Επιστήμη και Θρησκεία: Από τις θεωρίες και τα δόγματα στον άνθρωπο».

Την Δευτέρα 11 Μαρτίου 2013 η Ένωση Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ) και η Εταιρεία Μελέτης των Σχέσεων Επιστήμης και Θρησκείας (Ε.ΜΕ.Σ.Ε.Θ) διοργάνωσαν εκδήλωση-εσπερίδα με θέμα:

«Επιστήμη και Θρησκεία: Από τις θεωρίες και τα δόγματα στον άνθρωπο».

Ο Νίκος Λυγερός μίλησε για το θέμα και απάντησε σε ερωτήσεις του κοινού τονίζοντας ιδιαίτερα τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και αναφέρθηκε στις παρέες, στις ομάδες, στην ανακάλυψη και την αποκάλυψη του Θεού.

EΜ. TODD[i]: Η θρησκεία διαμορφώνει προσωπικότητες και ενώνει την κοινωνία

Συνέντευξη στην Eugénie Bastié                     Le Figaro

Εμ. Τοντ: «Οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι η απουσία θρησκείας τους μειώνει. Και είναι ένας άθεος που σας το λέει αυτό… Με λύπη ανακαλύπτουμε ότι το μεμονωμένο άτομο συρρικνώνεται, παρόλο που αφοσιώνεται στην «προσωπική του ανάπτυξη».

LE FIGARO. – Μόλις τον Ιανουάριο μας αιφνιδιάσαμε με ένα δοκίμιο 350 σελίδων για την Ήττα της Δύσης και σας βρίσκουμε μαζί με τον Γραφικό Τρόμο[ii] σε ένα κόμικ[iii] που παρουσιάζει τη δουλειά σας για τα οικογενειακά συστήματα. Μπορείτε να μας συνοψίσετε τα συμπεράσματά σας;

ΕΜΜΑΝΟΥΕΛ ΤΟΝΤ. – Ας πούμε για να απλοποιήσω ότι έχω ορίσει τέσσερα μεγάλα οικογενειακά συστήματα, τα οποία αντιστοιχούν στις τέσσερις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία και, βέβαια, Ρωσία.

Πρώτα η Γαλλία. Πάρτε μια αγροτική οικογένεια στο Λεκανοπέδιο του Παρισιού τον 18ο αιώνα: τα παιδιά, όταν ενηλικιωθούν, φεύγουν για να ιδρύσουν ένα ανεξάρτητο νοικοκυριό. Δεν υπάρχουν ποτέ δύο ενήλικες γενιές μαζί κάτω από την ίδια στέγη. Είναι η πυρηνική οικογένεια[iv] που έχει όλες τις εμφανίσεις της σύγχρονης οικογένειας. Σε αυτό προστίθεται η ισότητα των παιδιών ως προς την κληρονομικότητα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, που κληρονομήθηκε από τη Ρώμη. Αυτή είναι η παράδοση του Λεκανοπεδίου του Παρισιού, που επικρατεί από πριν την Επανάσταση. Οι θεμελιώδεις αξίες του είναι η ελευθερία (των παιδιών) και η ισότητα (των αδελφών ανεξαρτήτως φύλου).

Το αγγλικό σύστημα είναι το ίδιο πράγμα, αλλά χωρίς ισότητα όσον αφορά την κληρονομιά: οι γονείς είναι ελεύθεροι να διανείμουν ή να δοκιμάσουν όπως τους βολεύει. Είναι το γαλλικό σύστημα αλλά πιο πρωτόγονο.

Το τρίτο σύστημα αφορά περιοχές της Ευρώπης που δεν έχουν ξεχωρίσει για τον φιλελευθερισμό τους: η βασική γερμανική οικογένεια, την οποία βρίσκουμε επίσης στη νοτιοδυτική Γαλλία, στην Καταλονία και σε μια περιοχή των Πυρηναίων (Béarn). Υπάρχει μόνο ένας κληρονόμος, γενικά, το πρωτότοκο αγόρι, οι άλλοι εκδιώκονται. Δημιουργείται μια γενεαλογία και βλέπουμε να εμφανίζονται νοικοκυριά με τρεις γενιές. Οι θεμελιώδεις αξίες αυτού του συστήματος είναι η εξουσία και η ανισότητα.

Το τέταρτο σύστημα είναι η κοινοτική οικογένεια. Ένα ζευγάρι έχει παιδιά. Η αρχική οικογένεια κρατά τα αγόρια, διώχνει τα κορίτσια, ενσωματώνει νύφες. Έχουμε κάθετη και οριζόντια επέκταση του νοικοκυριού. Αυτή έδωσε τους αδελφούς και τους θείους στα ρωσικά μυθιστορήματα[v]. Οι αξίες του είναι ο αυταρχισμός και η ισότητα: αυτές θα είναι και οι αξίες του κομμουνισμού.

Υπήρξε κάποια στιγμή «εύρηκα» στη ζωή σας;

Ναι, αλλά πρωτοάρχιζα την έρευνα. Έκανα τη διατριβή μου στο Cambridge σχετικά με τις οικογενειακές δομές και τη γεωγραφική κινητικότητα σε κοινότητες στο Aρτουά, στη Βρετάνη, στη νότια Σουηδία και στην κεντρική Ιταλία. Έγραψα το πρώτο μου βιβλίο για την επερχόμενη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήμουν κριτικός βιβλίων στην εβδομαδιαία Le Monde des livres, αλλά ενστικτωδώς επέστρεψα στην έρευνα. Είχα καλή γνώση του οικογενειακού συστήματος της κεντρικής, κοινοτικής Ιταλίας και ήξερα πολύ καλά ότι η κεντρική Ιταλία ψήφιζε ΚΚΙ.

Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος: Ο Χριστιανισμός και οι άλλες θρησκείες

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 Ἕνας τρόπος διάκρισης τῶν θρησκειῶν μεταξὺ τους εἶναι ἡ τυπολογία. Ἀνάλογα δηλαδὴ μὲ ὁρισμένα κριτήρια, οἱ θρησκεῖες μποροῦν νὰ καταταγοῦν σὲ τύπους.

 Θεωρῶ ὅτι τὸ πιὸ σημαντικὸ τέτοιο κριτήριο εἶναι ὁ σκοπός, δηλαδὴ τὶ ἀποσκοπεῖ μιὰ θρησκεία.

 Μὲ βάση αὐτό μποροῦμε νὰ διακρίνομε τὶς θρησκεῖες σὲ μυστικιστικὲς (αὐτὲς ποὺ ἔχουν σκοπὸ τὴν ἕνωση μὲ ὅ,τι θεωροῦν ὡς ἀπόλυτο -μὲ τὸν Θεό, ἄν αὐτὸ τὸ ἀπόλυτο εἶναι προσωπικό), σε ὑπερβατικὲς (ποὺ ἔχουν σκοπὸ τὴν ὑπέρβαση τοῦ κόσμου, ποὺ σ’ αὐτὴ τὴν περίπτωση θεωρεῖται ὀδυνηρός, μή – πραγματικὸς κλ.π., γιὰ ἄλλα, καλύτερα κοσμικὰ ἐπίπεδα, π.χ. κάποιον παραδείσιο, οὐράνιο κόσμο), πρωτολογικὲς (ποὺ ἔχουν σκοπὸ τὴν ἐπιστροφὴ στὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου), σὲ ἐνδοκόσμιες (ποὺ ἔχουν σκοπὸ ποὺ πραγματοποιεῖται σ’ αὐτὸ τὸν κόσμο, ὅπως π.χ. οι πολυθεϊατικὲς ἀλλὰ καὶ ἄλλες) καὶ, τέλος, ἐσχατολογικές, ἐκεῖνες τῶν ὁποίων ὁ τελικὸς σκοπὸς τοποθετεῖται στὸ τέλος τοῦ χρόνου.

ΑΝΤΩΝΗΣ Ή ΑΔΩΝΙΣ ; Ι Έθιμα των ημερών στην Αγία Παρασκευή Λέσβου

της Μάγδας Αναγνωστή

Μέχρι τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, στην Αγία Παρασκευή, οι γυναίκες ασκούσαν ένα ιδιόρρυθμο έθιμο. Μπαίνοντας η Μεγάλη Σαρακοστή φυτεύαν σε γλάστρες σπόρους από το φυτό γόγγολη (Agrostemma githago) που στη διάλεκτο λέγεται «κουκουρόβλους», ένα ζιζάνιο των σιτηρών με μαλακούς αναρριχώμενους βλαστούς. Τις γλάστρες αυτές τοποθετούσαν σε σκοτεινό χώρο (κατώγι), ανάποδα ώστε να εξαναγκάσουν το φυτό να αντιστρέψει τη φορά του, και τις πότιζαν με χλιαρό νερό για να επιταχύνουν τη βλάστηση. Λόγω της έλλειψης χλωροφύλλης οι βλαστοί ήταν κατάλευκοι και, όταν ξανατοποθετούσαν σωστά τις γλάστρες, κρέμονταν εντυπωσιακά. Με τις ωραιότερες στόλιζαν τον επιτάφιο, και βέβαια ο συναγωνισμός ανάμεσα στις νοικοκυρές ήταν τεράστιος.

Τι παράξενο! Τους ίδιους αυτούς κρεμαστούς κήπους συναντάμε στα πανάρχαια χρόνια με την ονομασία «κήποι του Αδώνιδος» ως μέρος των λατρευτικών του Άδωνι, κατά τις γιορτές προς τιμήν του, που λάβαιναν χώραν (για φαντάσου!) κατά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, με την ονομασία Αδώνια.

Ο Άδωνις, ο ωραιότερος νέος που είδε ποτέ ο Κόσμος, αγαπήθηκε τόσο από την Αφροδίτη όσο και από την Περσεφόνη, και χρειάστηκε η παρέμβαση του Δία για να βρεθεί λύση στη διεκδίκηση: 6 μήνες τον χρόνο παραμονή στον Άδη με την Περσεφόνη και 6 μήνες στη γη με την Αφροδίτη. Φυσικά η γη πενθούσε όταν έφευγε ο Άδωνις (φθινόπωρο – χειμώνας) και γιόρταζε όταν επέστρεφε (άνοιξη – καλοκαίρι). Για την επιστροφή του Άδωνι γιορτάζονταν τα Αδώνια που ξεκινούσαν πένθιμα με ένα είδος κηδείας, περιφοράς ομοιωμάτων του Άδωνι με πένθιμους θρηνητικούς ύμνους, και ολοκληρώνονταν θριαμβικά με την επιστροφή – Ανάστασή του με χορούς και αφθονία τροφής. Τα ομοιώματα δε του Άδωνι κατέληγαν είτε στη θάλασσα, είτε σε κάποια πηγή, ή ποταμό, πάντως σε νερό. Μια σημαντική λεπτομέρεια: τα Αδώνια ήταν αποκλειστικά γυναικεία γιορτή.

Μύθοι και ιστορίες γύρω από τη γέννησή του, τους έρωτές του με την Αφροδίτη και τη σύντομη ζωή του υπάρχουν άφθονοι, με διάφορες παραλλαγές. Θα άξιζε ίσως να αναφερθούμε κάποια στιγμή σ' αυτούς. Για την ώρα θα σταθούμε μόνο στον θάνατό του που συνέβη σε κυνήγι ενός μεγάλου κάπρου (αρσενικό αγριογούρουνο), σταλμένου από τον Άρη που τον τύφλωσε η ζήλια, αφού, ως γνωστόν υπήρξε ο μόνιμος εραστής της Αφροδίτης. Από το αίμα του Άδωνι βάφτηκαν κόκκινα τα τριαντάφυλλα, που μέχρι τότε ήταν μόνο λευκά. Από τα δάκρυα της Αφροδίτης πάλι φύτρωσαν οι ανεμώνες (Anemone coronaria) και από το αίμα της που στάλαξε, καθώς ξετρελαμένη γύρευε τον Άδωνι και τρυπήθηκε από ένα αγκάθι, φύτρωσαν οι παπαρούνες (Papaver rhoeas). Κοντά σ' αυτά θα πρέπει να βάλλουμε και το φυτό Μύρρα ή Σμύρνα (Commiphora myrrha), στο οποίο μεταμορφώθηκε η μητέρα του Άδωνι, προϊόν του οποίου είναι μια ρητίνη που αποδίδει ένα πανάκριβο άρωμα. Πρόκειται για τα σμύρνα που προσέφεραν στον νεογέννητο Ιησού οι Μάγοι μαζί με λιβάνι και χρυσό. Πολλά λοιπόν ανοιξιάτικα φυτά συνδέονται με τους μύθους του Αδώνιου κύκλου. Είναι απολύτως φυσικό, καθώς στον Άδωνι φαίνεται να προσωποποιούνται όλες οι ζωοποιές και αναζωογοννητικές δυνάμεις της φύσης και ο ίδιος καταλήγει μια ακόμη (όπως για παράδειγμα ο Διόνυσος), θνήσκουσα και αναγεννώμενη θεότητα, ακολουθώντας τον ετήσιο κύκλο της ζωής. Άλλωστε, καθώς φανερώνει και το με αριθμό 62 fragmento της Σαπφούς (περίπου 630 – 570 π.Χ.) «κατθνάσκει, Κυθέρη ̓, ἄβρος Ἄδωνις· τί κε θεῖμεν; καττύπτεσθε, κόραι, καὶ κατερείκεσθε χίτωνας» (πεθαίνει Αφροδίτη ο αβρός Άδωνις, γιατί καθόμαστε; στηθοκοπηθείτε κορίτσια και ξεσκίστε τα φορέματά σας), τα Αδώνια τελλούνταν ήδη στη Λέσβο από τον 7ο προχριστιανικό αιώνα, και τα μοιρολόγια για τον αδικοχαμένο νέο ήταν μέρος του τελλετουργικού.

Ο Max Weber, η επιστήμη και η «απομάγευση» του κόσμου μας

Ο Max Weber (1864-1920), από τους κύριους θεμελιωτές της επιστημονικής κοινωνιολογίας και τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες του σύγχρονου κόσμου, οπωσδήποτε δεν χρειάζεται ειδικές συστάσεις. Οι πρωτοποριακές αναλύσεις του για την καπιταλιστική οικονομία, η διερεύνηση της ιστορικής σύνδεσής της με εκείνο το ιδιαίτερο ήθος που καλλιεργούσαν οι προτεσταντικές ομάδες στα μέλη τους, καθώς και οι αξεπέραστα διορατικές αναλύσεις του για το σκληρό παιχνίδι που ονομάζουμε πολιτική, είναι μονάχα μερικά από τα επιτεύγματα εκείνου του αυστηρού, νευρωτικού και ιδιοφυούς Γερμανού διανοητή, η σκέψη του οποίου αποπειράθηκε και πέτυχε να εξηγήσει τις ιδιαιτερότητες της νεωτερικής εποχής μας, αλλά και να περιγράψει τον περίπλοκο τρόπο που αλληλεπιδρούν οι ιδέες με τις εκάστοτε κοινωνικοϊστορικές συνθήκες.

 Η μέθοδος του Weber, για την πραγμάτευση του εκάστοτε κοινωνικού φαινομένου, είναι γενικά η εξής: αφού πραγματοποιήσει μια σύντομη επισκόπηση της ιστορικής του εξέλιξης ως τις μέρες μας, κατόπιν επιστρέφει στο σήμερα για να το αντιδιαστείλει από το παρελθόν, εξάγοντας συμπεράσματα για τις συνέπειές του σε εμάς, αλλά και προβαίνοντας σε ορισμένες (μάλλον απαισιόδοξες) διαπιστώσεις. Στόχος του είναι πάντοτε να δείξει το πώς οι επιθυμίες των ιστορικών διαμορφωτών ενός φαινομένου κατέληξαν να τροφοδοτήσουν μια διαδικασία που αποδείχθηκε διαφορετική ή και αντίθετη από όσα εκείνοι επεδίωκαν. Αυτό συνέβη και όσον αφορά το θεμέλιο του μοντέρνου κόσμου μας, την επιστήμη. Ο Weber δίνει μιαν αληθινά τραγική όψη στην επιστημονική έρευνα και εισάγει την περίφημη έννοια της «απομάγευσης» του κόσμου, που έχει προβληματίσει και συζητιέται συχνά, αν και δε γίνεται πάντα σωστά κατανοητή.

Ας δούμε πιο αναλυτικά τις σκέψεις του. Αρχικά, σύμφωνα με τον Weber, η επιστήμη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα συντίθεται από δύο κύριους παράγοντες: αφενός από την ορθολογικότητα (που προέρχεται από την αρχαιοελληνική σκέψη) και αφετέρου από την έμφασή της στην πειραματική επαλήθευση (που προέρχεται κυρίως από την Αναγέννηση). Πώς μπορεί να εργασθεί ένας επιστήμονας σήμερα; Ο Weber απαντάει ότι η συνήθης απασχόληση είναι η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Ωστόσο, οι δύο αυτές ιδιότητες δεν ταυτίζονται. Μπορεί κανείς να είναι λαμπρός επιστήμονας και ταυτόχρονα κάκιστος δάσκαλος. Επίσης, ο νέος επιστήμονας καλά θα κάνει να συμβιβαστεί από νωρίς με την ιδέα πως το έργο του πρόκειται, σχετικά γρήγορα, να ξεπεραστεί. Οτιδήποτε και αν δημιουργήσει ο επιστήμονας, σε πενήντα χρόνια (ή και νωρίτερα) θα είναι πια ξεπερασμένο. Αυτή η κατάσταση δεν είναι κάποια συγκυριακή ατυχία αλλά αποτελεί το ίδιο το «νόημα» της επιστημονικής έρευνας: η επιστημονική πρόοδος έγκειται στο γεγονός ότι κάθε επιστημονικό κατόρθωμα πρέπει να ξεπεραστεί και να γεννήσει νέα ερωτήματα, που θα πυροδοτήσουν με τη σειρά τους νέες ανακαλύψεις. Η επιστημονική έρευνα στηρίζεται σε δύο επιμέρους στοιχεία: την απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία και συνάμα τη βαθιά έμπνευση, δίχως την οποία τίποτε ιδιαίτερα αξιόλογο δε μπορεί να προκύψει. Τόσο η απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία όσο και η έμπνευση είναι απαραίτητες για να είναι κανείς αξιόλογος επιστήμονας. Η έμπνευση είναι χάρισμα και δεν έρχεται ούτε αναγκαστικά, ούτε όμως προβλέπεται το πότε θα κάνει την εμφάνισή της. Μπορεί να είναι κανείς εξαιρετικός ερευνητής, λέει ο Weber, και να μην του έχει προκύψει ποτέ ούτε μια ωραία ιδέα. Ωστόσο, ακριβώς επειδή η επιστήμη είναι σήμερα επάγγελμα υψηλής εξειδίκευσης, έχει αποσυνδεθεί από τα ευρύτερα μεταφυσικά πλαίσια, με τα οποία ήταν άλλοτε συνδεδεμένη. Σπέρματα της επιστήμης που κατέχει ο πολιτισμός μας μπορούν να βρεθούν σε προγενέστερες εποχές, όπως για παράδειγμα στα έργα του Πλάτωνα ή στην αρχαία Ινδία, ωστόσο σε εκείνες τις εποχές αυτά είναι συνδεδεμένα με ένα ευρύτερο μεταφυσικό πλαίσιο κατανόησης της πραγματικότητας. 

Μαγεία, παλαιά και νέα

Tου Μάριου Νοβακόπουλου*

Κάποτε στον κόσμο κυριαρχούσαν μυστικές δυνάμεις. Επί χιλιετίες, από τον πρώτο καιρό που η ανθρωπότητα ανέπτυξε τις νοητικές, αφηγηματικές και συμβολικές της δυνατότητες, η πραγματικότητα ερμηνευόταν ως ένα βασίλειο συνύπαρξης του ορατού και του αοράτου. Στους ουρανούς και τη γη, σε πηγές, σπήλαια, ζώα και εποχές του χρόνου, δέσποζαν θεοί και δαιμόνια. Μάγοι, ιερείς, αλλά και απλοί άνθρωποι έψαχναν και μετέδιδαν μεθόδους επαφής μεταξύ κόσμων. Η ίδια η κτίση σχηματιζόταν γύρω από συγκεκριμένους άξονες και σχήματα, αποκαλύπτοντας δομή και νόημα που αφορούσε άμεσα τη ζωή των θνητών. Ισχυρά σύμβολα συσπείρωναν τις ομάδες και υπενθύμιζαν αιώνιες αρχές. Πέρα από τον ορίζοντα του οικείου, στον χώρο και τις συνθήκες δηλαδή όπου η κάθε κοινότητα δεν είχε γνώση και εποπτεία του περιβάλλοντος, ελλόχευαν πλάσματα απειλητικά και φαινόμενα ομιχλώδη. Εκεί, στα σύνορα του γνωστού και του αγνώστου, του πολιτισμένου κόσμου και των βαρβάρων, της εμπειρίας και της διαίσθησης, γεννιόνταν μύστες και ήρωες, ενώ οι έξωθεν επιρροές αναγνωρίζονταν και αφομοιώνονταν.
Με την πάροδο των αιώνων και τις αλλαγές του ανθρώπινου πολιτισμού, τη μυθική κοσμολογία αποσυνέθεσαν πολλοί παράγοντες. Η οργανωμένη θρησκεία και δη ο μονοθεϊσμός περιόρισαν τα πλαίσια του υπερφυσικού στον κόσμο και τη συνδιαλλαγή μαζί του σε συγκεκριμένα επιτρεπτά όρια. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις και η εξερεύνηση των αγνώστων περιοχών και λαών της γης άφησε λιγότερα στη φαντασία και έδωσε πεζές εξηγήσεις σε καταστάσεις άλλοτε θαυμαστές και παράξενες. Διανοητικά ρεύματα όπως ο Διαφωτισμός και ο Θετικισμός έβαλαν στο στόχαστρο τη θρησκεία και τη δεισιδαιμονία, ως δομές κατώτερες, νηπιακές και ανασταλτικές της ανθρώπινης λογικής και ελευθερίας. Η έκρηξη των ανακαλύψεων του 19ου και του 20ού αιώνα, η αστικοποίηση, ο «θάνατος του Θεού», ο ολοκληρωτικός πόλεμος και οι μεγάλες ιδεολογίες, διαμόρφωσαν ένα καινοφανές παράδειγμα ανθρώπινου τρόπου, αποκρυσταλλώνοντας τη διαδικασία της νεωτερικότητας.
Στην πραγματικότητα, τούτη η πορεία από το «σκότος» στο «φως» και από το «παράλογο» στη «λογική και επιστήμη» είναι λιγότερο γραμμική και συνεχής από όσο φαίνεται. Πρώτα από όλα, στη διαμόρφωση των ιδεολογιών της νεωτερικότητας έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο η θρησκεία και γενικότερα το υπερφυσικό, με πλείστους μεγάλους φιλοσόφους και επιστήμονες να έχουν δεχθεί ισχυρότατες επιρροές – κάποιοι δε, υπήρξαν και ενεργοί μύστες. Αλλαγές στην ψυχολογία, τη φιλοσοφία και τη νευροεπιστήμη έθεσαν υπό αμφισβήτηση την εικόνα του ανθρώπου ως ορθολογικού όντος. 

Η πίστη και η θρησκευτικότητα αποδείχθηκαν πολύ ανθεκτικότερες από όσο περίμεναν όσοι προκήρυσσαν τον επικείμενο θάνατό τους. Ο δυτικός κόσμος βιώνει μία βαθύτατη παρακμή του χριστιανισμού, όμως η ίδια θρησκεία εξαπλώνεται σε άλλες περιοχές του πλανήτη, το αναγεννημένο ισλάμ συσπάται και η επισήμως άθρησκη Κίνα διψά για πνευματικότητα. Ακόμη και στην Ευρώπη ή τις ΗΠΑ, οι περισσότεροι άνθρωποι που δηλώνουν ακόλουθοι καμίας θρησκείας (irreligious, nones), συνήθως δεν μετακινούνται στον αθεϊστικό υλισμό, αλλά σε πιο ρευστές και επαμφοτερίζουσες ταυτότητες, στις οποίες συνυπάρχει ο αγνωστικισμός, νέες θρησκείες/παραθρησκείες, ο αποκρυφισμός, παλιές και νέες δεισιδαιμονίες κ.λπ. Τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ γνωρίζει ιλιγγιώδη αύξηση η μαγεία, ο νεοπαγανισμός και άλλες «εναλλακτικές» πνευματικότητες, οι οποίες συνδέονται με στρώματα πιο μορφωμένων, νεαρής ηλικίας ατόμων, και με κινήματα όπως της οικολογίας, φεμινισμού κ.λπ.
Όμως η παρατήρηση της μυθικής χροιάς του κόσμου δεν μπορεί να μείνει στις επιβιώσεις ή αναβιώσεις αρχαίων τρόπων σκέψης – τα οποία θα μπορούσαν να απορριφθούν ως κατάλοιπα «σκοταδισμού» ή παλινωδίες αποπροσανατολισμένων ανθρώπων. Ο κατακερματισμός των ταυτοτήτων στη μετανεωτερικότητα, η αμηχανία μετά το «τέλος της ιστορίας» που δεν ήλθε ποτέ, ο «θάνατος των ιδεολογιών» και το χαώδες περιβάλλον της υπερπληροφόρησης αποδεικνύονται, ίσως αναπάντεχα, γεννήτορες νέων τύπων επαναμάγευσης.

Νέοι τύποι επαναμάγευσης

Νίτσε:«Ψάχνω νὰ βρῶ τὸ Θεό!».

Ὁ τρελός- Δὲν ἀκούσατε γιὰ ἐκεῖνο τὸν τρελὸ ποὺ κρατοῦσε ἕνα ἀναμμένο φανάρι μέρα μεσημέρι κι ἔτρεχε στὴν ἀγορὰ φωνάζοντας ἀσταμάτητα: «Ψάχνω νὰ βρῶ τὸ Θεό!». Ἐπειδὴ ὅμως πολλοὶ ἀπὸ τοὺς παρευρισκόμενους δὲν πίστευαν στὸ Θεό, ξέσπασαν σὲ δυνατὰ γέλια. Μήπως χάθηκε; ρώτησε κάποιος. Μήπως ἔχασε τὸ δρόμο του σὰν μικρὸ παιδί; εἶπε κάποιος ἄλλος. Ἤ μήπως κρύβεται; Μήπως μᾶς φοβᾶται; Μήπως μπάρκαρε στὸ πλοῖο; Μήπως ξενιτεύτηκε; -ἔτσι φώναζαν καὶ γελοῦσαν. 

Ὁ τρελὸς πήδησε ἀνάμεσά τους καὶ τοὺς διαπέρασε μὲ τὴ ματιά του. «Πού εἶναι ὁ Θεός;» φώναξε, 

«θὰ σᾶς πῶ ἐγώ! Τὸν σκοτώσαμε -ἐσεῖς κι ἐγώ. Εἴμαστε ὅλοι δολοφόνοι του! Ἀλλὰ πῶς τὸ κάναμε; Πῶς μπορέσαμε νὰ πιοῦμε τὴ θάλασσα ὡς τὴν τελευταῖα σταγόνα; Ποιός μᾶς ἔδωσε τὸ σφουγγάρι γιὰ νὰ σβήσουμε ὅλο τὸν ὁρίζοντα; Τί κάναμε ὅταν κόψαμε τὴν ἁλυσίδα ποὺ ἑνώνει τούτη τὴ γῆ μὲ τὸν ἥλιο της; Πρὸς τὰ ποῦ κινεῖται αὐτὴ τώρα; Πρὸς τὰ ποῦ κινούμαστε ἐμεῖς; Μακριὰ ἀπὸ ὅλους τοὺς ἥλιους; Δὲν γκρεμιζόμαστε συνεχῶς; Πίσω, πλάγια, μπροστά, πρὸς ὅλες τὶς μεριές; Ὑπάρχει ἀκόμα ἕνα πάνω κι ἕνα κάτω; Δὲν περιπλανιόμαστε σὰν μέσα σ’ ἕνα ἀπέραντο μηδέν; Δὲν νιώθαμε τὴν ἀνάσα τοῦ κενοῦ χώρου; Δὲν κάνει περισσότερο κρύο; Δὲν ἔρχεται ἡ νύχτα, πάντα ἡ νύχτα, πάνω μας; Δὲν πρέπει ν’ ἀνάβουμε φανάρια στὸ καταμεσήμερο; Δὲν ἀκοῦμε ἀκόμη τίποτε ἀπὸ τὸ θόρυβο ποὺ κάνουν οἱ νεκροθάφτες ποὺ θάβουν τὸ Θεό; Δὲν μυρίζουμε ἀκόμη τίποτε ἀπὸ τὴ θεϊκὴ ἀποσύνθεση; -καὶ οἱ θεοὶ ἀποσυντίθενται! Ὁ Θεὸς εἶναι νεκρός! Ὁ Θεὸς παραμένει νεκρός! Κι ἐμεῖς τὸν σκοτώσαμε!

Ο Θεός πέθανε... Με τι θα παλαίψει τώρα ο άνθρωπος, τώρα που έμεινε μόνος με τον ίσκιο του;

Κώστας Παπαϊωάνου:

[..."Ο Θεός πέθανε", ο άνθρωπος σκότωσε αυτό που τον ξεπερνάει• η "γιγάντια κραυγή που σήκωνε τον άνθρωπο από το χώμα" έπαψε να ακούγεται, στην πάλη του με τον άγγελο ο άνθρωπος τον σκότωσε και έμεινε μόνος με τον εαυτό του, βέβαιος για τον εαυτό του, μη έχοντας τίποτα να υπερνικήσει, κανένα χάσμα να γεφυρώσει ανάμεσα στον εαυτό του και το σκοτωμένο Θεό.(...) Πώς μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει μέσα στο μηδέν που άνοιξε ο θάνατος του Θεού χωρίς ο ίδιος να μηδενιστεί; Με τι θα παλαίψει τώρα ο άνθρωπος, τώρα που έμεινε μόνος με τον ίσκιο του; Ποιος θα είναι ο σκοπός που θα κάνει τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του, τώρα που ο μόνος σκοπός για τον άνθρωπο είναι ο εαυτός του;..]

Κώστας Παπαϊωάνου,

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ

(Ιστορική συνείδηση και ανθρωπολογία του ΧΧ αιώνα), 

Εναλλακτικές Εκδόσεις, σσ. 87-88

ΠΗΓΗ: αντιγραφεύς ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ

Εκ μέρους όλων αυτών των ''γραφικών'', από όλες τις ''θεούσες'' ...

Από το fb Periklis Danopoulos

Γέμισε φωτογραφίες το διαδίκτυο, με πιστές/τούς που πηγαίνουν στα γόνατα στην εκκλησία της Παναγίας στην Τήνο. Προσωπικά μιλώντας, δεν είναι κάτι που θα έκανα έστω και σε δύσκολη στιγμή της ζωής μου.  Με εξέπληξε ωστόσο, για μια ακόμα φορά, ο τρόπος αντιμετώπισης προς όλους αυτούς τους ανθρώπους.

Θα ήθελα λοιπόν, εκ μέρους όλων αυτών των ''γραφικών'', από όλες τις ''θεούσες'' και τους ''ψεκασμένους χριστιανούς'', εκτός από τον Θεό, να ζητήσω συγχώρεση και από τους επικριτές τους.

