώπου. Η πίστη, αν υπάρχει, πρέπει να μην εκφράζεται δημόσια, διότι μπορεί να θεωρηθεί κατάλοιπο αυταρχικών νοοτροπιών. Σήμερα, στη νεανική συνείδηση έχουν σχεδόν χρεοκοπήσει και τα δύο, τόσο η θρησκεία όσο και η Αριστερά. Η ελληνική νεολαία είναι κατά κάποιον τρόπο «μετέωρη». Αξίζει άραγε να έλθει στη ζωή μας ο γνήσιος χριστιανικός λόγος, ο οποίος θα παραμένει πάντα το «νέο κρασί» που τα κάθε είδους παλαιά «ασκιά» (Λκ. 5,36-39) είναι ανήμπορα να διατηρήσουν; Και αν, όπως πιστεύουμε, η απάντηση στο ερώτημα τούτο είναι καταφατική, τι είναι αυτό που εμποδίζει μια τέτοια «επιστροφή»; Κατά τη γνώμη μας, υπάρχουν δύο κύρια εμπόδια. Αμφότερα εμφιλοχωρούν εντός της Εκκλησίας, αν και όχι στα ίδια σημεία.

Η παραβολή του ασώτου είναι μυσταγωγική

Η παραβολή του ασώτου by George Kordis / Γιώργος

Κόρδης, Θεολόγος, αγιογράφος και ζωγράφος

Επιμέλεια, έρευνα Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος

...και όπως είπε και ο Νικόλαος Καβάσιλας:

«Ο Θεός είναι: πιο στοργικός από κάθε φίλο, πιο δίκαιος από κάθε κυβερνήτη, πιο τρυφερός από κάθε πατέρα, πιο πολύ μέλος μας από όσο τα ίδια μας τα μέλη, πιο αναγκαίος σε εμάς από την ίδια την καρδιά μας».

Η παραβολή του ασώτου είναι μυσταγωγική

Διαβάζω πολλές ερμηνείες για την παραβολή του Ασώτου. Επειδή είμαστε άνθρωποι αμαρτωλοί και έχουμε πολλές εμπειρίες ανάλογες και παραστάσεις, προσπαθούμε να προσαρμόσουμε την παραβολή στην πραγματικότητα μας. Ποιος ξέρει γιατί. Ίσως για να εξορκίσουμε κάποιες ενοχές, ίσως για να γιατρέψουμε κάποιες πληγές, ίσως επειδή έχουμε βάλει πολύ ψηλά κάθε άλλη ερμηνεία και παραμένουμε στα προφανή.

Η παραβολή όμως ΚΥΡΙΩΣ είναι μυσταγωγική. Είναι η πορεία του αποστάτη ανθρώπου μέσα από την παρακοή την αποστασία, την επιστροφή, την μετάνοια, το βάπτισμα, την θυσία του Χριστού, την Θεία Ευχαριστία, το πανηγύρι των ουρανών το αιώνιο. Είναι μια εξιστόρηση παραβολική αυτού πού λέγεται ιστορία του ανθρώπου και του Θεού.

Αγ. Γρηγόριος Νύσσης: Η αναζήτηση και γνώση του Θεού.

Ὅταν κανείς διαρκῶς ἀναζητεῖ τόν Θεό, τότε καί Τόν βρίσκει. Ὅταν ψάχνουμε τόν Θεό, ἤδη βρισκόμαστε στήν περιοχή τοῦ Θεοῦ. Διότι ὁ Θεός εἶναι παντοῦ καί φανερώνεται σ᾿ αὐτούς πού μέ πόθο Τόν ἀναζητοῦν. Δέν εἶναι ἄλλο τό νά ζητεῖς τόν Θεό καί ἄλλο τό νά Τόν βρίσκεις. Τό κέρδος τῆς ἀναζητήσεως εἶναι αὐτή ἡ ἴδια ἡ ἀναζήτηση. Διότι ἡ ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ εἶναι καί κοινωνία τοῦ Θεοῦ.

Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης
( Ἅπαντα τά Ἔργα ΕΠΕ 6, 472. Ὁμιλία Ζ’ εἰς τόν Ἐκκλησιαστήν)

Το ταξίδι μου στην Ορθόδοξη Εκκλησία

από π. Κάλλιστος Ware

O π. Κάλιστος Ware εξομολογείται τι συνέβη στην καρδιά του και έγινε ορθόδοξος, μίλησε για την φιλοκαλία, τον θάνατο, τον πόνο, την δύναμη του ονόματος του Χριστού και ανέφερε πως για να συγχωρήσεις χρειάζεται χρόνος.

Μετάφραση -Υποτιτλισμός Ιωσήφ Ροηλίδης

Ανάλυση της θεολογίας της εικόνας της Βαπτίσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού (πρωτοπρ. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος)

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβύτερου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, στα πλαίσια των μαθημάτων Αγιογραφίας των Αγίων Εικόνων της Ορθοδοξίας μας, που έγινε την Παρασκευή, 02-12-2005.

Σήμερα θ’ αναλύσουμε την εικόνα της Βαπτίσεως του Κυρίου. Τα γεγονότα εικονίζονται όπως περιγράφονται μέσα στο Ευαγγέλιο. Η Βάπτιση του Χριστού γίνεται ως εναρκτήριο έργο - πράξη του Χριστού - πριν από το δημόσιο έργο Του. Ο Χριστός βαπτίζεται δημόσια. Ο Χριστός δεν χρειαζόταν να βαπτιστεί.

Η βάπτιση έχει δύο λόγους θεολογικά. Δύο αιτίες. 

Πρώτον, η απαλοιφή των μέχρι την ημέρα της βαπτίσεως εκτελεσθέντων αμαρτημάτων. 

Και δεύτερον, η απαλλαγή από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος. 

Δύο πράγματα κάνει η βάπτιση. Η απαλλαγή από τις αμαρτίες που έκανες, και η απαλλαγή από το προπατορικό αμάρτημα. Για τις μεν αμαρτίες, μπορείτε να πείτε ότι ένα μωρό, δεν έκανε αμαρτία. Δεν το ξέρω αν έκανε ή όχι. Μπορεί και ένα κλάμα του παιδιού να είναι εγωιστικό. Αλλά υπάρχει η απαλλαγή από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος. Προσέξτε. Είναι πώς το βλέπεις αυτό το θέμα. Κανείς δεν είναι υπεύθυνος για τις αμαρτίες του Αδάμ και της Εύας. Δε φταίμε εμείς. Τότε θα πείτε γιατί να απαλλαγούμε από ένα πράγμα που δεν κάναμε. Προσέξτε. Αν εγώ τώρα ανεύθυνος ον, πετάξω σε αυτό το δωμάτιο ένα αέριο δηλητηριώδες και εσείς αρρωστήσετε στους πνεύμονες. Δε φταίτε εσείς, αλλά η δική μου τρέλλα το έκανε. Άρα κάποιος θα πρέπει να σας προστατέψει από τις συνέπειες του -προπατορικού- λάθους που έκανα, πριν να το σκεφτείτε εσείς, που ήταν η έκχυση του αερίου σε αυτό το δωμάτιο. Η προπατορική αμαρτία, δεν ήταν προσωπικό θέμα που έκανε ο Αδάμ και η Εύα. Ήταν η αμαρτία που τάραξε τα πάντα. Όλη την κτίση. Ακόμη και τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, με τα ζώα, με τα πάντα. Και όλα διαταράχθηκαν. Και παρόλο που όσοι γεννιόμαστε, γεννιόμαστε ως ανεύθυνοι [από το προπατορικό αμάρτημα], γεννιόμαστε όμως σε μια ταραγμένη αμαρτωλή ατμόσφαιρα.

''Φώτα'' - Ένα άγνωστο θρησκευτικό άρθρο του Παπαδιαμάντη (Γιώργος Βαλέτας, Από το Περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 1941)

Σήμερον η Εκκλησία ημών εορτάζει την μεγάλην εορτήν των Θεοφανείων, και ποιείται μνείαν της βαπτίσεως του Χριστού εν τω Ιορδάνη. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής, όστις έμβρυον εν τη μήτρα είχεν αναγνωρίσει τον Λυτρωτήν και εσκίρτησεν, ανήρ γενόμενος υπήρξε και ο πρώτος πιστεύσας, υποδείξας και κηρύξας τον Χριστόν. «Ίδε ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου», είπεν ότε είδε τον Ιησούν περιπατούντα. «Έρχεται άλλος οπίσω μου, ου ουκ ειμί ικανός λύσαι τον ιμάντα των υποδημάτων αυτού», έλεγε προς τους μαθητάς του. Τινές δε των μαθητών τούτων, εγκαταλιπόντες αυτόν, ηκολούθησαν τον Ιησούν, όθεν ο Ιωάννης εγκαρτερών και υποτασσόμενος έλεγεν, «Εκείνον δει

αυξάνειν, εμέ δε ελαττούσθαι». Εκ των μαθητών τούτων του Ιωάννου λέγεται ότι ήσαν ο Ανδρέας ο πρωτόκλητος και ο αδελφός αυτού Σίμων Πέτρος, όστις και πρώτος εκ των άλλων αποστόλων ωμολόγησε τον Χριστόν, «Ραββί, συ ει ο Χριστός, ο υιός του Θεού, συ ει ο βασιλεύς του Ισραήλ». Προς τούτον λοιπόν τον Ιωάννην, τον κηρύττοντα και βαπτίζοντα βάπτισμα μετανοίας, προσήλθεν ο Χριστός ως άνθρωπος και εβαπτίσθη θέλων να δώση το παράδειγμα.

Επειδή περί βαπτίσματος ο λόγος, καλόν νομίζω ενταύθα να υποβάλω πρακτικάς τινας παρατηρήσεις περί του τρόπου καθ’ ον τελείται παρ’ ημίν το Βάπτισμα.

Κυριακή προσευχή

Του Γεωργίου Μπαμπινιώτη 

"Καλά Χριστούγεννα" φίλες και φίλοι.

Δίνω σήμερα ένα κείμενό μου για την "Κυριακή προσευχή", που μού ζητούν εκλεκτοί φίλοι μου, όπως το έχω αναλύσει γλωσσολογικά και περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου "Η γλώσσα μας:  180 κείμενα για την γλώσσα" (Κέντρο Λεξικολογίας, 2020, σελ. 670). 

Κατά το κείμενο τού Ευαγγελίου, την παραδίδει ο ίδιος ο Κύριος στους ανθρώπους (εξ ου και «κυριακή» προσευχή), λέγοντας «οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς» και συνοδεύοντάς την με ένα πολύ διδακτικό ηθικό αλλά και γλωσσικό σχόλιο:

«Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε, ὥσπερ οἱ ἐθνικοί. Δοκοῦσι γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται. Μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε αὐτοῖς· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν» (Ματθ. 6, 7-9).

Εξ ορισμού ως προσευχή, ως κείμενο ευχών και αιτημάτων / παρακλήσεων, το κείμενο τής κυριακής προσευχής (γνωστό και ως «Πάτερ ἡμῶν») λειτουργεί με έναν κεντρικό μηχανισμό τής γλώσσας, την τροπικότητα. Είναι ο μηχανισμός τής γλώσσας που, άλλοτε γραμματικοποιημένος (με τη μορφή των εγκλίσεων τής προστακτικής, τής υποτακτικής και τής ευκτικής, όπως συμβαίνει στην Αρχαία Ελληνική) και άλλοτε λεξικοποιημένος (με «δείκτες τροπικότητας», όπως τα ας, να και θα στη Νέα Ελληνική), χρησιμοποιείται από τον ομιλητή τής Ελληνικής για επικοινωνιακές ανάγκες όπως η έκφραση επιθυμίας, ευχής, παράκλησης, προτροπής, προσταγής, απαγόρευσης, απειλής κ.τ.ό.

Το κείμενο τής κυριακής προσευχής είναι υπόδειγμα λιτότητας, περιεκτικότητας και ευθυβολίας. Περιλαμβάνει

Το ιστορικό συνέδριο του ΕΚΠΑ «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και προοπτικές» στην Orthodox TV

>> ΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ "Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ"

>> ΛΗΨΗ ΤΟΥ BOOKLET (ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΕΙΣΗΓΗΤΩΝ & ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ)

>> ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΜΕΤΑΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Την δυνατότητα να παρακολουθήσουν τις εργασίες του ιστορικής σημασίας συνεδρίου που διοργανώνει η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών υπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με τίτλο: «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και προοπτικές» στο κεντρικό κτήριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας, θα έχουν οι επισκέπτες της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Τηλεόρασης Orthodox TV.

Από την Κυριακή 24/11/2024 έως και την Πέμπτη 28/11/2024 οι μονάδες εξωτερικών μεταδόσεων 1+2 της Orthodox TV θα μεταδίδουν τον παλμό του σημαντικότερου επιστημονικού γεγονότος γύρω από την επιστήμη της Ορθόδοξης Θεολογίας τις τελευταίες δεκαετίες, δίνοντας την δυνατότητα της παρακολούθησης του συνόλου των κεντρικών συνεδριάσεων που θα πραγματοποιηθούν στο αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» του κεντρικού κτηρίου του ΕΚΠΑ.

Η Orthodox TV και το Orthodoxia.info ενώνουν τις δυνάμεις τους και δίνουν βήμα στους διαπρεπέστερους Έλληνες και ξένους Θεολόγους που θα καταλάβουν το βήμα του συνεδρίου σε μια προσπάθεια ενίσχυσης του διαλόγου κι ανάδειξης της πλούσιας θεολογικής παράδοσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Οι μεταδόσεις θα είναι διαθέσιμες στην διεύθυνση www.orthodoxtv.gr

Πιο συγκεκριμένα: (ΚΛΙΚ ΣΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ ΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ)

Η τελετή έναρξης

Οι πρωινές εργασίες της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου

Οι απογευματινές εργασίες της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου

Οι πρωινές εργασίες της τρίτης ημέρας του συνεδρίου

Οι απογευματινές εργασίες της τρίτης ημέρας του συνεδρίου

Οι πρωινές εργασίες της τέταρτης ημέρας του συνεδρίου

Οι απογευματινές εργασίες της τέταρτης ημέρας του συνεδρίου

Η θεματική τράπεζα λόγου το πρωινό της πέμπτης ημέρας του συνεδρίου

Οι πρωινές εργασίες της πέμπτης ημέρας του συνεδρίου

Η μουσική εκδήλωση και η λήξη το απόγευμα της πέμπτης ημέρας του συνεδρίου

ΠΗΓΗ -Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Μάρ Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, Ὀκτώ Ὕμνοι τοῦ Παραδείσου Posted by il Notaro

*

Μετάφραση-Εἰσαγωγή: Νατάσα Κεσμέτη

Εἰς Μνημόσυνον Δημητρίου Β. Τριανταφυλλίδη (1959-2024)

Ὁ Μάρ Ἐφραίμ, ὁ Ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, πολυγραφότατος ὕμνογράφος καί θεολόγος τοῦ 4ου αἰῶνα, τιμᾶται σέ ὁλόκληρο τόν χριστιανικό κόσμο. Ἀνακηρυγμένος ἀπό τούς ρωμαιοκαθολικούς ὡς Δάσκαλος τῆς Ἑκκλησίας, εἶναι ἰδιαιτέρως προσφιλής στήν Ὀρθόδοξη Συριακή Ἐκκλησία. Ἔγραψε ποικίλους ὕμνους, ποιήματα καί ὁμιλίες σέ στίχους, ὅπως ἐπίσης βιβλικές ἑρμηνεῖες σέ πεζό. Οἱ ἐργασίες του αὐτές, πού ἔχουν ἐπίσης χαρακτηρισθεῖ ὡς «πρακτική θεολογία», ἀποτελοῦσαν θεμελιακά ἔργα σέ ταραγμένους καιρούς. Ἦσαν τόσο δημοφιλῆ ὥστε, αἰῶνες μετά τήν κοίμησή του, χριστιανοί συγγραφεῖς έξέδιδαν ψευδεπίγραφα ἔργα μέ το ὄνομά του. Ἡ μεγάλου εὔρους μαρτυρία του φανερώνει τήν πρώιμη μορφή τῆς χριστιανοσύνης, στήν ὁποία οἱ ἰδέες τῆς Δύσης δέν ἔπαιζαν κανένα σημαίνοντα ρόλο. Ἔχει ἀναγνωριστεῖ ὡς ὁ πιό σημαντικός ἀπό ὅλους τούς Πατέρες τῆς Συριακῆς Ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης.

