-10 Αυγούστου 2025
Άγριο πράγμα η κριτική. Απαραίτητο βέβαια, καθώς κάθε γεγονός του πνεύματος πρέπει να αξιολογείται, να συναντά τις εμπειρίες και τις γνώσεις των άλλων ανθρώπων και να αναμετράται με αυτές. Όμως πολύ συχνά παίρνει πολεμική μορφή, γεννά πάθη, οργίλες απαντήσεις και ανταπαντήσεις.
Κάποτε η απόρριψη είναι προαποφασισμένη, και ο κρίνων αναζητά εκ των υστέρων να την δικαιολογήσει. Ο δε συμπαθών την υπό κρίση ιδέα ή τον δημιουργό της, μπορεί να μην θέλει να φανεί αρνητικός ή να δώσει βάση σε κάποια λεπτομέρεια που μπορεί να μην του άρεσε. Έτσι έχουμε αντί κριτικής, πανηγυρικούς λόγους. Μία φιλική κριτική λοιπόν, από κάποιον που γενικώς εκτιμά και συμφωνεί με το(ν) κρινόμενο αλλά θέλει να εκφράσει αντιρρήσεις, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Η καλή της πίστη και διάθεση είναι αφ’ ενός δεδομένη, όπως και η σύμπνοια με τον τρόπο σκέψης του κρινομένου. Αυτή η εξοικείωση, αφ’ ετέρου, βοηθά να εντοπίζει κενά και πιθανές αστοχίες, που θα παρέβλεπαν όσοι έμειναν στον έπαινο.
Στο κείμενο αυτό θα συναντήσουμε έναν ζωγράφο και λογοτέχνη, να κρίνεται από τρεις φιλοσόφους. Από τη μία, ο Φώτης Κόντογλου ο Κυδωνιεύς, συναρπαστική μορφή της γενιάς του ’30, ανανεωτής του νεοελληνικού πολιτισμού με πλούσιο έργο και συγχρόνως πύρινος υπερασπιστής της εκκλησιαστικής και λαϊκής παράδοσης απέναντι σε οθνείους νεωτερισμούς. Από την άλλη, ο λυρικός φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής φιλοσοφίας Χρήστος Μαλεβίτσης· ο Χρήστος Γιανναράς, από τους πλέον επιδραστικούς φιλοσόφους και θεολόγους της Μεταπολίτευσης· και ο πατήρ Νικόλαος Λουδοβίκος, σημαίνων εκπρόσωπος της ορθόδοξης φιλοσοφίας στις ημέρες μας. Και οι τρεις τρέφουν μεγάλο θαυμασμό και σεβασμό για τον Φώτη Κόντογλου. Η κριτική τους, παρότι μοναδική για τον καθένα τους, ακολουθεί μία κοινή γραμμή: