Η 26η Αυγούστου 1922 ήταν η τελευταία ημέρα της ελεύθερης Σμύρνης. Την επομένη, το πρωί της 27ης Αυγούστου [μόλις δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της κεμαλικής επίθεσης (στις 13/26 με το νέο ημερολόγιο) στην περιβόητη εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ], οι τσέτες θα έμπαιναν στην πόλη και το σκοτάδι θα έπεφτε για πάντα στην πατρική γη της Ιωνίας.
Τα σημάδια της καταστροφής ήταν ωστόσο ευδιάκριτα από καιρό για όποιον είχε οξεία όραση. Ανάμεσα σε αυτούς η σπουδαιότερη Ελληνίδα του 20ου αιώνα, η Πηνελόπη Δέλτα.
Από την αλληλογραφία της με έναν άλλον ξεχωριστό Έλληνα, τον Αλέξανδρο Δελμούζο, επιλέγω μια επιστολή χαρακτηριστική, γραμμένη τον Ιούνιο του 1921, λίγες εβδομάδες δηλαδή πριν από την μοιραία επιχείρηση προς Άγκυρα η οποία υπήρξε η αρχή του κακού. Αντιγράφω χωρίς σχόλια το γράμμα αυτό.
«Κηφισιά, 9/22 -6 -1921
Καλοί μου καὶ ἀγαπημένοι φίλοι,
Εἶναι καιρὸς ποὺ ἔλαβα ἕνα δελτάριο καὶ δεύτερο γράμμα σας, φίλε Κύριε Δελμοῦζο, καὶ ὅμως δὲ σᾶς ἔγραψα καὶ στοὺς δυὸ γιὰ μέρες καὶ ἐβδομάδες. Δὲ γράφω σχεδὸν σὲ κανένα, δὲ γράφω παρὰ τ᾿ ἀπαραίτητα γράμματα καὶ σήμερα ποὺ θέλω νὰ σᾶς γράψω, μόλις συλλογιστῶ τί ἔχω νὰ σᾶς πῶ, μὲ πιάνει ἡ ἀηδία καὶ μ᾿ ἔρχεται νὰ παρατήσω τὴν πέννα.
Γιατὶ τί σᾶς ἐνδιαφέρει ἄλλο, καὶ σᾶς τοὺς Ἕλληνες τῆς ξενιτιᾶς, παρὰ ὁ ἀγώνας ὁ μεγάλος, ὁ ἐθνικός, ποὺ θ' ἀποφασίσει τὴ ζωή μας ἢ τὸ θάνατο, ἐκεῖ στὸ μέτωπο τῆς Μικρασίας, ὅπου διεξάγουν ἐντούτοις, οἱ κοριοὶ τῆς Πλάκας ποὺ μᾶς κυβερνοῦν, πόλεμο κομματικό «γιὰ λόγους ἐσωτερικούς», ὅπως εἶπε ἕνας ὑπεύθυνος ὑπουργὸς σὲ κάποιο φίλο μας. Τί ἄλλο σᾶς ἐνδιαφέρει παρὰ ὁ μεγάλος ἀγώνας, πέρα ἀπὸ τὸ Οὐσάκ;
