Λάμπρος Κατσώνης - Τέτοιες ἡμέρες ἦταν. Καλοκαίρι τοῦ 1789.

[ θαρσαλέος γὰρ ἀνὴρ ἐν πᾶσιν ἀμείνων

ἔργοισιν τελέθει, εἰ καί πόθεν ἄλλοθεν ἔλθοι

ΟΜΗΡΟΣ, Ὀδύσσεια, Ραψωδία η ]

Ἁλώνιζε τὸ Αἰγαῖο. Σκόρπιζε τὴν συμφορὰ σὲ κάθε τουρκικὸ πλεούμενο πού ἔβρισκε στὸν δρόμο του. Ἦταν ἀτρόμητος καὶ δυνατός.

Τό εἶχε ἀποδείξει. Ἀντιμετώπιζε ἄφοβα καὶ μονάχος του τὸν ἐχθρό, ὅσο μεγάλος κι ἂν ἦταν. Στό ἄκουσμα καὶ μόνον τοῦ ὀνόματός του, οἱ βάρβαροι ἔτρεχαν νὰ κρυφτοῦν στὸ πλησιέστερο λιμάνι. Ἕνα ἀπὸ τὰ κρησφύγετα τῶν δειλῶν ἦταν τὸ λιμάνι τῆς Τζιᾶς.

Ὁ Λάμπρος Κατσώνης, ὁ ἄσπονδος ἐχθρὸς τῶν τούρκων, δὲν ἄργησε νὰ φθάσει μέχρις ἐκεῖ. Τοὺς πολέμησε, τοὺς νίκησε καὶ τὸ ἔκανε ὁρμητήριο γιὰ τὶς καταδρομὲς πού ἐπιχειροῦσε σὲ Δαρδανέλλια, Κρήτη καὶ Λυβικὸ Πέλαγος.

Ὁ Σουλτᾶνος εἶχε πάρει τὸ μήνυμα. Δὲν μποροῦσε νὰ ὑποτάξει τὸν στόλο τοῦ Κατσώνη. Σκέφτηκε λοιπὸν νὰ τοῦ προτείνει συμβιβασμὸ ὥστε νὰ σταματήσει τὶς ἐπιδρομὲς. Καί, διὰ τοῦ Στεφάνου Μαυρογένη, διερμηνέα τοῦ ὀθωμανικοῦ στόλου, τοῦ στέλνει τὴν παρακάτω ἐπιστολὴ.

"(..) Ἀνδρειώτατε Ἥρωα καὶ γενναῖε Λάμπρε Κατσώνη,

Ἔφθασαν εἰς τὰ ὦτα τοῦ Μεγαλειωτάτου καὶ εὐσπλαχνικωτάτου Κυρίου μου καὶ αὐθέντου μου σουλτάνου Χαμίτου, τὰ ἀνδρεῖα σου κατορθώματα καὶ ἀπορεῖ καὶ αὐτὸς καὶ ὅλο τὸ Διβάνιόν του, διὰ ποίαν αἰτίαν, καθ 'ὅ, ὑπήκοος Αὐτοῦ, ἀπεστατήσατε καὶ κατατρέχετε τὴν ἐπικράτειαν αὐτοῦ μὲ μίαν τοιαύτης θαλάσσιον δύναμιν, φερόμενος ὡς ἄσπονδος ἐχθρὸς αὐτοῦ ἥτις εἶναι πατρὶς σας, χωρὶς ἄλλωστε νὰ πάθητε ἀδικίαν παρ' αὐτοῦ.

Μόλον τοῦτο, ὅσην φθορὰν καὶ ἂν διαπράξατε καὶ ὅσα ὀθωμανικὰ αἵματα ἐχύσατε, ὅλα αὐτὰ τὰ συγχωρεῖ καὶ σᾶς ἀναγνωρίζει μ' ὅλους τοὺς ὀπαδοὺς σας, ὡς εὐγενεῖς καὶ παντὸς φόρου ἐλευθέρους.

Πρὸς δὲ τούτους, εἰς μὲν τοὺς ὀπαδοὺς σας χαρίζει διαδοχικῶς μίαν τῶν νήσων, ὁποίαν αὐτοὶ εἰς τὸ Ἰκάριον πέλαγος ἐκλέξωσι, τὴν δὲ ὑμετέρα γενναιότητα, καθιστᾶ ἡγεμόνα καὶ χαρίζεται αὐτῆς διακοσίας χιλιάδας χρυσίον, ἂν παραιτηθῆτε ἀπὸ τὴν ὑπηρεσίαν τῆς Ρωσσίας.

Ζ. Λάμπρος Κατσώνης – Η αντίσταση των Ελλήνων από το 1453 έως το 1821

του Γιώργου Καραμπελιά από το βιβλίο του 1821, Η Δυναμική της Παλιγγενεσίας

Mετά τον πρώτο ρωσο-τουρκικό πόλεμο, που κλόνισε βαθύτατα την οθωμανική Αυτοκρατορία, η Αικατερίνη ετοιμάστηκε για έναν «δεύ­τερο γύρο», συνάπτοντας συμμαχία με τους Αψβούργους, γύρω από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαμελισμού της ευρωπαϊκής Τουρκίας, προσπα­θώντας να χρησιμοποιήσει συστηματικότερα τους Έλληνες και τους λοιπούς ορθοδόξους.

Όπως, παλαιότερα, η Βενετία και η Ισπανία, η Ρωσία επιδιώκει την κινητο­ποίηση των χριστιανικών πληθυσμών, κατ’ εξοχήν των Ελλήνων της Πελοποννήσου, της Ρούμελης, της Ηπείρου και των νησιών του Αιγαίου. Δημιουργεί μάλιστα σχέσεις πολύ πιο στενές και συστηματικές από τους Ενετούς. Κατ’ αρχάς, οι Ρώσοι, καθώς δεν διέθεταν άμεση πρόσβαση στο ελληνικό θέατρο και την Ανατολική Μεσόγειο, είχαν μεγαλύτερη ανάγκη τους Έλληνες· κατά δεύτερο λόγο, οι Ενετοί, όντας ταυτόχρονα και εξουσιαστές των Ελλήνων, δεν ήθελαν να τους εξοπλίζουν συστηματικά· οι Ρώσοι ως ομόδοξοι με τους Έλληνες, θεωρούσαν τον εαυτό τους κληρονόμο του Βυζαντίου, σε αντίθεση με τους Ενετούς, που υπήρξαν οι μεγάλοι εχθροί του Βυζαντίου· τέλος, οι Έλληνες δεν ανταγωνίζονταν τους Ρώσους στο εμπορικό πεδίο, αντίθετα ήταν σύμμαχοι που κάλυπταν τις ελλείψεις των Ρώσων. Γι’ αυτό και οι τελευταίοι όχι μόνο είχαν παραχωρήσει πολλά προνόμια στους Έλληνες της Ρωσίας αλλά και τους χρησιμοποιούσαν στον στρατό και τη διπλωματία τους – όπως συνέβαινε με την πλειοψηφία των προξένων της Ρωσίας στην οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Αικατερίνη θα χρησιμοποιήσει και τους ελληνικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας,

Έτσι, όταν η Υψηλή Πύλη κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία, τον Αύγουστο του 1787, η Αικατερίνη έθεσε σε κυκλοφορία, στις 9 Σεπτεμβρίου, ένα φυλλάδιο στα ελληνικά, υπογραφόμενο «Αἰτιολογία τοῦ παρόντος πολέμου μεταξὺ Ρωσσίας καὶ Τουρκίας», ενώ, στις 17 Φεβρουαρίου 1788, κυκλοφόρησε προκήρυξη που προανήγγελλε την κίνηση των χερσαίων στρατευμάτων και του στόλου που έμελλε να κατέλθει στη Μεσόγειο, υπό τον ναύαρχο Γρέιγ, ώστε μαζί με τους Έλληνες να εκδιώξουν τους Τούρκους. Η αδυναμία καθόδου του ρωσικού στόλου που εμποδίστηκε από τους Άγγλους και τους Πρώσους αναβάθμισε τον ρόλο των Ελλήνων στην διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Ο Αντώνιος Ψαρός, πρώην πρόξενος της Ρωσίας στη Μάλτα, θα αναλάβει τον γενικό συντονισμό των θαλασσίων επιχειρήσεων, η δε Τεργέστη θα γίνει κέντρο στρατολόγησης και συντονισμού των επαναστατικών δυνάμεων, καθώς το 1788 εισήλθε στον πόλεμο και η Αυστρία.

Οι δυτικές δυνάμεις διασώζουν τους Οθωμανούς

Οι συνασπισμένες δυνάμεις της Σουηδίας, της Πρωσίας, της Αγγλίας, της Ολλανδίας και της Ισπανίας –με τη συνεπικουρία των Γάλλων– θα διασώσουν για μια ακόμα φορά τον μεγάλο ασθενή της Ευρώπης. Το 1788, παρεμπόδισαν την έλευση του ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο· η Σουηδία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας, ενώ η Ισπανία απειλούσε πως δεν θα αφήσει τα ρωσικά πλοία να διέλθουν από το Γιβραλτάρ. Γράφει σχετικά ο Αδαμάντιος Κοραής: «Τὰ πολεμικὰ πλοῖα τῆς Ῥωσσίας δὲν ἐκίνησαν ἀκόμα ἀπὸ τὸ Κρονστάδ· εἶναι ὅμως μεγάλη ἡ ὑποψία ὅτι ἡ Ἰσπανία μελετᾶ νὰ τὰ ἐμποδίσῃ»… «Ἠξεύρης ὅτι ἡ Σουηκία ἐκήρυξεν ἀνελπίστως τὸν πόλεμον κατὰ τῆς Ρωσίας· ἡ Προυσία ἀπειλεῖ καὶ αὐτὴ νὰ ἐγερθῇ κατὰ τῶν δύο αὐτοκρατόρων, ἄν αὐτοὶ δὲν ἀφήσωσι τὸν καλόν σου Τοῦρκον εἰς ἡσυχίαν»[1]. Επειδή οι ρωσικές δυνάμεις έδειχναν να υπερτερούν, την ηγεσία των αντιρωσικών δυνάμεων θα αναλάβουν η Πρωσία και η Αγγλία: