Η ποιητική Γενιά του ’30

Η διασημότερη ποιητική «γενιά» της λογοτεχνίας μας είναι συγχρόνως και η πλέον δυσπροσδιόριστη. Τον όρο «γενιά του ’30» φαίνεται ότι εισήγαγε ο πεζογράφος Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966) το 1937, προκειμένου να προσδώσει μεγαλύτερο κύρος στην πνευματική κίνηση των «νέων», που ο ίδιος ευαγγελιζόταν από αρκετά χρόνια νωρίτερα. Μια μεταγενέστερη ημερολογιακή εγγραφή του Θεοτοκά αποκαλύπτει ότι προϊόν δικής του επινόησης δεν ήταν μόνο ο όρος, αλλά σε μεγάλο βαθμό και η ίδια η συλλογική κίνηση:

Καθ. Τάκης Καγιαλής.

 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ / ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ / ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ / ΤΟΜΕΑΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Φιλολογικός ιστότοπος – 15/04/2017

Δεν το λέω δημόσια, μα θυμούμαι καλά πως εγώ πρώτος μεταχειρίστηκα τον όρο γενεά του 1930. Συνειδητά και εκ προθέσεως προσπάθησα από καιρό να δημιουργήσω και να επιβάλω το μύθο του 1930 και τώρα βλέπω ότι κάτι κατόρθωσα. […] Το κάνω αυτό γιατί πιστεύω πως μια πνευματική ζωή ανοργάνωτη και άστατη σαν τη δική μας έχει ανάγκη από τέτοιους μύθους, από καιρό σε καιρό, για να συγκεντρώνεται, να τονώνεται και να επιβάλλεται κατά κάποιον τρόπο στο κοινό της. […] Εξάλλου υπάρχει η αντικειμενική πραγματικότητα, που την αποτελεί η πνευματική εργασία που γίνεται στην Ελλάδα στον καιρό μας. Ο δικός μου ρόλος […] είναι να δίνω σε ορισμένες πλευρές αυτής της εργασίας τη μορφή μιας ομαδικής κίνησης, ενός κινήματος ανανεωτικού με συνείδηση, με θέληση, με σκοπούς ξεκαθαρισμένους. Της δίνω μια μορφή που θα ήθελα να είχε και εκ των υστέρων οι ενδιαφερόμενοι συμφωνούν πως έτσι είναι τα πράματα. […] Αν θυμούμαι καλά, μεταχειρίστηκα πρώτη φορά τον όρο generation de 1930 σε μια γενική επισκόπηση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, που δημοσίεψα πριν από χρόνια στο περιοδικό Europe. Έτσι, με την αίγλη του Παρισιού, ο όρος είχε περισσότερη επιβολή 

(Θεοτοκάς, 1987, σ. 627-628· εγγραφή χρονολογημένη 22.11.1947).

Η ποιητική γενιά του ’30 συνήθως προσδιορίζεται με αναφορά σε τέσσερα κεντρικά χαρακτηριστικά: την εκφραστική λιτότητα, τη χρήση του ελεύθερου στίχου, τη γόνιμη σύνδεση με τις συγκαιρινές της ευρωπαϊκές αισθητικές αναζητήσεις (οι οποίες, όπως θα δούμε παρακάτω, παραπέμπουν στα δύο κεντρικά ρεύματα του ευρωπαϊκού ποιητικού μοντερνισμού) και, κυρίως, με την έμφαση στο νέο, στην αλλαγή, στη ρήξη με το παρελθόν.

Περί Ύψους - ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ (1907 – 1985)

Με όχημα την ποίηση / Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ (1907 – 1985)

Περί Ύψους

Ο ιταλός πυροτεχνουργός έχει εγκαταστήσει το λιτό κι’ απέριττο, το φτωχικό εργαστήριό του, επί της κορυφής του αττικού λόφου. Εκεί ασχολείται νυχθημερόν με τα άπειρα πειράματά του και με την παρασκευή των διάφορων προϊόντων του επιτηδεύματός του: βαρελότα, χαλκούνια και άλλα «μαϊτάπια». Γιατί αυτός είναι που προμηθεύει τους πανηγυριστάς τις παραμονές των μεγάλων εορτών της Ορθοδοξίας, αλλά κι’ αυτός είναι, πάλι, που, τις νύχτες των εθνικών επετείων, διακοσμεί τους ουρανούς μας με λογής-λογής φανταχτερά λουλούδια, μ’εκθαμβωτικά πλουμιά και με ταχύτατες ρουκέττες που καταλήγουν σε μυριόχρωμη βροχή από σπίθες. Σπανίως εγκαταλείπει το έργον, όμως, τα βράδυα, ενίοτε, περιφέρει τη σακατεμένη κι’ αλαμπουρνέζικη σιλουέττα του από καπηλειό σε καπηλειό, χρησιμοποιώντας, κατά προτίμηση, τα σκοτεινότερα στενά της αγοράς. Το επάγγελμά του είναι άκρως επικίνδυνο: πυρίτις, κι’ έσθ’ ότε δυναμίτις, είναι η πρώτη ύλη των εργοχείρων του. Η παραμικρή απροσεξία αρκεί κι’ επέρχεται η τρομερά καταστροφή: μέσα σε εκκωφαντικό κρότο τινάζονται στο καθαρό πρωινό και το εργαστήριο κι’ ο πυροτεχνουργός μαζί, και βλέπομε να στριφογυρνούν ψηλά στον αέρα, ώρες, κι’ ο Ιταλός και τα σανίδια της μπαράγκας και πηχτά σύγνεφα σκόνης, ενώ μιαν έντονη μυρωδιά μπαρούτης απλώνεται παντού.

Όμως ποτέ δεν επέρχεται το μοιραίον, γιατί υπάρχει κάτι. Ένα μυστικό. Κι αυτό το μυστικό είναι απλούστατα η σύζυγος που γρηρορεί. Πράγματι, η γυναίκα του, δική μας: ευλαβική κι’ ορθόδοξος χριστιανή, ξημεροβραδυάζεται στις εκκλησιές, και κάνει βαθειές μετάνοιες, κι’ όλο προσεύχεται για δαύτονε. Κι’ έτσι τονέ κρατά στη ζωή.

Μάλιστα, κάτω στην χαράδρα που περιβάλλει τον αττικό λοφίσκο, εκεί, η μαύρη, έχει σπείρει τον κόσμο μ’αναρίθμητα προσκυνητάρια, τα περισσότερα μαρμάρινα, άλλα ταπεινότερα, όμως όλα με εικόνα Θεοτόκου ή άλλου αγίου, κι’όλα με μια θυρίδα, για τα λεφτά. Κάθε τόσο συλλέγει υπομονετικά τα χρήματα, και το μεγαλύτερο μεν μέρος διαθέτει γι’ αγαθοεργούς σκοπούς, ενίσχυση απόρων, ανακούφιση ασθενών, αποπεράτωση εκκλησιών, κι’ ένα άλλο μέρος το φυλά προσεκτικά, καθώς σκοπεύει μ’αυτό, εν καιρώ, ν’ανεγείρη εκκλησία τιμωμένη με τ’όνομα της Αγίας Αικατερίνης.

(Πιο πέρα, στη χαράδρα, κάποιος έχει εγκαταστήσει κυψέλες, μελισσιών, σ’ ένα χωράφι, και, πιο πέρα ακόμη, μέσα σε περιβόλι, είναι τα ερείπια μισοχτισμένου αρχοντικού.)

`ΤΟ ΜΕΤΡΟΝ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ`

`ΤΟ ΜΕΤΡΟΝ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ`

Η ζωή, ο Θάνατος,

κι` αναμεσίς

η Τέχνη (η ποίηση)

όπου καταξιώνει τη ζωή,

την διαιωνίζει,

και το θάνατο καταργεί.

Γι` αυτό, προς τι, γιατί

η `στράτευση`, η σάτιρα, τα πείσματα, το μίσος,

που δεν τους δίνει, πέρα ως πέρα, καμμιά σημασία η ζωή,

κι` ο θάνατος δεν στέργει

όλως διόλου

ναν τα ξέρη.