Ὁ σερ Σεμπάστιαν Μπρόκ, παγκόσμια αὐθεντία στά ἀφορῶντα τήν ἀραμαϊκή γλώσσα καί τήν συριακή γραμματεία, ἔχει δώσει μιάν ἔξοχη εἰσαγωγή ὡς πρός τόν τρόπο σκέψης τοῦ Μάρ Ἐφραίμ. Εἰδικά γιά τούς Ὕμνους τοῦ Παραδείσου ὀφείλεται νά τονιστεῖ ὅτι μᾶς μαθαίνει πῶς νά βλέπουμε τήν πραγματικότητα ὄχι μέ τά μάτια ἑνός ἑλληνιστῆ, ἀλλά μέ τά μάτια κάποιου ἀνήκοντος στήν ὁμάδα τῶν ἀρχαίων λαῶν: ἀπογόνων τοῦ Σήμ (γιοῦ τοῦ Νῶε) στήν Ἐγγύς Ἀνατολή καί τήν Ἀφρική, καί ἔχοντος σημιτική νοοτροπία. Πράγμα πού σημαίνει ὅτι στήν ἑλληνιστική ἀντίληψη προτεραιότητα εἶχε ἡ Μορφή, ἡ ὁποία καί ἀποτελοῦσε τό Πραγματικό. Δέν γνωρίζουμε ἄν ὁ Μάρ Ἐφραίμ θά συμφωνοῦσε ἤ ὄχι. Αὐτό ὅμως πού βλέπουμε στόν Ἐφραίμ δέν εἶναι Μορφές ἀλλά Σύμβολα. Ἐπιπλέον συχνά μετακινεῖ ται ἀπό τό ἀτομικό στό συλλογικό. Ἀκριβῶς στο σημεῖο αὐτό ὁ Σεμπάστιαν Μπρόκ διευκρινίζει:
Για τήν σημιτική νοοτροπία τῶν βιβλικῶν συγγραφέων καί τῶν Σύρων ποιητῶν, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἐφραίμ, εἶναι πάρα πολύ ἁπλή καί εὔκολη ἡ μετακίνηση ἀπό το συλλογικό στό ἀτομικό, καί ἀπό το ἀτομικό στό συλλογικό.

Βία – Οικουμενισμός – Ετερότητα από π. Ευάγγελος Παπανικολάου

O π. Ευάγγελος Παπανικολάου μιλά αποκλειστικά στο αντίφωνο:

Για το φαινόμενο της βίας στην ελληνική οικογένεια και κοινωνία συζητώντας την ποιμαντική πλευρά του ζητήματος.

Εις μιαν Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν εκκλησίαν. Περί Οικουμενισμού - αντι οικουμενισμού, κλπ.

Σχολιάζει τον  διαφορετικό τρόπο έκφρασης των ιερέων, τα πολλά και διαφορετικά λουλούδια στον κήπο της εκκλησίας και αποκαλύπτει ολόκληρη την  ιστορία με το "ορθόδοξο γλωσσόφιλο".

Ου Φονεύσεις. (Πατήρ Νικόλαος Λουδοβίκος)

Ου Φονεύσεις. (Πατήρ Νικόλαος Λουδοβίκος) 

Επιμέλεια - παρουσίαση: Μαρία Αναγνωστίδου. 

DE PROFUNDIS (TV100-18/03/22-25/03/22)

«ΤΟ ΚΩΔΙΟΝ ΠΑΡΕΛΘΕ...».

«ΤΟ ΚΩΔΙΟΝ ΠΑΡΕΛΘΕ...». 

Που πάει να πει: Παραμέρισε την προβιά του προβάτου!

Του Θανάση Ν Παπαθανασίου 

 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Το λιοντάρι μπορείς να το εμπιστευτείς˙  ο πάνθηρας εξημερώνεται˙  η δε οχιά θα σε προσπεράσει μόλις σε νοιώσει φοβισμένο.

Κάποιο άλλο πλάσμα λοιπόν θέλω να αποφεύγεις: Τους κακούς επισκόπους!

Μη φοβηθείς καθόλου την αξία του επισκοπικού θρόνου. Το ύψος του θρόνου είναι όλων των επισκόπων, η χάρις όμως δεν είναι όλων.

Παραμέρισε την προβιά προβάτου που φοράνε, και δες τον λύκο από κάτω.

Μην προσπαθείς λοιπόν να με πείσεις με λόγια. Πείσε με με τα έργα. Μισώ τις διδασκαλίες στις οποίες είναι αντίθετος ο τρόπος ζωής.

Τα όμορφα χρώματα ενός τάφου τα επαινώ, αλλά αηδιάζω με την μυρωδιά των σαπισμένων μελών που βγαίνει από μέσα του».

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ποιος έχει γράψει το κείμενο αυτό;

Όχι  κάποιος αντίθεος ή άθεος ή βλάσφημος ή αιρετικός ή εθεολόγητος (όπως θα πιθανολογούσαν μάλλον όσοι νοούν την πίστη σαν τυφλοπάνι).

Το κείμενο, αδέρφια, είναι ποίημα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου  – ναι, του ενός εκ των Τριών Ιεραρχών. Παρατίθεται σε δική μου απόδοση, με τίτλο («Τό κώδιον πάρελθε...») φράση του πρωτότυπου. 

Το κακό ως αποτέλεσμα της θνητότητας - κ. Διονύσιος Σκλήρης

Το Κατ’ εικόνα (αυτεξούσιο) του ανθρώπου είναι από τα σημαντικότερα αγαθά που παραχώρησε ο Θεός στον άνθρωπο, μα συνάμα από τις μεγαλύτερες ευθύνες καθώς η διαστρέβλωση αυτού είναι ο λόγος ύπαρξης του κακού. 

Οντολογικά το κακό δεν υφίσταται, όπως μας διδάσκουν οι Άγιοι Πατέρες, απεναντίας είναι μη ον, η θνητότητα του μεταπτωτικού ανθρώπου είναι αυτή που διαιωνίζει την παθολογική κατάσταση της αμαρτίας και εξ αυτής, οι ενέργειες των πράξεων μας συμβάλουν στην ύπαρξη του κακού. 

Ο άνθρωπος, όντας έρμαιος του προπατορικού αμαρτήματος και της κατάστασης του θανάτου και προσπαθώντας να επιβιώσει σε μια κοινωνία στην οποία επικροτείται το να «πατάς επί πτωμάτων», καταχράζεται ό,τι ο Θεός εποίησε.

 Έτσι λοιπόν, όπως υιός στην παραβολή του άσωτου υιού με ταπείνωση μετανοεί για τα ατοπήματα του στον πατέρα, έτσι και εμείς οφείλουμε να ταπεινωθούμε στο θέλημα του Τριαδικού Θεού και να βρισκόμαστε σε συνεχή μετάνοια για την συγχώρεση των αμαρτιών μας, με μόνο σκοπό την χάραξη της εν Χριστώ ζωής. 

Με τον κ. Διονύσιο Σκλήρη, θεολόγο και συγγραφέα 

Ο π. Γαβριήλ Τσάφος† φιλοξενεί την Αγία Γαβριηλία

Ο π. Γαβριήλ Τσάφος† φιλοξενεί την Αγία Γαβριηλία
Παπαγιάννη (ομιλεί η ίδια)

Η φιλοξενία έγινε στο Εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα Πατησίων (Λευκωσίας).

Ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη θεολογία

Ζωγραφική: Νεκτάριος Αντωνόπουλος

Γιώργος Γρηγορίου

Κείμενα, Χρήστος Γιανναράς

Χρήστος Γιανναράς και Ζαν- Λυκ Μαριόν.

Δύο συγγενείς πορείες, δύο ανάλογες αντιδράσεις

Χρήστος Γιανναράς. Από τον «θάνατο του Θεού» στην αποφατική θεολογία

Για τον Χρήστο Γιανναρά ο Φρειδερίκος Νίτσε (Friedrich Nietzsche) υπήρξε ο φιλόσοφος-προφήτης της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας[1]. Είχε το χάρισμα της πρόβλεψης και της προαγγελίας. Διακρινόταν για την οξυμμένη αντιληπτικότητά του και είχε τη ικανότητα της οξυδέρκειας. Στο βιβλίο του Η θέληση για δύναμη (Der Wille zur Macht), το 1887, σημειώνει ο Γιανναράς, ο Γερμανός φιλόσοφος εκθέτει το δικό του αφήγημα για την επερχόμενη ιστορία των δύο επομένων αιώνων. «Περιγράφω», αναφέρει εκεί, «αυτό που έρχεται και νομοτελειακά θα συμβεί. Περιγράφω την ανάδυση του μηδενισμού· ενός μηδενισμού που αποδίδω στον Χριστιανισμό· σ’ αυτήν την μηδενιστική θρησκεία».

Φωτογραφία: Βασίλης Γόνης

Προκειμένου να κατανοήσουμε τι εννοεί ο Νίτσε όταν χαρακτηρίζει τον Χριστιανισμό «μηδενιστική θρησκεία», θα πρέπει, μας λέει ο Γιανναράς, να λάβουμε υπ’ όψιν μας τις δύο εκδοχές της χριστιανικής θρησκείας που είχε γνωρίσει ο Γερμανός φιλόσοφος: τη ρωμαιοκαθολική και την προτεσταντική. Υπό τις δύο αυτές εκδοχές, γράφει, δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο Νίτσε γνωρίζει και αναφέρεται σε μία θρησκεία νοησιαρχική και ηθικιστική[2]. Αυτή είναι η θρησκεία που ονομάζει θρησκεία του μηδενός. Αυτής της θρησκείας «ο Θεός πέθανε» και τον Θεό αυτόν «τον σκοτώσαμε εμείς», θα γράψει στο έργο του Η χαρούμενη Επιστήμη (Die fröhliche Wissenschaft).

Για τον Γιανναρά, το διορατικό χάρισμα του Νίτσε συνίσταται στην πιστοποίηση ότι ο Θεός του, ο Θεός που πέθανε, είναι ο Θεός του μεσαιωνικού Χριστιανισμού. Η περί του θεού αυτού ήδη νεκρή νοητική κατασκευή είναι εκείνη που πέθανε· και φονείς του Θεού αυτού είμαστε όλοι εμείς· εμείς που δεχτήκαμε να επαληθεύεται η ύπαρξή του από την «ορθότητα» της συλλογιστικής μας μεθόδου, εμείς που μεταποιήσαμε τον Θεό σε νεκρό νοητικό είδωλο[3]. Το «ο Θεός πέθανε» σημαίνει ότι ο χριστιανικός Θεός, ο Θεός της χριστιανικής μεταφυσικής, είναι πλέον ένα νεκρό πλάσμα του νου, μία αφηρημένη έννοια, μία ειδωλοποιημένη συμβατική αξία. Το προφητικό κήρυγμα του Νίτσε για τον «θάνατο του Θεού» είναι μια άρνηση που μηδενίζει τα «νοητά είδωλα του Θεού» δίχως να αποκαλύπτει κάποια αλήθεια στη θέση τους. Πρόκειται για έναν ειδωλοκλαστικό αποφατισμό, που με τη μορφή του μηδενισμού εμφανίζεται ως η εσωτερική κρίση της δυτικής μεταφυσικής· μιας μεταφυσικής, η οποία στηριζόμενη στην αλλοτριωμένη από τον σχολαστικισμό αριστοτελική γνωσιοθεωρία, οικοδομείται επάνω στην προϋπόθεση της ύπαρξης του Θεού, ενώ σταδιακά τον αποκλείει από την παρουσία του στον κόσμο. Ο Θεός ταυτίζεται με τη νοητική σύλληψη της απρόσωπης και αφηρημένης πρώτης αιτίας του κόσμου ή της απόλυτης αυθεντίας στην Ηθική. Και στις δύο περιπτώσεις η ύπαρξή του είναι μία νοητική αναγκαιότητα κατοχυρωμένη με αποδεικτική επιχειρηματολογία[4], αλλά άσχετη με την ιστορική εμπειρία και την υπαρκτική περιπέτεια του ανθρώπου [5].

Δημήτρης Κουτρουμπής (1921-1983)

Ὁ Δημήτρης Κουτρουμπῆς ὑπῆρξε ἕνα ἀπὸ τὰ πρόσωπα ποὺ ἔπαιξαν καθοριστικὸ ρόλο στὰ θεολογικὰ πράγματα κατὰ τὸ δεύτερο ἥμισυ τοῦ 20oῦ αἰώνα, ἔχοντας συμβάλλει οὐσιαστικὰ γιὰ τὴν ἐπανεύρεση τῆς θεολογικῆς καὶ πνευματικῆς ἀλήθειας τῆς Ὀρθόδοξης παράδοσης, ποὺ ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε ἀρχίσει νὰ γλυστράει σὲ ἀκαδημαϊσμό, σχολαστικισμὸ καὶ εὐσεβισμό.

Δημήτρης Μαυρόπουλος – 05/03/2016 – ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Εἶναι δύσκολο νὰ μιλήσει κανεὶς γι’ αὐτὀν, δυσκολότερο νὰ τὸν σκιαγραφήσει. Πρόσωπο κάπως ἀντιλεγόμενο, ἀπὸ ἄλλους τιμήθηκε ὡς αὐθεντία καὶ ἀπὸ ἄλλους λοιδορήθηκε ὡς «σπερμολόγος»· ἄλλοι τὸν ἀγάπησαν γιὰ τὴν ἀλήθεια του καὶ τὴν καλοσύνη του καὶ ἄλλοι ἀντέδρασαν ἐξαιτίας τῆς παρρησίας του. Κατόρθωσε να συναντηθεῖ, μέσα ἀπὸ τὴν προσωπική του πορεία καὶ τὶς ἀναζητήσεις του, μὲ μεγάλα πνευματικὰ ρεύματα καὶ παραδόσεις, νὰ ἀντλήσει, ὅπως ἡ μέλισσα, ὅσους καλοὺς χυμούς, καὶ νὰ ὁλοκληρωθεῖ μἐσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία στὴν ὁποία γεννήθηκε καὶ παραδόθηκε.

Τὸ μεγάλο μυστήριο στὸ ὁποῖο τὸν ὁδήγησαν οἱ ἀναζητήσεις του καὶ ποὺ τὸ θεωροῦσε ὡς τὴν καταξίωση τοῦ ἀνθρώπου, ἦταν τὸ μυστήριο τῆς Σαρκώσεως τοῦ Λόγου. Τόνιζε ἰδιαίτερα τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ προσέλαβε τὴν παλαιὰ ἀνθρώπινη φύση, μὲ τὴν ἐμπειρία καὶ τὴ σφραγίδα ποὺ ἔφερε πάνω της, μιὰ σφραγίδα σύγχυσης καὶ θανάτου ὅτι χωρὶς νὰ ἀρνηθεῖ κανένα της στοιχεῖο, τὴν ἀνακαίνισε καὶ ταῆς ἀπέδωσε τὸ ἀρχαῖο της κάλλος, τὴν ἀρχαία της δόξα, κι ἔτσι ἀνακαινισμένη, σώα, ἀκέραιη καὶ ὑγιή, τὴν ἔστησε στὰ δεξιὰ τοῦ Πατρός. Αὐτὸ τὸ μυστήριο, τόνιζε ὁ Δημήτρης Κουτρουμπῆς, καλεῖ τὸν κάθε ἄνθρωπο νὰ ἐπιχειρήσει τὴν ἀνάλογη κίνηση: νὰ προσαγάγει τὴ φύση του -τὰ πάθη του, τὸ λόγο του, τὴν ἐμπειρία του, τὴν πορεία καὶ τὰ συμβεβηκότα τῆς ζωῆς του- στὸν ἀναστημένο Ἰησοῦ καὶ νὰ τὴν ἐναποθέσει στοὺς παντοκρατορικοὺς κόλπους τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὄχι ἀρνούμενος τὴ φύση του, ἀλλὰ περνώντας την ἀπὸ τὸ θάνατο τῆς κολυμβήθρας, γιὰ νὰ τὴν ὁδηγήσει στὴ μεταμόρφωση τοῦ Θαβώρ, σφυρηλατώντας σ’ αὐτὴ τὴν πορεία τὸν ἀνακαινούμενο ἄνθρωπο.

Συνήθιζε νὰ τονίζει ἐπίσης, ἀνάμεσα σὲ ἄλλες ἱστορίες ποὺ διηγόταν ἀπὸ τὸν Συναξαριστή, στὸν ὁποῖο ἐντρυφοῦσε, τὴν ἱστορία τοῦ ἁγίου Κόνωνα τοῦ Ἰσαυρίας: ὅταν ὁ μισόκαλος ἔστειλε τὰ δαιμόνια νὰ τὸν παρασύρουν στὴν ὁδὸ τῆς ἀπωλείας, ἐκεῖνος κατόρθωσε νὰ τὰ μεταστρέψει ἀπὸ δαιμόνια τῆς καταστροφῆς σὲ δυνάμεις ὑπηρετικὲς τοῦ ἀνθρώπου καὶ κατ’ ἐπέκταση τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐπεξηγοῦσε ὅτι ἔργο τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι νὰ ἀρνεῖται τὴ γνώση τοῦ κόσμου τούτου, ἀλλὰ νὰ τὴν προσάγει ὡς σμύρνα, χρυσὸ καὶ λιβάνι στὰ πόδια τοῦ ἐσπαργανωμένου Παιδίου.

Ὁ Δημήτρης Κουτρουμπῆς γεννήθηκε στὴν Ἀθήνα, στὶς 21 Ἰουλίου τοῦ 1921. Ὁ πατέρας του Γεώργιος, ἀθηναῖος ἔμπορος, καταγόταν ἀπὸ τὴν Καστανιὰ τῆς Σπάρτης, καὶ ἡ μητέρα του Ἀναστασία ἀπὸ τὸ Βάβδο τῆς Χαλκιδικῆς. Μοναχοπαίδι, ποὺ οἱ γονεῖς του τὸ ἀπέκτησαν σὲ μεγάλη σχετικὰ ἡλικία, ἔτυχε ἐπιμελημένης φροντίδας, ἰδιαίτερα γιατὶ ἀπὸ μικρὸς διακρίθηκε γιὰ τὶς νοητικές του ἱκανότητες. Οἱ παιδικὲς θρησκευτικὲς ἐμπειρίες του ἦταν ὁ τακτικὸς ἐκκλησιασμὸς μὲ τοὺς γονεῖς του, κάποια προσκυνήματα καὶ ἠθικὲς νουθεσίες ἁπλῶν ἱερέων τῆς ἐκκλησίας τῆς γειτονιᾶς του, μιὰ ἀνεπίγνωστη εὐσέβεια, ποὺ στὰ ἐφηβικά του χρόνια ὑποχώρησε. Τελειώνοντας τὸ Πειραματικὸ σχολεῖο Ἀθηνῶν, ἐγγράφεται τὸ 1938 στὴν ἰατρικὴ σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου, μὲ τὴ φιλοδοξία νὰ διακριθεῖ ὡς χειρουργός. Πρὶν ὅμως τελειώσει τὴ φοίτηση, ἕνα τραῦμα στὸ δεξί του πόδι ἐξελίσσεται σὲ φλεγμονὴ ἐπικίνδυνη γιὰ τὴ ζωή του. Αὐτὴ ἡ περιπέτεια καταλήγει τελικὰ σὲ ἀγκύλωση τοῦ δεξιοῦ γόνατος – μιὰ ἀναπηρία ποὺ θὰ ἔχει σημαντικὲς συνέπειες γι’ αὐτόν. Ἡ ἐξέλιξη αὐτὴ γίνεται ἀφορμὴ νὰ ἐκδηλωθοῦν ἔντονες μεταφυσικὲς ἀνησυχίες, καὶ ἡ ἀνάγκη ἐπιλογῆς νέων στόχων τὸν ὁδηγεῖ στὴν ἀναζήτηση ἀπαντήσεων σὲ θέματα ὑπαρξιακά. Βρισκόμαστε ἤδη στὶς ἀρχὲς τῆς γερμανικῆς κατοχῆς καὶ εἶναι φανερὸ ὅτι τὸ γενικὸ κλίμα ὀδύνης ἐπηρεάζει τὸν ψυχικό του κόσμο παράλληλα μὲ τὴν προσωπική του περιπέτεια. Διαβάζει θρησκευτικὰ ἔντυπα τῆς ἐποχῆς καὶ ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ κύκλους ποὺ αὐτὰ τὰ ἔντυπα ἐκφράζουν. Πρὶν ὅμως οἱ ἐπαφὲς αὐτὲς προλάβουν νὰ ἀποδώσουν, γνωρίζεται συμπτωματικὰ μὲ Ἰησουΐτες μοναχοὺς ποὺ παρεπιδημοῦν στὴν Ἀθήνα καὶ ποὺ ἡ θεολογική τους μόρφωση εἶναι ἐντυπωσιακή. Νομίζει ὅτι στὴν πνευματικὴ παράδοση ποὺ ἐκπροσωποῦν θὰ βρεῖ τὶς ἀπαντήσεις ποὺ ἀναζητάει, ἐνῶ παράλληλα τὸν συγκινεῖ ἰδιαίτερα τὸ λατρευτικὸ τυπικὸ τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Μὲ τὸ τέλος τοῦ πολέμου ἐπιχειρεῖ ἕνα ταξίδι στὴ Γαλλία, ὅπου γνωρίζεται μὲ μεγάλα ὀνόματα τοῦ Καθολικισμοῦ, καὶ ἐπιστρέφει στὴν Ἑλλάδα. Ἐδῶ, ὕστερα ἀπὸ ἐπίπονες ἐσωτερικὲς διευθετήσεις, ἀποφασίζει νὰ προσχωρήσει στὸ τάγμα τῶν Ἰησουϊτῶν καὶ τὸ Σεπτέμβριο τοῦ 1946 ἐντάσσεται στὶς τάξεις τους ὡς δόκιμος μοναχός. Τὸν ἴδιο μήνα ἐγκαταλείπει τὴν Ἑλλάδα γιὰ νὰ ἀρχίσει μιὰ ὁδοιπορία σὲ Δύση καὶ Ἀνατολή, σπουδάζοντας τὰ φαινόμενα καὶ τὰ νοούμενα τῆς ζωῆς μέσα ἀπὸ τὴ φιλοσοφία καὶ τὴ θεολογία τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας.

Χρήστος Γιανναράς (1935 – 2024): Προοπτικές για μία «υπαρξιστική» Ορθόδοξη θεολογία

25 Αυγούστου 2024

Από την 24η Αυγούστου του έτους 2024, ο Νεοέλληνας συγγραφέας, ακαδημαϊκός φιλόσοφος και θεολόγος, Χρήστος Γιανναράς, δυστυχώς δεν βρίσκεται πλέον μαζί μας. Το έργο του, πολλές δεκάδες βιβλία, μερικά πολυμεταφρασμένα και με διεθνή απήχηση, θα μένουν πίσω για να γονιμοποιούν τη σκέψη μας και να προκαλούν τον προβληματισμό.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Στο παρόν κείμενο, θα εκφράσουμε λίγες σκέψεις για την υπαρξιστική φιλοσοφία, η οποία τον επηρέασε στα πρώτα του βήματα και τον ώθησε να ξεκινήσει έναν διάλογο, ο οποίος συνεχίστηκε για έξι σχεδόν δεκαετίες. Στο πλαίσιο αυτό, καθοριστικής σημασίας στάθηκε ο Ρώσος υπαρξιστής φιλόσοφος Nicolas Berdyaev.

Πράγματι, οι Γιανναράς και Berdyaev, αμφότεροι φιλοσοφικά περσοναλιστές, έδωσαν μεγάλη αξία στη «σχέση» και στο «πρόσωπο» έναντι της ατομικότητας. Το «καλό» θεωρείται και από τους δύο σπάνιο και κατορθωτό από λίγα και ιδιαίτερα άτομα. Και οι δύο αντιλαμβάνονται τη φύση με αρνητικό πρόσημο, σαν κυριαρχία των «τυφλών» και κτηνωδέστερων ορμέμφυτων, και βλέπουν καθετί το καλό στον αντίποδά της.

Ο Berdyaev είναι ρητά υπαρξιστής. Όσο για τον Γιανναρά, εκείνος διάβασε από νωρίς με θαυμασμό τον Berdyaev, ενστερνιζόμενος στη συνέχεια τη θεωρία του π. Γεωργίου Florovsky για τη «Δυτική αιχμαλωσία», θεωρία την οποία επρόκειτο να επεκτείνει ο ίδιος αργότερα στον ελληνισμό. Στον σύντομο χώρο που έχουμε εδώ μπορούμε να δούμε ένα έργο εκάστου, γραμμένο κατά την ώριμη περίοδο της φιλοσοφικής του σκέψης.

Αρχικά, το βιβλίο του Γιανναρά με τίτλο Ενθάδε-Επέκεινα αποτελείται από σχόλια πάνω σε ορισμένα χωρία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, και είναι αφιερωμένο στην «κένωση» του Ιησού Χριστού. Κένωση, εξηγεί ο Χρήστος Γιανναράς, σημαίνει άδειασμα, παραίτηση από την ίδια του τη θεότητα, όπως αναφέρεται και στο χωρίο απ’ την επιστολή του Αποστόλου Παύλου (Φιλιπ. 2,7). Κένωση είναι η ελευθερία του να μπορείς, αν θέλεις, να είσαι κάτι άλλο από Θεός. Ακούγεται παράδοξο. Κι όμως, η Ενανθρώπιση του Χριστού είναι η ιδιότητα Του να υπάρχει και ως άνθρωπος. Η πράξη αυτή φανερώνει τον άχρονο τρόπο της θεϊκής ύπαρξης. Όχι ένα «τι» αλλά ένα «πώς», το γεγονός ότι ο Θεός υπάρχει, και μάλιστα όχι μόνος αλλά ως ελεύθερη και αγαπητική κοινωνία τριών προσώπων, απλώς επειδή θέλει να υπάρχει. Και ο λόγος που θέλει να υπάρχει, δεν είναι άλλο απ’ το ότι αγαπάει, απ’ το ότι ο ίδιος ο Θεός είναι αγάπη. Η Γραφή μας λέει πως ο «Θεός αγάπη εστί » (Α’ Ίωάν. 4, 16). Όχι πως ο Θεός διαθέτει αγάπη, αλλά πως ο Ίδιος είναι αγάπη. Ο τρόπος ύπαρξης του Θεού δηλαδή είναι η αγάπη.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία καθρεπτίζει αυτόν τον τρόπο ύπαρξης, ούσα μια ελεύθερη κοινωνία προσώπων που λατρεύουν τον Χριστό και συνυπάρχουν μέσα σε πνεύμα αγάπης. Αυτό είναι στην πραγματικότητα η Εκκλησία, η οποία μέχρι σήμερα παράγει Αγίους, αυθεντικά ολοκληρωμένους ανθρώπους που έχουν φωτιστεί από τη Χάρη του Θεού.

Σύμφωνα με τον Χρήστο Γιανναρά, δεν υπήρξε άλλη, θρησκευτική ή φιλοσοφική, πρόταση στην ιστορία της ανθρωπότητας που να βλέπει το νόημα (δηλ. την αιτία και τον σκοπό) της ύπαρξης και των υπαρκτών στον έρωτα του έλλογου Δημιουργού για τον κάθε άνθρωπο. Με τη λογική της γλώσσας μας, η αγάπη είναι μια σχέση ελευθερίας, όχι αναγκαιότητας. Σχέση μεταξύ όρων (συντελεστών της σχέσης) με υπαρκτική ετερότητα – αν οι όροι-συντελεστές δεν διαφοροποιούνται, τότε δεν προκύπτει σχέση.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΗΣ, ΤΗΝ ΥΣΤΑΤΗ ΠΡΑΞΗ ΑΓΑΠΗΣ, ΜΑΣ ΕΔΕΙΞΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΜΕΤΕΧΟΥΜΕ ΣΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ (ΘΕΟΣ), ΠΑΡΟΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΚΤΙΣΤΟΥ (ΑΝΘΡΩΠΟΙ).

Σύμφωνα και πάλι με τον Γιανναρά, η ιστορική προσωπικότητα του Ιησού Χριστού, με την ενσάρκωσή Της, την ύστατη πράξη αγάπης, μας έδειξε τον τρόπο να μετέχουμε στο Άκτιστο (Θεός), παρότι είμαστε μέρος του κτιστού (άνθρωποι). Χάρη σ’ αυτό, ο άνθρωπος αποκτά τη δυνατότητα να υπάρχει ελεύθερος απ’ τις ιδιότητες του κτιστού. Ο Θεός, λοιπόν, καλεί τον άνθρωπο να υπερβεί τις συνθήκες του υλικού μας κόσμου (ατομισμός, ορμέμφυτα, ναρκισσισμός κ.λπ.).

Τέλος, ο Χριστός συγκεφαλαιώνει στο πρόσωπό Του αυτόν τον τρόπο και μέσω Εκείνου το χάσμα κτιστού και Ακτίστου γεφυρώνεται. Για τον Γιανναρά, λοιπόν, το θεολογικό ζητούμενο δεν έγκειται σε κάποιες ορθές αφηρημένες αλήθειες αλλά σ’ έναν ολότελα διαφορετικό τρόπο ύπαρξης.

Ας περάσουμε τώρα στον Nicolas Berdyaev, ο οποίος εξέφρασε ακόμη εντονότερα το κάλεσμα για μία «υπαρξιστική» Ορθοδοξία.

Μετανεωτερικό πρόσωπο άνευ-φύλου: Εικόνα του Θεού της ορθόδοξης εκκλησίας;

Μετανεωτερικό πρόσωπο άνευ-φύλου: Εικόνα του Θεού της ορθόδοξης εκκλησίας;

Κριτική θεώρηση μιας θεολογικής πρότασης  περί Θεϊκού και ανθρώπινου προσώπου

 π. Γεώργιος Αναγνωστόπουλος 

Η ανάρτηση ΕΔΩ:

https://antifono.gr/metaneoteriko-prosopo-anev-fylou/