από Φώτης Σχοινάς
Τό κύριο συγγραφικό ἔργο τοῦ ἱεροῦ Δαμασκηνοῦ ἀναφέρεται στή Χριστολογία καί συγκεκριμένα στήν ἀντιμετώπιση τῶν δύο ἐναντίων Χριστολογικῶν αἱρέσεων, τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ καί τοῦ Νεστοριανισμοῦ, καί στή διατύπωση τοῦ ὀρθοδόξου περί τοῦ Χριστοῦ δόγματος. Ὅθεν ἡ Χριστολογία τοῦ Δαμασκηνοῦ ἀποτελεῖ μία πλήρη καί συστηματικά ἀρθρωμένη διδασκαλία. Ὄχι ὅμως μικροτέρας σπουδαιότητος εἶναι καί ἡ περί τοῦ ἁγίου Πνεύματος διδασκαλία του, μολονότι καταλαμβάνει πολύ λιγώτερη ἔκταση στά συγγράματά του ἐν σχέσει πρός τήν Χριστολογία.
Ὁ Δαμασκηνός συνδέει τή Χριστολογία μέ τήν Πνευματολογία. Ὅπως ὁ Θεός Πατήρ εἶναι ἀδύνατον νά εἶναι Ἄλογος, ἔτσι καί ὁ Λόγος εἶναι ἀδύνατον νά ὑπάρχει ἄνευ Πνεύματος. «Οὗτος τοίνυν ὁ εἷς καί μόνος Θεός οὐκ ἄλογος ἐστι. Λόγον δέ ἔχων οὐκ ἀνυπόστατον ἕξει, οὐκ ἀρξάμενον τοῦ εἶναι οὐδέ παυσόμενον∙ οὐ γάρ ἦν, ὅτε ἦν ποτέ Θεός ἄλογος{…}Δεῖ δέ τόν Λόγον καί Πνεῦμα ἔχειν».[1] Μετάφραση (Ν. Ματσούκα): «Αὐτός λοιπόν ὁ ἕνας καί μόνος Θεός δέν εἶναι ἄλογος. Κατά συνέπεια ἄν ἔχει Λόγο, δέν θά τόν ἔχει ἀνυπόστατο, ἐπειδή ἡ ὕπαρξη αὐτοῦ τοῦ Λόγου δέν ἔχει ἀρχή οὔτε θά παύσει νά ὑπάρχει∙ γιατί δέν ὑπῆρχε διάστημα, κατά τό ὁποῖο ἦταν κάποτε ἄλογος Θεός{…} Ἐπιπλέον ὁ Λόγος πρέπει νά ἔχει Πνεῦμα».[2] Ὅπως ἡ ἀνθρωπίνη ψυχή ἔχει νοῦ, λόγο καί πνεῦμα, ἔτσι καί τό ἀρχέτυπό της, ὁ Τριαδικός Θεός, διακρίνεται σέ Νοῦ (Πατήρ), Λόγο (Υἱός) καί Πνεῦμα. Ἡ διαφορά εἶναι ὅτι στήν ἀνθρωπίνη ψυχή ὁ νοῦς, ὁ λόγος καί τό πνεῦμα δέν ἀποτελοῦν ἰδιαίτερες ὑποστάσεις/πρόσωπα, εἶναι ἁπλῶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἐνῶ στήν Τριαδική θεότητα ὁ Νοῦς, ὁ Λόγος καί τό Πνεῦμα εἶναι αὐθυπόστατα Πρόσωπα, ἰδιαίτερες αὐθυπόστατες Ὑπάρξεις. «Ἀλλ’ὥσπερ Θεοῦ Λόγον ἀκούσαντες οὐκ ἀνυπόστατον{…}ἀλλ’οὐσιωδῶς ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναμον οὕτω καί Πνεῦμα μεμαθηκότες Θεοῦ τό συμπαρομαρτοῦν τῷ Λόγῳ (=πού συνοδεύει τόν Λόγο) καί φανεροῦν αὐτοῦ τήν ἐνέργειαν οὐ πνοήν ἀνυπόστατον ἐννοοῦμεν{…}ἀλλά δύναμιν οὐσιώδη, αὐτήν ἐφ’ἑαυτῆς ἐν ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, ἐκ τοῦ Πατρός προερχομένην καί ἐν τῷ Λόγῳ ἀναπαυομένην καί αὐτοῦ οὖσα ἐκφαντικήν οὔτε χωρισθῆναι τοῦ Θεοῦ, ἐν ᾧ ἐστι, καί τοῦ Λόγου, ᾧ συμπαρορματεῖ{…}ἀλλά καθ’ὁμοιότητα τοῦ Λόγου καθ’ὑπόστασιν οὖσα, ζῶσαν, προαιρετικήν, αὐτοκίνητον, ἐνεργόν{…}μήτε ἀρχήν ἔχουσα μήτε τέλος∙ οὔτε γάρ ἐνέλειψέ ποτε τῷ Πατρί Λόγος οὔτε τῷ Λόγῳ Πνεῦμα».[3]