 Νίκος Εγγονόπουλος (21 Οκτωβρίου 1907 - 31 Οκτωβρίου 1985)

Ζωγράφος, σκηνογράφος και ποιητής.

Θεωρείται ένας από τους μείζονες εκπροσώπους της γενιάς του '30, ενώ αποτέλεσε και έναν από τους κύριους εκφραστές του υπερρεαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα.

Το 1958 του απονεμήθηκε το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης

Το κρατικό βραβείο ποίησης θα του απονεμηθεί αργότερα για δεύτερη φορά το 1979 καθώς και το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος.

-Ποιητής και μούσα (1938) "Ut pictura poesis":

-Valse noble et Sentimental

............. Να ΕΛΠΙΖΕΙΣ !!!

.............. Να ΕΛΠΙΖΕΙΣ !!!       

                         

   Να Ελπιζεις Παντα !!!                           Πως Αναμεσα Στους Ανθρωπους       Που Τους Ρημαζει

   Η Τρομερη Ευκολια           

   Θα Συναντησεις Απαλες Ψυχες     

   Με Τροπους Και Καλοσυνη ..........                                                                   

    Νικος Εγγονοπουλος                                           

  21 Οκτ.1907 Σαν Σημερα - 31 Οκτ 1985 !

Να ελπίζεις - να ελπίζεις πάντα -

Να ελπίζεις - να ελπίζεις πάντα -
πως ανάμεσα εις τους ανθρώπους

- που τους ρημάζει η τρομερή ''ευκολία'' -

θα συναντήσεις απαλές ψυχές με τρόπους
που τους διέπει καλοσύνη

- πόθος ευγένειας - ηρεμία
ίσως όχι πολλές - ίσως να 'σαι άτυχος: καμία -

τότες εσύ προσπάθησε να γενείς καλλίτερος
εις τρόπον ώστε να έρθει κάποια σχετική ισορροπία.

Νίκος Εγγονόπουλος

*Το ζωγραφικό έργο είναι του ιδίου.

Σαν Σ Η Μ Ε Ρ Α γεννήθηκε ο Νίκος Εγγονόπουλος.

“Τα σώματά μας θα χαθούν θα σβήσουν, από μας θα μείνει μέχρι της συντέλειας των αιώνων αυτό το “σε αγαπώ” που σου ψιθύρισα στις ώρες τις πιο κρυφές.”
Νίκος Εγγονόπουλος

Σαν Σ Η Μ Ε Ρ Α γεννήθηκε ο Νίκος Εγγονόπουλος.

Διαβάστε τα πάντα στο μεγάλο αφιέρωμα του nikosonline.gr Ο μεγάλος υπερρεαλιστής ποιητής και ζωγράφος: https://bit.ly/2pY7KWH

Simón Bolívar... Μπολιβάρ είσαι ωραίος, ωραίος σαν Έλληνας.

Simón Bolívar
Μπολιβάρ είσαι ωραίος, ωραίος σαν Έλληνας
Είσαι του Ρήγα, του Ρήγα Φεραίου παιδί,
Του Αντωνίου Οικονόμου και του Πασβαντζόγλου αδελφός
Είσαι ο λευτερωτής της νότιας Αμερικής
Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι γιος σου.

Νίκος Εγγονόπουλος

Οι δύο Μακεδόνες!

"Οι δύο Μακεδόνες. Μέγας Αλέξανδρος και Παύλος Μελάς".   Πίνακας του ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγονόπουλου. 

(Σαν σήμερα σκοτώθηκε από τους Τούρκους ο Μακεδονομάχος Παύλος Μελάς) .