-Συγγνώμη, γιατί δεν διαθέτουν την δική σας γνώση, συγγνώμη γιατί δεν επέλεξαν να μορφωθούν όπως εσείς, είτε γιατί δεν μπορούσαν είτε γιατί απλά δεν είχαν τα ίδια ερεθίσματα

-Συγγνώμη που δεν έχουν διαβάσει Μαρξ, Μαρκούζε, Τρότσκι, ή ότι άλλο, που δεν γνωρίζουν τον διαλεκτικό υλισμό, ώστε να ξέρουν ότι δεν υπάρχει Θεός

-Συγγνώμη που δεν έχουν βρει καμία διέξοδο στα μεγάλα αδιέξοδα, στις πολιτικές που υπηρετείτε, που καμία αριστερά και κανείς φιλελευθερισμός, δεν τους καλυτέρεψε την ζωή.

-Συγγνώμη που δεν έχουν το ίδιο μυαλό με εσάς και στράφηκαν στο μεταφυσικό, σαν την μεγαλύτερη και τελευταία ελπίδα, αφού ο σύγχρονος υλικός κόσμος διαλύει τα πάντα στην ζωή τους

Αυτός που κατέχει γνώσεις και λοιδορεί, ειρωνεύεται και χλευάζει αυτούς που δεν τις κατέχουν, είναι ανάξιος αυτής της γνώσης. 

Γιατί η γνώση αυξάνει τα επίπεδα κατανόησης και ενσυναίσθησης. 

Αν όλη αυτή η γνώση, δεν κάνει τον άνθρωπο ικανό να κατανοεί τους γύρω του, με τα ελαττώματα και τα στραβά τους, τότε τον μετατρέπει σε ένα ον χωρίς ηθική, χωρίς ανθρωπιά.

Ύβρις-Νέμεσις-Τίσις. 

Η μεγαλύτερη τιμωρία, είναι τα αδιέξοδα των ιδεολογιών και ιδεολογημάτων τα οποία υπηρετούν κάποιοι και αντιλαμβάνονται αργά, πόσο απέτυχαν στην ζωή τους.

Συνεχίστε τις ειρωνείες λοιπόν, για να ξεχάσετε την δική σας φτήνια και την δική σας μιζέρια...

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ «ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ»;

 του ΜΥΡΩΝΑ ΖΑΧΑΡΑΚΗ

Σήμερα η θρησκευτική πίστη αντιμετωπίζεται συνήθως ως ένα σύνολο πεποιθήσεων που νοηματοδοτούν την ανθρώπινη ζωή μέσα από την επίκληση του υπερβατικού. Στον Δυτικό κόσμο, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις γίνονται σεβαστές και αποδεκτές, στον βαθμό που δέχονται τη φιλελεύθερη αρχή της ανεκτικότητας και δεν επιχειρούν να επιβληθούν με πολιτικά μέσα. «Καθένας είναι ελεύθερος να πιστεύει ό,τι θέλει», είναι η χαρακτηριστική φράση που εμφανίζεται στην αρχή και (συνηθέστερα) στο τέλος κάθε συζήτησης για το υπερφυσικό. Μάλιστα, κάθε δημόσια αναφορά στο υπερφυσικό, ακόμη και αν γίνεται από μη θρησκευτική σκοπιά, κατά κανόνα συνοδεύεται από την καθησυχαστική φράση που μόλις αναφέρθηκε, προκειμένου να μην εκληφθεί ως δείγμα απόπειρας προσηλυτισμού ή φονταμενταλισμού. Πραγματικά, η Δύση έχει πίσω της μια μακρά ιστορία θρησκευτικών πολέμων και έλλειψης θρησκευτικής ανεκτικότητας. Τα συμπεράσματα των επιστημόνων θεωρούνται σήμερα από τους περισσότερους αντικειμενικά κατοχυρωμένα, σε αντίθεση με τα θρησκευτικά δόγματα που γίνονται δεκτά, όπου και όταν γίνονται, με επιφυλάξεις. Ακόμη και η λέξη “δόγμα” κατά κανόνα ηχεί κακόηχα στα αυτιά μας, καθώς είναι συνειρμικά συνδεδεμένη με τον Μεσαίωνα, την παπική αυθεντία και την Ιερά Εξέταση. Σήμερα, η θρησκευτική πίστη διαθέτει όχι τον κοινωνικό χαρακτήρα που είχε άλλοτε αλλά έναν ψυχολογικό χαρακτήρα. Ωστόσο, υπάρχει και μια διαφορετική προσέγγιση απέναντι στη θρησκεία. Υπάρχει μια προσέγγιση που υποστηρίζει ότι αντί να καταφεύγουμε στο θείο με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχολογικών μας αναγκών, πρέπει αντίθετα να απαρνιόμαστε τις ανάγκες μας και να ακολουθούμε τον δρόμο της υποταγής και της ταπείνωσης. Είναι η στάση ζωής που συνθέτει τη ζωή ενός “ιππότη της πίστης”.

Αυτή την έννοια μεταχειρίζεται ο Δανός υπαρξιστής φιλόσοφος Søren Kierkegaard ως απάντηση στο ερώτημα τι σημαίνει να είναι κανείς πιστός στον Θεό. Σύμφωνα με την αφήγηση της Παλαιάς Διαθήκης, ύστερα από χρόνια ατεκνίας και πόνου, ο Αβραάμ δέχτηκε από τον Θεό μια μεγάλη ευλογία: να αποκτήσει έναν γιο, τον Ισαάκ. Ωστόσο, η ευτυχία του διεκόπη βίαια από το αίτημα του Θεού: ο Αβραάμ πρέπει να θυσιάσει το ίδιο του το παιδί στον βωμό της πίστης. Η θυσία του Αβραάμ είναι ένα μοναδικό γεγονός μέσα στην ανθρώπινη ιστορία και ξεπερνά κάθε λογική και ηθική. Πρόκειται για αυτό που ο Κίρκεγκωρ ονομάζει «άλμα πίστης» για χάρη του Θεού που το ζητάει από τους ανθρώπους. Κατά τη διάρκεια του άλματος, ο άνθρωπος δεν διαθέτει καμία αντικειμενική βεβαιότητα που να του εξασφαλίζει ότι θα τα καταφέρει. Το άλμα της πίστης είναι τόσο ακραία πράξη που απαιτεί την απόλυτη δέσμευση: το αποτέλεσμά του είναι είτε η σωτηρία είτε η καταστροφή. Δεν υπάρχει κανένα ενδιάμεσο στάδιο. Ο Κίρκεγκωρ παρουσιάζει τον Αβραάμ ως “ιππότη της πίστης”, ο οποίος έκανε μια θυσία που ελάχιστοι άνθρωποι έχουν κατορθώσει. Ούτε καν οι τραγικοί ήρωες δεν είναι αντάξιοι του μεγαλείου του. Ενώ εκείνοι θυσιάζονται για το συλλογικό συμφέρον, θεωρούνται ηθικά πρότυπα και δοξάζονται, ο Αβραάμ βιώνει την απόλυτη μοναξιά, καθώς θεωρείται από όλους είτε παράλογος είτε κακός. Κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει τον Αβραάμ. Πολύ περισσότερο, κανείς δε μπορεί να τον βγάλει από αυτή τη δύσκολη θέση του. Είναι αυτή η μοναξιά που δημιουργεί αγωνία στην ψυχή του, αφού βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου και πρέπει να πάρει μιαν απόφαση που θα είναι καθοριστική για τον ίδιο. Βιώνοντας την αγωνία, ο Πατριάρχης Αβραάμ συλλαμβάνει την ελευθερία του. Διαθέτει την ελευθερία να ρισκάρει να χάσει τα πάντα ή να τα κερδίσει. Η επιλογή του ήταν υπέρ της προσωπικής, υποκειμενικής αλήθειας υπεράνω της συλλογικής ηθικής. Όσο και αν ο σύγχρονος κόσμος, σύμφωνα με τον Κίρκεγκωρ, νομίζει πως βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο από αυτό του Αβραάμ, στην πραγματικότητα είναι εντελώς ανίκανος να συλλάβει το μεγαλείο του.

Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΚΛΙΚ στην εικόνα...

Είναι η θρησκευτικότητα έμφυτη στον άνθρωπο;

από

 Ιωάννης Π. Ζώης

 

Το παρόν άρθρο αποτελεί μια σύνοψη του πολύ ενδιαφέροντος πρόσφατου βιβλίου του Τζάστιν Μπάρετ: «Γεννημένοι Πιστοί: Η επιστήμη της θρησκευτικής πίστης του παιδιού»: Justin L. Barrett: “Born Believers: The science of children’s religious belief”, Free Press, 2012). O Τζάστιν Μπάρετ είναι διευθυντής του κέντρου Thrive Centre for Human Development και καθηγητής Φυσιολογίας στο Fuller Graduate School of Psychology. Έχει εργασθεί ως ερευνητής στο Centre for Anthropology and Mind και στο Institute for Cognitive and Evolutionary Anthropology στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σε ανάλογα ερευνητικά κέντρα στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν (Ann Arbor), στο πανεπιστήμιο Cornell κλπ.

Είναι γνωστό ότι ο διάσημος συνθέτης κλασικής μουσικής  Μότζαρτ έπαιζε πιάνο και άρχισε να συνθέτει μουσική από την ηλικία των 5 ετών: Ήταν γεννημένος μουσικός, είχε έμφυτο μουσικό ταλέντο και με ελάχιστη προσπάθεια μεγαλουργούσε στη μουσική.

Ελάχιστοι άνθρωποι γεννιούνται βέβαια τόσο προικισμένοι από την φύση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η μουσική θα πρέπει να εισχωρήσει μέσα μας με την διδασκαλία, την επανάληψη και την εξάσκηση, όλες χρονοβόρες και επίπονες διαδικασίες που απαιτούν προσπάθεια και δεν γίνονται «φυσικά». Σε άλλα πεδία, όπως η γλώσσα ή το περπάτημα, (σχεδόν) όλοι μας γεννιόμαστε «ομιλητές» και «βαδιστές» (εκτός διαφόρων «ατυχημάτων»). Τι συμβαίνει όμως με την θρησκεία; Μοιάζει περισσότερο με την μουσική ή με την γλώσσα;

Η απάντηση που προκύπτει από τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα της εξελικτικής φυσιολογίας, της γνωστικής ανθρωπολογίας και περισσότερο από την γνωστική επιστήμη της θρησκείας φαίνεται πως η θρησκεία είναι στον άνθρωπο σχεδόν τόσο φυσική όσο και η γλώσσα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είναι «γεννημένοι πιστοί», με φυσική ροπή στην αποδοχή θρησκευτικών ισχυρισμών και ερμηνειών. Αυτή η γοητεία της θρησκείας αποτελεί εξελικτικό παράγωγο του συνήθους γνωστικού εξοπλισμού και αν και φυσικά δεν μπορεί να πει κάτι για την ορθότητα των θρησκευτικών   πεποιθήσεων, εν τούτοις βοηθά να δούμε την θρησκεία κάτω από ένα νέο πρίσμα.

Από την αρχή της ζωής τους τα βρέφη ξεκινούν την προσπάθεια κατανόησης του κόσμου γύρω τους. Από την γέννησή του ο άνθρωπος επιδεικνύει διάφορες καθορισμένες προτιμήσεις στο τι του κεντρίζει την προσοχή και στο τι κλίνει να σκέφτεται. Ένα κομβικό στοιχείο στην διαδικασία αυτή είναι η αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ συνηθισμένων φυσικών αντικειμένων και «υποκειμένων» (agents)-δηλαδή αντικειμένων που επιδρούν στο περιβάλλον τους. Τα βρέφη κατανοούν πως για παράδειγμα τα βιβλία και οι μπάλες θα πρέπει να τα πιάσει κάποιος για να μετακινηθούν ενώ υποκείμενα όπως τα ζώα και οι άνθρωποι κινούνται από μόνα τους.

Για τη θέση της Ορθοδοξίας στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

διεθνολόγος

Η θρησκεία δεν είναι απλά μία πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, σκέψης και πολιτισμού. Είναι ένα ευρύ πεδίο, ένας μακρόκοσμος που περιλαμβάνει κάθε έκφανση της ζωής, Ακόμη και όταν δεν είναι εμφανής η θρησκευτική επιρροή επί ενός θέματος ή μίας ιδεολογίας, σχεδόν πάντοτε η φύση τους μπορεί να αναχθεί σε θρησκευτικές αντιλήψεις ή σε συνθήκες που συνδυαμόρφωσε κάποια πίστη. 

Και η πλέον κοσμική, ορθολογική θέαση έχει κάποια μακρινή μεταφυσική αφετηρία (γνωστή είναι η πραγματεία του Σμιτ “Πολιτική Θεολογία” όπου υποστηρίζει ότι όλοι οι σύγχρονοι πολιτικοί θεσμοί δεν είναι παρά εκκοσμικευμένοι θρησκευτικοί όροι). Η μελέτης της θρησκείας λοιπόν ως πολιτιστικής δύναμης όχι μόνο συνίσταται, αλλά και επιβάλλεται για την ορθή κατανόηση του παγκοσμίου περιβάλλοντος.

Στο σύγχρονο δυτικό κόσμο η θρησκευτικότητα βαίνει φθίνουσα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν η πορεία αυτή θα συνεχιστεί ή αν θα ανακοπεί, αλλά ακόμη και εάν λάβει χώρα κάποια εντυπωσιακή αναγέννηση, γεγονός είναι ότι η πίστη και η θρησκειοκεντρική θέαση θα έχουν δευτερεύοντα κοινωνικό ρόλο. Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος, ακόμη και ο ένθρησκος, βλέπει αυτά που τον περιβάλλουν, είναι κοσμικός. Η φύση και η σύνθεση της ανθρώπινης ύπαρξης, η κοινωνική ηθική, η οικονομική ζωή, οι στόχοι της πολιτικής, όλα περιγράφονται και επεξηγούνται κατά θεωρίες και μεθόδους βασισμένες αποκλειστικά στην ανθρώπινη διανόηση, θέληση και συναίσθημα. Η πορεία της απομάγευσης του κόσμου συνοδεύτηκε από την ανταγωνιστική διάθεση μεταξύ της νεωτερικότητας με την οργανωμένη θρησκεία. Ο νεωτερικός ανθρωπισμός-ανθρωποκεντρισμός θέλησε να ανεξαρτητοποιήσει κάθε πτυχή του δημοσίου βίου και της περί αυτού σκέψης από τη θεολογία και το δόγμα, απέναντι σε μία θρησκεία η οποία κυριαρχούσε επί αιώνες σε κάθε τομέα αδιαμφισβήτητα και αυταρχικά.

Η εκπαραθύρωση της θρησκείας από τον εξουσιαστικό τομέα και το διανοητικό μονοπώλιο μπορεί να εκληφθεί θετικά για την υγεία της, καθώς δεν επρόκειτο για πλήγμα στον πυρήνα της αλλά για ψαλίδισμα της υπερεπέκτασης της. Στην Ευρώπη η διαπλοκή με την εξουσία μείωσε το Χριστιανισμό από άθλημα τελείωσης και ένθεης αγάπης, σε έναν κοσμικό οργανισμό ο οποίος αποστολή είχε την ιδεολογική κάλυψη της dei gratia ηγεμονικής τάξης. Το φαινόμενο της μετατροπής της θρησκείας σε κοσμικό σχήμα και ιδεολογία είναι αλάνθαστη συνταγή αυτοκαταστροφής, διαφθοράς και αποκοπής της από την κοινωνία.

Η μεταφυσική ως επικαιρική πρόκληση

Ο  Χρήστος Γιανναράς παρουσίασε το βιβλίο του «Η μεταφυσική ως επικαιρική πρόκληση» εκδ. Ίκαρος τον Δεκέμβριο του 2018 στο βιβλιοπωλείο άΠΕΙΡΟΣ χΩΡΑ στα Βριλήσσια.

Ακολούθησε ζωηρός διάλογος με το κοινό όπου συζητήθηκαν τα παρακάτω θέματα:

Το θρησκευτικό φαινόμενο, Η Αλήθεια ως αποκάλυψη, Κοινωνούμενη εμπειρία και Αλήθεια, Που υπάρχει το εκκλησιαστικό γεγονός;  Θεσμοποίηση του ερωτικού γεγονότος, O Eλληνικός τρόπος και η πολιτισμική αλλοίωση του Ελληνικού τρόπου.

π. Ευάγγελος Γκανάς, O χριστιανισμός ως έσχατο εξιλαστήριο θύμα

[Εισήγηση του π. Ευαγγέλου Γκανά κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Ρενέ Ζιράρ, Βία και Θρησκεία: Αιτία ή αποτέλεσμα; μετάφραση Αντώνιος Καλατζής, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2017, Άγιος Παύλος (Αγγλικανική Εκκλησία Αθηνών) 30/11/2018]

Ένα παράθεμα, κάπως εκτενές, το οποίο δεν προέρχεται από τον Ζιράρ, θα μας βάλει στο θέμα:

«Επιτρέψτε μου… να επαναλάβω πως ο Θεός, ενώ πάντα υπήρξε ένα πρόβλημα, τώρα είναι το πρόβλημα… Όταν μιλάμε για συμμαχία πολιτισμών, σκεφτόμαστε ειδικά τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους, αυτούς τους εχθρούς αδελφούς που εναλλάσσονται, στη διάρκεια της Ιστορίας, μια ο ένας, μια ο άλλος, στους τραγικούς και κατά τα φαινόμενα ατέρμονους ρόλους του δήμιου και του θύματος. Επομένως, είτε το θέλουμε είτε όχι, ο Θεός ως πρόβλημα, ο Θεός ως εμπόδιο στη μέση του δρόμου, ο Θεός ως πρόσχημα για το μίσος, ο Θεός ως φορέας διχόνοιας… Αυτό το Θεό δεν μπορούμε να τον ξεριζώσουμε απ’ τα κεφάλια μας, δεν το μπορούν καν οι άθεοι, μεταξύ των οποίων με συγκαταλέγω. Τουλάχιστον όμως ας τον αμφισβητήσουμε... Ας αμφισβητήσουμε αυτή την επινόηση, ας λύσουμε αυτό το πρόβλημα, ας αναγνωρίσουμε έστω πως υπάρχει. Προτού τρελαθούμε όλοι. Κι έπειτα — ποιος ξέρει; — ίσως υπάρξει τρόπος ώστε να μη συνεχίσουμε να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας». 

Και λίγο παρακάτω ο ίδιος συγγραφέας θα δει τον Θεό της Βίβλου ως τον αποχρώντα λόγο της απάνθρωπης πολιτικής του σύγχρονου κράτους του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστινίους: «Καταλαβαίνουμε καλύτερα τον βιβλικό θεό όταν γνωρίζουμε τους οπαδούς του. Ο Ιεχωβάς, ή Γιαχβέ, ή όπως τον λένε, είναι ένας θεός μνησίκακος κα άγριος που οι Ισραηλινοί κρατούν διαρκώς επίκαιρο».

Ο Αμος Οζ, η Βίβλος, το Ταλμούδ και οι Εβραίοι - ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ

Ο Αμος (φωτ.) και η Φάνια Οζ μπορούν να φανταστούν –ίσως και να εύχονται– έναν εβραϊσμό χωρίς την πίστη στον Θεό της Βίβλου, αλλά ποτέ χωρίς την ίδια τη Βίβλο και την ερμηνεία της. Είναι αυτό δυνατό, και για πόσο ακόμη;

Τ​​ούτες τις μέρες γράφτηκαν πολλά –και δικαίως– για τον Αμος Οζ (1939-2018), στον ελληνικό και τον διεθνή Τύπο. Στις λίγες λέξεις που μου αναλογούν σε αυτήν εδώ τη φιλόξενη στήλη δεν θα επαναλάβω πράγματα που έχουν ήδη ειπωθεί, αλλά, προκειμένου να αποφύγω και το αμάρτημα της γενικότητας, θα μιλήσω για ένα μόνο βιβλίο του –ένα, κι αυτό μισό–, εκείνο που έγραψε στα αγγλικά μαζί με την κόρη του: Αμος Οζ, Φάνια Οζ-Ζαλτσμπέργκερ, «Οι Εβραίοι και οι λέξεις» (Καστανιώτης 2012). Στο βιβλίο αυτό, οι δύο συγγραφείς συζητάνε, από την πρώτη σελίδα μέχρι την τελευταία, για τη Βίβλο και το Ταλμούδ, έχοντας ωστόσο διευκρινίσει εξαρχής ότι είναι και δύο κοσμικοί Ισραηλινοί Εβραίοι, ότι δεν πιστεύουν στον Θεό και ότι η ταυτότητά τους δεν προσδιορίζεται από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μα για ποιο λόγο τότε καταγίνονται με τη Διαθήκη του Θεού; Η απάντηση που διατρέχει όλο το βιβλίο είναι πως μιλάνε για τη Βίβλο γιατί, απλούστατα, είναι και οι δυο τους αυτό που είναι, επειδή οι ίδιοι και οι πρόγονοί τους διαβάζουν αδιάκοπα ανά τους αιώνες αυτό ακριβώς το βιβλίο. Η Βίβλος είναι το βιβλίο που δίνει συνέχεια και συνοχή στον εβραϊσμό.

Εν τόπω χλοερώ

ΤΑ ΝΕΑ-ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 20/01/2018

Χρήστος Χωμενίδης

«Μην τολμήσει κανείς να γράψει "καλό παράδεισο" γιατί θα τον τσακίσω!» προειδοποίησε θερμοκέφαλος θαμών του απέραντου διαδικτυακού καφενείου, το οποίο αποκαλείται facebook. «O Τζιμάκος ήξερε πως δεν είμαστε παρά οργανική ύλη και με τον θάνατό μας επιστρέφουμε στην απόλυτη ανυπαρξία. Σιχαινόταν επιπλέον τις ψαλμωδίες και το παπαδαριό!».

Και ιδού που το ίνδαλμά του τον διέψευσε παταγωδώς. Ο Τζίμης Πανούσης κηδεύτηκε χριστιανικότατα, με λαό αλλά και με κλήρο, με «δεύτε λάβετε τελευταίον ασπασμόν», με «Χριστός σε αναπαύσοι εν χώρα ζώντων και πύλας Παραδείσου ανοίξοι σοι»...

Δεν θα πέσω στην ίδια ανόητη παγίδα, να βγάλω εκ του μακρόθεν συμπεράσματα για την κρυμμένη ευσέβεια του Τζίμη Πανούση. Να εκφραστώ με το θράσος του κοινού, που επειδή έχει δει έναν καλλιτέχνη δύο φορές πάνω στην πίστα, αυταπατάται ότι τον γνωρίζει προσωπικά. Που επειδή έχει μερακλώσει ή βαλαντώσει με τα τραγούδια του εννοεί να έχει άποψη και προσδοκία από την όλη συμπεριφορά του.

Θα μιλήσω γενικά.

Μεταμόρφωση των ιδεολογιών σε ψευτοθρησκείες, του Κώστα Παπαϊωάννου

Από τη συλλογή Ο άνθρωπος και ο Ίσκιος του. Εκδόσεις: Το Ποντίκι (σ. 158-162)

Την ίδια εποχή όπου ο G. K. Chesterton δήλωνε ότι «ο σοφός καθηγητής που ακούει από τον πρωτόγονο άγριο ότι στην αρχή του κόσμου δεν υπήρχε παρά ένα μεγάλο φτερωτό φίδι, δε θα καταλάβει ποτέ του τίποτα απ’ αυτά τα πράγματα, αν δεν ανατριχιάσει ως το βάθος της ψυχής του και δεν αισθανθεί τον πειρασμό να ευχηθεί σχεδόν αυτή να είναι η αλήθεια» (The everlasting man), την ίδια εποχή όπου ο L. Klages προτείνει, ούτε λίγο ούτε πολύ, να επιστρέψουμε στην κοσμοθεωρία των υποτίθεται «αμόλυντων από το μικρόβιο του πνεύματος» Πελασγών (Das Weltbild des Pelasgerturns) και οι συρρεαλιστές πίστευαν ότι με την ένταξή τους στα κομμουνιστικά κόμματα, το ονειρικό παραλήρημα, την αυτόματη γραφή και την «κριτική παράνοια» επρόκειτο να «απελευθερώσουν ολοκληρωτικά τον άνθρωπο από την χριστιανοθωμιστική σκλαβιά», η ίδια ανάγκη μύθου και θρησκευτικής πίστης που όταν άγγιξε τους «χρυσελεφάντινους πύργους» της Διανόησης μεταμορφώθηκε σε ψευτομυστικισμό, ψευτο-ανατολική θεοσοφία και ψευτο-«κριτική της επιστήμης», διαπέρασε και όλα τα στρώματα της ακυβέρνητης και αποσυντιθέμενης από το ίδιο της το κενό μεταπολεμικής κοινωνίας και η υπόγεια παρουσία μιας αλλόκοτης θρησκευτικότητας, άρχισε να δίνει ένα νέο περιεχόμενο στις έννοιες, τις μορφές ζωής και τις θεωρίας που μας κληροδότησε ο 19ος αιώνας.

Καρλ Μαρξ, κατά αθεϊσμού

Συγγραφέας : Καρλ Μαρξ

Βιβλίο          : Για το Εβραϊκό ζήτημα

Εκδόσεις      : Γκοβόστη

Έτος            : 1932 

11

Η ικανότητα των Εβραίων και των σημερινών χριστιανών να γίνουν ελεύθεροι

Κάτω απ' αυτή τη μορφή ο Bauer εξετάζει τις σχέσεις της εβραϊκής και της χριστιανικής θρησκείας και τις σχέσεις των με την κριτική. Η σχέση με την κριτική είναι η σχέση των με "την ικανότητα να γίνουν ελεύθεροι".

Ο Bauer καταλήγει στο εξής:

"Για το χριστιανό φτάνει μια βαθμίδα, να ξεπεράσει τη θρησκεία του, για να καταργήσει γενικά τη θρησκεία" και να γίνει συνεπώς ελεύθερος· "ο Εβραίος απεναντίας είναι αναγκασμένος ν' απαλλαγεί όχι μόνον απ' την εβραϊκή φύση του, αλλά και απ' την τελειοποιημένη μορφή της θρησκείας του, έχει μείνει ξένη".

Έτσι ο Bauer μεταμορφώνει το ζήτημα της χειραφέτησης των Εβραίων σε ζήτημα καθαρά θρησκευτικό. Η ανόητη θρησκευτική λεπτολογία για το ποιος έχει μεγαλύτερες πιθανότητες ν' απολαύσει την αιώνια μακαριότητα, ο Εβραίος ή ο χριστιανός, επαναλαμβάνεται εδώ με φιλοσοφικότερη τάχα μορφή: Ποιος απ' τους δυο είναι ικανότερος να χειραφετηθεί. Δεν διερωτώνται πια: Ποιος είναι εκείνος που ελευθερώνει, ο ιουδαϊσμός ή ο χριστιανισμός; Αλλά αντίθετα: Ποιο είναι εκείνο που ελευθερώνει περισσότερο, η άρνηση του ιουδαϊσμού ή η άρνηση του χριστιανισμού;

Δ. Ιωάννου: Διαπλοκή αμαρτίας και ψυχασθένειας κατά την ορθόδοξη θεολογία (Ιωάννης Κορναράκης)

Δημήτρης Ιωάννου

Στο βιβλίο του «Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη Θεολογία», ο π.  Νικόλαος Λουδοβίκος μίλησε για θεολόγους, οι οποίοι έγραψαν και γράφουν αρκετά για την ψυχοθεραπεία και την ψυχανάλυση, «χωρίς όμως να είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο αυτές προσδένονται ερμηνευτικά στην υπάρχουσα ήδη πνευματική παράδοση».[1] Ευτυχώς, όμως, έχουν προηγηθεί δύο αξιόλογες προσπάθειες, δύο μεγάλοι πρωτεργάτες, που προσπάθησαν να εμβολιάσουν τελείως γόνιμα και δημιουργικά την ψυχανάλυση στον ουσιώδη κορμό της ορθόδοξης θεολογίας, και μάλιστα αυτής που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε νηπτικής-φιλοκαλικής. Πρόκειται συγκεκριμένα για τον καθηγητή Ιω. Κορναράκη, και τα βιβλία του στο χώρο της ποιμαντικής ψυχολογίας, καθώς και τον π. Συμεών Κραγιόπουλο (περί του οποίου έχουμε ήδη εκτενώς μιλήσει), που αξιοποιεί μάλιστα τα πορίσματα του εν λόγω καθηγητή. Σε αυτούς τους δύο σημαντικούς θεολόγους[2] θα  αναφερθούμε παρακάτω, και ειδικότερα θα κάνουμε λόγο για το πώς, κατ’ αυτούς, η αμαρτία, διαπλέκεται με την ψυχική ασθένεια. Είναι περιττό να τονίσουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό το ζήτημα, και πόσο αφορά τον σύγχρονο άνθρωπο, την ίδια την Εκκλησία ως ολότητα, όσο και ειδικότερα τον μεμονωμένο πιστό. Ασφαλώς, το όλο θέμα  σχετίζεται και με το μυστήριο της εξομολόγησης, το οποίο μαστίζει εδώ και καιρό ένας δικανισμός, ή και μια προσπάθεια ψυχολογικής «τακτοποίησης», μολονότι έχουν γίνει πολλά βήματα για την ουσιωδέστερη κατανόησή του.

                                            *****************

Ξεκινάμε από τον Καθηγητή Ιω. Κορναράκη, ο οποίος δημοσιεύει το 1966 την εργασία του «Η νεύρωση ως ‘αδαμικό πλέγμα’» (η οποία κυκλοφορεί και με απόδοση στην δημοτική[3]), στην οποία περιγράφει την βαθύτερη κατάσταση της αμαρτίας που κρύβεται πίσω από τα διάφορα ψυχοπαθολογικά φαινόμενα, και ειδικότερα την νεύρωση (βαρύτερη αυτής είναι η ψύχωση). Το βιβλίο του ξεκινά με μια έκθεση των σημαντικοτέρων εκπροσώπων της ψυχανάλυσης επί του προβλήματος «νεύρωση», και έτσι παρατίθενται οι απόψεις των Freud, Jung, Adler, αλλά και Caruso, ο οποίος, όντας χριστιανός ψυχαναλυτής, δίνει επίσης μια λαμπρή εκδοχή, για τον τρόπο που γεννιέται και συγκροτείται η προσωπικότητα. Ο συγγραφέας, τονίζοντας τις μονομέρειες ορισμένων εκπροσώπων της ψυχανάλυσης (άρνηση πχ του Φρόυντ να αποδεχτεί το πρόβλημα της ηθικής συνείδησης ως βασικό για την ψυχανάλυση), διευκρινίζει ότι δεν ακολουθεί κατά γράμμα κανέναν συγκεκριμένο επιστήμονα, αλλά συνδυάζει ό,τι ουσιωδέστερο προσέφεραν όλοι. Προχωρεί λοιπόν, παρακάτω, περιγράφοντας την συμπεριφορά του Αδάμ, ο οποίος αμάρτησε, αλλά και συγχρόνως περιέπεσε σε ψυχική ασθένεια.