Ὁ Δαμασκηνός συνδέει τή Χριστολογία μέ τήν Πνευματολογία. Ὅπως ὁ Θεός Πατήρ εἶναι ἀδύνατον νά εἶναι Ἄλογος, ἔτσι καί ὁ Λόγος εἶναι ἀδύνατον νά ὑπάρχει ἄνευ Πνεύματος. «Οὗτος τοίνυν ὁ εἷς καί μόνος Θεός οὐκ ἄλογος ἐστι. Λόγον δέ ἔχων οὐκ ἀνυπόστατον ἕξει, οὐκ ἀρξάμενον τοῦ εἶναι οὐδέ παυσόμενον∙ οὐ γάρ ἦν, ὅτε ἦν ποτέ Θεός ἄλογος{…}Δεῖ δέ τόν Λόγον καί Πνεῦμα ἔχειν».[1] Μετάφραση (Ν. Ματσούκα): «Αὐτός λοιπόν ὁ ἕνας καί μόνος Θεός δέν εἶναι ἄλογος. Κατά συνέπεια ἄν ἔχει Λόγο, δέν θά τόν ἔχει ἀνυπόστατο, ἐπειδή ἡ ὕπαρξη αὐτοῦ τοῦ Λόγου δέν ἔχει ἀρχή οὔτε θά παύσει νά ὑπάρχει∙ γιατί δέν ὑπῆρχε διάστημα, κατά τό ὁποῖο ἦταν κάποτε ἄλογος Θεός{…} Ἐπιπλέον ὁ Λόγος πρέπει νά ἔχει Πνεῦμα».[2] Ὅπως ἡ ἀνθρωπίνη ψυχή ἔχει νοῦ, λόγο καί πνεῦμα, ἔτσι καί τό ἀρχέτυπό της, ὁ Τριαδικός Θεός, διακρίνεται σέ Νοῦ (Πατήρ), Λόγο (Υἱός) καί Πνεῦμα. Ἡ διαφορά εἶναι ὅτι στήν ἀνθρωπίνη ψυχή ὁ νοῦς, ὁ λόγος καί τό πνεῦμα δέν ἀποτελοῦν ἰδιαίτερες ὑποστάσεις/πρόσωπα, εἶναι ἁπλῶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἐνῶ στήν Τριαδική θεότητα ὁ Νοῦς, ὁ Λόγος καί τό Πνεῦμα εἶναι αὐθυπόστατα Πρόσωπα, ἰδιαίτερες αὐθυπόστατες Ὑπάρξεις. «Ἀλλ’ὥσπερ Θεοῦ Λόγον ἀκούσαντες οὐκ ἀνυπόστατον{…}ἀλλ’οὐσιωδῶς ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναμον οὕτω καί Πνεῦμα μεμαθηκότες Θεοῦ τό συμπαρομαρτοῦν τῷ Λόγῳ (=πού συνοδεύει τόν Λόγο) καί φανεροῦν αὐτοῦ τήν ἐνέργειαν οὐ πνοήν ἀνυπόστατον ἐννοοῦμεν{…}ἀλλά δύναμιν οὐσιώδη, αὐτήν ἐφ’ἑαυτῆς ἐν ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, ἐκ τοῦ Πατρός προερχομένην καί ἐν τῷ Λόγῳ ἀναπαυομένην καί αὐτοῦ οὖσα ἐκφαντικήν οὔτε χωρισθῆναι τοῦ Θεοῦ, ἐν ᾧ ἐστι, καί τοῦ Λόγου, ᾧ συμπαρορματεῖ{…}ἀλλά καθ’ὁμοιότητα τοῦ Λόγου καθ’ὑπόστασιν οὖσα, ζῶσαν, προαιρετικήν, αὐτοκίνητον, ἐνεργόν{…}μήτε ἀρχήν ἔχουσα μήτε τέλος∙ οὔτε γάρ ἐνέλειψέ ποτε τῷ Πατρί Λόγος οὔτε τῷ Λόγῳ Πνεῦμα».[3]