ΠΗΓΗ: Βασίλης Στοϊλόπουλος

Νίκου Εγγονόπολου: Τα γκωλ – ποστ

άκουγε τις καμπάνες που βαρούν

και τ’ ορειχάλκου τις δονήσεις

όπου τρυπάν τον καθαρό

– του Κυριακάτικου πρωινού –

αγέρα

άραγες οι καμπάνες τι να μηνούν ;

θα τις ακολουθήσουν μήπως

ύμνοι       τραγούδια       χαρές

ή πολυβόλα θ’ αντηχήσουνε

απαίσια

να σπείρουνε

τον όλεθρο ολούθε ;

Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ: "Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ" 1948 - Η μοναδική ιστορία του πίνακα

Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ: "Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ" 1948

του Γιώργου Βιδάκη

Την ίδια Μέρα, 29 Απριλίου ήρθε στη ζωή και έφυγε ο μεγάλος Αλεξανδρινός,1863- 1933

Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ: "Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ" 1948

Η μοναδική ιστορία του πίνακα

Το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου, έχει διαστάσεις 30x40 εκατοστά. Έγραφε ο ίδιος ο Εγγονόπουλος στο «Καβάφης, ο Τέλειος»: «Κάποτε μου έδειξε ο γλύπτης Τόμπρος μια φωτογραφία που είχε πάρει στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού μετά την εγχείρηση. Ήταν πολύ καταπονημένος αλλά είχε μια φλόγα μέσα του, αυτή τη θεϊκή φλόγα. Και αυτή τη φωτογραφία δεν ήθελα να την αφήσω έτσι και με τον πίνακα μου την καθάρισα. Ο Καβάφης ακόμη και στα γηρατειά του ήταν έφηβος, ωραίος, δε μπορούσε ποτέ να ήταν κουρασμένος.»

Ηταν το έτος 1948 όταν ο Εγγονόπουλος ζωγράφισε το πορτρέτο, με βάση τη φωτογραφία του 1932. Επηρεασμένος από καβαφική αναφορά στον «ένδοξό μας βυζαντινισμό» χρησιμοποιεί βυζαντινή τεχνοτροπία. Ακόμη και η χειρονομία του Καβάφη θυμίζει παραλλαγμένη κίνηση αγίων που ευλογούν

Φυσικά ο Εγγονόπουλος δεν μένει πιστός στον βυζαντινό κώδικα. Μένει πιστός στην εσωτερική του διαρκή σχέση με τον Καβάφη, με το βλέμμα που ο ίδιος επιθυμεί όλος ο κόσμος να δει τον ποιητή: το πρόσωπο ζωντανεύει, τα μαλλιά πυκνώνουν και γίνονται ξανά μαύρα, τα χείλη γίνονται πιο σαρκώδη, ενώ το πράσινο φουλάρι δίνει κίνηση και ελπίδα στο τελικό αποτέλεσμα.

Δήμος Μούτσης - ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΟΥ - Χρήστος Λετονός

Ποίηση : Κωνσταντίνου Καβάφη
Μουσική : Δήμος Μούτσης
Ερμηνεία Χρήστος Λετονός

Πρώτη έκδοση σε δίσκο 33 στροφών 1975

Εδώ ας σταθώ
κι ας δω κι εγώ τη φύση λίγο
θάλασσα του πρωιού
κι ανέφελου ουρανού
λαμπρά μαβιά και κίτρινη όχθη
Ολα ωραία και μεγάλα φωτεισμένα
λαμπρά μαβιά και κίτρινη όχθη

Τα γκωλ – ποστ

άκουγε τις καμπάνες που βαρούν

και τ' ορειχάλκου τις δονήσεις

όπου τρυπάν τον καθαρό

- του Κυριακάτικου πρωινού -

αγέρα

άραγες οι καμπάνες τι να μηνούν ;

θα τις ακολουθήσουν μήπως

ύμνοι τραγούδια χαρές

ή πολυβόλα θ' αντηχήσουνε

απαίσια

να σπείρουνε

τον όλεθρο ολούθε ;

ένα σας λέω :

όλοι να τρέξουνε αμέσως

στα γκωλ –ποστ

παιδιά !

στα γκωλ -ποστ !

στα γκωλ -ποστ

άγρυπνοι

- ακοίμητοι φρουροί -

πανέτοιμοι

το μάτι εδώ εκεί

να γρηγορούμε

«Η δε πόλις ελάλησεν»: Νίκος Εγγονόπουλος

Αναρωτιόμουνα κάποτε πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν νειάτα χωρίς ποίηση − άνθρωποι νέοι, δηλαδή, που διατρέχουν την πλάση χωρίς να τους έχει συνεπάρει το ρίγος της.

Ακόμα πιο εμφατική η απορία μου, όταν επρόκειτο για μια ποίηση που καταφάσκει στη χαρά της ζωής, την τραγουδάει κιόλας μέχρι τη σωματική της έκφανση − όπως η ποίηση του Ελύτη ας πούμε ή (να, εδώ) του Εγγονόπουλου.

 Σήμερα που με την ποίηση ασχολούνται ακόμα λιγώτεροι νέοι, σήμερα που με την ποίηση ασχολούμαστε ακόμα λιγώτερο οι άνθρωποι, ξανασκύβοντας σε μια τέτοια σαγήνη των λέξεων νομίζω ότι μπορώ και να πιθανολογώ την απάντηση:

Έστω και όταν φέρνει σε πρώτο αντίκρυσμα την ηδονική των σχέσεων διάσταση, η μεγάλη ποίηση εμπεριέχει πάντα αφομοιωμένη και μιαν ασκητικότητα (σημασιών όσο και − ναι − αισθημάτων) των οποίων, ακριβώς, το δ ι α λ ε κ τ ι κ ό  σ υ ν α π ά ν τ η μ α είναι εκείνο που εκλύει τις αιτίες της βαθειάς μας μέθεξης.

Δεν διανύουμε ασφαλώς καιρούς πρόσφορους για μια τέτοια μας συνθετικότητα, σήμερα μάλιστα ακόμα λιγώτερο απ' όσο εχθές, και τούτος είναι ίσως ο αθέατος λόγος για τον οποίο τη  χ α ρ ά  (εν προκειμένω, τη χαρά της ποιήσεως) τη φ ο β ό μ α σ τ ε: Δεν πιστεύουμε ότι θα χωρέσει εντός μας! Εξ ού και αυτοπεριοριζόμαστε μακριά της...

Ο σύγχρονος άνθρωπος, καθ' όλα τα άλλα, έχει διαπλαστεί από τους ποιητές − θέλω να πω, έχει διαπλαστεί από τους διανοούμενους.

Το ότι οι ποιητές μας αυτοί γεννούσαν ένα κόσμο από τον οποίο θα απέβαινε εξορισμένη η ποίηση, κυρίως αρμόδιοι να το επισημάνουν θα μπορούσαν να είναι οι φιλόσοφοι. Η Πηγή ωστόσο της Απώλειας δεν ήταν ότι τάχα δεν είχαμε, εν τω μεταξύ, φιλοσόφους. Η πηγή της απώλειας ήταν ότι οι φιλόσοφοί μας είχαν ήδη προλάβει (στο πεδίο των θεμελιωδών μας κατανοήσεων) να μετονομάσουν το σκοτάδι σε φως, να μετονομάσουν το φως σε σκοτάδι.

Σκληρές προφανώς διαπιστώσεις. Όμοια με σκληρές, άλλωστε, τις τροπές των καιρών. Πρώτη εφεδρεία παρηγορίας, σε μια τέτοια στιγμή, η απεραντοσύνης της μεγάλης μας ποίησης. Όπως αυτή λοιπόν του Νίκου Εγγονόπουλου, την οποία εικονογραφεί με πραγματικό κινηματογραφικό μεγαλείο, στο φιλμ (παραγωγής 1990, για την ΕΡΤ) που ακολουθεί, ο Γιάννης Σμαραγδής.

Εις θέσιν επιλόγου, το εξαιρετικό Περί ύψους, του ίδιου ποιητή:

Περί ύψους

 Νίκος Εγγονόπουλος

 Ο Ιταλός πυροτεχνουργός έχει εγκαταστήσει το λιτό κι απέριττο, το φτωχικό εργαστήριό του, επί της κορυφής του αττικού λόφου. Εκεί ασχολείται νυχθημερόν με τα άπειρα πειράματά του και με την παρασκευή των διάφορων προϊόντων του επιτηδεύματός του: